VVE monitor. Voor- en Vroegschoolse Educatie 1,09" 0,59" Stichting PAS

Transcriptie

1 VVE monitor Voor- en Vroegschoolse Educatie 0,59" 1,09" Stichting PAS

2 VVE monitor Voor- en Vroegschoolse Educatie Samenstelling & redactie: Annette Mullink Martijn Davelaar Secretariële ondersteuning: Ellen Hendriks Vormgeving: Marcel van Wilsem Vos Beverweerdlaan AE ARNHEM Stichting PAS info@stichtingpas.nl

3 Voorwoord Voor u ligt de VVE-monitor 2015/2016. VVE staat voor Voor- en Vroegschoolse Educatie. De gemeente Arnhem wil met het VVE-beleid taal- en onderwijsachterstanden bij jonge kinderen voorkomen, opsporen en aanpakken. Hiertoe wordt op een groot aantal VVE-locaties in Arnhem een kwalitatief hoogwaardig educatief aanbod geboden aan doelgroepkinderen. Arnhem kan er trots op zijn dat het gemeentelijk beleid van VVE volledig op orde is en dat de uitvoering van VVE op de VVE-voorzieningen op veel punten een voorbeeld is voor andere gemeenten. Dat zijn de belangrijkste conclusies van de Inspectie van het Onderwijs op basis van het onderzoek naar de kwaliteit van VVE. De opbrengsten van VVE zijn voor het eerst in beeld gebracht aan de hand van de vaardigheidsgroei op taal en rekenen bij (doelgroep)kleuters. Hieruit blijkt dat de ontwikkelingslijnen van VVE-kinderen en die van niet-vve-kinderen nauwelijks afwijken van elkaar. Op basis daarvan kan voorzichtig geconcludeerd worden dat VVE effectief is en bijdraagt aan het beoogde doel: tegengaan van achterstand in het onderwijs. Met de gemeente Arnhem zijn er prestatieafspraken gemaakt ten aanzien van VVE. Deze hebben betrekking op bereik, intensiteit, duur en doorgaande lijn. In deze monitor worden de resultaten op deze indicatoren weergegeven, waar mogelijk in een meerjarenperspectief. Hiermee wordt bestaand beleid geëvalueerd en worden aanbevelingen gedaan voor de toekomst. Tevens wordt ingegaan op de preventieve logopedie, de professionalisering en coaching van VVE-medewerkers en het beleid ouderbetrokkenheid. Door de harmonisatiewet (2015) zijn kinderdagverblijven en peuterspeelzalen kindcentra geworden. Sinds 1 maart 2015 worden de Arnhemse kindcentra ingedeeld in VVEintensieflocaties of VVE-basislocaties. De VVE-monitor kan niet gemaakt worden zonder het tijdig en zorgvuldig aanleveren van de VVEgegevens door de partnerinstellingen: de OAB-scholen van De BasisFluvius, Delta en de Ibn-i Sinaschool en de VVE-locaties van SPA en SKAR. Voor allen die hier een bijdrage aan hebben geleverd, hartelijk dank daarvoor. Tot slot zijn diverse gegevens van het online statistisch zakboek Arnhem in Cijfers gebruikt welke in samenwerking met de gemeente Arnhem zijn samengesteld. Annette Mullink en Martijn Davelaar Stichting PAS Arnhem, februari

4 2 VVE Monitor

5 Inhoudsopgave Inleiding Kader Doelgroep Toeleiding VVE-programma Arnhem VVE-voorzieningen Prestatieafspraken met de gemeente Arnhem De kwaliteit van VVE in Arnhem Voorschools (2½-4 jaar) Bereik (doelgroep)peuters VVE-tijd Doorgaande lijn De opbrengsten van VVE Vroegschools (4-6 jaar) Bereik (doelgroep)kleuters Omvang dubbele bezetting in de kleutergroepen Doorgaande lijn De opbrengsten van VVE Logopedie Inleiding Observaties en verwijzingen Professionalisering Inleiding Trainingsaanbod VVE-conferentie VVE-coaches Inleiding Instrument VVE-coach Training Opbrengst Gericht Werken (OGW) Ouderbetrokkenheid Monitor ouderbetrokkenheid Resultaten Conclusies en aanbevelingen Bijlage 1 Aanvullende tabellen voorschools Bijlage 2 Aanvullende tabellen vroegschools Bijlage 3 Doorgaande lijn per wijk

6 4 VVE Monitor

7 Inleiding VVE is altijd in beweging. In 2015/2016 is de spreiding van VVE-voorzieningen over de stad vergroot en is er een stedelijk dekkend VVE-aanbod gerealiseerd. Veel reguliere peuterspeelzalen en kinderdagverblijven zijn aangewezen als VVE-basislocatie (peuteropvang). Ook bij deze locaties worden nu de VVE-gegevens gemonitord, waarmee het bereik van alle doelgroeppeuters nog beter in beeld wordt gebracht. Verder is de gemeentelijke doelgroepdefinitie uitgebreid; naast de doelgroeppeuters met een VVE-indicatie op basis van de gewichtenregeling worden ook de doelgroeppeuters met (het risico op) een (taal)achterstand meegenomen in deze brede doelgroepdefinitie. Hierdoor ontstaat een vollediger beeld van het bereik van de Arnhemse doelgroeppeuters. In samenwerking met Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden (VGGM) en de gemeente Arnhem heeft Stichting PAS afspraken gemaakt rondom het verzamelen, registreren en rapporteren van gegevens. Dit zijn gegevens over het aantal indicaties, verwijzingen en plaatsingen van doelgroeppeuters in Arnhem. De VVE-locaties laten tijdig aan het consultatiebureau weten wanneer er een kind is geplaatst. Hiermee krijgen we een actueler en betrouwbaarder beeld van het (non-)bereik van doelgroeppeuters in de verschillende wijken, zodat hier waar nodig gerichte actie op gezet kan worden. Het streven is dat doelgroepkinderen die naar de basisschool gaan gedurende een periode van minimaal één jaar een VVE-aanbod van 12 uur (verdeeld over minimaal 3 dagen) per week hebben gehad. Door de kleutertoetsresultaten efficiënter en systematischer te koppelen aan de voorschoolse geschiedenis is meer inzicht verkregen in de opbrengsten van VVE. Deze gegevens zijn geanalyseerd met een datamodel dat Stichting PAS hiervoor heeft ontwikkeld (Qlikview). Door deze digitale verbeterslag zijn gegevens beter en toegankelijker en zijn de gepresenteerde resultaten nauwkeuriger geworden. Naast kwantitatieve gegevens wordt in deze monitor ook inzicht gegeven in kwalitatieve aspecten door good practices o.a. op het gebied van professionalisering en VVE-coaching. In de VVE-monitor zijn bronnen gebruikt met gegevens over individuele kinderen. Bij de verwerking van deze gegevens zijn de regels uit de Wet Bescherming Persoonsgegevens gevolgd. Deze wet schrijft voor dat gegevens over minder dan vijf kinderen niet worden gepresenteerd. De informatie in dit rapport is daarom op geen enkele manier te herleiden tot individuele kinderen. Leeswijzer De VVE-monitor is geschreven voor verschillende doelgroepen. In de opbouw is hier rekening mee gehouden. De monitor begint met een algemeen kader. Vervolgens wordt in hoofdstuk 2 (voorschools) en in hoofdstuk 3 (vroegschools) ingegaan op de resultaten t.a.v. de prestatieafspraken met de gemeente Arnhem. In de hoofdstukken 4 t/m 7 worden de werkzaamheden en de resultaten van de vier VVE-diensten van Stichting PAS beschreven, te weten: logopedie, professionalisering, VVEcoaching en ouderbetrokkenheid. Hoofdstuk 8 geeft een overzicht van de belangrijkste conclusies en aanbevelingen. Dit hoofdstuk kunt u tevens beschouwen als managementsamenvatting. In de bijlagen vindt u gedetailleerde informatie op wijkniveau. 5

8 6 VVE Monitor

9 1 Kader 1.1 Doelgroep Met VVE wordt gedoeld op een educatief aanbod voor jonge kinderen die risico lopen op taal- en onderwijsachterstanden. Uitvoering vindt plaats zowel voorschools (VVE-locaties) als vroegschools (OAB-basisscholen groep 1 en 2). Deze VVE-voorzieningen werken samen om de ontwikkeling van kinderen te stimuleren in een doorgaande lijn van voor- naar vroegschool. VVE maakt deel uit van het Arnhemse Onderwijsachterstandenbeleid (OAB). Vanaf 2015/2016 geldt binnen Arnhem de volgende definitie voor doelgroepkinderen: doelgroepkleuters (4 tot 6 jaar) in Arnhem zijn kleuters met een leerlinggewicht volgens de gewichtenregeling van het primair onderwijs (kinderen van laagopgeleide ouders); doelgroeppeuters (2½ tot 4 jaar) in Arnhem zijn peuters met een VVE-indicatie op basis van de gewichtenregeling of (het risico op) een (taal)achterstand. 1.2 Toeleiding Doel van de gemeente Arnhem is een voorschools aanbod voor alle doelgroeppeuters in Arnhem. In de uitvoering van het VVE-beleid wordt dan ook flink ingezet op toeleiding van doelgroeppeuters naar de VVE-locaties. De consultatiebureaus VGGM en de logopedisten van Stichting PAS vervullen een belangrijke rol in signalering, indicatie en toeleiding naar VVE-locaties op basis van risicoregistratie. Door indicaties op jonge leeftijd te laten plaatsvinden worden belangrijke knelpunten opgelost. Op moment van aanmelding van een peuter bij een VVE-locatie is bekend of het kind een VVE-indicatie heeft. Daarnaast zijn er ook afspraken gemaakt hoe te handelen wanneer pas na plaatsing blijkt dat een peuter een VVE-indicatie nodig heeft. Dit komt bij jonge kinderen toch regelmatig voor (zie voor het protocol signalering en toeleiding). 1 Ten behoeve van de monitoring heeft Stichting PAS in samenwerking met VGGM en de gemeente Arnhem afspraken gemaakt omtrent het verzamelen, registreren en rapporteren van gegevens over het aantal indicaties, verwijzingen en plaatsingen van doelgroeppeuters in Arnhem. Hiermee wordt op korte termijn een (nog) beter en betrouwbaarder beeld gegeven van het (non-)bereik van doelgroeppeuters in de verschillende wijken. Een waardevolle activiteit in de toeleiding naar VVE is de Speelmorgen van Rijnstad. Hier leren peuters van 1,5 tot 2,5 jaar spelenderwijs onder begeleiding van een leidster en samen met de ouders. In 2015/2016 gingen gemiddeld 107 kinderen naar een Speelmorgen, waarvan bijna driekwart (73 procent) doorstroomt naar een VVE-locatie. 1.3 VVE-programma Arnhem VVE richt zich op de brede ontwikkeling van jonge kinderen. In Arnhem is de basis gelegd met de Kaleidoscoop-methode. Daarbij is er veel aandacht voor taalstimulering en woordenschat (Met Woorden in de Weer/Logo 3000). De ontwikkeling van kinderen wordt gevolgd middels het Ontwikkelingsvolgmodel 2.0 (OVM). De VVE-aanpak heeft zich verdiept met behulp van de SLOdoelen Jonge Kind op het gebied van Taal, Rekenen/wiskunde en Sociaal-emotionele Ontwikkeling. Het Opbrengstgericht Werken (OGW, ook wel Handelingsgericht werken dan wel Bewust handelen) 1 Stichting PAS, Peuters die spelen leren voor later (2014) 7

10 zien we als middel om de kwaliteit van VVE en de beoogde resultaten bij kinderen te verbeteren. Tenslotte worden er ouderprogramma s aangeboden en uitgevoerd op de VVE-locaties om ouders te ondersteunen bij de taal/ontwikkelingsstimulering van hun kind thuis. Elke OAB-school neemt VVE op in het schoolwerkplan. De voorschoolse locaties beschikken over een pedagogisch beleidsplan waarin beschreven wordt op welke wijze wordt gewerkt aan de vier pedagogische basisdoelen: Sociaal/emotionele veiligheid, Persoonlijke competentie, Sociale competentie en Overdracht van normen en waarden. Op bestuurlijk niveau zijn er afspraken gemaakt over de wijze waarop kinderen vanuit de VVE-locatie aangemeld worden bij de basisschool. De overdracht van kinderen van een VVElocatie naar een basisschool gebeurt middels het Ontwikkelingsvolgmodel. De afspraken zijn vastgelegd in het protocol Ontwikkelingsvolgmodel VVE Arnhem. De overige peuterspeelzalen en kinderdagverblijven maken gebruik van het Arnhemse overdrachtsformulier. De afspraken hierover zijn beschreven in het protocol Arnhemse overdrachtsformulier 2. In 2015/2016 is samen met Marant gewerkt aan een vernieuwde VVE-scholing voor VVE-professionals in Arnhem. De basis ligt in Actief Leren en verder is de ontwikkelde training geactualiseerd naar de huidige vereisten en ontwikkelingen t.a.v. VVE in onderwijs en kinderopvang. Er is onder meer specifieke aandacht voor executieve functies, wetenschap en techniek, taalstimulering en een (taal)rijke speel-leeromgeving. 1.4 VVE-voorzieningen De gemeente Arnhem kent VVE-voorzieningen voor peuters van 2½ tot 4 jaar (voorschools) 3 en kleuters van 4 tot 6 jaar (vroegschools). In tabel 1.1 is een overzicht gegeven van de aanwezige VVEvoorzieningen per wijk in de periode 2015/2016. Binnen de gemeente Arnhem zijn er de volgende VVE-voorzieningen: VVE-intensieflocaties, incl. start- en voorschoolgroepen (voorschools) VVE-basislocaties (voorschools) OAB-scholen (vroegschools) VVE-basislocaties zijn voorschoolse locaties met een VVE-aanbod waar op gestructureerde en samenhangende wijze de ontwikkeling van peuters in ieder geval gestimuleerd wordt op het gebied van rekenen, taal, motoriek en sociaal-emotionele ontwikkeling. Deze locaties staan doorgaans in wijken met relatief weinig doelgroepkinderen. VVE-intensieflocaties hebben aanvullende kwaliteitseisen t.o.v. het aanbod bij de VVE-basislocaties. De basis ligt in Kaleidoscoop en Actief Leren met extra taalaanbod (o.a. Met Woorden in de Weer/Logo 3000) waarbij gewerkt wordt met het kindvolgsysteem OVM (ontwikkelingsvolgmodel (zeer) jonge kind). Tevens wordt er een programma voor ouders georganiseerd. Op deze locaties zijn meer dan 30 procent doelgroeppeuters aanwezig 4. De OAB-scholen bieden intensief onderwijs en begeleiding aan jonge kinderen om onderwijsachterstanden (met specifieke aandacht voor taalachterstanden) te voorkomen, op te sporen en aan te pakken. Deze scholen hebben minimaal 20 procent doelgroepkleuters. 2 Het protocol Ontwikkelingsvolgmodel VVE Arnhem en het protocol Arnhemse overdrachtsformulier zijn te vinden op de website van Stichting PAS ( 3 Per 1 maart 2015 zijn alle VVE-peuterspeelzalen/kinderdagverblijven, VVE-selectspeelzalen en een deel van de reguliere peuterspeelzalen VVE-intensieflocaties of VVE-basislocaties geworden. 4 Bron: Subsidieregeling Voorschools aanbod gemeente Arnhem (1 maart 2015) 8

11 Tabel 1.1 Overzicht VVE-voorzieningen 2015/2016 wijk voorschool vroegschool Alteveer/Cranevelt Springplank Arnhemse Broek De Symfonie 1 De Symfonie 2 Burgemeesterswijk/Hoogkamp De Laar Oost De Laar West Elden Elderveld Geitenkamp Heijenoord Klarendal Hobbel Moriaantje Trommelaar Bambi Rakkertjes Speeldoos Wildebras De Blokkendoos De Grenspost Calluna Beestenboel De Linde Hugo de Grootschool St. Paulusschool De Vlindertuin De Witte school Ibn-i Sinaschool Kunstrijk Malburgen Oost (Noord) Merlijn St. Margarethaschool Malburgen Oost (Zuid) Malburgen West Presikhaaf Oost Presikhaaf West Rijkerswoerd Schuytgraaf Spijkerkwartier St. Marten Velperweg e.o. Vredenburg/Kronenburg VVE-intensieflocatie VVE-basislocatie Kleine Boemerang Speelrijk Startgroep Johannes Startgroep Mozaïek Voorschool Mozaïek (Eimersingel) Voorschool Mozaïek (Zwanebloemlaan) 5 Karbonkel De Vrolijke Ark Klimop De Overkant Pinokkio Harlekijn Startgroep Harlekijn Dikkertje Dap Jip en Janneke Kleine Wereld Schatkist Stampertjes Wigwam Lapjeskat Jacobijntje Drielwieler Paasheuveltje Zandkasteel Pompeltje Lindeloot Johannesschool Het Mozaïek (Eimerssingel) Het Mozaïek (Zwanebloemlaan) De Monchyschool Pastoor van Arsschool Dr. Willem Dreesschool Annie M.G. Schmidtschool OLV van Lourdesschool 5 Het Mozaïek telt twee voorschoolgroepen bestaande uit peuters en kleuters onder leiding van peuterspeelzaal en basisschool (locaties: Mozaïek Eimerssingel en Mozaïek Zwanebloemlaan). 9

12 1.5 Prestatieafspraken met de gemeente Arnhem Ten aanzien van het VVE-beleid zijn prestatieafspraken met de gemeente Arnhem gemaakt. Dit zijn afspraken die betrekking hebben op het bereik van doelgroepkinderen, de groepsgrootte en een dubbele bezetting. Vanuit het Rijk zijn er kwaliteitseisen op het gebied van VVE-tijd geformuleerd. Voor een goede uitvoering van de prestatieafspraken werkt Stichting PAS samen met de VVE-partners aan ontwikkeling en vaststelling van het Arnhemse VVE-beleid. Bereik: alle doelgroeppeuters en -kleuters worden bereikt met een VVE-programma Doelstelling met betrekking tot het bereik over de periode is gedefinieerd als de realisatie van 100 procent aanbod voor alle doelgroepkinderen. Een doelstelling van 100 procent aanbod betekent een uitbreiding van VVE naar locaties met doelgroepkinderen (zie tabel 1.1 voor een overzicht van alle locaties). VVE-tijd: doelgroeppeuters gaan minimaal 12 uur per week naar een VVE-locatie Het streven is dat doelgroepkinderen die naar de basisschool gaan gedurende een periode van minimaal één jaar een VVE-aanbod hebben gehad. In het kader van de Wet Onderwijskansen door Kwaliteit en Educatie is het aantal dagdelen voor doelgroeppeuters vanaf schooljaar 2015/2016 bijgesteld naar 12 uur per week, verdeeld over minimaal 3 dagen per week 6. Dubbele bezetting: een dubbele bezetting van 4 dagdelen in groep 1 en 2 Dubbele bezetting is een voorwaarde voor de uitvoering van effectieve VVE. In de voorschoolse periode (peuterspeelzalen en kinderdagverblijven) wordt standaard gewerkt met een leidster-kind ratio van 2 gekwalificeerde leidsters op 16 kinderen. Dit is conform de afspraken met de gemeente Arnhem. In de vroegschoolse periode (groep 1 en 2 van het basisonderwijs) wordt gewerkt met een dubbele bezetting van minimaal 2 dagdelen per week en een streven naar 4 dagdelen of meer per week. Doorgaande lijn: doelgroeppeuters en -kleuters krijgen hetzelfde VVE-programma Het management van de VVE-voorzieningen in de wijken werkt samen om de doorgaande lijn te bevorderen. Doelgroepkinderen stromen door naar een OAB-school. Peuters en kleuters op de VVElocaties krijgen hetzelfde VVE-programma, teneinde een doorgaande lijn te realiseren van voor- naar vroegschools. Er vindt overdracht plaats over de ontwikkeling en begeleiding van het kind in de voorschool. Professionalisering & coaching: VVE-medewerkers zijn deskundig op het gebied van VVE De pedagogisch medewerkers en de leerkrachten van de groepen 1 en 2, moeten deskundig zijn en blijven op het gebied van voor- en vroegschoolse educatie. Eén van de manieren om deze deskundigheid te optimaliseren is (na)scholing. Ieder jaar worden met dit doel bijeenkomsten, cursussen en trainingen georganiseerd. Zij worden hierbij ondersteund en gecoacht door onder andere de logopedisten en de VVE-coaches van Stichting PAS. 6 Tot 1 maart 2015 was dit nog vier dagdelen per week. 10

13 Ouderbetrokkenheid: actieve betrokkenheid van ouders is één van de belangrijkste factoren Om de ontwikkeling en het schoolsucces van kinderen te vergroten gaan VVE-voorzieningen een educatief partnerschap aan met ouders. Dit educatief partnerschap is een proces waarin betrokkenen (ouders, leidsters, leerkrachten en directie) elkaar wederzijds ondersteunen en waarin ze hun bijdrage zoveel mogelijk afstemmen met als doel het leren, de motivatie en de ontwikkeling van peuters en kleuters te bevorderen. Voor doelgroepouders worden gerichte activiteiten georganiseerd. Ook worden programma s ingezet die afgestemd zijn op de behoeften en mogelijkheden van de ouders op de betreffende locatie. 1.6 De kwaliteit van VVE in Arnhem Het Rijk en de 37 grote steden hebben voor de periode afspraken met elkaar gemaakt om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk kinderen met een taalachterstand gebruik kunnen maken van VVE-voorzieningen. In deze afspraken staan kwantitatieve en kwalitatieve doelstellingen geformuleerd. De Inspectie van het Onderwijs heeft deze doelstellingen in 2013 en 2015 op gemeentelijk niveau gemonitord en geëvalueerd en daarmee de kwaliteit van VVE in beeld gebracht. De belangrijkste conclusies zijn dat de kwaliteit van het gemeentelijk beleid van VVE in Arnhem volledig op orde is en dat de uitvoering van VVE op de VVE-voorzieningen grotendeels op orde is. 7 Het bereik van doelgroepkinderen in de gemeente Arnhem is voldoende (95 procent in 2014/2015). Dit ligt in de lijn met de inspanningsverplichting die de gemeente is aangegaan. De brede doelgroepdefinitie van de gemeente Arnhem ziet de inspectie als een voorbeeld voor anderen. De basis is het leerlinggewicht van elk kind volgens de gewichtenregeling van het primair onderwijs. Daarnaast streeft Arnhem er naar om alle kinderen met (het risico op) een (taal)achterstand een VVEaanbod te geven. Het basisaanbod voor ouders is verder verbreed en verdiept en de inspectie ziet het ouderbeleid in Arnhem als voorbeeld voor andere gemeenten. De ondervraagde VVE-voorzieningen zijn hier zelf iets kritischer over. Zo geeft een deel aan dat de intake en de ouderparticipatie nog verder verbeterd kan worden. Het beeld van de kwaliteit van het VVE-programma dat in Arnhem wordt aangeboden is goed ontwikkeld. De interne kwaliteitszorg heeft met de inzet van VVE-coaches een impuls gekregen. Daarnaast heeft de gemeente samen met partners het opbrengstgericht werken ingevoerd. Dat heeft nog niet geleid tot concrete afspraken over het gewenste resultaat van VVE. De doelgerichte en planmatige aanpak van de begeleiding en zorg kan op sommige punten iets beter, alsmede de evaluatie hiervan. Hierover is de inspectie kritischer dan de VVE-voorzieningen zijn. Verder is de evaluatie van de resultaten van VVE nog een aandachtspunt. Overigens zien de voor- en vroegscholen zelf nog ruimte voor verbetering van de kwaliteitszorg in bredere zin. De doorgaande lijn van de voorschoolse locaties naar de basisscholen is grotendeels op orde, al is er volgens de voor- en vroegscholen nog wel wat winst te behalen in de warme overdracht. 7 Bron: Inspectie van het Onderwijs, De kwaliteit van Voor- en Vroegschoolse Educatie in de gemeente Arnhem 2015/2016 (eindrapport, 4 juli 2016) 11

14 Beoordeling gemeentelijk beleid De bevindingen van de inspectie zijn gebaseerd op een door de gemeente ingevulde digitale vragenlijst en gekoppeld aan de domeinen van VVE (zie tabel 1.2). De antwoorden van de gemeente zijn geverifieerd door middel van documentanalyse, gesprekken met betrokkenen en informatie uit locatiebezoeken. Hieruit zijn de volgende oordelen naar voren gekomen: de kwaliteit van VVE is sinds 2013 verder verbeterd; de consensus bij alle partijen om de VVE-kwaliteit te verhogen blijft onverminderd hoog; het voorbeeld voor anderen : ouderbeleid is nog verder ontwikkeld; de benoeming en inzet van VVE-coaches geeft een kwaliteitsimpuls aan de praktijk van de uitvoering en de doorgaande lijn; aan alle condities (van de kwaliteit van de uitvoering van VVE) wordt voldaan; de kwaliteit van het pedagogisch klimaat, het educatief handelen en de externe zorg was in 2013 al voldoende en is verder verbeterd; bij het aspect beleid ouderbetrokkenheid zijn geen verbeterpunten meer; kwaliteitsverbetering is nog mogelijk bij de planmatigheid en doelmatigheid van de begeleiding en de zorg op de voorschoolse locaties en de evaluatie van de resultaten die de voor- en vroegscholen willen bereiken met VVE. Tabel 1.2 De beoordeling van het gemeentelijk VVE-beleid 8 Domein GO Definitie doelgroepkind X Bereik X Toeleiding X Ouders X Integraal VVE-programma X Externe zorg X Interne kwaliteitszorg van de voor- en vroegscholen X Doorgaande lijn X Resultaten X VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau X Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau X GGD-rapport X Gemeentelijk subsidiekader X 8 1 = verbeterpunten met een afspraak, 2 = verbeterpunten, 3 = voldoende, 4 = voorbeeld voor anderen, GO = geen oordeel 12

15 Beoordeling van de VVE-voorzieningen De voor- en vroegscholen hebben middels een digitale vragenlijst de kwaliteit van hun eigen voor- en vroegschoolse educatie ingeschat. De antwoorden zijn vertaald naar eigen waarderingen van een indicator, welke zijn gekoppeld aan de aspecten van VVE 9. Samenvattend volgen daaruit de volgende waarderingen: de aspecten condities, externe zorg en doorgaande lijn zijn grotendeels op orde; er zijn volgens de bevraagde voor- en vroegscholen nog verbeteringen mogelijk op sommige onderdelen van de aspecten ouders, kwaliteit van de uitvoering van VVE, ontwikkeling, begeleiding en zorg en kwaliteitszorg binnen de voor- en vroegschool ; het kwaliteitsbeeld van VVE van de voor- en vroegscholen zelf is vrijwel hetzelfde als in De aspecten ouders, ontwikkeling, begeleiding en zorg en doorgaande lijn zijn verbeterd. Concluderend kan gesteld worden dat de inspectie in 2013 constateerde dat het gemeentelijk VVEbeleid in Arnhem grotendeels op orde was. Dat beeld is in het schooljaar 2015/2016 bevestigd en op sommige onderdelen verbeterd. De voor- en vroegscholen zijn erin geslaagd de kwaliteit vast te houden en op meerdere punten te verbeteren. Op meerdere onderdelen beschouwt de Inspectie de VVE in Arnhem als een voorbeeld voor andere gemeenten. Iets waar Arnhem trots op kan zijn. In het eindrapport De kwaliteit van Voor- en Vroegschoolse Educatie in de gemeente Arnhem 2015/2016 van de Inspectie van het Onderwijs worden alle resultaten van het onderzoek gepresenteerd en uitgebreid toegelicht. 9 De eigenwaarderingen van de voor- en vroegscholen hebben betrekking op de aspecten: condities, ouders, kwaliteit van de uitvoering van VVE, ontwikkeling, begeleiding en (interne en externe) zorg, kwaliteitszorg binnen de voor- en vroegschool en doorgaande lijn. 13

16 14 VVE Monitor

17 2 Voorschools (2½-4 jaar) 2.1 Bereik (doelgroep)peuters Doelgroeppeuters in Arnhem zijn peuters met een leerlinggewicht volgens de gewichtenregeling van het primair onderwijs en peuters met (het risico op) een achterstand in de (taal)ontwikkeling. Figuur 2.1 geeft van de afgelopen vijf schooljaren het aantal peuters in Arnhem 10, het aantal geplaatste peuters op de VVE-locaties, het aantal doelgroeppeuters met een gewicht in Arnhem (inschatting op basis van het percentage doelgroepkleuters met een gewicht in Arnhem) 11, het aantal geplaatste doelgroeppeuters met een gewicht en (in 2015/2016 voor het eerst gemonitord) het aantal geplaatste doelgroeppeuters met (het risico op) een (taal)achterstand weer. In 2015/2016 is het aantal peuters op VVE-locaties verdubbeld ten opzichte van het schooljaar daarvoor (van 775 naar peuters). Dit komt door een toename van het aantal VVE-basislocaties. Het bereik van de doelgroeppeuters met een gewicht ligt in 2015/2016 op 89 procent (194/218). Dit is een kleine afname ten opzichte van het schooljaar daarvoor (95 procent). Daarnaast zitten er nog 278 peuters met (het risico op) een (taal)achterstand op de VVE-locaties. Onbekend is nog wat het werkelijk aantal peuters met (het risico op) een (taal)achterstand in Arnhem is, vandaar dat het bereik van deze groep doelgroeppeuters nog niet inzichtelijk gemaakt kan worden. Figuur 2.1 Bereik doelgroeppeuters VVE-locaties, schooljaren 2011/2012 t/m 2015/ Dit betreft een berekening van het gemiddeld aantal peuters (2½-4 jaar) in Arnhem op 1 juli, 1 oktober, 1 januari en 1 april van het betreffende schooljaar (bron: Gemeente Arnhem, Basisregistratie Personen (BRP). 11 Op 1 oktober 2015 heeft 8,1% van de Arnhemse 4- en 5-jarigen een leerlinggewicht (2014: 8,5%, 2013: 10,1%, 2012: 12,1%, 2011: 12,6%). 15

18 Op basis van het percentage doelgroepkleuters van de basisscholen in de verschillende wijken is een schatting gemaakt van het aantal doelgroeppeuters (o.b.v. gewicht) per wijk (tabel 2.1). Door het geschatte aantal doelgroeppeuters en het geplaatste aantal doelgroeppeuters per wijk naast elkaar te zetten kan een benadering van het bereik per wijk worden gegeven. De VVE-voorzieningen zitten met name in de wijken waar veel doelgroeppeuters zijn. Het bereik is in deze wijken hoog, maar over het algemeen iets afgenomen ten opzichte van 2014/2015. De doelgroeppeuters uit wijken waar geen VVE-locaties zijn gaan, mogelijk naar een VVE-locatie buiten de wijk, dit verklaart dat het geschatte bereik in sommige wijken op (iets) meer dan 100 procent uitkomt. In bijlage 1 wordt een uitgebreid overzicht gegeven van het percentage doelgroeppeuters per VVE-locatie (uitgesplitst naar VVEintensieflocaties en VVE-basislocaties). Daarin worden ook de doelgroeppeuters met (het risico op) een (taal)achterstand meegerekend. Tabel 2.1 Bereik doelgroeppeuters (gewicht) per wijk 2014/2015 en 2015/2016 (gemiddelde van vier kwartalen) wijk populatie doelgroep aantal geplaatste doelgroep bereik doelgroep populatie peuters* aantal geplaatste peuters peuters (gewicht)** peuters (gewicht) peuters (gewicht) 14/15 15/16 14/15 15/16 14/15 15/16 14/15 15/16 14/15 15/16 Alteveer/Cranevelt <5 <5 - <5 - - Arnhemse Broek >100% 90% Burgemeesterswijk /Hoogkamp Centrum < De Laar >100% >100% Elden <5 <5 - <5 - - Elderveld >100% >100% Geitenkamp % 61% Heijenoord <5 < Klarendal % 88% Klingelbeek Malburgen Oost (Noord) % 69% Malburgen Oost (Zuid) % 83% Malburgen West % >100% Monnikenhuizen Presikhaaf Oost >100% 95% Presikhaaf West >100% >100% Rijkerswoerd >100% 62% Schaarsbergen Schuytgraaf <5 - - Spijkerkwartier <5 <5 - <5 - - St. Marten <5 - <5 - - Velperweg e.o % Vredenburg/ Kronenburg < >100% >100% Totaal % 89% * gemiddeld aantal peuters 2½-4 jaar in de wijk op 1 juli, 1 oktober, 1 januari en 1 april ** inschatting op basis van percentage doelgroepkleuters (gewicht) op de scholen in de wijk 16

19 Het komt nog wel eens voor dat kinderen op een wachtlijst moeten worden gezet, omdat de locatie op dat moment (nog) geen plek kan bieden. In Arnhem staan in 2015/2016 gemiddeld 24 doelgroeppeuters van 2½ jaar of ouder op een wachtlijst (zie figuur 2.2). Dit is een halvering ten opzichte van het schooljaar daarvoor. Dit gaat om zowel doelgroeppeuters met een gewicht als doelgroeppeuters met (het risico op) een (taal)achterstand. Vanaf 2014/2015 is bij de gegevensverzameling een onderscheid gemaakt tussen peuters met en peuters zonder een VVEindicatie. In alle wijken is het aantal doelgroeppeuters dat op de wachtlijst staat afgenomen naar minder dan 5 doelgroeppeuters, vandaar dat er geen uitsplitsing gemaakt kan worden naar wijk. In 2014/2015 stonden in de wijken De Laar, Malburgen Oost (Zuid) en Presikhaaf Oost gemiddeld nog meer dan 5 doelgroeppeuters op de wachtlijst. Figuur 2.2 Aantal doelgroeppeuters (vanaf 2½ jaar) op de wachtlijst van een VVE-locatie, 2014/2015 en 2015/2016 (gemiddelde van 4 kwartalen) 2.2 VVE-tijd Het streven is dat doelgroepkinderen die naar de basisschool gaan minimaal 12 uur (verdeeld over minimaal 3 dagen) per week een VVE-aanbod hebben gehad 12. Ingezoomd is op het aandeel doelgroeppeuters dat aan de norm voor minimale VVE-tijd voldoet. De gegevens hierover gaven in de voorgaande jaren in de VVE-monitor enkel een beeld van het aandeel van alle peuters die hieraan voldeden. Het gaat hierbij om de doelgroeppeuters met een gewicht en de doelgroeppeuters met (het risico op) een (taal)achterstand. Door verandering van de norm voor VVE-tijd, de aanscherping van de doelgroepdefinitie en de aangewezen VVE-basislocaties kunnen de gegevens niet vergeleken worden met voorgaande jaren. In tabel 2.2 is per wijk weergegeven welk percentage van alle doelgroeppeuters minimaal 12 uur per week een VVE-aanbod heeft. In 2015/2016 hebben de meeste doelgroeppeuters (92 procent) 12 uur per week een VVE-aanbod gehad. In de wijken Arnhemse Broek, Elderveld, Geitenkamp, Malburgen Oost (Zuid), Presikhaaf West en Schuytgraaf krijgen (bijna) alle doelgroeppeuters die een VVE-locatie bezoeken een VVE-aanbod van 12 uur per week. In bijlage 1 wordt een overzicht gegeven per VVElocatie. 12 Tot 1 maart 2015 was de norm 4 dagdelen per week. 17

20 Tabel 2.2 Aandeel doelgroeppeuters dat minimaal 12 uur per week VVE-aanbod heeft, 2015/2016 wijk 2015/2016 Alteveer/Cranevelt (n=<5) - Arnhemse Broek (n=40) 95% Burgemeesterswijk/Hoogkamp (n= <5) - De Laar Oost (n=16) 92% De Laar West (n=20) 89% Elden (n=<5) - Elderveld (n=24) 96% Geitenkamp (n=30) 96% Heijenoord (n=<5) - Klarendal (n=41) 91% Malburgen Oost (Noord) (n=33) 92% Malburgen Oost (Zuid) (n=80) 96% Malburgen West (n=17) 84% Presikhaaf Oost (n=28) 92% Presikhaaf West (n=42) 96% Rijkerswoerd (n=20) 86% Schuytgraaf (n=21) 95% Spijkerkwartier (n=12) 93% St. Marten (n= 6) 68% Velperweg e.o. (n=18) 94% Vredenburg/Kronenburg (n=17) 92% Totaal (n=471) 92% Naast het aantal dagdelen per week dat een kind naar een VVE-locatie gaat is ook de duur van het VVE-aanbod van belang. Het streven is dat doelgroepkinderen die naar de basisschool gaan gedurende een periode van minimaal één jaar een VVE-aanbod van 12 uur per week, verdeeld over drie dagen per week, hebben gehad. In tabel 2.3 is het aantal (doelgroep)kinderen weergegeven en het aandeel doelgroepkinderen dat minimaal 1 jaar een VVE-aanbod heeft gehad. Voor het eerst zijn daarbij, naast de kinderen met een VVE-indicatie op basis van de gewichtenregeling, ook de kinderen met een VVE-indicatie op basis van (een risico op) een (taal)achterstand meegeteld. In 2015/2016 heeft 92 procent (379) van alle uitgestroomde doelgroepkinderen (413) een VVE-aanbod van minimaal 1 jaar gehad. Dit is een toename vergeleken met de voorgaande jaren. 18

21 Tabel 2.3 Aandeel doelgroeppeuters dat minimaal 1 jaar VVE-aanbod heeft gehad, 2011/2012 t/m 2015/2016 aantal uitgestroomde peuters aantal uitgestroomde doelgroeppeuters aandeel uitgestroomde doelgroeppeuters > 1 jaar VVE 2011/ % 2012/ % 2013/ % 2014/ % 2015/ % 2.3 Doorgaande lijn In figuur 2.3 wordt de uitstroom van doelgroeppeuters gegeven. In 2015/2016 verlieten in totaal 413 doelgroeppeuters een VVE-locatie. Voor het eerst zijn daarbij, naast de kinderen met een VVE-indicatie op basis van de gewichtenregeling, ook de kinderen met een VVE-indicatie op basis van (een risico op) een (taal)achterstand meegeteld. In 2015/2016 ging bijna de helft (46 procent) van de doelgroeppeuters vanuit een VVE-locatie naar een OAB-school, veelal binnen de wijk. De relatieve doorstroom naar een OAB-school is het grootst in de wijken Arnhemse Broek, Presikhaaf-West, Malburgen-West, Malburgen Oost (Zuid), Malburgen Oost (Noord) en Geitenkamp. In de wijken Schuytgraaf, Rijkerswoerd, De Laar, Velperweg e.o., Elderveld, St. Marten en Elden stromen (bijna) geen kinderen door naar een OAB-school. Dit komt met name doordat er in deze wijken geen OAB-scholen zijn. Figuur 2.3 Uitstroom doelgroeppeuters vanuit de VVE-locaties naar het basisonderwijs, 2015/

22 In tabel 2.4 wordt de uitstroom van doelgroepkinderen in 2015/2016 vergeleken met het schooljaar daarvoor. In 2015/2016 zijn, naast de kinderen met een VVE-indicatie op basis van de gewichtenregeling, ook de kinderen met een VVE-indicatie op basis van (een risico op) een (taal)achterstand meegeteld, waardoor het totaal aantal uitgestroomde doelgroepkinderen sterk is toegenomen (van 156 kinderen in 2014/2015 naar 413 kinderen in 2015/2016). De percentages geven hierdoor slechts een indicatie van de ontwikkeling van de doorstroom van doelgroepkinderen. In 2015/2016 zijn, in vergelijking met het schooljaar daarvoor, relatief meer doelgroepkinderen doorgestroomd naar een OAB-school in (of vanuit) de wijken Arnhemse Broek en Presikhaaf West. Er zijn in deze periode relatief minder doelgroepkinderen doorgestroomd naar een OAB-school binnen (of vanuit) de wijken De Laar, Klarendal, Malburgen Oost (Noord), Malburgen Oost (Zuid) en Presikhaaf Oost. Tabel 2.4 Uitstroom doelgroeppeuters vanuit de VVE-locaties naar het basisonderwijs, 2014/2015 en 2015/2016 scholen in de wijk scholen buiten de wijk anders OAB niet-oab OAB niet-oab aantal doelgroep kinderen 14/15 15/16 14/15 15/16 14/15 15/16 14/15 15/16 14/15 15/16 14/15 15/16 Alteveer/Cranevelt <5 Arnhemse Broek 62% 83% % 4% 8% 4% 15% 8% Burgemeesterswijk/Hoogkamp <5 De Laar % 75% 8% 5% 8% 3% 8% 18% Elden % Elderveld % 81% - 4% - 7% - 7% Geitenkamp 70% 69% % 9% - 22% Heijenoord <5 Klarendal 67% 39% % 17% 43% 17% 11% 6 28 Malburgen Oost (Noord) 60% 62% % 10% - 10% 15% 19% Malburgen Oost (Zuid) 72% 66% - 1% 11% 12% - 6% 17% 15% Malburgen West - 83% % - 8% <5 12 Presikhaaf Oost 50% 31% - 21% 33% 7% 17% 7% - 34% 6 29 Presikhaaf West 77% 78% % 8% 7% 15% 7% Rijkerswoerd % 88% - 6% - 6% 22% Schuytgraaf % - 9% - 9% - 27% - 11 Spijkerkwartier % - 33% - 50% St. Marten % % Velperweg e.o % - 5% - 20% - 30% - 20 Vredenburg/Kronenburg % 59% - 18% 7% 9% - 14% totaal 50% 39% 24% 28% 10% 7% 6% 11% 11% 15% ontwikkeling conform beleid; doelgroeppeuters die naar een OAB-school doorstromen ontwikkeling in tegenstelling tot beleid 20

23 2.4 De opbrengsten van VVE Op alle voorschoolse VVE-locaties worden de observaties van de peuters vastgelegd in het ontwikkelingsvolgmodel van Memelink (OVM). Alle locaties gebruiken dezelfde basisset van observatielijnen uit het OVM: zelfbeleving, zelfbesef, competentie zelfstandigheid, autonomie relatie met volwassenen relatie met kinderen spelontwikkeling grote motoriek kleine of fijne motoriek taalvorm (zinsbouw, morfologie) taalinhoud (woordenschat, semantiek, taalbegrip) taalgebruik tellen en ordenen De module Analyse in het OVM maakt ontwikkelingen op kind-, groeps- of locatieniveau zichtbaar. Een aantal locaties gebruikt bij het Opbrengst Gericht Werken het OVM voor groepjesplanning en/of handelingsplanning. 21

24 22 VVE Monitor

25 3 Vroegschools (4-6 jaar) 3.1 Bereik (doelgroep)kleuters Op 1 juli 2016 zaten er kleuters op alle Arnhemse basisscholen, waarvan 336 (8,4 procent) doelgroepkleuters o.b.v. de gewichtenregeling (zie tabel 3.1). Dit is een kleine afname ten opzichte van de voorgaande jaren. Op de OAB-scholen zaten 897 kleuters, waarvan 253 (28 procent) met een gewicht. De OAB-scholen bereiken 75,3 procent (253/336) van de doelgroepkleuters in Arnhem. Dit aandeel is vergelijkbaar met het schooljaar daarvoor (74,2 procent). Tabel 3.1 Aantal kleuters en doelgroepkleuters in groep 1 en 2 op alle Arnhemse scholen, de OAB-scholen en de VVE-volgscholen 2011/2012 t/m 2015/2016 (peildatum: 1 juli) alle basisscholen aantal scholen/locaties aantal kleuters aantal doelgroepkleuters % doelgroepkleuters - - 9,6% 8,9% 8,4% OAB-scholen aantal scholen/locaties aantal kleuters aantal doelgroepkleuters % doelgroepkleuters 35% 33% 27% 30% 28% VVE-volgscholen aantal scholen/locaties aantal kleuters aantal doelgroepkleuters % doelgroepkleuters 11% 9% 6% 9% - OAB + VVE-volgscholen aantal scholen/locaties aantal kleuters aantal doelgroepkleuters % doelgroepkleuters 26% 24% 20% 28% 28% Van alle Arnhemse doelgroepkleuters worden 83 doelgroepkleuters (25 procent) niet bereikt met VVE (zie tabel 3.2). Deze kinderen gaan naar een niet-oab-school. Het niet-bereik is vooral hoog in de wijken De Laar, Elderveld, Rijkerswoerd en Vredenburg/Kronenburg (allemaal minimaal 10 doelgroepkleuters die niet worden bereikt). Belangrijkste reden is dat in deze wijken geen OABscholen zijn. 13 Tot en met schooljaar 2014/2015 waren er naast OAB-scholen ook nog VVE-volgscholen. Deze scholen werken planmatig aan VVE op het gebied van woordenschatontwikkeling, mondelinge taalvaardigheid en beginnende geletterdheid. Deze scholen hebben tussen de 10 en 20 procent doelgroepkleuters, met een minimum van 5 doelgroepkleuters. 23

26 Tabel 3.2 Bereik van doelgroepkleuters in groep 1 en 2 per wijk 2015/2016 (peildatum: 1 juli 2016) aantal doelgroepkleuters op scholen in de wijk aantal doelgroepkleuters op OAB-scholen niet bereik doelgroepkleuters per wijk Alteveer/Cranevelt <5 - <5 Arnhemse Broek Burgemeesterswijk/Hoogkamp Centrum <5 - <5 De Laar Elden Elderveld Geitenkamp Heijenoord Klarendal Klingelbeek Malburgen Oost (Noord) Malburgen Oost (Zuid) Malburgen West Monnikenhuizen Presikhaaf Oost Presikhaaf West Rijkerswoerd Schaarsbergen e.o Schuytgraaf 8-8 Spijkerkwartier <5 - <5 St. Marten 5-5 Velperweg e.o. 5-5 Vredenburg/Kronenburg Totaal (75%) 83 (25%) 3.2 Omvang dubbele bezetting in de kleutergroepen Dubbele bezetting is een voorwaarde voor de uitvoering van effectieve VVE. In de vroegschoolse periode wordt op de OAB-scholen gewerkt met een dubbele bezetting van minimaal twee dagdelen per week en een streven naar 4 dagdelen of meer per week in groep 1 en 2. Tabel 3.3 geeft een overzicht van het gemiddeld aantal dagdelen dubbele bezetting in groep 1 en 2 op de OAB-scholen. In 2015/2016 werken bijna alle (14 van de 15) OAB-scholen in de vroegschoolse periode met een dubbele bezetting van minimaal 4 dagdelen per week. Dit is een toename ten opzichte van de voorgaande jaren. In bijlage 2 is een overzicht van de dubbele bezetting per locatie gegeven. 24

27 Tabel 3.3 Gemiddeld aantal dagdelen per week dubbele bezetting in groep 1 en 2 op de OAB-scholen over de periode 2011/2012 t/m 2015/2016 (als gemiddelde van de groepen) Schooljaar aantal OAB-scholen aantal dagdelen per week dubbele bezetting 2 dagdelen 3 dagdelen 4 dagdelen of meer 2011/ * / * / * / * / * De twee locaties van het Mozaïek zijn t/m 2014/2015 samengenomen 3.3 Doorgaande lijn Tabel 3.4 geeft de gegevens van de kleuters die in de schooljaren 2011/2012 t/m 2015/2016 instroomden bij de OAB-scholen en de VVE-volgscholen. In het schooljaar 2015/2016 stroomden in totaal 559 nieuwe kleuters naar de 15 OAB-scholen, waarvan 142 doelgroepkleuters (25 procent). Dit percentage is nagenoeg gelijk aan de voorgaande twee schooljaren. In bijlage 2 wordt een overzicht gegeven van de instroom van nieuwe (doelgroep)kleuters per school. Tabel 3.4 Instroom van nieuwe kleuters en doelgroepkleuters op de OAB-scholen en de VVE-volgscholen 2011/2012 t/m 2015/2016 (peildatum: 1 juli) OAB-scholen aantal scholen/locaties aantal kleuters aantal doelgroepkleuters % doelgroepkleuters 33% 30% 24% 24% 25% VVE -volgscholen aantal scholen/locaties aantal kleuters aantal doelgroepkleuters % doelgroepkleuters 10% 7% 6% 8% - OAB + VVE-volg aantal scholen/locaties aantal kleuters aantal doelgroepkleuters % doelgroepkleuters 24% 21% 18% 21% 25% 25

28 Tabel 3.5 geeft de voorschoolse geschiedenis weer van de (doelgroep)kleuters die in de schooljaren 2011/2012 t/m 2015/2016 bij de OAB-scholen en de VVE-volgscholen instroomden. Van alle ingestroomde doelgroepkleuters op de OAB-scholen heeft 78 procent een peuterspeelzaal of kinderdagverblijf bezocht. 70 procent van de ingestroomde doelgroepkleuters heeft een VVE-locatie bezocht, dit is een daling ten opzichte van het schooljaar daarvoor (83 procent). Het aandeel doelgroepkleuters dat een VVE-locatie heeft bezocht is het grootst in de wijken Presikhaaf Oost (90%) Malburgen Oost (Zuid) (88%) en Presikhaaf West (86 procent). Bijlage 3 geeft een volledig overzicht van de voorschoolse geschiedenis per wijk. Van alle doelgroeppeuters die instromen bij de OAB-scholen heeft 69 procent voor minimaal 12 uur per week een VVE-locatie bezocht. 1 procent heeft wel een VVE-locatie bezocht, maar heeft minder dan 12 uur per week VVE-aanbod gehad. Verder stroomt 8 procent van de doelgroepkleuters in vanuit een reguliere peuterspeelzaal of kinderdagverblijf en heeft 22 procent geen peuterspeelzaal of kinderdagverblijf bezocht. Tabel 3.5 De voorschoolse geschiedenis van ingestroomde kleuters bij de OAB-scholen en de VVE-volgscholen 2011/2012 t/m 2015/2016 OAB-scholen VVE-volgscholen alle kleuters doelgroepkleuters alle kleuters doelgroepkleuters 2011/2012 aantal % VVE-locatie 66% 77% 22% 45% % reguliere psz/kdv 22% 10% 68% 31% % geen psz/kdv 13% 13% 11% 24% 2012/2013 aantal % VVE-locatie 68% 74% 27% 61% % reguliere psz/kdv 15% 8% 59% 28% % geen psz/kdv 18% 18% 14% 11% 2013/2014 aantal % VVE-locatie 63% 66% 26% 62% % reguliere psz/kdv 18% 11% 64% 8% % geen psz/kdv 19% 23% 11% 31% 2014/2015 aantal % VVE-locatie 75% 83% 46% 50% % reguliere psz/kdv 13% 7% 36% 13% % geen psz/kdv 12% 10% 18% 38% 2015/2016 aantal % VVE-locatie 65% 70% - - % reguliere psz/kdv 16% 8% - - % geen psz/kdv 19% 22%

29 3.4 De opbrengsten van VVE De gemeente Arnhem wil een stedelijk beeld hebben van de resultaten van VVE. De resultaten worden benoemd als groei in vaardigheidsscore. We stellen nu (nog) geen normen vast hoe Arnhem zou moeten gaan scoren t.o.v. de landelijke situatie, eerst moet voldoende duidelijk zijn wat de Arnhemse resultaten zijn door de gegevens over meerdere jaren weer te geven. Vanuit inzicht in de huidige situatie worden op korte termijn normen/streefdoelen geformuleerd voor VVE in Arnhem, die gebruikt worden als resultaatafspraken tussen gemeente en schoolbesturen PO. In de VVE monitor van 2013/2014 is hiertoe een eerste aanzet gedaan. Hierin zijn van alle OAB-scholen de gemiddelde vaardigheidsscores op de toetsen Taal voor Kleuters en Rekenen voor Kleuters gegeven bij aanvang van groep 1 (M1), eind groep 1 (E1) en uitstroom van groep 2 (E2). Hierbij is onderscheid gemaakt tussen kinderen die wel en kinderen die geen VVE-aanbod hebben gehad in de voorschoolse periode. Stichting PAS heeft in 2015/2016 een datamodel ontwikkeld waarbij de benodigde gegevens nauwkeuriger geanalyseerd kunnen worden. Hiermee wordt, naast de gemiddelde vaardigheidsscores, ook een beter beeld gegeven van de gemiddelde vaardigheidsgroei van kinderen in groep 1 en 2. Van alle OAB-scholen zijn de toetsresultaten van kinderen gekoppeld aan hun VVE-historie, zodat er beter zicht is op de opbrengsten van VVE. Door de vaardigheidsscores van de drie verschillende afnamemomenten (M1, E1 en E2) naast elkaar te zetten wordt inzicht gegeven in de vaardigheidsgroei van de kinderen op het gebied van taal en rekenen. Hierbij is een onderscheid gemaakt tussen kinderen die wel en kinderen die geen VVEaanbod hebben gehad in de voorschoolse periode 14. Om het effect van VVE zo goed mogelijk inzichtelijk te maken zijn van de kinderen die wel VVE-aanbod hebben gehad (VVE-kinderen) alleen de resultaten van de kinderen die minimaal één jaar VVE-aanbod hebben gehad meegenomen in de analyse. Voorwaarde is verder dat zij alle drie de afnamemomenten hebben deelgenomen aan de kleutertoetsen. Van de kinderen die geen VVE-aanbod hebben gehad (niet-vve-kinderen) zijn ook alleen de resultaten van de kinderen die op alle drie de afnamemomenten een toetsscore hebben meegenomen. De resultaten hebben betrekking op kinderen die in schooljaar 2015/2016 in groep 3 zaten. Uit de resultaten blijkt dat dat de ontwikkelingslijn van VVE-kinderen en die van niet-vve-kinderen nauwelijks afwijken van elkaar. Dit geldt zowel voor taal als voor rekenen (zie de figuren 3.1 en 3.2). Dit betekent dat de vaardigheidsgroei van VVE-kinderen zich in gelijke mate ontwikkelt als die van niet- VVE-kinderen. Wat kunnen we dan zeggen over de opbrengsten van VVE? Op basis van deze resultaten kunnen we voorzichtig stellen dat VVE-kinderen gemiddeld niet significant achterlopen in hun ontwikkeling ten opzichte van de niet-vve-kinderen. In die zin kan geconcludeerd worden dat VVE effect heeft. Maar omdat in Arnhem bijna alle doelgroepkinderen worden bereikt met een VVE-aanbod in de voorschoolse periode is het nauwelijks mogelijk om een vergelijking te maken met doelgroepkinderen die geen VVE-aanbod hebben gehad (deze groep kinderen is te klein). 14 Kinderen die VVE-aanbod hebben gehad (VVE-kinderen) zijn doelgroepkinderen met een VVE indicatie. Een klein deel van de doelgroepkinderen in Arnhem heeft geen VVE-aanbod gehad in de voorschoolse periode (non-bereik van doelgroeppeuters is 11 procent in 2015/2016, zie hoofdstuk 2). Vandaar dat de resultaten van enkele doelgroepkinderen zijn meegeteld bij de kinderen die geen VVE-aanbod hebben gehad (niet-vve-kinderen). 27

30 Onduidelijk is dus hoe doelgroepkinderen zich zouden ontwikkelen indien zij geen VVE-aanbod hebben gehad en hoe zich dit verhoudt ten opzichten van de VVE-kinderen die wel een VVE-aanbod hebben gehad. Figuur 3.1 Vaardigheidsgroei van (doelgroep)kleuters op het gebied van taal Figuur 3.2 Vaardigheidsgroei van (doelgroep)kleuters op het gebied van rekenen Stichting PAS heeft in samenwerking met de kwaliteitszorgmedewerkers van de schoolbesturen PO een handleiding voor de scholen gemaakt zodat onder andere de VVE-historie van leerlingen correct in hun leerlingadministratiesysteem (ESIS) ingevoerd wordt. 28

31 4 Logopedie 4.1 Inleiding Preventie binnen logopedie staat in de schijnwerpers. Logopedisten van Stichting PAS zijn al bijna twintig jaar actief op het gebied van vroegsignalering. Wanneer achterstanden en problemen vroeg worden gesignaleerd kan ondersteuning vroeg worden ingezet. Hierdoor leveren we een bijdrage aan optimale ontwikkelingskansen voor het kind en kunnen leer- en ontwikkelingsproblemen worden voorkomen. Alle VVE-locaties in Arnhem worden door de logopedisten van Stichting PAS bezocht. In wijken met meer doelgroepkinderen komen de logopedisten regelmatig op de voorschoolse voorziening. Hierdoor zijn de contacten met ouders, medewerkers en overige ketenpartners goed verankerd in de wijk. 4.2 Observaties en verwijzingen De kinderen tot 4 jaar worden in de groep geobserveerd op het gebied van spraak en taal. Naar aanleiding van de observaties komen de logopedisten tot analyse van de hulpvraag en advies, zoals een VVE-indicatie of een verwijzing naar een logopedische praktijk of Kentalis. De pedagogisch medewerkers worden geadviseerd over de aanpak van de taalstimulering voor het betreffende kind en de ouders krijgen advies voor thuis. Het consultatiebureau kan de logopedisten ook vragen om observaties van kinderen van 0-4 jaar. De samenwerking met ketenpartners zoals SKAR, SPA, de consultatiebureaus, Kentalis, de wijkteams en de scholen is dit jaar geïntensiveerd. Er zijn in 2015/2016 in totaal 999 kinderen geobserveerd, waarvan er 236 (24 procent) zijn doorverwezen naar een logopedische praktijk. Deze aantallen zijn vergelijkbaar met het schooljaar daarvoor. De meeste kinderen worden bij de VVE-intensieflocaties geobserveerd en doorverwezen. Figuur 4.1 Aantal observaties en verwijzingen bij VVE-locaties en consultatiebureaus 2014/2015 en 2015/

32 De meeste verwijzingen vinden plaats in de deelgebieden Malburgen en Presikhaaf. Dit zijn de deelgebieden waar relatief meer doelgroepkinderen wonen dan in andere deelgebieden. In het deelgebied CSA (Centrum-Spijkerkwartier-Alteveer) worden nagenoeg geen kinderen geobserveerd en doorverwezen. Figuur 4.2 Aantal verwijzingen naar logopedische praktijken per deelgebied 2015/2016 Logopedische problemen Er bestaan logopedische problemen op het gebied van taal, spraak en overige aandachtspunten. Onder taal wordt verstaan: problemen op het gebied van begrijpen, luisteren, woordenschat, zinsopbouw en vertellen. Onder spraak wordt verstaan: verstaanbaarheid, niet kunnen uitspreken van klanken, vervangen van klanken en lettergrepen. Binnen de observaties zijn de logopedische problemen op het gebied van taal het meest voorkomend. Een kind kan meerdere logopedische aandachtspunten hebben. Hierdoor kunnen ze meegeteld worden in meerdere categorieën (zie tabel 4.1). Tabel 4.1 Logopedische problemen 2014/2015 en 2015/2016 taal spraak overig* 2014/ / / / / /2016 VVE intensief VVE basis Kinderdagverblijf Consultatiebureau Totaal *zoals afwijkende mondgewoonten, stotteren en stemproblemen 30

33 5 Professionalisering 5.1 Inleiding Een belangrijk kwaliteitsinstrument is voortdurende professionalisering en deskundigheidsbevordering van VVE-beroepskrachten. De basis van het Arnhemse VVE-beleid bestaat uit Kaleidoscoop en het ontwikkelingsvolgmodel OVM 2.0. Daarnaast is er extra aandacht voor taal (Met Woorden in de Weer/LOGO 3000). Binnen Arnhem geldt de afspraak dat alle leidsters, pedagogisch medewerkers, leerkrachten en onderwijsassistenten in een Arnhemse VVE-locatie geschoold zijn in Kaleidoscoop en het OVM. Uit diverse wetenschappelijke onderzoeken blijkt dat investeren in de kwaliteit van VVE en de mensen die met deze programma s werken zin heeft. Het leidt tot betere resultaten van de educatieve ondersteuning en kinderen gaan versneld vooruit op woordenschat en rekenen. 5.2 Trainingsaanbod Het trainingsaanbod van Stichting PAS bestaat uit diverse cursussen en inspiratiebijeenkomsten. Enkele van de belangrijkste trainingen hiervan zijn Opbrengst Gericht Werken (OGW), Meertaligheid en de startcursus Actief Betrokken (ter vervanging van Kaleidoscoop, met een voorschoolse en vroegschoolse variant). Training Opbrengst Gericht Werken Een training die in het jaar 2015/2016 breed is opgezet met diverse VVE-locaties is de OGW-training. Het opbrengst gericht werken/bewust handelen vindt plaats in samenwerking met coaching op de werkvloer door de VVE-coaches van Stichting PAS (zie hoofdstuk 6). De pedagogisch medewerkers geven aan dat ze hierdoor meer planmatig zijn gaan werken aan de hand van vooraf gestelde doelen. De coaching op de werkvloer ervaren zij als zeer positief. In de trainingsbijeenkomsten is er veel gelegenheid tot uitwisseling van ervaringen en leren van elkaar. Dit wordt als zeer positief ervaren. Training Meertaligheid De training Meertaligheid, gegeven door de logopedisten van Stichting PAS, wordt veel bezocht. Omdat de logopedisten veel op de VVE-locaties aanwezig zijn en weten wat er speelt op de werkvloer passen ze deze training hier op aan. De diversiteit van etnische achtergronden van kinderen op de groep vraagt veel als het gaat om het aanbieden van taal. De deelnemers leren onder andere over: wat meertaligheid is; kenmerken van meertalige ontwikkeling; factoren die een rol spelen bij een meertalige ontwikkeling; ouders en opvoeding bij meertaligheid; medewerkers en meertaligheid, o.a. wat te doen met kinderen die (nog) geen Nederlands beheersen; hoe je een vertaalslag maakt naar jouw eigen situatie. 31

34 Startcursus Actief Betrokken! Nieuw is de net ontwikkelde Arnhemse startcursus VVE, genaamd Actief betrokken! Deze is ontwikkeld vanuit de behoefte de VVE-trainingen meer aan te passen aan de actualiteit van onderwijs en VVE de nieuwste inzichten over het jonge kind en VVE zijn hierin verwerkt. Uiteraard zijn de basisbeginselen van Kaleidoscoop ook gebruikt, omdat deze methode in Arnhem breed is omarmd. VVE-professionals uit het veld hebben input geleverd voor de opzet en inhoud van de training. De deelnemers krijgen naast de informatie in de bijeenkomsten ook veel informatie aangeboden via het bijbehorende e- learning programma en ze ontvangen feedback op maat middels coachingsbezoeken. De start van deze training is in december VVE-conferentie Naast diverse trainingen, al dan niet op maat, voor VVE-locaties en OAB-scholen is er een jaarlijkse VVE-conferentie voor alle VVE-professionals in Arnhem. Op 9 maart 2016 is er een VVE-conferentie georganiseerd voor alle VVE-professionals die werken met VVE. Ongeveer 125 VVEprofessionals zijn naar deze conferentie geweest. Onderwerpen die aan de orde kwamen waren: jonge kinderen uitdagen tot gesprek spelbetrokkenheid executieve functies mediawijsheid Hanni Bijl verzorgde een interactieve lezing over Breinsleutels en Fredrik Smits heeft de deelnemers vertelt over de resultaten van het eerste onderzoek naar de ouderbetrokkenheid bij VVE in Arnhem (zie hoofdstuk 7). De deelnemers konden tijdens een informatiemarkt met verschillende trainingsaanbieders aangeven waar hun scholingsbehoefte lag. Deze zijn verwerkt in het trainingsaanbod voor 2016/

35 6 VVE-coaches 6.1 Inleiding De functie VVE-coach is een nieuwe functie binnen Stichting PAS. De gemeenten en het Rijk hebben in 2012 o.a. afgesproken dat er meer hbo ers ingezet worden in de voor- en vroegschoolse educatie. Eén van de manieren waarmee Arnhem hieraan wil voldoen is door middel van de inzet van VVE-coaches. Daarnaast werken er in Arnhem hbo ers (leerkrachten) in de startgroepen. Het doel van de functie van VVE-coach is het versterken en borgen van de kwaliteit van VVE door het implementeren van opbrengstgericht werken (OGW) en het coachen op verhoging van pedagogische en educatieve kwaliteit op de werkvloer. Het OGW vergroot het bewust, doelgericht, planmatig handelen van pedagogisch medewerkers, waarbij een gedifferentieerd aanbod en evaluatie belangrijke onderdelen zijn (cyclisch werken). Het doel hiervan is kinderen een optimale startpositie te geven voor de basisschool. Inhoudelijk richt de VVE-coach zich op de doorgaande ontwikkelings- en leerlijnen, de basis ligt in het VVE-kwaliteitskader. De coaches richten zich voornamelijk op de pedagogisch medewerkers van de voorschoolse VVE-intensief locaties. Sinds 2015 is bij de meeste locaties een start gemaakt. De verschillende locaties en individuele pedagogisch medewerkers maken hierin ieder hun eigen ontwikkeling door. Peuters leren in de voorschoolse periode vooral door spelen, experimenteren en ontdekken. Het is aan de pedagogisch medewerker om het spelaanbod op de ontwikkeling, kennis en vaardigheden van de verschillende kinderen aan te laten sluiten. Bijvoorbeeld bij het voorlezen van een boekje weet het ene kind al hoe het verloop van het boekje in elkaar zit en het andere kind luistert vooral naar het ritme van de taal en naar herkenbare woorden. Om een optimaal aanbod voor de kinderen te ontwikkelen is het van belang dat pedagogisch medewerkers hier rekening mee houden en de activiteiten planmatig en doelgericht aanbieden. De opdracht van de VVE-coach is hen hierbij te ondersteunen. 6.2 Instrument VVE-coach De VVE-coach start bij iedere locatie met een kennismaking gevolgd door een observatie met het instrument VVE-coach. Dit instrument bestaat uit een groot aantal indicatoren die gebaseerd zijn op de werkinstructies van het inspectiekader VVE t.a.v. organisatie, pedagogisch en educatief handelen en zorg. Samen met de pedagogisch medewerker stelt de VVE-coach plannen van aanpak op. De VVEcoach observeert, ondersteunt, geeft feedback en evalueert. Hieronder een beschrijving van de opbrengsten van een VVE-locatie: Sinds enige tijd hebben wij ondersteuning gekregen bij het proces om het Opbrengst Gericht Werken goed onder de knie te krijgen. In eerste instantie lijkt het makkelijk om op die manier te gaan werken en op te schrijven, maar dat viel tegen! Wij (de leidsters) zijn zó gewend om vanuit activiteiten te gaan werken, dat het een hele omslag van denken vergt om te leren vanuit doelen te gaan werken. Door de hectiek van alle dag schuif je het gemakkelijk voor je uit. Maar dan komt de ondersteuning van de VVE-coach om de hoek kijken. In goed overleg hebben we naar verschillende oplossingen gezocht en daar formulieren bij gemaakt. 33

36 Uiteindelijk hebben we een manier gevonden om alles goed en duidelijk op te schrijven en uit te voeren. Doordat de VVE-coach onze stok-achter-de-deur was hebben we het nu op de rit, en ondersteunt ons dit in de praktijk van het bewust handelen. Bron: De Kleine Boemerang 6.3 Training Opbrengst Gericht Werken (OGW) De training OGW is ontwikkeld in een samenwerking van Stichting PAS met VVE-specialisten Jonge Kind van Marant. Zes locaties zijn in april 2016 gestart. De VVE-coach brengt de beginsituatie van de locaties in beeld middels een observatie, zodat de training hierop afgestemd kan worden. Bij het uitvoeren van de praktijkopdrachten heeft de VVE-coach een belangrijke ondersteunende rol voor de pedagogisch medewerkers. De coaching op de werkvloer helpt de medewerkers de aangeboden trainingsstof om te zetten naar hun eigen praktijk. Hierdoor wordt het effect van de training vergroot. De begeleiding van de VVE-coach heeft voor mij, als pedagogisch medewerkster, nog meer bewustwording gecreëerd, wat ik doe en hoe ik het doe. De regelmatige afspraken en het mailcontact met de VVE-coach helpen mij daarbij. Dat uit zich in het geven van een goede instructie aan peuters, het verrijken en verdiepen van spel, interactie met en tussen kinderen stimuleren en peuters uitdagen en stimuleren om zelf tot een oplossing te komen. Ik ervaar het als een positieve ontwikkeling om coaching op de werkvloer te krijgen en feedback te krijgen op mijn functioneren. Als team zijn we met de VVE-coach aan de slag gegaan met de ruimte. We hebben alle hoeken kritisch bekeken en ingericht. Er is een start gemaakt met het koppelen van de themavoorbereiding aan Puk en Logo 3000, waarin alle domeinen wekelijks aan bod komen. De VVE-coach helpt ons bij de themavoorbereiding en heeft een schema en een weekplanner aangereikt. De coach geeft ons handvaten om het VVEprogramma op het ontwikkelingsniveau van iedere peuter aan te bieden. We zijn in april 2016 ook gestart met de training Opbrengst Gericht Werken. Naast de bijeenkomsten worden we door de VVEcoach begeleid op de groep door middel van observatie en filmopname. We leren om sleutelervaringen te koppelen aan SLO-doelen en aan het OVM. Ik verwacht dat we aan het einde van de training en met de regelmatige coaching op de werkvloer een educatief aanbod van hoge kwaliteit kunnen bieden, met een goede doorgaande lijn naar de basisschool. Bron: De Trommelaar 34