OOM Marktmonitor 2001

Transcriptie

1 OOM Marktmonitor 2001 drs E. Boorsma Amsterdam, 15 januari 2002

2 110/januari 2002 DIJK12 Beleidsonderzoek Adelaarsweg BM AMSTERDAM Tel.: Fax:

3 Inhoud Pagina 1 Inleiding Achtergrond en doelstelling Opleidings- en Ontwikkelingsfonds voor de Metaalbewerking (OOM) Opzet en uitvoering Leeswijzer 7 2 Kenmerken bedrijven in de onderzoekspopulatie Omvang bedrijven en samenstelling personeel Dienstverlening OOM Internet 11 3 Arbeidsmarkt en personeelsvoorziening Aantal vacatures Stagiaires 13 4 Opleiding en bijscholing van personeel Bijscholing algemeen Randvoorwaarden bijscholing Structureel scholingsbeleid 21 5 Beroepsonderwijs en beroepsbegeleidende leerweg Bedrijven met BBL-leerlingen Bedrijven zonder BBL-leerlingen Meewerken aan scholingsbeleid? 29 6 Samenvattende conclusies 31 7 Vergelijking OOM Marktmonitor Opmerkelijkste ontwikkelingen tussen Overige vergelijkingen tussen

4

5 1 Inleiding 1.1 Achtergrond en doelstelling In 1997 heeft het Opleidings- en Ontwikkelingsfonds voor de Metaalbewerking (OOM) een instrument ontwikkeld om de ontwikkelingen op de arbeids- en scholingsmarkt van de metaalbewerkingsbedrijven in kaart te brengen. Dit instrument noemen we de Marktmonitor. In april 1997 heeft de eerste meting van deze Marktmonitor plaatsgevonden. Vanaf dat moment is de OOM Marktmonitor jaarlijks uitgevoerd. In november en december 2001 heeft inmiddels de vijfde meting plaatsgevonden. De resultaten van de Marktmonitor 2001 worden in het onderhavige rapport gepresenteerd. DIJK12 Beleidsonderzoek heeft de analyses en rapportage uitgevoerd. De OOM Marktmonitor wordt mede mogelijk gemaakt door gelden uit het Europees Sociaal Fonds (ESF). Het belangrijkste doel van de OOM Marktmonitor is inzicht te krijgen in diverse aspecten van de markt waarop metaalbewerkingsbedrijven opereren. Het gaat om aspecten als werkgelegenheid, benodigde kwalificaties, scholingsbeleid ten aanzien van bijscholing en BeroepsBegeleidende Leerweg (BBL), etc. Binnen deze aspecten zijn tal van items van belang, zoals bijvoorbeeld het aantal vacatures, de vraag naar nieuwe leerlingen, het inzicht in de bijscholingsbehoefte, etc. De Marktmonitor voorziet de drie beleidsterreinen van OOM van informatie. Per beleidsterrein is een centrale vraagstelling geformuleerd waarop met behulp van de Marktmonitor antwoord verkregen kan worden. Die centrale vraagstellingen per beleidsterrein zijn de volgende: Bijscholing: in hoeverre is er sprake van een structureel opleidingsbeleid in de branche en waaruit bestaat een eventuele bijscholingsbehoefte? BeroepsBegeleidende Leerweg (BBL): wat is het verlangde (instroom)niveau van (nieuwe) medewerkers in de Metaalbewerking en hoe verhoudt zich dat tot de vakopleiding? Arbeidsmarkt: hoe ziet de vacaturemarkt in de branche eruit? Uiteraard zijn deze beleidsterreinen, hoewel afzonderlijk benoemd, onlosmakelijk verbonden. Dit zal ook uit de gegevens van de Marktmonitor en het gevoerde beleid moeten blijken. Deze resultaten kunnen richtinggevend zijn voor het te voeren beleid van OOM voor haar aangesloten leden. En uiteindelijk kunnen werkgevers en werknemers in de Metaalbewerking hier hun voordeel mee doen. Scholing van aankomende vaklieden en huidige medewerkers is immers in hoge mate mede bepalend voor de concurrentiepositie van het bedrijfsleven. DIJK12 Beleidsonderzoek januari

6 1.2 Opleidings- en Ontwikkelingsfonds voor de Metaalbewerking (OOM) OOM is een paritaire stichting bestuurd door werkgevers- en werknemersorganisaties in de Metaalbewerking. Van werkgeverszijde is in het OOM-bestuur vertegenwoordigd: Metaalunie. Van werknemerszijde zijn in het OOM-bestuur vertegenwoordigd: FNV Bondgenoten; CNV Bedrijvenbond; De Unie. De hoofddoelstellingen van OOM zijn: 1. Bevorderen van de instroom van vakbekwame medewerkers in het metaalbewerkingsbedrijf, zowel in kwalitatieve als kwantitatieve zin. 2. Bevorderen van de scholing van werknemers die in het metaalbewerkingsbedrijf werkzaam zijn. 3. Bevorderen van de scholing van werkzoekenden. Een werkgever die een leerling opleidt of een van zijn medewerkers een externe cursus laat volgen kan hiervoor bij OOM een financiële bijdrage aanvragen. Bovendien kan hij een beroep doen op de expertise van de medewerkers van OOM die in de buitendienst werkzaam zijn. 1.3 Opzet en uitvoering Om inzicht te krijgen in de diverse scholingsaspecten is in 1997 in samenwerking met bureau DIJK12 Beleidsonderzoek een Marktmonitor ontwikkeld. De vragenlijst waarmee deze Marktmonitor wordt uitgevoerd bevat vragen die betrekking hebben op de drie verschillende beleidsterreinen van OOM. Deze vragenlijst is - in licht gewijzigde vorm - ook in de metingen van 1998 tot en met 2001 gebruikt. Daarmee zijn de resultaten over de jaren vergelijkbaar. Voor u ligt de rapportage van de vijfde meting van de monitor. Deze meting is uitgevoerd door DESAN Marktonderzoek uit Amsterdam. DIJK12 Beleidsonderzoek heeft de resultaten geanalyseerd en het rapport opgesteld. Deze rapportage heeft over de hoofdlijnen dezelfde opbouw als de rapportage over Eén paragraaf is verwijderd omdat de vragenlijst enigszins is aangepast. Om verschillen en mogelijke trends en ontwikkelingen te signaleren worden in hoofdstuk 7 de opvallendste resultaten van de vijf reeds uitgevoerde metingen vergeleken (Vergelijking OOM Marktmonitor ). Bestand en respons OOM heeft ten behoeve van de meting een bestand aangeleverd met aangesloten bedrijven. Dit bestand bevatte 985 benaderbare metaalbewerkingsbedrijven. In de volgende tabel wordt de respons en non-respons van de Marktmonitor 2001 weergegeven. 6 DIJK12 Beleidsonderzoek januari 2003

7 Tabel 1 Overzicht respons en non-respons Respons en non-respons Aantal % Aantal benaderingen % Aantal geslaagde gesprekken % Weigeringen totaal % geen zin / geen tijd % principieel 74 8% tussentijds 6 1% geen reden 22 2% Bestandsvervuiling 42 3% afgesloten telefoonnummer 14 1% fax, modem, computer 14 1% dubbel in bestand 3 0% verkeerd telefoonnummer 7 1% bedrijf bestaat niet meer 4 0% Geen gehoor 31 3% Spreekt geen Nederlands 2 0% In veldwerkperiode niet bereikbaar 61 6% Anders 15 2% De respons op de monitor is 50%. Dit is een hogere respons in vergelijking met de meting van 2000 (44%). Verder blijkt dat: 36% van de bedrijven heeft geweigerd om aan de monitor mee te werken, vooral vanwege geen zin / geen tijd ; 3% van de aangeleverde gegevens bleek onjuist of onvolledig (bestandsvervuiling). 1.4 Leeswijzer Het rapport is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de kenmerken van bedrijven in de onderzoekspopulatie; In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op arbeidsmarkt en personeelsvoorziening; In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op opleiding en bijscholing van personeel; In hoofdstuk 5 wordt ingegaan op beroepsonderwijs en BeroepsBegeleidende Leerweg; In hoofdstuk 6 worden samenvattende conclusies weergegeven; Tot slot wordt in het laatste hoofdstuk een vergelijking gemaakt met de eerdere metingen. Verder is het van belang dat de lezer de volgende zaken in gedachten houdt: In de tabellen zijn percentages aangegeven. Door afronding tellen deze percentages niet altijd op tot 100%. Genoemde percentages in de tabellen en de tekst hebben betrekking op de respondenten die desbetreffende vraag daadwerkelijk hebben beantwoord. DIJK12 Beleidsonderzoek januari

8 Voor verschillende aspecten is bezien of er samenhang is met onder meer: - de omvang van bedrijven; - bijscholing; - het in dienst hebben van BBL-leerlingen. Indien bij bepaalde aspecten melding wordt gemaakt van samenhang of een verband, dan is er altijd sprake van een verband of samenhang dat significant is (P 0.05). Indien bij bepaalde aspecten sprake is van een sterk verband, betekent dit dat er geen enkele kans is dat de samenhang op toeval berust (P = 0.00). 8 DIJK12 Beleidsonderzoek januari 2003

9 2 Kenmerken bedrijven in de onderzoekspopulatie In dit hoofdstuk worden de belangrijkste kenmerken van de geënquêteerde bedrijven beschreven. Hierbij wordt ingegaan op: omvang bedrijven en samenstelling personeel; bekendheid met OOM; internet. 2.1 Omvang bedrijven en samenstelling personeel In tabel 2 wordt weergegeven tot welke grootteklassen de geënquêteerde bedrijven behoren. Tabel 2 Omvang bedrijven (n=488) Omvang bedrijf aantal % 1 5 werknemers * % 6 10 werknemers % werknemers 99 20% werknemers 58 12% werknemers 28 6% 51 en meer werknemers % Onbekend 3 0% Totaal % * Dat wil zeggen: 1 tot en met 5 werknemers. Ongeveer de helft van de geïnterviewde bedrijven (52%) heeft tien of minder werknemers in dienst en in totaal heeft bijna driekwart (72%) twintig of minder werknemers. Deze verdeling kan worden vergeleken met cijfers van OOM omtrent de verdeling van grootteklassen in de gehele bedrijfstak metaalbewerking. Daaruit blijkt dat bedrijven met meer dan 50 werknemers in het onderzoek zijn oververtegenwoordigd, terwijl de bedrijven tot en met vijf werknemers juist zijn ondervertegenwoordigd. De kleinste bedrijven hebben dus relatief minder aan het onderzoek meegewerkt en de grootste bedrijven relatief meer. Bij verdere resultaten zal worden vermeld wanneer zich significante verschillen voordoen tussen deze grootteklassen. Met andere woorden: het resultaat tussen verschillende grootteklassen loopt uiteen en er bestaat dus een verband met de bedrijfsomvang. MBO en HBO Alle onderzochte bedrijven is gevraagd of zij werknemers met een MBO-diploma in dienst hebben. Het blijkt dat 364 bedrijven (75%) werknemers met een MBO-diploma in dienst hebben. Dit is 1% meer in vergelijking met de meting van In totaal hebben deze bedrijven samen MBO-ers, een gemiddelde van acht per bedrijf. Van de geënquêteerde bedrijven hebben 1 In vergelijking met de meting van 2000 hebben de bedrijven in deze grootteklasse dit jaar meer werknemers. Ter vergelijking: in 2000 werkten werknemers bij bedrijven met meer dan 50 werknemers, dit jaar zijn dat werknemers: een verschil van bijna werknemers. DIJK12 Beleidsonderzoek januari

10 227 bedrijven (47%) werknemers met een HBO-diploma in dienst. In totaal hebben deze bedrijven samen HBO-ers in dienst, gemiddeld is dat bijna vijf. 2 Dit zijn iets meer HBO-ers in vergelijking met de meting van Ongeveer een kwart van alle werknemers heeft een MBO-diploma 3 en 9% een HBO-diploma. Ervan uitgaande dat ongeveer 75% van de werknemers een technische functie heeft 4, kan het aandeel van MTS-ers en HTS-ers op het technische personeel worden geschat op respectievelijk ongeveer 18% en 7%. Tussen het hebben van MBO-ers en/of HBO-ers en bedrijfsgrootte bestaat een sterk verband: kleinere bedrijven hebben relatief minder MBO-ers/HBO-ers in dienst dan grotere bedrijven. Tussen het hebben van MBO-ers/HBO-ers en bijscholing bestaat eveneens een sterk verband: actief bijscholende bedrijven hebben vaker dan gemiddeld MBO-ers/HBO-ers in dienst en hebben bovendien ook relatief meer HBO-ers en MBO-ers in dienst. Ook bedrijven met BBLleerlingen in dienst hebben vaker MBO/HBO-ers en meer MBO-ers in dienst dan gemiddeld het geval is. 2.2 Dienstverlening OOM De 488 bedrijven is gevraagd of zij OOM kennen. Vrijwel alle bedrijven (96%) geven aan OOM te kennen; twintig bedrijven kennen OOM niet. Vervolgens is de 468 bedrijven die OOM kennen gevraagd of zij bekend zijn met een aantal vormen van dienstverlening van OOM, namelijk: financiële bijdrage voor bijscholingscursussen van personeel; financiële bijdrage voor vakopleidingen, zoals de BeroepsBegeleidende Leerweg (BBL); financiële bijdrage voor werkgelegenheids- en reïntegratietrajecten; persoonlijk scholingsadvies door scholingsadviseurs van OOM. In onderstaande tabel is weergegeven hoeveel bedrijven bekend zijn met elk bovengenoemd aspect van dienstverlening van OOM. Omdat het om afzonderlijke resultaten gaat, kunnen de percentages niet bij elkaar worden opgeteld. Tabel 3 Bekend met dienstverlening van OOM (n=468) Bekend met Aantal % Bijdrage bijscholing % Bijdrage vakopleidingen % Persoonlijk scholingsadvies % Bijdrage werkgelegenheids- en reïntegratietrajecten % Bedrijven zijn het meest bekend met de financiële bijdrage voor bijscholing van personeel: 452 bedrijven (97%) zijn op de hoogte van deze dienstverlening van OOM. Bedrijven zijn relatief 2 Op basis hiervan kan een schatting worden gemaakt van het totale aantal MBO-ers in de metaalbewerking, namelijk tussen en Het totale aantal HBO-ers in de metaalbewerking ligt tussen en in Nederland. 3 Ten opzichte van het jaar 2000 is het aandeel MBO-ers 6% lager. 4 Zie metingen van de jaren 1997 t/m 1999; dit is in 2000 en 2001 niet gevraagd. 10 DIJK12 Beleidsonderzoek januari 2003

11 het minst bekend met de financiële bijdrage voor werkgelegenheids- en reïntegratietrajecten: ruim de helft (58%) van de bedrijven is hiervan op de hoogte. Er is een verband tussen bekend zijn met de financiële bijdrage voor vakopleidingen en bedrijfsomvang: bedrijven met meer dan tien werknemers zijn vaker bekend met de financiële bijdrage voor vakopleidingen dan kleinere bedrijven. Hetzelfde geldt tevens voor bedrijven met BBL-leerlingen in dienst. Er bestaat echter geen verband tussen bijscholing en mate van bekendheid met dienstverlening door OOM. De 468 bedrijven die OOM kennen is gevraagd in hoeverre zij in het algemeen tevreden of ontevreden zijn over de dienstverlening van OOM. Tabel 4 Tevredenheid over dienstverlening OOM (n=468) Mate van tevredenheid over dienstverlening OOM Aantal % Zeer tevreden 41 9% Tevreden % Niet tevreden / niet ontevreden 83 18% Ontevreden 15 3% Zeer ontevreden 4 1% Weet niet/geen antwoord 29 6% Totaal % Bijna driekwart van de bedrijven is zeer tevreden of tevreden (totaal 72%) over de dienstverlening van OOM. Slechts 4% van de bedrijven is hierover ontevreden of zeer ontevreden. Relatief veel bedrijven heeft weet niet/geen antwoord als antwoord gegeven, namelijk 29 bedrijven (6%). Hier bestaat een sterk verband met bijscholing: actieve bijscholers zijn relatief tevredener dan gemiddeld. Eveneens is er verband met het in dienst hebben van BBL-leerlingen: bedrijven met deze leerlingen zijn relatief tevredener over OOM s dienstverlening dan bedrijven zonder BBLleerlingen. 2.3 Internet Op het moment van onderzoek is 80% van de onderzochte metaalbewerkingsbedrijven aangesloten op het internet. Er bestaat een sterk verband tussen de aansluiting op internet en de bedrijfsgrootte: 63% van de bedrijven met één tot en met vijf werknemers is aangesloten op het internet en hetzelfde geldt voor 99% van de bedrijven met meer dan 35 werknemers. Ook bestaat een sterk verband tussen de aansluiting op internet en actieve bijscholing: 87% van de actief bijscholende bedrijven is aangesloten op internet tegen 67% van de niet actief bijscholende bedrijven. Verder bestaat er een verband tussen aansluiting op internet en het in dienst hebben van BBL-leerlingen: van de leerbedrijven is 87% op internet aangesloten tegen 77% bij de niet-leerbedrijven. DIJK12 Beleidsonderzoek januari

12 De 388 bedrijven die op internet zijn aangesloten gebruiken het internet voornamelijk voor de volgende doeleinden: combinatie van correspondentie, zoeken van informatie en commerciële doeleinden (26%); combinatie van correspondentie en zoeken van informatie (19%); correspondentie (18%); zoeken van informatie (14%). 12 DIJK12 Beleidsonderzoek januari 2003

13 3 Arbeidsmarkt en personeelsvoorziening In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de mogelijke vacatures bij de onderzochte metaalbewerkingsbedrijven en op de wijze waarop bedrijven die proberen te vervullen. Tevens wordt weergegeven in hoeverre bedrijven stagiaires in dienst hebben, als indicatie voor de aantrekkingskracht van de metaalbewerking op jongeren/leerlingen. 3.1 Aantal vacatures Aan de respondenten is gevraagd of er op het moment van meting vacatures openstaan. Bijna een derde deel (29%) van de onderzochte bedrijven heeft op dat moment inderdaad vacatures. Het gaat om gemiddeld 3,2 openstaande vacatures per bedrijf (138 bedrijven hebben in totaal 445 vacatures, van twee bedrijven is het aantal vacatures niet bekend). Als het aantal onderzochte bedrijven wordt vergeleken met het totale aantal OOM-bedrijven, kan ook het totale aantal vacatures van de gehele branche worden geschat. 5 Na deze ophoging (via vermenigvuldiging en gecorrigeerd op bedrijfsomvang) blijkt dat het totale aantal vacatures eind 2001 ligt tussen en vacatures bij de bij OOM aangesloten bedrijven. Er bestaat een verband tussen bedrijfsomvang en het aantal vacatures. Grotere bedrijven hebben relatief vaker en meer vacatures dan kleinere bedrijven. Tevens bestaat er een verband tussen het hebben van BBL-leerlingen en het hebben van vacatures: bedrijven met BBL-leerlingen hebben relatief vaker vacatures dan bedrijven zonder deze leerlingen. Hetzelfde geldt voor bijscholing: actief bijscholende bedrijven hebben vaker dan gemiddeld vacatures dan niet-actief bijscholende bedrijven. 3.2 Stagiaires Om een beeld te krijgen van de aantrekkingskracht van de bedrijven op jongeren en het gevraagde opleidingsniveau van eventuele (toekomstige) medewerkers is in de Marktmonitor nagegaan of bedrijven stagiaires hebben en zo ja, welke opleiding die stagiaires volgen. Tevens is de gemiddelde duur van de stages bepaald. Een kwart (25%) van de ondervraagde bedrijven heeft op moment van onderzoek één (of meer) stagiaire(s) in huis. Bij deze 122 bedrijven lopen in totaal 222 stagiaires rond, een gemiddelde van 1,8 per bedrijf. Er bestaat een sterk verband tussen het hebben van stagiaires en bedrijfsomvang: grotere bedrijven hebben relatief vaker een stagiair dan kleinere bedrijven. Dit geldt vooral voor bedrijven met 21 of meer werknemers. Ook hebben grotere bedrijven relatief meer stagiaires in huis dan kleinere bedrijven. Verder blijkt eveneens een sterk verband met bijscholing: actief bijscholende bedrijven hebben vaker dan gemiddeld stagiaires. Hetzelfde geldt ook voor bedrijven met BBL-leerlingen. 5 Het gaat om een standcijfer, niet om het aantal vacatures over het gehele jaar bezien. DIJK12 Beleidsonderzoek januari

14 De volgende tabel geeft weer hoeveel bedrijven stagiaires van specifieke opleidingen in huis hebben. Tevens wordt per opleidingsniveau de gemiddelde duur van de stages weergegeven. Omdat per bedrijf meerdere stagiaires aanwezig kunnen zijn, telt het totaal op tot boven 122 bedrijven en boven 100%. Tabel 5 Aantal en typen stages en gemiddelde duur daarvan (n=122) Opleiding Aantal bedrijven met stagiaire(s) Percentage Gemiddeld duur van de stage LTS/VBO 34 28% 24 weken 6 MTS/MBO 72 59% 20 weken HTS/HBO 20 16% 20 weken Technische Universiteit/Universiteit 3 2% 22 weken Andere opleiding* 7 6% 22 weken Weet niet 3 2% n.v.t. * Genoemde andere opleidingen zijn bijvoorbeeld: Werktuigbouw, een vakopleiding, een reïntegratieproject, VOMLK, IT-opleiding. Uit de tabel blijkt dat bedrijven in meer dan de helft van de gevallen (59%) stagiaires hebben op MTS-/MBO-niveau. Stagiaires van de Technische of andere Universiteit worden het minst vaak aangetroffen (2%). Tevens blijkt dat een LTS/VBO-stage gemiddeld het langst duurt (24 weken). De stages op MTS/MBO- en HTS/HBO-niveau duren met gemiddeld twintig weken het kortst. De verschillen in duur van de stages blijven echter beperkt. Aan de bedrijven is gevraagd of zij actief stagiaires werven. Meer dan tweederde deel (68%) van de bedrijven zegt dat niet te doen. Bedrijven komen vooral in contact met stagiaires op de volgende wijze: Via scholen/roc s (95 keer genoemd). Via spontane aanmelding door leerlingen (23 keer genoemd). Via bekenden en vrienden (6 keer genoemd). Andere wijzen van in contact komen met stagiaires zoals via de SOM of medewerkers van OOM zijn slechts door enkele bedrijven genoemd. 6 Bij deze vraag hebben zes respondenten aangegeven dat de stages één jaar of langer duren. Het is denkbaar dat deze respondenten bij deze vraag de duur van bijvoorbeeld de BBL voor ogen hadden. Als de antwoorden van deze respondenten niet worden meegerekend, bedraagt de gemiddelde duur van een LTS/VBO-stage dertien weken. 14 DIJK12 Beleidsonderzoek januari 2003

15 4 Opleiding en bijscholing van personeel In dit hoofdstuk komt het bijscholingsbeleid van de geënquêteerde bedrijven aan bod. Er wordt een beeld gegeven van de mate waarin werknemers externe bijscholing en schriftelijk cursussen volgen. In paragraaf 4.2 worden de randvoorwaarden van bijscholing besproken. Bedrijven hebben antwoord gegeven op de vraag óf en hoe zij hun werknemers stimuleren om zich te laten bijscholen. Daarnaast is gevraagd of bedrijven ook een financiële bijdrage van OOM ontvangen. Ook is gevraagd of bedrijven goed op de hoogte zijn van de scholingsbehoefte bij werknemers en van het scholingsaanbod bij OOM. Ten slotte wordt in de derde paragraaf een aantal aspecten weergegeven die kunnen duiden op een structureel scholingsbeleid. 4.1 Bijscholing algemeen Externe bijscholing (cursussen) Van de geënquêteerde bedrijven zegt 63% dat zij werknemers in het afgelopen jaar hebben laten bijscholen door middel van externe cursussen. Dit percentage moet worden gecorrigeerd. In de enquête treedt namelijk selectieve respons op: bedrijven die een OOM-bijdrage hebben ontvangen zijn in het onderzoek ondervertegenwoordigd. 7 Dat betekent dat het percentage bedrijven dat in het onderzoek zegt aan externe bijscholing te doen, lager ligt dan in werkelijkheid. Met andere woorden, er moet een opwaartse correctie worden toegepast. Uit deze nadere analyse volgt het gecorrigeerde bijscholingspercentage voor de gehele branche. Ongeveer 70% van de metaalbewerkingsbedrijven heeft in 2001 werknemers extern laten bijscholen. In het vervolg van dit hoofdstuk worden deze bedrijven de actieve bijscholers genoemd. Hierbij bestaat een sterke samenhang met de bedrijfsomvang: in kleine bedrijven tot en met tien werknemers wordt (veel) minder bijgeschoold dan in grote bedrijven. Bedrijven met 11 of meer werknemers scholen meer dan gemiddeld bij. Ook bestaat er sterk verband met het hebben van BBL-leerlingen: leerbedrijven scholen relatief meer bij dan niet-leerbedrijven. 4.2 Randvoorwaarden bijscholing Bijscholing van werknemers is afhankelijk van onder andere de volgende factoren: initiatief en stimulans; financiële voorwaarden; inzicht in de behoefte van scholing; inzicht in het aanbod van cursussen en inhoud cursussen; noodzaak van bijscholing. Deze factoren worden in deze paragraaf afzonderlijk toegelicht. 7 Dit blijkt uit een vergelijking van OOM-cijfers en een specifiek onderzoeksresultaat. Het gaat daarbij om het percentage bedrijven dat in 2001 een financiële bijdrage voor bijscholing heeft ontvangen of aangevraagd. Ten opzichte van de Marktmonitor van 2000 treedt hier een verschil op: in de meting van vorig jaar waren bedrijven die een OOMbijdrage hadden ontvangen niet onder- maar oververtegenwoordigd. DIJK12 Beleidsonderzoek januari

16 Initiatief en stimulans: algemeen Aan zowel bijscholende als niet-bijscholende bedrijven is gevraagd: Wie neemt het initiatief tot bijscholing: het bedrijf, de werknemer, of beide(n)? Hieruit blijkt het volgende. Tabel 6 Initiatiefnemer voor een cursus in het algemeen (n=488) Initiatiefnemer Aantal % Bedrijf % Werknemer 37 8% Beide(n) % Weet niet 22 5% Totaal % In bijna de helft van de gevallen (45%) neemt het bedrijf over het algemeen het initiatief tot bijscholing. In bijna evenveel gevallen (42%) nemen het bedrijf en werknemer in onderlinge samenspraak het initiatief. Dit zijn vooral actief bijscholende bedrijven. Verder neemt de werknemer in 8% van de gevallen het initiatief. Initiatief door werknemers Bedrijven nemen in het algemeen dus vaak zelf het initiatief tot bijscholing. Het is mogelijk dat binnen bedrijven waar in het algemeen het initiatief tot bijscholing door het bedrijf zelf wordt genomen, het toch voorkomt dat werknemers zelf ook weleens het initiatief nemen. Alle in het onderzoek betrokken bedrijven is gevraagd of werknemers zelf weleens voorstellen om een cursus of opleiding te gaan volgen. Tweederde deel van de bedrijven (66%) geeft aan dat dit inderdaad weleens voorkomt. Hier bestaat een sterk verband met bedrijfsomvang. Grotere bedrijven (meer dan tien werknemers) hebben vaker dan gemiddeld werknemers die zelf voorstellen een cursus of opleiding te gaan volgen dan kleinere bedrijven. Tevens is er een sterke samenhang met actieve bijscholing: bedrijven die actief bijscholen hebben vaker dan gemiddeld werknemers die zelf voorstellen een cursus te gaan volgen. Hetzelfde geldt voor bedrijven met BBL-leerlingen. Vrijwel alle bedrijven (94%) honoreren dergelijke initiatieven meestal. Toch geeft ongeveer 40% van deze bedrijven (123 bedrijven) aan dat het weleens is voorgekomen dat een initiatief van een werknemer tot het volgen van een cursus of opleiding niet is gehonoreerd. Hier bestaat een sterk verband met bedrijfsomvang: bij bedrijven met meer dan twintig werknemers komt het vaker dan gemiddeld voor dat een dergelijk initiatief van een werknemer niet wordt gehonoreerd. Tevens is er een sterke samenhang met bijscholing: bij actieve bijscholers komt het vaker dan gemiddeld voor dat een dergelijk initiatief niet wordt gehonoreerd. Hetzelfde geldt voor bedrijven met BBL-leerlingen. 16 DIJK12 Beleidsonderzoek januari 2003

17 Redenen die zij hiervoor geven zijn te zien in de volgende tabel. Doordat hier meer dan één reden kon worden genoemd, telt het totaal op boven 123. Tabel 7 Redenen om initiatief werknemers niet te honoreren (n=123) (meerdere antwoor- den mogelijk) Redenen niet honoreren initiatief Aantal keren genoemd De voorgestelde cursussen zijn voor het bedrijf niet relevant 92 De voorgestelde cursussen zijn te hoog gegrepen voor werknemers 11 Bijscholing is niet nodig 9 De door werknemers voorgestelde cursussen zijn te duur 5 De voorgestelde cursussen kunnen alleen onder werktijd worden gevolgd 1 Anders 9 Weet niet/geen antwoord 5 De meest genoemde reden voor het niet honoreren van initiatieven van werknemers is dat de voorgestelde cursussen voor het bedrijf niet relevant zijn. De overige redenen worden veel minder vaak genoemd. Financiële bijdrage OOM OOM draagt financieel bij aan de bijscholing van werknemers. De voorwaarden hiervoor zijn in het kort de volgende: de cursus moet relevant zijn voor de bedrijfstak; het bedrijf moet (nog) beschikken over voldoende bijscholingssaldo (een dag per werknemer per jaar). Aan de actieve bijscholers (307 bedrijven in het onderzoek) is gevraagd of zij een financiële bijdrage hebben aangevraagd of al ontvangen voor hun cursuskosten. Tabel 8 Financiële bijdrage van OOM aangevraagd of al ontvangen? (n=307) Bijdrage Aantal % Ja % Nee 78 25% Weet niet 6 2% Totaal % Bijna driekwart van de actieve bijscholers (73%) heeft een financiële bijdrage van OOM ontvangen. Ten aanzien het ontvangen van de OOM-bijdrage bestaat een samenhang met de omvang van het bedrijf. De bedrijven met minder dan elf werknemers zeggen minder dan gemiddeld dat zij een OOM-bijdrage hebben ontvangen. Bedrijven met elf of meer werknemers zeggen meer dan gemiddeld een bijdrage te hebben ontvangen. Verder bestaat er een verband met het in dienst hebben van BBL-leerlingen: bedrijven met BBL-leerlingen hebben vaker dan gemiddeld een bijdrage ontvangen. DIJK12 Beleidsonderzoek januari

18 Tevens is actieve bijscholers gevraagd of werknemers dit jaar cursussen hebben gevolgd waarvoor géén financiële bijdrage bij OOM is aangevraagd. Van de actief bijscholende beschrijven geeft 40% geeft aan dat er inderdaad cursussen door werknemers zijn gevolgd waarvoor geen financiële bijdrage van OOM is aangevraagd. De redenen die deze 122 bedrijven hiervoor geven zijn te zien in onderstaande tabel. Hierbij worden absolute aantallen gebruikt. Tabel 9 Redenen om geen financiële bijdrage voor cursussen aan te vragen (n=122) (meerdere antwoorden mogelijk) Redenen geen bijdrage aangevraagd Aantal keren genoemd De cursus komt niet in aanmerking voor de bijdrage 28 Niet aan gedacht / gewoon vergeten 22 Dacht dat avondcursussen niet worden vergoed 16 Was geen tijd voor / cursus begon al snel 11 Gebrek aan informatie 9 Tegoeden / scholingsdagen zijn op 9 Gaan we nog aanvragen / gaan we nog doen 7 Geen zin in administratieve rompslomp 4 Is toeval 1 Overige 14 Weet niet 12 De meest genoemde redenen voor het niet aanvragen van een OOM-bijdrage voor cursussen: De cursus komt niet in aanmerking voor de bijdrage. Niet aan gedacht/gewoon vergeten. Dacht dat avondcursussen niet worden vergoed. Er was geen tijd voor/de cursus begon al snel. Overige antwoorden die zijn gegeven zijn bijvoorbeeld: dat hebben we intern opgelost, is op andere wijze vergoed of ik ben te laat met het nazien. 18 DIJK12 Beleidsonderzoek januari 2003

19 In de volgende tabel geven de 122 bedrijven die geen OOM-bijdrage hebben aangevraagd aan welke cursussen de werknemers hebben gevolgd. Tabel 10 Cursussen waarvoor geen bijdrage is aangevraagd (n=122) (meerdere antwoorden mogelijk) Cursussen Aantal keren genoemd Technische cursussen algemeen 31 EHBO / Bedrijfshulpverlening 14 VCA 12 Avondopleiding (niet MTS-avondopleiding) 12 Lassen 9 Automatisering 8 Rijbewijs 8 MTS-avondopleiding 7 Cursussen voor leidinggevenden 6 Vreemde talen 5 Communicatie en presentatie 4 Nederlands 2 Overige cursussen 7 Weet niet 8 De meest genoemde cursussen waarvoor geen bijdrage bij OOM is aangevraagd zijn: algemene technische cursussen; EHBO, bedrijfshulpverlening; VCA; Avondopleiding (niet MTS-opleiding). Overige genoemde cursussen hebben betrekking op onder meer administratie, management en boekhouden. Aanbod bijscholing en informatiekanalen Aan alle onderzochte bedrijven is gevraagd of zij een goed beeld van het cursusaanbod hebben. Het merendeel van deze bedrijven (89%) zegt dit inderdaad te hebben. Hier bestaat een verband met bijscholing: actief bijscholende bedrijven zeggen vaker dan gemiddeld dat zij een goed beeld van het cursusaanbod hebben. Bijna driekwart van alle bedrijven is van mening dat er voldoende geschikte cursussen zijn voor hun bedrijf (74%). Daarentegen vindt 22% dat er onvoldoende geschikte cursussen zijn. Hier bestaat een verband met bedrijfsomvang: bedrijven met 21 of meer werknemers zijn vaker dan gemiddeld van mening dat er voldoende geschikte cursussen voor hun bedrijf zijn. Bedrijven met minder dan 21 werknemers zijn daarentegen vaker dan gemiddeld van mening dat er onvoldoende geschikte cursussen voor hun bedrijf zijn. Tevens bestaat er verband met het hebben van BBL-leerlingen: bedrijven met BBL-leerlingen vinden vaker dat er voldoende geschikte cursussen zijn voor hun bedrijf dan bedrijven zonder deze leerlingen. DIJK12 Beleidsonderzoek januari

20 Aan de 108 bedrijven die vinden dat er onvoldoende geschikte cursussen zijn is gevraagd welke cursussen in het huidige aanbod ontbreken. De meeste bedrijven (69%) uit deze groep hebben hier een concreet voorbeeld genoemd. Een volledig overzicht van ontbrekende cursussen is inmiddels aan OOM opgeleverd. Inzicht in scholingsbehoefte Ruim tweederde deel van alle geënquêteerde bedrijven (68%) inventariseert regelmatig de scholingsbehoefte van haar werknemers. Hier bestaat een sterk verband met bedrijfsomvang: bedrijven met zes of meer werknemers geven vaker dan gemiddeld aan regelmatig de scholingsbehoefte van haar werknemers te inventariseren. Hetzelfde geldt voor bedrijven met BBLleerlingen en voor actief bijscholende bedrijven. Dit gebeurt onder andere op de volgende manieren: Bij 46% van de bedrijven wordt dat tijdens functioneringsgesprekken besproken. Dit gebeurt relatief minder vaak bij bedrijven met minder dan zes werknemers dan bij grotere bedrijven. Volgens 29% van de respondenten gebeurt dit door eigen waarneming en inschatting. Dit gebeurt relatief vaker bij bedrijven met minder dan zes werknemers. Bij 18% van de bedrijven wordt dat aan de werknemers zelf gevraagd. Bij 14% van de bedrijven komen de werknemers daar zelf mee. Bij 9% van de bedrijven leveren direct leidinggevenden hierover de informatie. Dit gebeurt vooral bij grote bedrijven (met 51 of meer werknemers). Scholingsbeleid met behulp van Bedrijfsopleidingsplan en functiebeschrijvingen Ongeveer een kwart van de ondervraagde bedrijven (26%) heeft iets op papier gezet omtrent de bijscholing van werknemers, bijvoorbeeld in een Bedrijfsopleidingsplan (BOP). Het merendeel van de ondervraagde bedrijven (73%) heeft hieromtrent echter niets op papier gezet. In de volgende tabel wordt per grootteklasse het percentage bedrijven met een BOP weergegeven. Die percentages moeten worden vergeleken met het totale percentage bedrijven dat een BOP heeft opgesteld, namelijk 26%. Een percentage onder die 26% betekent dat de betreffende grootteklasse minder dan gemiddeld een BOP heeft en boven 26% meer dan gemiddeld. Tabel 11 Bedrijfsopleidingsplannen in percentages per bedrijfsgrootte (n=488) Omvang bedrijf % 1 5 werknemers 9% 6 10 werknemers 19% werknemers 26% werknemers 39% werknemers 64% 51 en meer werknemers 62% Gemiddeld 26% Er blijkt sterke samenhang te bestaan tussen de bedrijfsgrootte en de aanwezigheid van bedrijfsopleidingsplannen: kleine bedrijven hebben veel minder vaak een BOP dan middelgrote en grote bedrijven. Tevens bestaat er een sterke samenhang tussen de aanwezigheid van een BOP en BBL-leerlingen: leerbedrijven hebben vaker dan gemiddeld een BOP. Hetzelfde verband geldt 20 DIJK12 Beleidsonderzoek januari 2003

21 voor actief bijscholende bedrijven: actief bijscholende bedrijven hebben vaker dan gemiddeld een BOP. Dit geldt voor zowel kleine als grote actief bijscholende bedrijven. Van de 488 bedrijven heeft 62% de functies vastgelegd in functiebeschrijvingen. Ook dit hangt sterk samen met de omvang van het bedrijf: de kleinere bedrijven (twintig of minder werknemers) zitten onder het gemiddelde en de grotere bedrijven er duidelijk boven. Ook geldt een sterke samenhang met bijscholing: actieve bijscholers geven meer dan gemiddeld aan dat zij functies in functiebeschrijvingen vastleggen. Hetzelfde geldt voor bedrijven met BBLleerlingen. 4.3 Structureel scholingsbeleid In welke mate is bij metaalbewerkingsbedrijven sprake van structureel scholingsbeleid? Om dit te kunnen waarnemen is voor de volgende indicatoren gekozen: Aanwezigheid van stagiaires. Aanwezigheid leerlingen (via de BBL). Volgen van externe bijscholing. Beeld van cursusaanbod. Achteraf evalueren van nut van een cursus. Inventarisatie van de scholingswensen van werknemers. Initiatief tot bijscholing komt vanuit bedrijf. Aanwezigheid van functiebeschrijvingen. Aanwezigheid van een Bedrijfsopleidingsplan (BOP). Deze indicatoren zijn in voorgaande paragrafen merendeels de revue gepasseerd maar worden in de volgende tabel alsnog gezamenlijk weergegeven voor alle onderzochte bedrijven. Daarmee wordt een indicatief inzicht verkregen in het structurele scholingsbeleid van bedrijven. Tabel 12 Structureel scholingsbeleid (n=488) Indicatoren % Beeld van cursusaanbod 89% Volgen externe bijscholing 70% Achteraf evalueren nut cursus 74% Inventarisatie scholingswensen 68% Aanwezigheid functiebeschrijvingen 62% Initiatief bijscholing vanuit bedrijf* 45% Aanwezigheid bedrijfsopleidingsplan 26% Aanwezigheid leerlingen 26% Aanwezigheid stagiaires 25% * Daarop aansluitend: 42% van de bedrijven neemt samen met werknemer het initiatief. Bedrijven scoren vooral op het beeld in het cursusaanbod en het achteraf evalueren van het nut van cursussen. Het minst scoort de aanwezigheid van stagiaires: bij een kwart van de bedrijven zijn stagiaires werkzaam. Ook de aanwezigheid van leerlingen scoort laag: deze zijn aanwezig in ongeveer een kwart van de bedrijven, namelijk 26%. DIJK12 Beleidsonderzoek januari

22 Verbanden tussen verschillende aspecten van het scholingsbeleid Er bestaan verbanden tussen verschillende aspecten van het scholingsbeleid. Het gaat om de volgende aspecten: inventarisatie scholingsbehoefte, functiebeschrijvingen, inzicht in cursusaanbod en voldoende geschikte cursussen voor het bedrijf. Bedrijven die de bijscholingbehoefte regelmatig inventariseren hebben vaker functies in functiebeschrijvingen vastgelegd dan bedrijven die niet regelmatig de bijscholingsbehoefte inventariseren (67% ten opzichte van 53%) Bedrijven die regelmatig de bijscholingsbehoefte inventariseren geven vaker aan dat zij een goed beeld hebben van het cursusaanbod dan bedrijven die niet regelmatig de bijscholingsbehoefte inventariseren (93% ten opzichte van 84%). Bedrijven die van mening zijn dat er voldoende geschikte cursussen voor hun bedrijf zijn hebben vaker een goed beeld van het cursusaanbod dan bedrijven die vinden dat er onvoldoende geschikte cursussen voor hun bedrijf zijn (79% ten opzichte van 21%). 22 DIJK12 Beleidsonderzoek januari 2003

23 5 Beroepsonderwijs en beroepsbegeleidende leerweg In dit hoofdstuk zal onderscheid worden gemaakt naar bedrijven die op moment van meting leerlingen via de BeroepsBegeleidende Leerweg (BBL) in dienst hadden en bedrijven die op dat moment geen leerlingen via de BBL in dienst hadden. 5.1 Bedrijven met BBL-leerlingen 8 Ongeveer een kwart van de 488 geënquêteerde bedrijven (26%) had in november - december 2001 één of meer leerlingen via BBL in dienst. 9 Het gaat om in totaal 125 leerbedrijven. In onderstaande tabel wordt het percentage leerbedrijven per bedrijfsgrootte weergegeven op het moment van onderzoek. Dit percentage moet worden vergeleken met de 26% die over het geheel bezien leerlingen heeft. Daaruit kan worden afgeleid in hoeverre in elke grootteklasse minder of meer dan gemiddeld leerlingen worden opgeleid. De tabel heeft betrekking op 125 leerbedrijven. Tabel 13 Percentage leerbedrijven per bedrijfsgrootte (n=125) Omvang bedrijf % 1 5 werknemers 14% 6 10 werknemers 21% werknemers 25% werknemers 40% werknemers 43% 51 en meer werknemers 47% Gemiddeld 26% Bij de bedrijven met één tot en met tien werknemers worden relatief veel minder dan gemiddeld BBL-leerlingen opgeleid terwijl bij bedrijven met meer dan twintig werknemers meer dan gemiddeld BBL-leerlingen worden opgeleid. Ook bestaat er een sterk verband met actieve bijscholing: bedrijven die actief bijscholen hebben veel vaker BBL-leerlingen dan gemiddeld het geval is. Dit verband geldt voor zowel kleinere als grotere actief bijscholende bedrijven. De 125 bedrijven met BBL-leerlingen is gevraagd of zij de financiële bijdrage kennen die OOM aan leerlingen verstrekt. Van de bedrijven blijkt 85% deze bijdrage inderdaad te kennen. De overige negentien bedrijven (15%) geven aan deze bijdrage niet te kennen. 8 Vorig jaar was dit paragraaf 5.2. Paragraaf 5.1 (Erkenning bedrijven BBL en BOL) is geschrapt, omdat dit niet in de Marktmonitor over 2001 is gemeten. 9 Tijdens de telefonische enquête is aan de bedrijven uitgelegd dat BBL de nieuwe term is voor het leerlingwezen. DIJK12 Beleidsonderzoek januari

24 Werving van leerlingen Een belangrijke vraag uit het onderzoek is of bedrijven gemakkelijk geschikte leerlingen kunnen vinden. Deze vraag is voorgelegd aan alle 125 leerbedrijven in het onderzoek. In de volgende tabel wordt aangegeven hoe gemakkelijk of moeilijk deze leerbedrijven het vinden om geschikte leerlingen te werven. Tabel 14 Moeilijkheidsgraad om leerlingen te vinden (n=125) Vinden van leerlingen Aantal % Zeer makkelijk 5 4% Makkelijk 34 27% Niet makkelijk / niet moeilijk 19 15% Moeilijk 36 29% Zeer moeilijk 26 21% Weet niet 5 4% Totaal % Voor de helft van de leerbedrijven (50%) is het moeilijk tot zeer moeilijk om geschikte leerlingen te werven. Voor ongeveer eenderde deel van de leerbedrijven (31%) is dit daarentegen makkelijk of zeer makkelijk. Begeleiding van de leerlingen In vrijwel alle actieve leerbedrijven (98%) is een medewerker verantwoordelijk voor de begeleiding van de BBL-leerlingen. Op termijn zullen alle leerbedrijven een certificaat moeten behalen om als erkend leerbedrijf een leerling op te 'mogen' leiden en in aanmerking te komen voor een fiscale bijdrage. Eén van de voorwaarden om erkend te worden is de aanwezigheid in het bedrijf van een praktijkbegeleider die minimaal een vierdaagse cursus Praktijkbegeleiding heeft gevolgd. Iets meer dan driekwart van de leerbedrijven (78%) heeft de praktijkbegeleider deze cursus inderdaad gevolgd. Hierbij onderscheiden de kleine, middelgrote en grote bedrijven zich onderling niet. Wel is er een verband met bijscholing: actieve bijscholers hebben vaker dan gemiddeld de cursus Praktijkbegeleiding gevolgd. Bij 17% van de leerbedrijven hebben de praktijkbegeleiders dit diploma echter nog niet op zak. Aan deze 21 bedrijven is vervolgens gevraagd of zij dit alsnog van plan zijn. Dit wordt in de volgende tabel weergegeven. Met het oog op de beperkte aantallen worden hier geen percentages gegeven. Tabel 15 Cursus Praktijkbegeleider (n=21) Cursus alsnog volgen? Aantal Ja 8 Misschien 3 Nee 10 Totaal DIJK12 Beleidsonderzoek januari 2003

25 Ongeveer eenderde deel van de 21 bedrijven waarvan de praktijkbegeleider de cursus niet heeft gevolgd is van plan dit alsnog te gaan doen. Drie bedrijven zeggen hier misschien. Tien bedrijven zijn echter niet van plan hun leermeesters alsnog deze cursus te laten volgen. Toekomst BBL bij bedrijven In het onderzoek is nagegaan welke toekomstplannen de geënquêteerde leerbedrijven hebben ten aanzien van de BBL en de BBL-leerlingen. Op de vraag of de huidige 125 leerbedrijven ook volgend (school)jaar weer leerlingen via de BBL zullen opleiden, reageert driekwart positief (75%). Daarentegen wil 15% volgend jaar geen nieuwe leerlingen aannemen, terwijl 10% het nog niet weet. Hier bestaat geen verband met bijscholing of bedrijfsomvang. Aan de negentien bedrijven die volgend jaar geen leerlingen willen aannemen is gevraagd naar de reden daarvoor. Vanwege de lage absolute aantallen worden hier opnieuw geen percentages gegeven. Tabel 16 Waarom volgend jaar geen leerlingen opleiden? (n=19) (meerdere antwoorden mogelijk) 10 Reden Aantal keren Geen behoefte aan leerlingen / leiden om de twee jaar op * 9 Geen werknemers op dit kwalificatieniveau 2 Leerling opleiden kost te veel geld / subsidie te laag 1 Opleiden is te veel gedoe / neemt liever werknemers aan die elders al zijn opgeleid 1 Bedrijf kan niet alle aspecten van praktijkbegeleiding bieden 1 Anders 3 Weet niet / geen antwoord 2 * Deze leerlingen zijn dan nog niet klaar met opleiden; een BBL-opleiding duurt meestal twee jaar. De meeste onderzochte bedrijven nemen volgend jaar geen nieuwe leerling aan, omdat men geen behoefte heeft aan BBL-leerlingen. Deze bedrijven starten hooguit eens per twee jaar met een nieuwe leerling. De overige redenen zijn sporadisch genoemd. Behoefte aan BBL niveau 3 en 4 Bedrijven met BBL-leerlingen is gevraagd of zij behoefte hebben aan werknemers met een voortgezette leerlingwezenopleiding, oftewel BBL niveau 3 en Het gaat om 125 bedrijven. 10 Elk bedrijf heeft hier desondanks één reden genoemd. 11 Er zijn acht bedrijven die niet weten of zij leerlingen hebben. Deze zijn buiten beschouwing gelaten. DIJK12 Beleidsonderzoek januari

26 Tabel 17 Behoefte aan BBL niveau 3 en 4 (n=125) Behoefte aan BBL niveau 3 en 4 Aantal % Ja 76 61% Nee 43 34% Weet niet 6 5% Totaal % Bijna tweederde deel van de huidige BBL-bedrijven (61%) heeft inderdaad behoefte aan een BBL niveau 3 en 4. De 76 bedrijven met behoefte aan een BBL niveau 3 en 4 is gevraagd van wie het initiatief hiervoor zou moet komen. Ongeveer de helft van deze bedrijven (39) is van mening dat het initiatief voor een BBL niveau 3 en 4 van zowel het bedrijf als werknemers moet komen. Iets meer dan eenderde deel van de bedrijven (36%) is van mening dat dit initiatief door het bedrijf zelf moet worden genomen, terwijl 13% van de bedrijven vindt dat werknemers het initiatief moeten nemen. Ruim de helft van de 76 bedrijven met behoefte aan BBL niveau 3 en 4 (59%) heeft de voorkeur voor dergelijke opleidingen in de avonduren. Ongeveer een kwart van de bedrijven met behoefte aan BBL 3 en 4 (24%) heeft de voorkeur voor dagopleidingen en 17% heeft geen voorkeur. De 76 bedrijven met behoefte aan een BBL niveau 3 en 4 is gevraagd wie deze opleiding zou moeten betalen. Tabel 18 Wie moet voorgezette leerlingwezenopleiding betalen? (n=76) Wie moet BBL3 en 4 betalen? Aantal % Bedrijf 52 68% Bedrijf èn werknemer 15 20% Werknemer 1 1% Anderen 6 8% Weet niet 2 3% Totaal % Ruim tweederde deel van de bedrijven (68%) vindt dat het bedrijf deze opleiding zou moeten betalen. Een vijfde deel van de bedrijven (20%) is daarentegen van mening dat de opleiding betaald zou moeten worden door het bedrijf èn de werknemer. Eén bedrijf (1%) vindt dat de werknemer dit zou moeten betalen terwijl 8% van de bedrijven vindt dat anderen de opleiding zouden moeten betalen. Antwoorden die deze zes bedrijven onder meer hebben gegeven zijn: OOM (twee keer genoemd); Overheid (één keer genoemd); OOM, SOM en overheid (één keer genoemd); het bedrijf, de werknemer en de overheid (één keer genoemd). 26 DIJK12 Beleidsonderzoek januari 2003

27 5.2 Bedrijven zonder BBL-leerlingen In het voorgaande is ingegaan op de 125 bedrijven die BBL-leerlingen in dienst hebben. De overige 355 onderzochte bedrijven hebben geen BBL-leerlingen in dienst en acht bedrijven weten dit niet. In deze paragraaf worden de resultaten van deze 355 bedrijven weergegeven. Het blijkt dat 39% van de niet-opleidende bedrijven in het verleden wel BBL-leerlingen in dienst heeft gehad. Deze bedrijven leiden dus afwisselend leerlingen op. Hier bestaat een verband met bedrijfsomvang: grotere bedrijven (met 21 of meer werknemers) hebben vaker dan gemiddeld ooit weleens BBL-leerlingen in dienst gehad. De 355 bedrijven die (op dit moment) geen BBL-leerlingen in dienst hebben is gevraagd naar de reden om nu geen leerlingen op te leiden. Tabel 19 Redenen om (op dit moment) geen leerlingen via BBL op te leiden (twee antwoorden mogelijk) (n=355) Reden Aantal keren % genoemd Kan geen (voor het bedrijf) geschikte leerlingen vinden 61 17% Geen werknemers op dit niveau nodig 59 17% Al voldoende werknemers op dit kwalificatieniveau 31 9% Bedrijf kan niet alle aspecten van praktijkbegeleiding bieden 30 8% Moeilijk c.q. onmogelijk om goede praktijkbegeleiding te garanderen/geen leermeesters beschikbaar 23 6% Willen niet via de BBL opleiden 20 6% Leerling opleiden kost te veel geld / financiële bijdrage is te laag / er moet geld bij 15 4% Slechte ervaringen met BBL 11 3% Neemt liever werknemers aan die elders al zijn opgeleid 10 3% Men maakt gebruik van alternatieven voor de BBL 6 2% Weet niet / geen antwoord 67 19% Overige redenen * 61 17% * Hier worden onder andere meermalen de volgende argumenten gegeven: BBL is niet van toepassing, kost te veel tijd en energie om leerlingen via BBL op te leiden, is een te klein bedrijf, het is er niet van gekomen, niet aan gedacht en gaan we nog doen/zijn we mee bezig. De meest genoemde redenen om geen leerlingen via de BBL op te leiden zijn dat men geen geschikte leerlingen kan vinden (17%) of geen werknemers op dit niveau nodig heeft (15%). Overwegen de bedrijven die op dit moment geen BBL-leerlingen hebben, om volgend jaar wel een BBL-leerling aan te nemen? 12 De helft van de bedrijven (50%) die op dit moment niet via de BBL opleidt, zegt dit volgend schooljaar ook niet te gaan doen, terwijl 29% misschien zegt en 4% dit niet weet. 12 Dit is niet gevraagd aan de twintig bedrijven die hebben aangegeven dat zij geen leerlingen via de BBL opleiden omdat zij niet willen opleiden via de BBL. DIJK12 Beleidsonderzoek januari

28 Vervolgens blijkt dat 17% van de bedrijven wèl overweegt om in het volgende schooljaar leerlingen aan te nemen. Hier bestaat een samenhang met bedrijfsomvang: grotere bedrijven (vanaf twintig werknemers) overwegen vaker dan gemiddeld om in het volgend schooljaar wel via de BBL op te gaan leiden. Van de 57 bedrijven die overwegen om volgend jaar wel via de BBL te gaan opleiden, wordt in de volgende tabel weergegeven tot welke grootteklasse zij behoren. 13 Tabel 20 Verdeling van potentiële leerbedrijven per bedrijfsgrootte (n=57) Omvang bedrijf Aantal 1 5 werknemers werknemers werknemers werknemers werknemers 4 51 en meer werknemers 9 Totaal 57 In absoluut opzicht blijkt dat de meeste bedrijven die nu geen BBL-leerling hebben maar dat wel overwegen, zich in de grootteklasse zes tot en met tien werknemers bevinden. In twee andere grootteklasses zijn ook tien of meer bedrijven die overwegen een BBL-leerling te gaan opleiden: één t/m vijf en 21 t/m 35 werknemers. Mogelijke opleidingsvorm toekomstige BBL-opleiding Uit de enquête komt naar voren dat er bedrijven zijn die op dit moment niet via de BBL opleiden, maar dit volgend jaar wel gaan doen, dan wel dit overwegen of dit nog niet weten. Het gaat hierbij in totaal om 170 bedrijven. In de volgende tabel wordt van deze bedrijven weergegeven aan welke opleidingsvorm zij in dat geval de voorkeur geven, binnen of buiten het bedrijf. Tabel 21 Binnen het leerbedrijf of buiten het leerbedrijf (n=170) Leersituatie Aantal % Binnen bedrijf % Buiten bedrijf 21 12% Beide 22 13% Weet niet 10 6% Totaal % Veruit de meeste bedrijven die zelf willen gaan opleiden of daarover nadenken, hebben een voorkeur voor opleiden binnen het bedrijf (69%). Buiten het bedrijf geniet bij 12% de voorkeur. 13 Omdat het om hele kleine absolute aantallen gaat worden de percentages niet vermeld. 28 DIJK12 Beleidsonderzoek januari 2003

29 Alternatief voor BBL? Niet-leerbedrijven die ook niet van plan zijn om volgend jaar leerlingen via de BBL te gaan opleiden (of dit nog niet weten) en bedrijven die niet via de BBL willen opleiden, is gevraagd of zij een alternatief hebben voor de BBL. Het gaat hierbij om 207 niet-leerbedrijven. Van deze niet-leerbedrijven zegt 10% te beschikken over een alternatief (twintig bedrijven). Het merendeel (84%) heeft echter geen alternatief en veertien bedrijven weten dit niet. De alternatieven die de twintig niet-leerbedrijven hebben genoemd staan in de volgende tabel weergegeven. Hier waren meerdere antwoorden mogelijk. Tabel 22 Alternatieven BBL 14 (n=20) (meerdere antwoorden mogelijk) Alternatief voor BBL Aantal malen genoemd Opleiden via traject bijscholing 3 Werving schoolverlaters MTS 3 Training on the job 2 Vaklieden inkopen/wegkopen van andere bedrijven 2 Werknemer moet contractueel avondstudie doen 2 Anders* 9 * Zoals bijvoorbeeld: via de SOM, particuliere cursus, stagiaires MTS en HTS en externe vakopleiding. In totaal noemen deze twintig bedrijven 21 alternatieven voor de BBL. Er doen zich nauwelijks verschillen voor tussen de genoemde alternatieven. 5.3 Meewerken aan scholingsbeleid? De laatste vraag van de enquête is of OOM gebruik zou mogen maken van de bedrijfsgegevens om actief mee te werken aan het bijscholingsbeleid. Deze vraag is aan alle onderzochte bedrijven gesteld. Daarop reageerde 332 bedrijven positief (68%). Zij stemden er in toe dat hun antwoorden niet meer anoniem zouden zijn en gekoppeld kunnen worden aan hun bedrijfsgegevens. Deze vraag is gekoppeld aan de vraag welke cursussen de bedrijven missen in het huidige scholingsaanbod. Een lijst met bedrijven die vinden dat er cursussen ontbreken èn willen meewerken aan actief bijscholingsbeleid, is inmiddels aan OOM opgeleverd. 14 Gezien de beperkte absolute aantallen worden in deze tabel geen percentages gegeven. Bij deze vraag kon men twee alternatieven noemen. DIJK12 Beleidsonderzoek januari