Wanneer ons moreel kompas faalt

Transcriptie

1 Studiedag Wanneer ons moreel kompas faalt Over ethiek in zorg en welzijn 23 oktober 2018 Gent Werken in zorg en welzijn betekent werken met de mens op zijn kwetsbaarst. Dat gaat in de praktijk doorgaans heel goed. Maar soms ook niet. Die gevallen van normvervaging halen vaak de media, en schetsen een minder fraai beeld van het hele werkveld. Een beeld dat vaak blijf t hangen. Hoe is het toch zover kunnen komen, is dan een veel gehoorde vraag. Leidinggevenden blijken echter vaak hun eigen rol in het creëren van de juiste context voor menswaardige zorg te onderschatten. Tijdens deze studiedag willen wij, samen met u, nadenken over het spanningsveld tussen normen en praktijk. Tussen goed willen doen en professioneel ethisch handelen. U krijgt een aantal reflecties en tools aangereikt om vroeger de signalen van normvervaging bij leidinggevenden en medewerkers te kunnen herkennen. En die zijn vaak veel banaler dan op het eerste gezicht lijkt. Daarnaast leert u hoe zorgethisch denken en handelen kan verankerd worden in de dagelijkse werking van uw teams.

2 Programma 8.30 u. Onthaal 9.15 u. Inleiding door Leen Schollaert, Probis 9.30 u. Kiezen is winnen. Een ethisch kompas voor keuzes in de zorg Prof. Dr. Yvonne Denier, Zorgnet-Icuro & KU Leuven u. Pauze u. Morele stress. Groeikans naar morele veerkracht Veronique Hoste, onderzoeksmedewerker Howest Morele stress in de gezondheidszorg u. Q en A vanuit publiek u. Lunch u. Een plan van aanpak Fred Rogier, Algemeen directeur Zorgbedrijf Klein-Brabant en Campusdirecteur OCMW Puurs u. Wek mijn zachtheid weer. Ondeugend ethisch leiderschap om zorgverleners (weer) raakbaar te maken Linus Vanlaere, docent en onderzoeker VIVES Verpleeg- en vroedkunde en vrij wetenschappelijk medewerker KU Leuven u. Pauze u. Morele beraden. In gesprek blijven over ethische zorg. Of hoe praktische ondersteuning je ethisch beleid kan verankeren. Ilke Beckers, freelance trainer, vzw Vorm u. Q&A en afronding u. Einde Waar? Vormingscentrum Guislain Jozef Guislainstraat Gent Inschrijven? Inschrijven kan via Het deelnametarief bedraagt 195 p.p.

3 Kiezen is winnen. Een ethisch kompas voor keuzes in de zorg Prof. Dr. Yvonne Denier, Zorgnet-Icuro & KU Leuven Kiezen is verliezen, luidt het gezegde. Maar klopt dat altijd? Als we de juiste keuzes maken, dan kunnen we samen een win-winverhaal schrijven. Want kiezen in de gezondheidszorg moeten we hoe dan ook. Op alle niveaus. De overheid kiest welke behandelingen worden terugbetaald en welke niet. De directeur van de zorgvoorziening kiest hoe hij de beperkte middelen en mensen inzet: meer zorg voor een grote groep zorgvragers of betere zorg voor een beperkte groep? Ook elke arts, zorgkundige of verpleegkundige maakt dagelijks tientallen kleine en grote keuzes: blijf ik nog even praten bij die zorgvrager die me nodig heef t, of ga ik snel naar de volgende die op me wacht? Kiezen zonder houvast geef t stress. Altijd knaagt de vraag: heb ik wel de juiste keuze gemaakt? Met ons boek Kiezen is winnen (Acco 2017) willen we dat noodzakelijke houvast bieden. Immers, als we rechtvaardige keuzes maken, dan versterken die keuzes onze waarden. Dan zijn onze keuzes ethisch gefundeerd. En dan winnen we. Als mens, als professional, als organisatie en als gemeenschap. Met ons kompas bieden we geen pasklare antwoorden. We bieden wel een methodiek, een kompas voor iedereen die keuzes maakt in de gezondheidszorg: beleidsmakers, professionals uit zorg en welzijn, bestuurders en directieleden van zorgorganisaties. Maar ook het brede publiek is direct betrokken partij. Want de keuzes die in de gezondheidszorg worden gemaakt, raken ons allemaal. In mijn bijdrage tot dit congres zal ik stilstaan bij de ethische essentie van ons keuzeverhaal in de gezondheidszorg, hoe we hiertoe gekomen zijn, welke hedendaagse uitdagingen we dienen aan te gaan, en hoe we dit op een ethisch gefundeerde manier kunnen doen. Ik zal afronden met enkele aanbevelingen voor waardegedreven kiezen op macro-, meso- en micro-niveau. Elke arts, zorgkundige of verpleegkundige maakt dagelijks tientallen kleine en grote keuzes: blijf ik nog even praten bij die zorgvrager die me nodig heef t, of ga ik snel naar de volgende die op me wacht? En altijd knaagt de vraag: heb ik wel de juiste keuze gemaakt?

4 Morele stress. Groeikans naar morele veerkracht Veronique Hoste, onderzoeksmedewerker Howest Morele stress in de gezondheidszorg Naast werkstress en emotionele stress is morele stress een vrij nieuw begrip. Morele stress slaat op het wrange gevoel dat zorgverleners ervaren doordat zij hun waarden en visie op goede zorg niet in de praktijk kunnen brengen. Wij weten dat morele stress kan leiden tot ongevoelig worden voor de zorg, ziekteverzuim, vroegtijdig de sector verlaten en mogelijk zelfs burn-out... Wij werken morele stress echter niet weg! Het is net een teken van morele gevoeligheid, wat bijzonder belangrijk is in een zorgend beroep. Wij leren morele stress detecteren, bespreekbaar maken en hante-ren. Zo verhogen wij de kans dat morele stress uitgroeit tot iets positiefs, met name morele veerkracht waardoor wij kunnen blijven doen wat wij graag doen. Het goede doen in de zorg voor mensen! Morele stress slaat op het wrange gevoel dat zorgverleners ervaren doordat zij hun waarden en visie op goede zorg niet in de praktijk kunnen brengen. Het is een teken van morele gevoeligheid, wat bijzonder belangrijk is in een zorgend beroep.

5 Wek mijn zachtheid weer. Ondeugend ethisch leiderschap om zorgverleners (weer) raakbaar te maken Linus Vanlaere, docent en onderzoeker VIVES Verpleeg- en vroedkunde en vrij wetenschappelijk medewerker KU Leuven Wanneer er iets misloopt in de ouderenzorg, klinkt doorgaans de roep naar meer regels. Maar zijn wij met meer regels, procedures, protocollen en controles écht beter af? Vaak niet. Soms werkt het zelf een soort moralicide in de hand, waarbij mensen als het ware gedachteloos de regels van het systeem volgen. Ethiek verschuif t zich van de goede dingen doen naar de dingen goed doen. Daarom een pleidooi voor ondeugdend ethisch leiderschap, waarbij leidinggevenden zorgprofessionals de ruimte geven om in relatie te gaan met de kwetsbare oudere, die telkens uniek is. Hoe? Door hen de ruimte te geven om te reflecteren over die relatie, waar vaak ook moeilijke emoties als woede en frustratie een plaats hebben. Net dat versterkt de relationele en ethische vaardigheden van die zorgprofessionals. Door hen de ruimte te geven om te falen, wordt gedrag dat andere onder de rader blijf t (h)erkend en wordt het lerend vermogen van de organisatie gestimuleerd. Door hen de kansen te geven om ook ongehoorzaam te zijn tegen-over het systeem, stimuleren leidinggevenden de verstandigheid als onmisbare deugd voor voldoende goede zorg. Dit ondeugend ethisch leiderschap zorgt ervoor dat mensen (weer) raakbaar worden en blijven. Het zijn immers raakbare mensen die uiteindelijk in de organisatie het verschil zullen maken. Hoe blijf t u als zelf raakbaar? Misschien wel door zelf helemaal in het ondeugend leiderschap te staan en aan de slag te gaan met de antipathie, middelmatigheid, hypocrisie, woede, luiheid en ongehoorzaamheid in uw relatie tot de organisatie en de medewerkers? Wanneer er iets misloopt in de ouderenzorg, klinkt doorgaans de roep naar meer regels. Maar zijn wij met meer regels, procedures, protocollen en controles écht beter af?

6 Morele beraden. In gesprek blijven over ethische zorg. Of hoe praktische ondersteuning je ethisch beleid kan verankeren. Ilke Beckers, freelance trainer, vzw Vorm Mensen die zorg verlenen worden regelmatig geconfronteerd met moeilijke kwesties, dingen die wringen, weerhaakjes. We handelen vaak noodgedwongen, zonder wikken of wegen. De kernvraag Wat is goede zorg? heef t vele gezichten. Maar herkennen we die nog? Hoe dan? Waaraan? Van waaruit handel je? Waarom doe je wat je doet? Moreel beraad zet die zoektocht methodisch in. Een afgesloten tijd en ruimte om te kunnen reflecteren over en zoeken naar motieven, oordelen, handelen. Moreel beraad is een praktische en open manier om aan ethiek te doen. Bedoeling is om het moreel bewustzijn en de reflectieve vaardigheden te versterken, zowel individueel als in team, afdeling of organisatie. Moreel beraad is een stapsgewijs onderzoek om met morele vraagstukken om te gaan. Moreel beraad is een instrument dat meer dan de moeite loont om te implementeren als werkvorm. Het laat toe om doorleefd aan ethiek te doen binnen organisaties. Systematisch moreel beraad zorgt bij medewerkers voor dialoog en verbinding, een vernieuwde kritische blik van waaruit men in het werk staat. Het resulteert rechtstreeks in kwaliteit en professionaliteit. De kernvraag Wat is goede zorg? heef t vele gezichten. Maar herkennen we die nog? Hoe dan? Waaraan? Van waaruit handel je? Waarom doe je wat je doet?