DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE - JANUARI-FEBRUARI-MAART 2009 NAVB. Bundel Nr 121. Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Transcriptie

1 DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE - JANUARI-FEBRUARI-MAART 2009 NAVB Bundel Nr 121 Welzijn van oudere werknemers in de bouw

2 Inhoud Situering... 3 De realiteit in de bouwsector: de tewerkstellingsgraad bij oudere werknemers... 3 Waarom stappen 45-plussers uit het arbeidscircuit?... 6 Eerste trimester 2009 Bundel Nr 121 Welzijn van oudere werknemers in de bouw Overname toegestaan mits toelating van het NAVB. Deze bundels worden in het Frans gepubliceerd onder de titel CNAC dossier. De raadgevingen gepubliceerd door het NAVB binden enkel het Actiecomité, rekening houdend met de huidige stand van de wetgeving en de techniek, en onttrekken de lezer niet aan de verplichting om informatie in te winnen en de geldende wetgeving na te leven. Verschijnt 4 maal per jaar. Bestellingen en tarieven: zie of achteraan in NAVB info. Gratis downloadbaar op In dezelfde reeks zijn nog andere dossiers beschikbaar (vroeger Veiligheidsnota s ). Problemen waar oudere bouwvakarbeiders mee kampen... 6 Overzicht van de gezondheidsproblemen... 6 Gezondheidsproblematiek per beroep... 7 Beroepsziekten in de bouwsector Knelpunten Focus Mogelijke oplossingen Mogelijke verbeteringen op het vlak van gezondheid Verbeteringsprojecten met betrekking tot gezondheidsklachten voor de bouw Het Ervaringsfonds en de realisatie van verbeteringsprojecten voor oudere bouwvakkers Doelstelling van het Ervaringsfonds Acties die in aanmerking komen voor een toelage van het Ervaringsfonds Werkbaarheid Hoe dient u een aanvraag in bij het Ervaringsfonds? Toelageberekening Voorbeelden van goede praktijk voor het Ervaringsfonds Stappenplan verbeteringsproject Een diagnose stellen Een verbeteringsproject beschrijven Andere financieringsmogelijkheden voor de aanpassing van werkposten Campagne voor mensen met rugpijn Preventieprogramma voor mensen met rugpijn Voorbeelden van ergonomische interventies Bibliografie Dankwoord Deze publicatie kwam mee tot stand dankzij de medewerking van het Ervaringsfonds, het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (FVB) en het Fonds voor Bestaanszekerheid van de werklieden uit het Bouwbedrijf (FBZ Bouw). We danken hen voor hun deskundig advies en hun medewerking aan de teksten. We danken in het bijzonder IDEWE voor het verzorgen van een voorbeeld van een diagnose met behulp van de Déparismethode en Group Eribel nv voor het ter beschikking stellen van een uitgewerkt aanvraagdossier. Ten slotte danken we ook alle firma s die ons beknopte informatie bezorgden over hun aanvraagdossier (met name MATEXI, ROSIERE PIETTE, SEGHERS). NAVB Colofon NAVB dossier is een driemaandelijks informatieblad van het Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf (ook beschikbaar in het Frans onder de titel CNAC dossier ). Redactie: Raymond Brems, Rudy De Buyser, Christian Depue, Carl Heyrman, Véronique le Paige, Arlette Moonens, Emmy Streuve, Isabelle Urbain, Nicolaas Van Leeuwen, Evy Vinck. Verantwoordelijke uitgever : Carl Heyrman - Sint-Jansstraat Brussel Inschrijvingsnummer bij de Koninklijke Bibliotheek (wettelijk depot) Het redactiecomité van NAVB dossier streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie. Het kan er echter niet aansprakelijk voor worden gesteld. De reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en duidelijke bronvermelding. Informatie en abonnement : NAVB Sint-Jansstraat Brussel Tel.: 02/ Fax: 02/ navb@navb.be - Website: Opmaak en drukwerk : 2

3 Situering Door de stijgende levensverwachting en het dalende geboortecijfer worden we geconfronteerd met een toenemende vergrijzing van de bevolking. Daarenboven daalt de actieve bevolking ook door vervroegd uittreden uit de arbeidsmarkt. De mogelijkheid om op brugpensioen te gaan is daar wellicht niet vreemd aan. Door de hogere levensverwachting zal er in de toekomst steeds meer nood zijn aan gezondheidszorg en daardoor zullen de socialezekerheidsuitgaven stijgen. Dat zorgt voor een steeds grotere druk op ons socialezekerheidsstelsel, waardoor het hele systeem in gevaar komt. Om deze trend om te buigen wil België de gemiddelde leeftijd waarop men de arbeidsmarkt verlaat, optrekken. In België werkt men gemiddeld immers minder lang dan in de rest van Europa. De overheid wil de gemiddelde leeftijd waarop de Belg stopt met werken, optrekken van 58 tot 60 jaar en de werkgelegenheidsgraad van de 55-plussers verhogen van 30% naar 50%. Ook in de bouwsector worden we geconfronteerd met werknemers die de arbeidsmarkt vervroegd verlaten. Er zijn veel bouwvakkers die de sector verlaten op 56 of 58 jaar doordat ze met brugpensioen kunnen gaan. De oorzaken zijn de zware fysieke belasting, gezondheidsproblemen, problemen door hoge werkdruk, een gebrek aan waardering, Hoe ouder de bouwvakker wordt, hoe meer impact deze factoren krijgen en hoe meer gezondheidsklachten ze veroorzaken. Deze uiten zich in fysieke klachten. Dit dossier biedt een overzicht van de gezondheidsklachten bij oudere bouwvakkers. Er wordt nader ingegaan op de gezondheidsproblemen bij de verschillende bouwberoepen in de wegenbouw. Daar vinden we immers het hoogste percentage bouwvakkers dat de sector verlaat door brugpensioen. De keuze van deze beroepen sluit ook aan bij de doelgroepgerichte campagne Wegenwerken die het NAVB in gevoerd heeft. Als we de werkgelegenheidsgraad in de bouwsector willen verhogen, moeten er vooral ergonomische en organisatorische verbeteringen worden doorgevoerd. In dit dossier zijn hiertoe een aantal goedepraktijkvoorbeelden opgenomen, waarbij ook wordt ingegaan op de financieringsmogelijkheden. Het Ervaringsfonds vormt een belangrijke financieringsbron voor verbeteringsprojecten betreffende ergonomie, arbeidsomstandigheden en -organisatie en opleidingen voor 45-plussers. Daarnaast kan ook het Fonds voor Beroepsziekten aanpassingen aan de werkposten financieren om de werkhervatting van werknemers met lagerugpijn te bevorderen. Ook hier komen mogelijke oplossingen voor de bouwsector aan bod. Hieromtrent was al meer informatie te vinden in NAVB dossier 107, Preventie van rugklachten in de bouwsector. De realiteit in de bouwsector: de tewerkstellingsgraad bij oudere werknemers Bouwvakkers in de leeftijdscategorie jaar Om een betere kijk te krijgen op de situatie in de bouwsector, bekijken we eerst enkele cijfergegevens uit de Hermesstudie over de bouwvakkerspopulatie die het FVB in 2006 uitvoerde. Daarnaast verschaffen we ook enkele cijfers uit de privésector als geheel. De tabellen tonen aan dat de 45-plussers een derde uitmaken van alle bouwvakkers. De helft van deze 45-plussers werkt in bedrijven met minder dan 20 werknemers. Hoe groter een bedrijf is, hoe meer 45-plussers er verhoudingsgewijs werken. 60-plussers blijven het langst werken in kleine tot middelgrote ondernemingen (KMO s). Leeftijd Aantal 05/06 % ,53% ,20% ,66% ,82% ,15% ,59% ,98% ,85% ,89% ,32% Totaal % Tabel 1: Leeftijdsverdeling van de bouwvakkers in de bedrijven - Bron: FVB, Hermesstudie

4 Leeftijdsklasse Grootte bedrijf a. <6 b c d e f g ,6% 2,1% 1,4% 1,3% 1,1% 0,9% 1,9% ,3% 12,1% 10,1% 9,6% 8,0% 7,5% 11,0% ,1% 13,6% 11,6% 11,0% 10,1% 9,0% 12,4% ,9% 14,7% 14,4% 13,8% 13,4% 12,5% 14,3% ,4% 15,4% 15,5% 15,2% 14,6% 14,8% 14,0% ,7% 14,1% 15,7% 15,4% 15,7% 15,8% 13,5% ,0% 12,6% 13,7% 14,2% 15,3% 16,4% 14,2% ,0% 9,1% 10,4% 11,4% 13,0% 14,2% 11,9% ,8% 5,1% 6,0% 6,5% 7,5% 7,4% 6,0% ,3% 1,2% 1,2% 1,5% 1,3% 1,6% 0,8% Totaal 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Tabel 2: Overzicht per bedrijfsgrootte van de leeftijdsverdeling van de bouwvakkers die er werken - Bron: Hermes 2006 Leeftijdsklasse a. <6 b c d Grootte bedrijf e f g Totaal ,3% 27,2% 13,9% 6,1% 4,6% 2,0% 1,9% 100% ,8% 29,1% 18,0% 8,2% 5,9% 3,0% 2,0% 100% ,1% 30,5% 19,4% 8,7% 6,9% 3,4% 2,1% 100% ,7% 28,7% 20,9% 9,5% 7,9% 4,1% 2,1% 100% ,8% 28,7% 21,6% 10,0% 8,3% 4,6% 2,0% 100% ,8% 27,4% 22,7% 10,6% 9,3% 5,1% 2,0% 100% ,8% 27,0% 22,1% 10,8% 10,0% 5,9% 2,3% 100% ,7% 25,5% 21,9% 11,4% 11,2% 6,7% 2,6% 100% ,8% 25,3% 22,0% 11,3% 11,3% 6,1% 2,3% 100% ,8% 25,7% 20,3% 11,7% 9,1% 6,1% 1,3% 100% Totaal 25,8% 28,0% 20,9% 9,9% 8,5% 4,7% 2,1% 100% Tabel 3: Overzicht per leeftijdsgroep van het percentage bouwvakkers dat in een bedrijf van een bepaalde grootte werkt - Bron: Hermes 2006 Uitstroom in de bouwsector 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 12,50% 13,00% 9,56% 9,95% 6,00% 4,00% 5,70% 5,69% 2,00% 0,00% 1,95% 1,25% en ouder privé totaal 12,50% 9,56% 5,70% 1,95% bouwsector arbeiders 13,00% 9,95% 5,69% 1,25% Grafiek 1: Vergelijking percentage 45-plussers in de bouwsector en de privésector - Bron: Hermes 2006 & Tabellen RSZ, maart

5 Deze grafiek, waarin de vergelijking wordt gemaakt met de uitstroom van de totale werkende bevolking in de privésector, toont aan dat er meer 45- tot 55-jarigen werken in de bouwsector dan in andere sectoren, maar ook dat bouwvakkers vanaf 50 jaar hun sector sneller verlaten dan werknemers in andere sectoren. Rond 58 jaar is de sterkere vertegenwoordiging van 45- tot 50-jarigen in de bouw verdwenen. Het aantal 60- tot 65-jarigen in de bouw ligt wat lager dan in andere sectoren. 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% De zwarte lijn toont het percentage bouwvakkers per leeftijd. De oranje lijn toont voor elke leeftijd het percentage bouwvakkers dat overstapt naar een andere werkgever in de bouwsector. De rode lijn toont de uitstroom: voor elke leeftijd wordt het percentage bouwvakkers weergegeven dat volledig uit de bouwsector stapt. Grafiek 2: Uitstroom in de bouwsector Uit de zwarte lijn op de grafiek blijkt dat arbeiders tussen 30 en 40 jaar het best vertegenwoordigd zijn in de bouwsector (telkens meer dan 3%). Dat percentage vermindert vanaf 40 jaar, en na 45 neemt het steeds verder af (2,8% van de bouwvakkers is 45 jaar, 1,8% is 55). De rode lijn toont een sterke daling van de uitstroom in de bouwsector tussen 30 en 55 jaar. Na 55 jaar zijn er twee pieken in de curve van de uitstroom. In de bouw is het namelijk mogelijk om op 56 of op 58 jaar met brugpensioen te gaan. Volgens het Hermesrapport van 2006 is brugpensioen de belangrijkste reden voor de uitstroom, naast werknemers die overstappen naar een andere sector. Vooral de wegenbouw kent een hoog percentage aan uitstroom door brugpensioen. Het Hermesrapport stelt ook dat er zeer waarschijnlijk meer bouwvakarbeiders mensen met bouwervaring uitstromen dan dat er geschoolde bouwvakkers instromen. De problemen laten zich het scherpst voelen bij de volgende beroepen (top 10): 1. Wegenwerker 2. Chauffeur 3. Bekister 4. Bouwplaatsmachinist 5. Dakafdichter 6. IJzervlechter 7. Interieurbouwer 8. Bestuurder mobiele kraan/verreiker 9. Industrieel isolatiewerker 10. Prefabmonteerder 5

6 Waarom stappen 45-plussers uit het arbeidscircuit? Uit een studie van Luc Sels over de redenen waarom bouwvakkers van 45 jaar en ouder vertrekken, komen de volgende conclusies naar voren: Reden van vertrek jaar jaar 45 of ouder Vertrek wegens ziekte 2,5 4,0 7,3 Vrijwillig vertrek 74,8 69,5 41,7 Gedwongen vertrek 22,6 26,5 51,0 Tabel 4: Reden van vertrek per leeftijdsgroep (kolom %) Vertrek wegens ziekte en gedwongen vertrek komen vaker voor bij bouwvakarbeiders ouder dan 45 jaar dan bij de jongere leeftijdscategorieën. Vrijwillig vertrek daarentegen komt minder vaak voor bij 45-plussers. Vertrek wegens ziekte Ongeveer 4% van het verloop binnen deze categorie vindt zijn oorsprong in langdurig ziekteverlof. De verdeling van deze groep personen over de drie leeftijdsgroepen is de volgende: 20% behoort tot de jongste leeftijdsgroep (18-32 jaar), 45% tot de middengroep (33-44 jaar) en 35% tot de oudste groep (45 jaar of ouder). Gedwongen vertrek Wanneer er ontslagen vallen door een herstructurering, delen de oudere leeftijdsgroepen aanzienlijk meer in de klappen dan hun collega s van de jongste leeftijdsgroep. Contracten van bepaalde duur worden minder vaak verlengd bij de jongste bouwvakkers dan bij de oudere groepen, maar oudere werknemers zijn vaker het slachtoffer van een stopzetting of faillissement. Vrijwillig vertrek Nog belangrijker dan het gedwongen vertrek is het vrijwillige vertrek, want hierop kunnen we invloed uitoefenen. Als we de achterliggende oorzaken aanpakken, kunnen we er misschien voor zorgen dat bouwvakkers langer aan de slag willen blijven. In de volgende tabel worden de redenen van vrijwillig vertrek bij oudere bouwvakarbeiders in volgorde van belangrijkheid weergegeven. Reden van vrijwillig vertrek 1. Geen waardering voor het werk 2. Een zeer aantrekkelijke werkaanbieding elders 3. Te veel tijdverlies in de verplaatsing naar en van de werf 4. Minder goede werksfeer 5. Hoge werkdruk 6. Fysiek zwaar en belastend werk 7. Stress 8. Onvoldoende veiligheidsmaatregelen 9. Geen beloning buiten de wettelijk verplichte 10. Onvoldoende hygiëne op de werf of werkplaats Tabel 5: De 10 belangrijkste redenen voor 45-plussers om vrijwillig te vertrekken In vergelijking met de algemene resultaten (redenen van vertrek voor alle vrijwillig vertrokken bouwvakarbeiders) is vooral de fysieke aard van het werk (zwaar en belastend) voor oudere arbeiders een belangrijke reden om de werkgever te verlaten. Voor het geheel van vrijwillig vertrekkende bouwvakarbeiders bekleedt deze reden de tiende plaats, bij oudere bouwvakarbeiders staat ze op plaats 6. Daarnaast stellen we vast dat oudere arbeiders ook de onvoldoende veiligheidsmaatregelen, het feit dat ze geen beloning krijgen buiten de wettelijk verplichte en de onvoldoende hygiëne op de werf of werkplaats aanhalen als reden om te vertrekken. Deze redenen staan niet in de top tien van vertrekredenen bij jongere bouwvakkers. Problemen waar oudere bouwvakarbeiders mee kampen Overzicht van de gezondheidsproblemen Bij vrijwillig vertrek zien we dat de problematiek van fysieke en psychosociale (lange verplaatsingen, minder goede werksfeer, hoge werkdruk, stress, ) belasting een rol speelt. Zoals al vermeld, is fysieke belasting een belangrijkere reden voor 45-plussers dan voor jongere bouwvakkers. 6

7 Deze belasting manifesteert zich in de vorm van gezondheidsproblemen bij bouwvakkers ouder dan 45. Daarenboven hebben beide soorten van belasting invloed op elkaar. Hieronder vindt u een overzicht van de gezondheidsproblemen waarmee oudere bouwvakkers te kampen hebben. Gezondheidsklachten rugklachten (gewrichtsklachten en stijfheid/pijn in de onder- of bovenrug) nekklachten gewrichtsklachten in de bovenste ledematen (schouder, elleboog, pols, vingers) gewrichtsklachten in de onderste ledematen (heup, knie, enkel) pijn in de bovenste ledematen (bovenarm, onderarm, hand) pijn in de onderste ledematen (bovenbeen, onderbeen, voet) nerveuze klachten, overspannenheid, oververmoeidheid maagklachten gehoorklachten allergie van de luchtwegen en verstopte neus allergie, irritatie van de huid of ogen hoesten hoofdpijn duizeligheid oogletsels: tijdelijke blindheid, oogbeschadiging Mogelijke oorzaken langdurig staand, zittend of in gebogen houding werken, zware inspanningen leveren, manueel zware lasten hanteren, werken met/op machines en met gereedschappen die trillingen veroorzaken, langdurig zittend of in gebogen houding werken, trillingen, graafwerkzaamheden manueel uitvoeren, gereedschap hanteren dat trillingen veroorzaakt werken met/op machines die trillingen veroorzaken, langdurig staand of in gebogen houding werken graafwerkzaamheden manueel uitvoeren, zware lasten manueel hanteren, gereedschap hanteren dat trillingen veroorzaakt werken met machines/gereedschappen die trillingen veroorzaken, langdurig staand of in gebogen houding werken geestelijk inspannend werk verrichten, werken onder tijdsdruk, lichamelijk inspannend werk verrichten, onregelmatige uren langdurig in gebogen houding werken, onder tijdsdruk werken, contact met chemische en biologische agentia lawaai aanwezigheid van uitlaatgassen, stof, contact met gevaarlijke stoffen contact met gevaarlijke stoffen aanwezigheid van uitlaatgassen, contact met (bouw)stof, contact met gevaarlijke stoffen aanwezigheid van uitlaatgassen, contact met gevaarlijke stoffen contact met chemische en biologische agentia laswerkzaamheden Tabel 6: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken in de bouwsector De belangrijkste gezondheidsklachten zijn overbelastingsletsels door trillingen, zware lasten, Deze overbelastingsletsels komen in de bouwsector merkbaar meer voor dan het Europese gemiddelde. De helft van de werknemers in de sector lijdt aan rugpijn. Meer dan een derde heeft last van nek- en schouderpijn, terwijl net geen 30% lijdt aan spierproblemen van de bovenste ledematen. (Zie NAVB dossier 107 Preventie van rugklachten in de bouwsector.) Gezondheidsproblematiek per beroep Aangezien het NAVB in een campagne voert voor de sector wegenwerken en hier een groter percentage werknemers uitstroomt door brugpensioen, zijn de beroepen die wegwerkzaamheden uitvoeren als voorbeeld opgenomen in dit dossier. In de volgende tabellen zijn de gezondheidsklachten, de waarschijnlijkheid dat ze zich voordoen en de mogelijke oorzaken ervan opgenomen voor de typerende activiteiten. De waarschijnlijkheid wordt aangegeven met een cijfer van 1 tot 5 (1 = minst frequent voorkomend; 5 = meest frequent voorkomend 1 ). Wegenwerkers klagen vaker over slaperigheid of sufheid, wat verband kan houden met hun onregelmatige werktijden en/of nachtwerk. Ook maagklachten, rugklachten en klachten over duizeligheid komen vaker voor bij wegenwerkers dan bij andere bouwvakkers. Uit een studie over verzuim uitgevoerd door Arbouw, het Nederlandse preventie-instituut voor de bouw, blijkt dat het verzuimpercentage bij de 45-plussers onder de wegenwerkers hoger ligt dan bij de jongere populatie. De gezondheidsproblematiek bij 45-plussers met een ander beroep zal in een latere fase geleidelijk aan worden opgenomen op de website van het NAVB. Verder in het dossier worden algemene oplossingen voor deze gezondheidsproblemen besproken. 1 Gebaseerd op een studie van ARBOUW: Werk en gezondheid in de bouwsector, een beroepenoverzicht 7

8 ASFALTEERDER-BETONNEERDER TYPERENDE ACTIVITEITEN GEZONDHEIDSKLACHTEN WAARSCHIJN- LIJKHEID (1 5) Wegbedekking aanbrengen: - werf inrichten (signalisatie plaatsen, ) - bestaande verhardingen verwijderen (wegfrezen, manueel verwijderen, ) - wegbedekking verspreiden - wegbedekking inwalsen - wegbedekking afwerken - werf opruimen (signalisatie wegnemen) rugklachten (stijfheid/pijn in de rug) gewrichtsklachten in de onderste ledematen (heup, knie) gewrichtsklachten in de bovenste ledematen (nek, schouder) Tabel 7: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de asfalteerder-betonneerder MOGELIJKE OORZAKEN 4 lichamelijk inspannend werk verrichten, veel bukken, langdurig in dezelfde houding werken, staand werken, werken met machines die trillingen veroorzaken (zitten op asfalteermachines, scrapers, aandammers, ) 3 veel bukken, langdurig in dezelfde houding werken, staand werken, werken met machines die trillingen veroorzaken (zitten op asfalteermachines, scrapers, aandammers, ) 3 zware lasten hanteren, werken met machines die trillingen veroorzaken (belasting van de armen door het hanteren van trilboor, trilstamper, aandammer, ) oververmoeidheid, nerveuze 3 onregelmatige werkuren, werkdruk klachten, hoofdpijn gehoorklachten 2 geluidshinder door werken met lawaaierige toestellen, omgevingslawaai maagklachten 2 langdurig in gebogen houding werken, onregelmatige werkuren duizeligheid, hoofdpijn 2 onregelmatige werkuren, werkdruk, werken met gevaarlijke producten allergie van luchtwegen 2 werken met gevaarlijke stoffen allergie van huid 2 werken met gevaarlijke stoffen oogletsels 2 contact met rondvliegende deeltjes, contact met irriterende stoffen oververmoeidheid 1 onregelmatige uren PLAATSER VAN NUTSVOORZIENINGEN TYPERENDE ACTIVITEITEN GEZONDHEIDSKLACHTEN WAARSCHIJN- LIJKHEID (1 5) Nutsleidingen plaatsen: - werf inrichten (signalisatie plaatsen, ) - wegdek openbreken - proefsleuven uitgraven - sleuven uitgraven - beschoeiingselementen plaatsen - leidingen en kabels leggen - verhardingen aanbrengen - sleuf aanvullen en verdichten - werf opruimen (signalisatie wegnemen) MOGELIJKE OORZAKEN rugklachten 3 langdurig in gebogen houding werken, zware inspanningen leveren klachten in het bewegingsapparaat (bovenste ledematen) nerveuze klachten, oververmoeidheid, hoofdpijn klachten in het bewegingsapparaat (heup en onderste ledematen) 3 graafwerkzaamheden manueel uitvoeren, trillingen 3 geestelijk inspannend werk verrichten, onder tijdsdruk werken 2 trillingen, langdurig in gebogen houding werken spierklachten 2 graafwerkzaamheden manueel uitvoeren gehoorklachten 2 geluidshinder door werken met lawaaierige toestellen, omgevingslawaai allergie van de luchtwegen, 1 aanwezigheid van uitlaatgassen verstopte neus, hoesten oogletsels 1 contact met rondvliegende deeltjes Tabel 8: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de plaatser van nutsvoorzieningen 8

9 RIOOLLEGGER TYPERENDE ACTIVITEITEN GEZONDHEIDSKLACHTEN WAARSCHIJN- LIJKHEID (1 5) Rioleringen aanbrengen: - werf inrichten (signalisatie plaatsen, ) - wegdek openbreken - proefsleuven uitgraven - rioolsleuven uitgraven - beschoeiingselementen plaatsen - bemaling aanbrengen - rioolelementen aanbrengen - rioolputten afwerken - rioolputten waterdicht maken (rubberringen, koudlassen) - sleuf aanvullen en verdichten - werf opruimen (signalisatie wegnemen) Tabel 9: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de rioollegger MOGELIJKE OORZAKEN rugklachten 3 langdurig in gebogen houding werken, zware inspanningen leveren gewrichtsklachten in de bovenste ledematen (schouder, nek, elleboog, pols) nerveuze klachten, oververmoeidheid, hoofdpijn gewrichtsklachten in de heup en knie, pijn in de onderste ledematen (boven- en onderbeen) pijn in de bovenste ledematen (bovenarm) pijn in de onderste ledematen (boven- en onderbeen) 3 graafwerkzaamheden manueel uitvoeren, trillingen 3 geestelijk inspannend werk verrichten, onder tijdsdruk werken 2 trillingen, langdurig in gebogen houding werken 2 graafwerkzaamheden manueel uitvoeren 2 langdurig in gebogen houding werken spierklachten 2 graafwerkzaamheden manueel uitvoeren gehoorklachten 2 geluidshinder door werken met lawaaierige toestellen, omgevingslawaai allergie van de luchtwegen, verstopte neus, hoesten 1 aanwezigheid van uitlaatgassen, contact met chemische en biologische agentia uit riolen hoofdpijn, duizeligheid 1 contact met chemische en biologische agentia uit riolen allergie van de huid 1 contact met chemische en biologische agentia uit riolen oogletsels 1 contact met rondvliegende deeltjes STRATENMAKER TYPERENDE ACTIVITEITEN GEZONDHEIDSKLACHTEN WAARSCHIJN- LIJKHEID (1 5) Straten aanleggen met klinkers en kasseien: - werf inrichten (signalisatie plaatsen, ) - wegen/kantstroken uitzetten - baanbed ophogen - baanbed stabiliseren - egalisatielagen aanbrengen - straatlaag aanbrengen (klinkers, kasseien, ) - boordstenen plaatsen - greppels en riooldeksels plaatsen - uitzettingsvoegen dichtgieten - werf opruimen (signalisatie wegnemen) Tabel 10: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de stratenmaker rugklachten, pijn in de onder- of bovenrug klachten in de bovenste ledematen (stijfheid en pijn in de nek, schouder, bovenarm, pols, hand,...) klachten in de onderste ledematen (stijfheid en pijn in de heup, knie) MOGELIJKE OORZAKEN 4 lichamelijk inspannend werk verrichten, langdurig in dezelfde gebogen houding werken, zware klinkers/kasseien hanteren, trillingen 3 lichamelijk inspannend werk verrichten, zware klinkers/kasseien hanteren, trillingen 3 lichamelijk inspannend werk verrichten, langdurig in dezelfde gebogen houding werken, trillingen spierklachten 3 lichamelijk inspannend werk verrichten, zware klinkers/kasseien hanteren oververmoeidheid 3 lichamelijk inspannend werk verrichten gehoorklachten 3 lawaai van machines en van handgereedschap, omgevingslawaai nerveuze klachten 2 geestelijk inspannend werk verrichten huidallergieën 2 contact met irriterende stoffen (cement, ) maagklachten 2 langdurig in dezelfde gebogen houding werken oogletsels 2 contact met rondvliegende deeltjes 9

10 WEGMARKEERDER TYPERENDE ACTIVITEITEN GEZONDHEIDSKLACHTEN WAARSCHIJN- LIJKHEID (1 5) MOGELIJKE OORZAKEN Wegmarkeringen aanbrengen: - werf inrichten (signalisatie plaatsen, ) - markeringen uitzetten - wegenverf machinaal aanbrengen - thermoplastmarkeringen aanbrengen - markeringen aanbrengen met tweecomponentproducten - signalisatie wegnemen - materieel reinigen rugklachten, pijn in de onder- of bovenrug 4 lichamelijk inspannend werk verrichten, langdurig in dezelfde gebogen houding werken, zware klinkers/kasseien hanteren, trillingen allergieën, irritatie van de huid 3 contact met irriterende stoffen (thermoplasten, wegenverf, ) oogletsels 3 contact met irriterende stoffen (thermoplasten, wegenverf, ) irritatie van de luchtwegen 3 contact met irriterende stoffen (thermoplasten, wegenverf, ), uitlaatgassen inademen Tabel 11: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de wegmarkeerder maagklachten 2 langdurig in dezelfde gebogen houding werken nerveuze klachten 2 geestelijk inspannend werk verrichten gehoorklachten 2 omgevingslawaai duizeligheid, hoofdpijn 2 onregelmatige werkuren, werkdruk, met gevaarlijke producten werken oververmoeidheid 1 onregelmatige uren Beroepsziekten in de bouwsector In de periode van 2000 tot 2006 werden in de bouwsector gevallen van beroepsziekten met blijvende arbeidsongeschiktheid erkend. De volgende grafiek geeft de belangrijkste beroepsziekten in de bouwsector weer met hun oorzaken. Ze toont aan dat trillingen de belangrijkste oorzaak zijn van beroepsziekten in de bouwsector. Ze veroorzaken nl. twee derde van de erkende beroepsziekten. Mechanische trillingen veroorzaken been- en gewrichtsziekten van de bovenste ledematen, rugletsels en aandoeningen van de wervelkolom ter hoogte van de lendenen met voortijdig optredende degeneratieve afwijkingen. 26% 26% Been- en gewrichtsziekten veroorzaakt door mechanische trillingen: rugletsels Been- en gewrichtsaandoeningen van de bovenste ledematen veroorzaakt door mechanische trillingen Hypoacousie of doofheid ten gevolge van het lawaai Been- en gewrichtsziekten veroorzaakt door mechanische trillingen: bovenste ledematen + rugletsels Andere 24% 14% 10% Grafiek 3: de belangrijkste erkende beroepsziekten in de bouwsector Er bestaan geen specifieke cijfers voor 45-plussers, maar we mogen ervan uitgaan dat de belangrijkste klachten (nl. been- en gewrichtsziekten) zich het sterkst manifesteren op latere leeftijd. We kunnen besluiten dat deze been- en gewrichtsziekten, voornamelijk rugletsels, het vaakst voorkomen bij de 45-plussers in de bouwsector. Uit de redenen van vertrek blijkt dat toch 7% de sector verlaat wegens ziekte (zie tabel 4). 10

11 Knelpunten De gezondheidsproblemen van oudere bouwvakkers tonen aan dat er nood is aan verbeteringen op het gebied van ergonomie, veiligheid en competenties, aan ondersteuning van deeltijds werken, aan verandering van de arbeidsomstandigheden en aan functiewijzigingen (zware taken in tijd verminderen en lichtere taken voorzien). Dit zijn de belangrijkste knelpunten die voor een verhoogd risico zorgen op het vlak van arbeidsbelasting: Lasten handmatig verplaatsen De romp buigen en draaien Zwaar fysiek belastend werk uitvoeren Blootgesteld worden aan lichaamstrillingen Regelmatig gewichten tillen van meer dan 10 kg Andere knelpunten op het vlak van arbeidsbelasting zijn: Repetitieve bewegingen Langdurig in statische houdingen werken Mentale belasting Hoog werktempo Geringe ontplooiingsmogelijkheden Focus Onze acties moeten gericht zijn op de hele sector (PC 124), want alle bouwberoepen zijn knelpuntberoepen. In de toekomst worden nog meer problemen verwacht door een te grote uitstroom in vergelijking met de instroom. De sector moet trachten om de uitstroom te verminderen en de ervaring in de bedrijven te houden. We focussen vooral op de leeftijdsgroep van 45 tot 49, om te voorkomen dat de relatief lage uitstroom in deze leeftijdsgroep (in vergelijking met andere sectoren) sterk gaat toenemen wanneer deze personen de vijftig voorbij zijn. Op die manier willen we ervoor zorgen dat er in de toekomst niet meer 50-plussers afvloeien in de bouw dan in andere privésectoren. Hoe vroeger de sensibilisering voor betere arbeidsomstandigheden begint, hoe betere resultaten ze in de toekomst zal opleveren. Het is belangrijk dat alle bedrijven uit de bouwsector deelnemen, vooral de kleinere. Bijna de helft van de 45-plussers werkt immers in bedrijven met minder dan 20 werknemers. Uit de redenen van vertrek leiden we af dat de voorstellen voor goede praktijken gericht moeten zijn op de vermindering van de fysieke belasting en de werkstress, op de verbetering van de veiligheidsmaatregelen en de sociale voorzieningen en ten slotte op de verhoging van de waardering voor het werk. Mogelijke oplossingen Mogelijke verbeteringen op het vlak van gezondheid Enkele voorbeelden van ergonomische verbeteringen trillingsarme machines of gereedschappen mechanische hef- en tilmiddelen graafwerkzaamheden mechanisch uitvoeren goed afgeveerde stoelen voor werfvoertuigen allerlei hulpmiddelen om de werkplaats beter te kunnen bereiken kabels mechanisch afrollen mortelpomp geluidsarme toestellen op maat gemaakte geluidsbescherming aangepaste stofafzuiging slijp-/zaagwerktuigen op basis van water op maat gemaakte oogbescherming (eventueel met gezichtscorrectie) 11

12 Voor de preventie van rugklachten gaf het NAVB vroeger al een dossier uit (NAVB dossier 107 Preventie van rugklachten in de bouwsector). De daarin beschreven aanpak kan uiteraard ook worden toegepast voor 45-plussers. Dit wordt verder in dit dossier verder uitgewerkt. Enkele voorbeelden van aangepaste opleidingen opleidingen voor het aanleren van speciale werktechnieken, ergonomische werktechnieken, opleidingen voor de toepassing van organisatorische oplossingen of naar aanleiding van de wijziging van arbeidsomstandigheden Enkele voorbeelden van wijzigingen op het gebied van organisatie (functie, arbeidsomstandigheden) taakrotaties afwisselend werk wijziging van de taakinhoud aanpassing van de reis- en werktijden gebruik van andere werkmethodes (met minder gevaarlijke producten werken) Verbeteringsprojecten met betrekking tot gezondheidsklachten voor de bouw De onderstaande tabel geeft een overzicht van welke verbeteringsprojecten een oplossing kunnen bieden bij welke gezondheidsklachten. Ook worden hier mogelijkheden gegeven voor de drie soorten verbeteringsprojecten: ergonomische verbeteringsprojecten verbeteringsprojecten van organisatorische aard (functiewijzigingen, wijzigingen van arbeidsomstandigheden) mogelijke opleidingen, hetzij rechtstreeks ter verbetering van de arbeidsomstandigheden, hetzij ter ondersteuning van de vorige twee soorten verbeteringsprojecten Daarenboven worden ook een aantal beroepen opgesomd waarop die klachten van toepassing zijn. Deze lijst is niet limitatief, er worden enkel een paar voorbeelden gegeven van beroepen waarop de gezondheidsklachten van toepassing zijn en waarbij de aangegeven verbeteringsprojecten een oplossing kunnen bieden. Algemeen kunnen we stellen dat overbelastingsletsels die zich manifesteren via gewrichtsklachten en pijn in de onderste en bovenste ledematen bij alle bouwberoepen voorkomen. Meer specifieke klachten zoals nerveuze klachten, overspannenheid, oververmoeidheid, maagklachten, gehoorklachten, allergieën, hoofdpijn, duizeligheid, oogletsels, komen ook voor bij veel bouwberoepen, maar zijn toch afhankelijker van het soort beroep. 12

13 Gezondheidsklachten Mogelijke oorzaken Beroepen waarop de klachten van toepassing zijn 2 rugklachten (gewrichtsklachten, stijfheid, pijn in de onderof bovenrug) nekklachten (pijn of stijfheid in de nek) gewrichtsklachten in de bovenste ledematen (schouder, elleboog, pols, vingers) gewrichtsklachten in de onderste ledematen (heup, knie, enkel) pijn in de bovenste ledematen (bovenarm, onderarm, hand) pijn in de onderste ledematen (bovenbeen, onderbeen, voet) nerveuze klachten, overspannenheid, oververmoeidheid maagklachten langdurig staand, zittend of in gebogen houding werken, zware inspanningen leveren, zware lasten manueel hanteren, werken met/ op machines en met gereedschappen die trillingen veroorzaken, langdurig zittend of in gebogen houding werken, trillingen, graafwerkzaamheden manueel uitvoeren, gereedschap hanteren dat trillingen veroorzaakt werken met/op machines die trillingen veroorzaken, langdurig staand of in gebogen houding werken graafwerkzaamheden manueel uitvoeren, zware lasten manueel hanteren, werken met gereedschap dat trillingen veroorzaakt werken met machines/ gereedschappen die trillingen veroorzaken, langdurig staand of in gebogen houding werken geestelijk inspannend werk verrichten, werken onder tijdsdruk, lichamelijk inspannend werk verrichten, onregelmatige uren langdurig in gebogen houding werken, werken onder tijdsdruk, contact met chemische & biologische agentia alle bouwberoepen alle bouwberoepen alle bouwberoepen alle bouwberoepen alle bouwberoepen alle bouwberoepen wegenwerker, interieurbouwer, stellingbouwer, tegelzetter, dakdekker, dakafdichter, bekister/ijzervlechter, schilder-decorateur, metselaar, gehoorklachten lawaai bouwplaatsmachinist, wegenwerker, Oplossingen (enkele voorbeelden) Ergonomie Opleidingen Wijziging van de organisatie: functie, arbeidsomstandigheden werken met trillingsarme machines of gereedschappen, mechanische hefen tilmiddelen gebruiken, graafwerkzaamheden mechanisch uitvoeren, goed afgeveerde stoelen gebruiken voor werfvoertuigen werken met trillingsarme machines of gereedschappen werken met trillingsarme machines of gereedschappen, mechanische hefen tilmiddelen gebruiken, graafwerkzaamheden mechanisch uitvoeren werken met trillingsarme machines of gereedschappen werken met trillingsarme machines of gereedschappen, mechanische hef- en tilmiddelen gebruiken werken met trillingsarme machines of gereedschappen geluidsarme toestellen, op maat gemaakte geluidsbescherming, geluidsarme cabines in werfvoertuigen opleiding tillen en heffen, training werktechniek, ergonomie, manueel hanteren van lasten, trainingen werktechniek, ergonomie, opleiding tillen en heffen, training werktechniek, ergonomie, manueel hanteren van lasten, training werktechniek, ergonomie, opleiding tillen en heffen, training werktechniek, ergonomie, manueel hanteren van lasten, training werktechniek, ergonomie, training werktechniek, taakrotaties, afwisselend werk taakrotaties, afwisselend werk taakrotaties, afwisselend werk taakrotaties, afwisselend werk taakrotaties, afwisselend werk taakrotaties, afwisselend werk taakrotaties, afwisselend werk taakrotaties, afwisselend werk taakrotaties, afwisselend werk 2 Niet-limitatief overzicht 13

14 Gezondheidsklachten Mogelijke oorzaken Beroepen waarop de klachten van toepassing zijn 2 allergie van de luchtwegen, verstopte neus aanwezigheid van uitlaatgassen, stof, contact met gevaarlijke stoffen Oplossingen (enkele voorbeelden) Ergonomie Opleidingen Wijziging van de organisatie: functie, arbeidsomstandigheden bouwplaatsmachinist, dekvloerlegger, schilder-decorateur, interieurbouwer, schrijnwerker, timmerman, tegelzetter, wegenwerker, adembescherming / omgaan met gevaarlijke stoffen taakrotaties, afwisselend werk allergie, irritatie van de huid of ogen contact met gevaarlijke stoffen dakdekker, dakafdichter, dekvloerlegger, metselaar, schilder-decorateur, tegelzetter, wegenwerker, adembescherming / omgaan met gevaarlijke stoffen taakrotaties, afwisselend werk hoesten aanwezigheid van uitlaatgassen, contact met (bouw)stof, contact met gevaarlijke stoffen bouwplaatsmachinist, dekvloerlegger, interieurbouwer, schrijnwerker, timmerman, wegenwerker, adembescherming / omgaan met gevaarlijke stoffen taakrotaties, afwisselend werk hoofdpijn aanwezigheid van uitlaatgassen, contact met gevaarlijke stoffen bouwplaatsmachinist, interieurbouwer, schilder-decorateur, wegenwerker, adembescherming / omgaan met gevaarlijke stoffen taakrotaties, afwisselend werk duizeligheid contact met chemische & biologische agentia schilder-decorateur, wegenwerker, adembescherming / omgaan met gevaarlijke stoffen taakrotaties, afwisselend werk oogletsels: tijdelijke blindheid, oogbeschadiging laswerkzaamheden, contact met rondvliegende deeltjes bekister/ijzervlechter, interieurbouwer, metselaar, sanitair installateur, monteur HVAC, op maat gemaakte oogbescherming (eventueel met gezichtscorrectie) taakrotaties, afwisselend werk Tabel 12: Oplossingen voor gezondheidklachten in de bouwsector volgens de beroepen waarop de klachten van toepassing zijn Het Ervaringsfonds en de realisatie van verbeteringsprojecten voor oudere bouwvakkers Wetgeving: In het Belgisch Staatsblad van werd het KB van (+ bijlagen) tot bevordering van de arbeidsmogelijkheden, de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden of de organisatie van de arbeid van oudere werknemers in het kader van het Ervaringsfonds gepubliceerd. Doelstelling van het Ervaringsfonds Om de werkgelegenheidsgraad van de werknemers boven 45 jaar te bewerkstelligen, ondersteunt het Ervaringsfonds acties tot bevordering van de arbeidsmogelijkheden, de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden of de organisatie van de arbeid van oudere werknemers (werknemers van minstens 45 jaar). De minister kan daarom, binnen de grenzen van de beschikbare financiële middelen, aan een werkgever die hiertoe een aanvraag indient, een toelage toekennen ter ondersteuning van de acties ten voordele van oudere werknemers. Acties die in aanmerking komen voor een toelage van het Ervaringsfonds De volgende acties van een werkgever komen hiervoor in aanmerking: het meten van de werkbaarheid van de oudere werknemer en/of het diagnosticeren van de werkomgeving, met het oog op het ontdekken van de factoren die verbeterd kunnen worden, om zo verbeteringsvoorstellen te kunnen formuleren 14

15 en/of het doorvoeren van concrete verbeteringsprojecten die de arbeidsmogelijkheden, de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden en/of de organisatie van de arbeid verbeteren Werkbaarheid Werkbaarheid slaat op het evenwicht tussen MENS en WERK. In het hiernavolgend schema ziet u welke elementen er onder mens worden verstaan en welke onder werk. Werk Mens a. Psychosociale belasting b. Fysieke belasting c. Arbeidsveiligheid d. Functie-eisen Relatie (heeft invloed op) e. Gezondheid f. Self-efficacy 3 g. Blijfintentie h. Kennis en vaardigheden De werkbaarheid meten met behulp van meetinstrumenten Door de werkbaarheid van hun werknemers te meten kunnen bedrijven hier meer inzicht in krijgen. Deze meting is een eerste mogelijke stap naar het starten van een Ervaringsfondsproject. Om in aanmerking te komen voor een toelage van het Ervaringsfonds moet het project een betrouwbare bevraging van de werkbaarheid door de fungerende arbeidsgeneesheer bevatten. Daarvoor bestaan vragenlijsten en instrumenten. Bestaande instrumenten kunnen voldoen aan het minimumcriterium, nl. het meten van de invloed van de psychosociale arbeidsbelasting op de gezondheid, maar soms moeten ze aangevuld worden. Daarom kunt u het instrument dat u gaat gebruiken voor de meting het best eerst voorleggen aan het Ervaringsfonds. Zo weet u op voorhand of het aan de criteria voldoet. Gebruik van de diagnosemethode Het diagnose-instrument (uit het KB) of de omgevingsdiagnosemethode heeft als bedoeling de factoren uit de werkomgeving ( WERK uit de Werkbaarheid) te detecteren die verbeterd kunnen worden. a. Psychosociale belasting b. Fysieke belasting Werk c. Arbeidsveiligheid d. Functie-eisen Om goedgekeurd te worden voor een Ervaringsfondstoelage moet een diagnose minimaal twee elementen uit het WERK-gedeelte van het bovenvermeld schema meten. De omgevingsdiagnose moet duidelijk maken welke punten aan de WERK-kant aangepakt of verbeterd moeten worden. Omdat de werkelijkheid op de werkvloer een complex geheel is, moet in de eerste plaats duidelijk worden wat de huidige situatie van de werkzaamheden is, waar de eventuele knelpunten liggen of van welke aard de (toekomstige) problemen zijn. De omgevingsdiagnose-methode moet systematisch en gestructureerd zijn met bv. een beschrijving hoe de omgevingsdiagnose-methode ontstaan is: Welke bronnen werden geraadpleegd? Welke controles op de eigen situaties werden doorgevoerd? Welke testen werden uitgevoerd? Werden er testen uitgevoerd op de afneembaarheid van het eigen personeel? Er moet beschreven worden hoe de omgevingsdiagnose-methode doorgevoerd zal worden: wie doet wat, wanneer en hoe. Dit moet steeds gebeuren onder supervisie van de arbeidsgeneesheer. Door de aard van het onderwerp moet de werknemer zelf actief betrokken worden via de participatieve methode. Zijn mening/input moet een fundamenteel onderdeel uitmaken van de achteraf te bestuderen data. Een voorbeeld van een aanvaarde omgevingsdiagnosemethode is Déparis. 3 Self-efficacy: de mate waarin de werknemer van zichzelf vindt dat hij zijn werk aankan 15

16 Expertise Analysis Observation Déparis PREVENTION De Déparismethode De Déparismethode voor participatieve risico-opsporing sluit naadloos aan bij de Sobane-strategie. De methode is zo ontworpen dat personen op de werkvloer hun dagelijkse arbeidssituatie op een objectieve manier kunnen inschatten. De methode maakt gebruik van 18 algemene rubrieken die elk één bepaald aspect van de arbeidssituatie behandelen. In tabel 13 worden de rubrieken opgesomd voor de bouwsector en worden de bijbehorende diagnosethema s aangegeven. Uit de vorige hoofdstukken had u al begrepen dat het voor het Ervaringsfonds aangewezen is om de fysieke belasting, de gezondheid en de psychologische belasting te onderzoeken. Participatieve opsporingsmethode van risico's (Déparis IV): de "bouw"sector (1) Diagnosethema s 1. Werkzones (2) Veiligheid 2. Technische organisatie tussen werkposten Veiligheid en functiewijziging 3. Risico s op vallen Veiligheid 4. Heffen en vervoer van materialen en personen Veiligheid 5. Arbeidsongevallen Veiligheid 6. Elektrische risico s en brandgevaar Veiligheid 7. Bedieningsmiddelen en signalen Veiligheid 8. Materieel, handgereedschap, machines Fysieke belasting 9. Werkhoudingen Fysieke belasting 10. Krachtinspanningen en goederenbehandeling Fysieke belasting 11. Verlichting, lawaai en thermische omgevingsfactoren Fysieke belasting en gezondheid 12. Trillingen Fysieke belasting en gezondheid 13. Luchthygiëne Gezondheid 14. Autonomie en individuele verantwoordelijkheden Psychosociale belasting, functieeisen en functiewijziging 15. Inhoud van het werk Psychosociale belasting 16. Tijdsdruk Psychosociale belasting 17. Arbeidsverhoudingen tussen werknemers en hiërarchische lijn Psychosociale belasting 18. Psychologische omgeving Psychosociale belasting (1) De algemene rubrieken zijn aangepast aan de specifieke kenmerken van de bouwsector. (2) Bij werkzones kan er voor het optionele punt arbeidsveiligheid gekozen worden om voor de specifieke activiteiten de aparte rubrieken voor Grondwerken, Timmermannen, Metselaars en Schilderwerken te gebruiken. Tabel 13: Déparismethode toegepast voor de bouwsector De rubrieken in verband met veiligheid zijn belangrijk, maar niet absoluut noodzakelijk bij een omgevingsdiagnosemethode voor het Ervaringsfonds. Omwille van het risicovolle karakter van de bouwsector wordt aangeraden alle achttien rubrieken te doorlopen. Een risico-opsporing aan de hand van de Déparismethode omvat idealiter de volgende stappen: 1. Informeren van de werknemers en de hiërarchische lijn (door de directie) 2. Aflijnen van alle arbeidssituaties zodat elke situatie een coherent geheel van werkposten vormt 3. Aanduiden van een coördinator 4. Voorbereiden van zijn rol van moderator in de diverse vergaderingen (door de coördinator) 5. Samenstellen van overleggroepen die bestaan uit vertegenwoordigers van de betrokkenen en eventueel technisch omkaderingspersoneel 6. Organiseren van een vergadering van de overleggroep, dicht bij de arbeidsplaats 7. Maken van een synthese van de vergadering (door de coördinator) 8. Voorleggen van de synthese aan de directie 9. Bepalen en uitvoeren van de actieplannen op korte en middellange termijn 10. Periodiek herhalen van dit proces Hoe dient u een aanvraag in bij het Ervaringsfonds? Werkwijze Het Ervaringsfonds geeft een toelage om 45-plussers langer aan de slag te houden. Daarvoor komen verschillende soorten projecten in aanmerking. 16

17 Meting van de werkbaarheid De bedoeling van een meetinstrument is om de werkbaarheid van de oudere werknemers te meten met het oog op het behoud of de verhoging ervan (zie supra). In de aanvraag voor een betoelaging van de meting moet vermeld worden welk goedgekeurd meetinstrument de arbeidsgeneesheer zal gebruiken. Vervolgens moet aangegeven worden voor hoeveel 45-plussers de meting gebeurt en welke arbeidsgeneesheer ze zal uitvoeren (naam en functie). Tot slot moet de aanvraag een stappenplan bevatten met de belangrijkste data (begindatum, belangrijkste tussendata, verwachte einddatum) van de meting door de arbeidsgeneesheer. Diagnose van de werkomgeving De bedoeling van een diagnosemethode (complementair aan een meetinstrument) is om de omgevingsfactoren die verbeterd kunnen worden, te detecteren. De verkregen resultaten moeten ervoor zorgen dat verbeteringsvoorstellen gerichter geformuleerd kunnen worden. In de aanvraag voor een betoelaging van een goedgekeurde diagnosemethode moet vermeld worden welk instrument gebruikt zal worden. Vervolgens moet aangegeven worden voor hoeveel 45-plussers de diagnose gebeurt en wie (naam en functie) ze zal uitvoeren onder toezicht van de arbeidsgeneesheer. Tot slot moet de aanvraag een stappenplan bevatten met de belangrijkste data van de diagnose (begindatum, belangrijkste tussendata, verwachte einddatum) door de arbeidsgeneesheer. Verbeteringsproject Een verbeteringsproject kan van toepassing zijn op een individuele werknemer of op een groep werknemers. Het moet in elk geval betrekking hebben op een problematiek (klachten of knelpunten) waarmee 45-plussers binnen de organisatie te kampen hebben. Het kan gaan om gezondheidsklachten van de 45-plusser, waarom hij overweegt vervroegd te stoppen met werken, waarom de werkgever hem vervroegd wil laten afvloeien, waarom hij niet meer meekan of meewil met jongere collega s,... Die problematiek kan het best in kaart gebracht worden via een meting of een diagnose die zijn klachten belicht. In de aanvraag wordt dan een verslag van de bevindingen genoteerd. Daarbij moet de voorgestelde oplossing concreet beschreven worden en moet aangetoond worden dat de voorgestelde verbetering van de arbeidsomstandigheden tot het behoud en de verlengde tewerkstelling van de 45-plusser zal leiden. Er moet dus duidelijk beschreven worden dat de werknemer van een situatie A met voor hem moeilijke werkomstandigheden overgaat naar een situatie B met verbeterde werkomstandigheden. Die beschrijving moet zo concreet mogelijk zijn, op basis van de concrete bedrijfsomstandigheden. Verder moet de aanvraag een stappenplan bevatten dat de belangrijkste data van het project weergeeft (begindatum, belangrijkste tussendata, verwachte einddatum). Tot slot moet er een lijst met de betrokken werknemers bij de aanvraag gevoegd worden, waarop enkel de 45-plussers staan voor wie de verbetering van de arbeidsomstandigheden bedoeld is. Er kunnen meerdere projecten worden ingediend. Bijkomende projecten moeten echter innoverend te zijn: de projectinhoud en de werknemers mogen niet steeds dezelfde zijn. Wat moet vermeld worden in de beschrijving van een verbeteringsproject? 1. Leeftijdsgebonden problematiek Beschrijving van de problemen waarmee de 45-plussers geconfronteerd (zullen) worden. Voorbeeld: gezondheidsklachten, stressklachten, jongere collega s niet meer kunnen volgen, Hier moeten ook de resultaten van de meting of de diagnose worden vermeld. 2. Acties Beschrijving van de voorgestelde preventiemaatregelen. Dit omvat een beschrijving van het doel van de maatregelen, van de toegepaste strategie of methodiek en van het daarbij gebruikte aangepaste materieel, de werkmethodes, de noodzakelijke opleidingen, 3. Stappenplan Uitvoeringsplan met de timing van de verschillende stappen in het project. 4. Beoogd resultaat Beschrijving van de beoogde betere werkomstandigheden voor de 45-plusser(s), waardoor deze langer aan het werk blijft/blijven. Tabel 14: Items die in de beschrijving van het verbeteringsproject opgenomen moeten worden Toelage van het Ervaringsfonds Hoogte van de toelage voor de werkgevers: Bij gebruik van een meetinstrument of een diagnosemethode: 70% van de bewezen kosten, met een maximum van 12,00 euro/werknemer Bij een verbeteringsproject (art. 3,3 ): 50% van de bewezen kosten met een maximum van 500,00 euro/betrokken werknemer/maand Bij een verbeteringsproject gekoppeld aan het gebruik van een meetinstrument of een diagnosemethode: 70% van de bewezen kosten met een maximum van 750,00 euro/betrokken werknemer/maand Indien u een (nog) niet goedgekeurd(e) instrument of diagnosemethode wenst te gebruiken, kunt u dit het best eerst aan het Ervaringsfonds voorleggen. 17

18 Voorbeelden van verbeteringsprojecten Ervaringsfondsaanvragen betreffen meestal een verbetering op het gebied van ergonomie, veiligheid en competenties; arbeidsorganisatie (bv. evolutie naar deeltijds werken) of de introductie van functiewijzigingen (zware taken in tijd verminderen en lichtere taken voorzien). Er wordt vanuit gegaan dat dergelijke aanpassingen ertoe kunnen bijdragen dat oudere werknemers langer aan het werk blijven. (*) LET WEL! DE WETTELIJKE MINIMUMVEREISTEN WORDEN NIET GESUBSIDIEERD. Afhankelijk van de beschreven situatie kunnen de volgende verbeteringsvoorstellen in aanmerking komen voor een toelage: functieontwikkeling, functiewijziging en jobrotatie omscholing tot coach of mentor (deeltijds of voltijds) kennisoverdracht, eventueel met kennisborgingssystemen aanpassing van de arbeidsorganisatie verbetering van de ergonomie (automatisering van het productieapparaat, verschaffen van hulpmiddelen) vermindering van de psychosociale belasting (burn-outpreventie, stresspreventie,...) verbetering van de veiligheid en gezondheid (*) vorming: omscholing, competentieverbeteringen, jobinhoudelijke opleidingen, veranderingsprocessen, informaticabijscholingen, motivatie, coaching, stressbestendigheid, ergonomie, Toekenningsvoorwaarden Voorafgaandelijk moet het advies over de totstandkoming en uitvoering van de acties ingewonnen worden bij de Ondernemingsraad. Indien er geen Ondernemingsraad is in het bedrijf, gebeurt dat bij het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk. Indien dat er ook niet is, geeft de syndicale afvaardiging het advies. Bij afwezigheid daarvan zijn het de werknemers zelf die het advies geven. De werknemer(s) die voor de acties in aanmerking komt/komen, moet(en) individueel of in groep betrokken worden bij de totstandkoming en de uitvoering van de actie(s). Verder moet de interne of externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk een gemotiveerd gunstig advies geven over de totstandkoming en uitvoering van de actie(s). LET WEL! Dien uw toelage-aanvraag in voor u met uw project start. Kosten die gemaakt worden voor de indiening van het project, worden niet in rekening gebracht. De toelage wordt uitbetaald nadat de maatregelen daadwerkelijk genomen werden. Na afloop van het project moet u een aanvraag tot uitbetaling indienen. Procedure U kunt uw aanvraag elektronisch of via een aangetekend schrijven aan de administratie bezorgen d.m.v. bijlage 1 van het KB van tot bevordering van de arbeidsmogelijkheden, de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden of de organisatie van de arbeid van oudere werknemers in het kader van het Ervaringsfonds. De aanvraag moet alle nodige gegevens bevatten, met eventueel bijkomende gegevens in het geval van een aanvraag voor een verbeteringsproject. De administratie zal de aanvraag onderzoeken en binnen de 3 maanden op grond van een volledig dossier een advies geven aan de minister. De minister beslist dan over de aanvraag binnen een termijn van 2 maanden. Toelageberekening Bepalingen voor de toelageberekening Basis toelageberekening Kosten meetinstrument Kosten diagnose-instrument Kosten verbeteringsproject Verbeteringsproject met gebruik van instrument(en) Maximale duurtijd die in rekening genomen wordt voor het project Betrokken werknemers voor de meet- en verbeteringsprojecten: in loondienst en ouder dan 45 jaar 70% van de aangetoonde kosten met een plafondbedrag van 12 euro per oudere werknemer 70 % van de aangetoonde kosten met een plafondbedrag van 12 euro per oudere werknemer 50 % van de kosten met een plafondbedrag van 500 euro per betrokken oudere werknemer per maand 70 % van de kosten met een plafondbedrag van 750 euro per betrokken oudere werknemer per maand 24 maanden 18

19 Toelageberekening bij aankoop van materieel Maximaal 12 maanden afschrijvingkosten Toepassing van afschrijvingsregels Toelageberekening bij "overhead" loonkosten Wanneer is er geen toelage mogelijk? Enkele voorbeelden. Bij aankoop van materieel wordt 50% of 70% van één jaar afschrijving in rekening genomen. De afschrijvingsperiodes zijn als volgt: Software: maximaal 24 maanden (dus 1/2) Hardware: maximaal 36 maanden (dus 1/3) Machines en rollend materiaal: maximaal 60 maanden (dus 1/5) Meubilair: maximaal 120 maanden (dus 1/10) Inrichtingskosten: maximaal 120 maanden (dus 1/10) Interne loonkosten van "niet-betrokken" medewerkers: projectbegeleiders, directie, collega's, Maximaal 500 euro Bij verbeteringsproject in combinatie met meetinstrument: maximaal 750 euro Het project betreft de wettelijke minimumvereisten (o.a. Welzijnswet). Het is bedoeld om in orde te zijn met sociale, fiscale en wettelijke verplichtingen. Voor aanwervingen. De betrokken werknemer kan niet minimaal 12 maanden langer in dienst blijven. Het project is al begonnen voor de toelageaanvraag. Het project is identiek aan een vorig project. Het is het tweede project voor dezelfde persoon binnen de 12 maanden. Het bedrijf ontvangt andere toelagen voor hetzelfde project. Tabel 15: Toelageberekening voor een Ervaringsfondsproject Voorbeelden van de berekening van de basistoelage 1. Bedrijf A past een diagnosemethode toe voor 60 oudere werknemers (45-plussers). De werkgever toont aan dat dit hem 800 euro kost. Eerst wordt het plafondbedrag berekend: dit is maximum 60 x 12 euro of 720 euro. Vervolgens wordt het percentage van de kost berekend: dit is 70% van 800 euro of 560 euro. Dit percentage is minder dan het plafondbedrag. De werkgever zal dus een toelage krijgen van 560 euro. 2. Bedrijf B dient een aanvraag tot toelage in voor een verbeteringsproject voor 6 oudere werknemers (45-plussers). Het project duurt 30 maanden en heeft een totale kostenraming van euro. Voor de bepaling van het plafondbedrag voor een project voor 6 oudere werknemers wordt gerekend met 24 maanden (maximum in acht genomen duur van een project): 6 x 24 maanden x 500 euro = euro. Bij een verbeteringsproject zonder voorafgaande meet- of diagnosemethode worden de geraamde kosten voor 50% vergoed. Dit geeft 0,5 x euro = euro. Ook hier is het percentage lager dan het plafondbedrag. De werkgever krijgt hier aldus een toelage van euro. 3. Bedrijf C zal zowel de werkbaarheid voor 100 van zijn werknemers meten als een verbeteringsproject uitvoeren. Dit alles wordt samen in één aanvraag ingediend bij het Ervaringsfonds. De kost van het meten van de werkbaarheid wordt geraamd op euro. Het verbeteringsproject is van toepassing op 20 mensen en zal 12 maanden duren. De kost wordt geraamd op euro. Het plafondbedrag voor het meten van de werkbaarheid bedraagt 12 x 100 of euro. Het percentage bedraagt 70% van euro of euro. Dit bedrag is echter hoger dan het plafondbedrag, dus de werkgever ontvangt hiervoor euro. Het plafondbedrag voor het verbeteringsproject wordt berekend op 20 werknemers x 12 maanden x 750 euro = euro. Het percentage mag nu gerekend worden op 70% door de combinatie van meten en verbeteren en bedraagt 0,7 x euro = euro. Gezien het plafondbedrag hoger is dan het percentage, krijgt de werkgever het laagste bedrag of euro. In totaal krijgt de werkgever dus een toelage van euro. Een toelageaanvraag moet aangetekend verzonden worden voor de start van het project. Voor meer informatie kunt u steeds contact opnemen met de adviseur van het NAVB van uw regio of met het Ervaringsfonds. De contactgegevens van de NAVB-adviseurs vindt u via de website > Advies > Adviseurs. Het Ervaringsfonds vindt u op 19

20 Voorbeelden van goede praktijk voor het Ervaringsfonds Stappenplan verbeteringsproject Uit te voeren stappen Probleem bij 45+er(s) constateren en/of anticiperen Lijst met betrokken werknemers Stappenplan opmaken voor meten en analyseren Concreet stappenplan Meten en analyseren Déparis-methode Verbeteringsproject vastleggen Verbeteringsproject beschrijven Beoogd resultaat bepalen Formulier Gedetailleerde beschrijving Tijdsplanning opmaken voor het verbeteringsproject Advies van dienst preventie en bescherming vragen Formulier Ervaringsfonds Aanvraagdossier voor toelage opmaken Aanvraagformulier voor toelage Aanvraagdossier overmaken aan het Ervaringsfonds 20