Arbocatalogus Fysieke belasting

Transcriptie

1 Arbocatalogus Fysieke belasting

2 Inhoudsopgave Fysieke belasting Gezondheidsklachten door fysieke belasting algemeen Tillen en dragen Duwen, trekken en knijpen Ongunstige werkhoudingen Energetische belasting Trillen en schokken Repeterende bewegingen 6 2

3 2 Dit webdocument geeft een overzicht van de verschillende vormen van fysieke belasting. Daarnaast beschrijft het de gezondheidsklachten die optreden door fysieke belasting Fysieke belasting Onder fysieke belasting ook wel lichamelijke belasting verstaan we het belasten van het bewegingsapparaat. Het bewegingsapparaat omvat het hele stelsel van spieren, botten, pezen en gewrichten. Fysieke belasting is vooral mechanisch of energetisch van aard. Mechanische belasting leidt tot lokale klachten. Dit betreft vaak spieren die overbelast zijn (bijvoorbeeld spit in de rug) of spier-, pees- of botverbindingen die pijn doen (bijvoorbeeld bij een tennisarm). In het werk kan mechanische belasting ontstaan door tillen en dragen van gewichten, duwen en trekken, trillende apparaten, ongunstige werkhoudingen of het steeds uitvoeren van dezelfde bewegingen. Bij energetische belasting is de energievoorziening van het hele lichaam verstoord. Dit leidt tot een gevoel van algehele vermoeidheid. Energetische belasting ontstaat tijdens langdurig dynamisch zwaar werk (bijvoorbeeld de combinatie traplopen en tillen) of tijdens het werken in extreme temperaturen (bijvoorbeeld werken bij ovens). De ene vorm van fysieke belasting is de andere niet. Het is handig om een aantal hoofdgroepen te onderscheiden. De belangrijkste vormen van lichamelijke belasting zijn: Tillen en dragen Duwen, trekken en knijpen Ongunstige werkhoudingen Energetische belasting Trillen en schokken Repeterende bewegingen Medewerkers in de buitendienst hebben het meest te maken met het uitoefenen van duwen, trekken en grote kracht zetten (65%) en repeterende bewegingen (60%). Hierna volgen: werken in ongunstige houdingen (49%), dragen/tillen van 5 kg met verzwarende omstandigheden (30%) en meer dan 25 kg tillen of dragen (25%) (Bron: Arbomonitor Gemeenten Zie figuur 4. 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 34 jaar jaar jaar 55 jaar leeftijd Meer dan 25 kg tillen of dragen Dragen/tillen > 5 kg met verzwarende omstandigheden Ongunstige werkhouding Repeterende beweging Grote kracht uitoefenen Figuur 4 Fysieke belasting per vorm en leeftijdscategorie Arborisico s gerelateerd aan beeldschermwerk, balie- en kassawerkzaamheden zijn opgenomen in de deelarbocatalogus: Beeldschermwerk en werken in de e-gemeente Gezondheidsklachten door fysieke belasting algemeen Vaak ontstaan klachten aan het bewegingsapparaat door een combinatie van fysiek belastende factoren. Bijvoorbeeld door het tillen in een slechte werkhouding, één houding lang vasthouden en tegelijk veel kracht leveren of steeds dezelfde bewegingen uitvoeren terwijl men ook nog ver moet reiken. Enkele voorbeelden van in de praktijk voorkomende combinaties van belastende factoren zijn: Huisvuilbeladers tillen en dragen vuilniszakken en moeten tegelijkertijd veel lopen en bukken (energetische belasting); 3

4 Stratenmakers moeten, vaak in ongunstige statische werkhoudingen, steeds stenen pakken (tillen) en bestraten (repeterende bewegingen); Groenmedewerkers zitten bij het beplanten in dezelfde houding (statische werkhoudingen) en voeren herhaaldelijk dezelfde beweging uit (repeterende bewegingen); Bodes krijgen te maken taken als het veelvuldig bezorgen van interne post (energetische belasting) en handelingen als het bijvullen van kopieerapparatuur (tillen en dragen); Archief- en bibliotheekmedewerkers dienen boeken te verplaatsen op een karretje (duwen en trekken) en daarnaast diverse taken uit te voeren als tillen archiefstukken/boeken (tillen en dragen). Verzwarende omstandigheden Verzwarende omstandigheden kunnen ervoor zorgen dat het werk nog zwaarder wordt. Voorbeelden van verzwarende omstandigheden bij beoordeling van fysieke belasting zijn het werken onder extreme temperaturen. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij zwembadmedewerkers (warmte) en medewerkers buitendienst (koude en warmte). Webdocument 7 Omgaan met gezondheidsklachten gaat verder in op gezondheidsklachten door fysieke belasting en behandeling hiervan Tillen en dragen Bij tillen wordt een object met de hand(en) beetgepakt en vervolgens zonder mechanische hulpmiddelen verticaal verplaatst, zonder dat de taakuitvoerder zich lopend verplaatst. Bij dragen wordt een object met de hand(en) beetgepakt en vervolgens horizontaal verplaatst terwijl de taakuitvoerder zich tegelijkertijd lopend verplaatst. De belangrijkste gezondheidsklachten door tillen en dragen, zijn klachten en aandoeningen aan de rug, schouders, nek en heupen. Vooral (aspecifieke) lage rugklachten komen veel voor: mensen, die objecten tillen die zwaarder zijn dan 25 kg, lopen een ongeveer twee keer zo groot risico op lage rugpijn dan mensen die niet of lichte gewichten tillen. Verzwarende omstandigheden treden op bij tillen met een in plaats van twee handen, tillen waarbij de manoeuvreerruimte beperkt is, tillen van instabiele objecten, tillen waarbij hoge versnellingen optreden, tillen waarbij sprake is van slecht vloercontact en tillen in warme, koude en/of vochtige omgeving. Tillen en dragen komt bij veel werkzaamheden in gemeenten voor Duwen, trekken en knijpen Bij duwen en trekken worden krachten uitgeoefend met de handen door een persoon op een object, waarbij de kracht zich in dezelfde richting begeeft als het object. Bij duwen is deze kracht van het lichaam af gericht, terwijl deze bij trekken juist naar het lichaam toe is gericht. We onderscheiden duwen en trekken waarbij het lichaam stil blijft, zoals in een staande of zittende werkhouding, en duwen en trekken waarbij het gehele lichaam in beweging komt en meebeweegt in dezelfde richting, zoals bij het duwen of trekken van een kar. Bij duwen en trekken worden vooral de armen, schouders en rug belast. Als duwen en trekken zo vaak voorkomt dat de medewerker overbelast raakt, treden klachten het eerste in genoemde lichaamsregio s op (vooral in het schoudergebied). Knijpen belast vooral de handen, onderarmen, ellebogen en schouders. Daar ontwikkelen zich bij veelvuldig knijpen, de eerste klachten. Verzwarende omstandigheden treden op bij duwen en trekken over drempels, ongelijke vloeren (bijvoorbeeld stoeptegels of grind), het op- en afrijden van hellingen, extreem snel op gang brengen of op gang houden van rolcontainers en veel wenden en draaien. Duwen en trekken komt veel voor bij medewerkers van gemeenten. Voorbeelden zijn: huisvuilbeladers die containers moeten duwen en trekken, stratenmakers of groenmedewerkers die met kruiwagens werken of postkamermedewerkers die de post rondbrengen. Functies waar veel knijpen voorkomt, zijn werknemers die veel met gereedschappen werken zoals in het groen en medewerkers reinigings dienst die bijvoorbeeld met zwerfvuilknijpers werken Ongunstige werkhoudingen Bij werk waarbij men met een of meer lichaamsdelen vier seconden of langer dezelfde houding aanneemt, spreken we van statische werkhoudingen. Deze 4

5 werkhouding is per definitie ongunstig voor het lichaam. We houden in deze arbocatalogus ongunstige werkhoudingen als benaming aan. Ongunstige (statische) werkhoudingen kunnen leiden tot klachten aan het bewegingsapparaat. Het risico op klachten neemt toe onder bepaalde verzwarende omstandigheden. Het gaat hierbij om te weinig hersteltijd, geen mogelijkheid tot micropauzes en als hoog ervaren werkdruk. Risico lopen vooral werknemers in beroepen met veel ongunstige combinaties van extreme houdingen, het uitoefenen van veel kracht, ongunstige werkhoudingen en het steeds innemen van dezelfde houdingen. Voorbeelden zijn stratenmakers en medewerkers van de afdeling riolering Energetische belasting Bij energetische belasting wordt het lichaam warmer door het leveren van stevige arbeid met grote spiergroepen, zoals de been- en armspieren. Dit kost veel energie en belast voornamelijk het stelsel van de bloedsomloop, de ademhaling en de stofwisseling. Bij overbelasting door inspanning treedt onvoldoende herstel op met een algehele lichamelijke (chronische) vermoeidheid en verminderde weerstand tot gevolg. De gevoeligheid voor (infectie-)ziekten neemt hierdoor toe. Ook is er sprake van een verminderde concentratie en lichaamscoördinatie waardoor veiligheidsrisico s toenemen (proces- en productiefouten, blessures). Bij energetische belasting zijn verzwarende omstandigheden als geslacht, leeftijd, gewicht, getraindheid, werktempo en werken bij extreme koude of hitte van invloed. Huisvuilbelader is een beroep waarin men veel of vaak moet lopen, traplopen, sjouwen of op een andere manier lichamelijk (zeer) actief moet zijn. De energetische belasting is hoog. Werken in hitte (bijvoorbeeld tijdens warme zomers) is erg belastend. In de Arbomonitor Gemeenten zijn geen vragen specifiek over energetische belasting opgenomen. Hierover zijn dus geen cijfers beschikbaar Trillen en schokken Trillen en schokken zijn trillende bewegingen. Deze bewegingen ontstaan door aandrijfkrachten (bijvoorbeeld bij pneumatisch gereedschap) of door obstakels (bijvoorbeeld een heftruck die over stoeptegels rijdt). Bijna iedereen die bij zijn werk gebruikmaakt van machines, apparaten en voertuigen, heeft te maken met trillen en schokken. Daarbij onderscheiden we -afhankelijk van de plaats waar ze het lichaam binnenkomen- twee verschillende soorten trillingen. Trillingen die via een steunvlak (de stoel of de vloer) het lichaam binnenkomen heten lichaamstrillingen. Trillingen die via de handen op het lichaam worden overgedragen worden aangeduid met de term hand-armtrillingen. s Mensen die bloot staan aan trillingen lopen een verhoogd risico op nadelige gezondheidseffecten als rugklachten, schouderklachten of het witte vinger syndroom (beschadigde zenuwen en bloedvaten in de handen). Klachten door trillingen worden vaak pas op de lange termijn zicht- en merkbaar. Verzwarende omstandigheden die de belasting vergroten, respectievelijk de gevoeligheid voor gezondheidseffecten verhogen, zijn werken in gedraaide houding (omkijken) en werken in een koude omgeving. Gelijktijdig blootstelling aan trillingen en lawaai vergroot de gevoeligheid van het gehoor voor schadelijke beïnvloeding door lawaai. Lichaamstrillingen vormen vooral een probleem voor werknemers die dagelijks op voertuigen werken, zoals chauffeurs van vuilniswagens, heftruckchauffeurs en bestuurders van graafmachines of grasmaaiers. Soms zijn trillingen zo intensief dat ook een korte blootstellingduur al kan leiden tot gezondheidsklachten. Intensieve blootstelling aan hand-armtrillingen komt voor bij mensen die werken met trillende, maar vooral stotende werktuigen. Voorbeelden waarbij veel wordt gewerkt met trillend of stotend handgereedschap zijn werknemers in de groenvoorziening (bosmaaiers), lassers (hak- en bikhamers) en stratenmakers (trilplaat-machines). De wijze van aandrijving is van belang: bij slagmoersleutels komen bijvoorbeeld veel meer trillingen voor dan bij traploos elektrisch aangedreven apparaten. 5

6 In de Arbomonitor Gemeenten zijn geen vragen specifiek over trillingen opgenomen. Hierover zijn dus geen cijfers beschikbaar Repeterende bewegingen Repeterende bewegingen zijn (in cycli) herhaalde bewegingen (in de ruimte) van de handen. Ook het vaak uitvoeren van bewegingen met de romp (draaien en bukken) en met de benen (knielen en hurken) vallen hieronder. Langdurige blootstelling aan repeterende bewegingen betekent een verhoogd risico op het ontwikkelen van klachten aan nek, schouder, boven- of onderarm, elleboog, pols of hand of een combinatie daarvan. Deze klachten kunnen specifiek of a-specifiek zijn. Het risico op het ontwikkelen van klachten wordt groter als (ongunstige) statische belasting toeneemt. Ook neemt het risico op klachten toe onder de volgende verzwarende omstandigheden: te weinig hersteltijd of micropauzes, werken met trillend gereedschap en geen invloed hebben op het werktempo. Bij een aantal beroepen komen veel repeterende handelingen voor. Voorbeelden hiervan zijn het snoeien en beplanten door groenmedewerkers. 6