Literatuur ALGEMEEN. De kunstsubsidies en het Huis van Thorbecke : nieuwe perspectieven op samenwerking en debat / C. Wijn TIJDSCHRIFTARTIKEL

Transcriptie

1 Literatuur ALGEMEEN Cultuureducatie aanjager van innovatie : scholen en culturele instellingen: samen verantwoordelijk / P. Hagenaars In: Kunstconnected. Vol.(2007)8(jan.5-8) Er is geld voor culturele instellingen en musea, er worden allerlei activiteiten voor het basisonderwijs ontwikkeld, maar wat gebeurt er nu precies op de scholen? Wat houdt innovatie in het basisonderwijs in en wat betekent dat voor een culturele instelling? Een artikel van Piet Hagenaars, directeur van Cultuurnetwerk Nederland. Cultuureducatie: samen verantwoordelijk?! : innovatie in het basisonderwijs en de betekenis voor cultuurinstellingen, aangevuld met aanknopingspunten voor de erfgoedsector / Cultuurnetwerk Nederland, Erfgoed Actueel. Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. - Met lit.opg. Scholen en (samenwerkende) besturen kunnen een financiële impuls van 3000 euro aanvragen via het PO Platform Kwaliteit en Innovatie als zij samen met andere scholen of met experts werken aan de duurzame verbetering van hun school en onderwijs. In deze publicatie wordt uiteengezet hoe culturele instellingen kunnen inspelen op de regeling. In het artikel zijn tevens specifieke aanknopingspunten te vinden voor de erfgoedsector. Cultuureducatie, samenwerken in de praktijk : een studie naar samenwerkingsvormen van culturele instellingen in gemeenten / P. Hagenaars... [et al.]. - Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. : fig., tab. - Met bijl. en lit.opg. Met welk doel werken culturele instellingen samen en hoe geven ze deze samenwerking met andere partijen vorm? In dit onderzoek worden verschillende vormen van samenwerking vanuit een theoretisch kader in de praktijk onder de loep genomen. Vanuit de theorie zijn er acht samenwerkingsvormen te onderscheiden. Deze acht bevinden zich op een lijn die loopt van volledige onafhankelijkheid tot het volledig opgaan in een nieuwe organisatie: detachering, uitbesteding, co-makership, partnership, joint venture, federatie, concern of conglomeraat en fusie of overname. In het onderzoek zijn praktijkvoorbeelden opgenomen van alle acht vormen, waarbij het steeds gaat om samenwerkingsverbanden van centra voor de kunsten met andere culturele instellingen. Het onderzoek is een vervolg op een eerdere studie van Cultuurnetwerk uit 2004 met de titel Cultuureducatie in gemeenten. Cursus cultuureducatie voor ambtenaren / Cultuurnetwerk Nederland (samensteller). - Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland [etc.], Versch. pag. : tab., ill., fig. - Met lit.opg. - In opdr. van de decentrale werkgroep Cultuur en School Een gemeente kan alleen cultuureducatiebeleid formuleren als zij kan bouwen op een onderliggende cultuurvisie en als zij verbindingen weet te leggen tussen onderwijs, sociaal cultureel werk, stedelijke inrichting en economie. Welke infrastructuur heb je nodig om cultuureducatiebeleid handen en voeten te geven, met wie kun je samenwerken? Om antwoord op deze vragen te kunnen geven, is een cursus ontwikkeld voor ambtenaren die zich bezighouden met cultuureducatie. De cursus wordt gegeven door provinciale instellingen kunst en cultuur. Deze cursusmap behandelt in zeven hoofdstukken de volgende onderwerpen: 1. Begrippen; 2. Onderwijsbeleid; 3. Financiering; 4. Onderwijspraktijk: kerndoelen; 5. Brede school en andere samenwerkingsvormen; 6. Overig; 7. Infrastructuur. De kunst van het samenwerken met het primair onderwijs : verslag van de eerste Kunstconnectie/VKVstudiedag 'Praktijkvernieuwingen' 30 maart 2006 / Kunstconnectie/VKV. - Utrecht : Kunstconnectie/VKV, p. Op 30 maart 2006 organiseerde Kunstconnectie/VKV voor haar leden de eerste van een reeks studiedagen onder de titel 'Praktijkvernieuwingen'. Tijdens deze studiedag stond de samenwerking met het primair onderwijs centraal. Kunststation C presenteerde hun vraaggerichte methodiek ter stimulering van cultuureducatie in de provincie Groningen. Daarnaast maakte Cultuurnetwerk Nederland de resultaten van een studie naar samenwerkingsvormen tussen centra voor de kunsten en basisscholen bekend. De kunstsubsidies en het Huis van Thorbecke : nieuwe perspectieven op samenwerking en debat / C. Wijn 1 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

2 In: Boekman. - Vol.21(2009)78(voorjaar6-13) Wat zijn de gevolgen van de nieuwe stelselherziening van minister Plasterk? Hoe moet de samenwerking tussen cultuurfondsen, steden en provincies in de toekomst gestalte krijgen? En welke rol kan het rijk nog vervullen? Dit zijn vragen die Wijn in zijn artikel aan de orde stelt. De provincies: kijk zo zit dat : de culturele infrastructuur op regionale schaal in kaart gebracht / C. van Deijck- Hofmeester, W-J. Raijmakers, E. van Deijck. Den Haag : IPO, p. : ill., tab., fig. - ISBN Het verzorgingsniveau voor kunst en cultuur op regionale schaal is in deze publicatie in kaart gebracht. Bestaat uit twee delen. Het eerste deel laat aan de hand van kaarten en tabellen zien waar de geldstromen van het rijk en provincies voor kunst en cultuur terecht komen en hoe culturele instellingen geografisch zijn verspreid over Nederland. Het tweede deel gaat dieper in op vier speerpunten van de IPO-agenda Cultuur: regionaal cultuurbeleid en samenwerking met gemeenten, de ondersteuningsstructuur voor kunst en cultuur, cultureel erfgoed, cultuur en economie. evaluatie, E-culture en vergroting/verbreding van het publiek en samenwerking met het onderwijs en maatschappelijke en/of culturele organisaties. Vanuit Vlaanderen gaat het uitwisselingsprogramma om het deeltijdkunstonderwijs (DKO): een cultuureducatieve voorziening die wordt aangestuurd en gefinancierd door het onderwijsministerie. Vanuit Nederland zijn de centra voor de kunsten de uitwisselingspartners. Volkscultuur één van de drie speerpunten in het cultuurbeleid / I. Strouken In: Volkscultuur magazine. Vol.3(2008)2(zomer3-8) Volkscultuur is een actueel thema. Nu volkscultuur in het regeerakkoord staat en één van de drie speerpunten van het cultuurbeleid is geworden, is er ook veel interesse bij beleidsmakers op landelijk, provinciaal en stedelijk niveau. Ook instellingen in de kunst- en erfgoedsector die niet zo bekend waren met volkscultuur willen weten wat ze met volkscultuur kunnen doen. In dit artikel wordt op een rijtje gezet wat volkscultuur is, wie er traditioneel mee bezig zijn, hoe je er mee om kunt gaan en welke kansen er voor volkscultuur de komende jaren liggen. Verslag CultuureducatieBELEIDdag: 27 november 2006 / Cultuurnetwerk Nederland. - Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. : fig. Op 27 november 2006 vond in de Vereeniging te Nijmegen de CultuureducatieBELEIDdag plaats. Twee thema's stonden tijdens deze dag centraal: cultureel ondernemerschap en buitenschoolse cultuureducatie. Deze publicatie bevat een inleiding over het belang van cultuur door Jan Jaap Knol (OCW), twee keynotes en tien sessieverslagen. De eerste keynote 'Cultuureducatieambtenaar: op afstand?', gehouden door cultureel adviseur Rob Boonzajer Flaes, ging over de rol van de overheid in de markt. De tweede keynote 'Verschuivingen in cultuurpublieken en beleidsconsequenties', gehouden door onderzoeker Wim Knulst, ging over digitalisering, economisering en democratisering van de cultuursector. Verslag GENT-6 / Kunstconnectie/VKV. - Utrecht : Kunstconnectie/VKV, dec p. - Met bijl. Kunsteducatie-instellingen in Nederland en Vlaanderen hebben, in het kader van het samenwerkingsprogramma GENT, in de periode informatie uitgewisseld aan de hand van verschillende thema's: samenwerking met het basisonderwijs, interne kwaliteitszorg en zelf- HANDREIKINGEN 'Aan de slag met het onderwijs!' : handleiding voor historische verenigingen om samen te werken met het onderwijs / S. van Grinsven, M-J. Vervest, I. Wilbrink. Utrecht : NCV, Nederlands Centrum voor Volkscultuur, Herdr. 31 p. : fig., ill., tab. - 1e dr.: Met bijl. - ISBN In deze handleiding wordt antwoord gegeven op de vraag: hoe kunnen historische verenigingen en scholen zodanig samenwerken dat er voor beide partijen een duidelijke meerwaarde ontstaat? Cultuureducatie : de kracht van lokaal en provinciaal beleid / M. van der Putten, F. Willems. Utrecht [etc.] : Kunstconnectie [etc.], dl. (7, 87, 74 p.) : ill., tab. - Met bijl. - In samenw. met Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en Overleg Provinciale Erfgoedinstellingen Nederland (OPEN) Map met drie katernen. Naast een inleidend katern over cultuureducatie zijn twee handreikingen beleidsontwikkeling op gemeentelijk en provinciaal niveau opgenomen. Eén handreiking gaat in op erfgoededucatiebeleid en legt uit wat erfgoededucatie inhoudt en wat je er als gemeente zoal mee kunt. De andere handreiking gaat in 2 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

3 op kunsteducatiebeleid en geeft informatie over de waarde en de praktijk van kunsteducatie en biedt een concreet stappenplan om visie en beleid verder te ontwikkelen. Bestemd voor beleidsambtenaren van gemeenten en provincies. Duurzame onderwijsrelaties : hoe kan partnerschap tussen de school en de omgeving verantwoord vorm krijgen? [advies] / Onderwijsraad. - Den Haag : Onderwijsraad, p. : graf., fig. - Met lit.opg. en bijl. - ISBN Advies aan de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over hoe scholen hun omgeving beter bij activiteiten kunnen betrekken en wat scholen en de minister nu wel of juist niet moeten ondernemen. Er zijn drie verschillende typen relaties: relaties gericht op het onderwijs aan de leerling, relaties gericht op de zorg voor de (speciale) leerling en relaties gericht op de omgeving. Handboek erfgoedspoor / Erfgoedhuis Zuid-Holland; Zeeman & De Regt, Onderwijskundigen; CED-Groep. - [Delft] : Erfgoedhuis Zuid-Holland, Versch.pag. : ill. - Met informatiebrochure Erfgoedspoor is een educatief project van het Erfgoedhuis Zuid-Holland, waarmee de initiatiefnemers de samenwerking tussen scholen en erfgoedinstellingen willen bevorderen door meer structuur te scheppen in de erfgoededucatie. Erfgoedspoor biedt leerlingen van 8 tot 16 jaar een doorgaande leerlijn erfgoededucatie, die aansluit op de zaakvakken als geschiedenis en aardrijkskunde. Het handboek bestaat uit een handleiding voor de basisschool, een handleiding voor het voortgezet onderwijs, een handleiding voor de erfgoedinstelling en formulieren. Op de bijbehorende website worden lessuggesties gedaan voor de deelnemende scholen. Kunsteducatie loont! / Kunstconnectie/VKV... [et al.]. - Utrecht [etc.] : Cultuurnetwerk [etc.], p. : ill. De brochure informeert gemeentebestuurders en -ambtenaren over het belang van een goede infrastructuur voor kunsteducatie. Gezamenlijke uitgave van het ministerie van OCW, VNG, Cultuurnetwerk Nederland en Kunstconnectie/VKV, gerealiseerd onder eindverantwoordelijkheid van Kunstconnectie/VKV. Model meerjaren convenant prestaties budgetsubsidie privaatrechtelijke kunsteducatie-instellingen / Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Kunstconnectie. - Utrecht/Den Haag : Kunstconnectie/VNG, [7 p.] Het bestuur van Kunstconnectie ging op 20 juni 2007 akkoord met het samen met de VNG opgestelde model. De instellingen die het model kunnen gebruiken zijn: centra voor de kunsten, muziekscholen, creativiteitscentra e.d. Het model vormt de grondslag voor kwalitatieve en kwantitatieve afspraken tussen gemeenten en instellingen op lokaal niveau. Een net werk(t)! : een handreiking voor het opzetten van netwerk voor voortgezet onderwijs en erfgoedinstellingen / Erfgoed Nederland. - Amsterdam : Erfgoed Nederland, p. + dvd : ill. - Met lit.opg. en bijl. Eindrapportage van het cultureel erfgoedproject Sporen. Vijf regionale vmbo-netwerken, oftewel vijf regionale sporen, zijn intensief bezig geweest om erfgoed een plaats te geven in het curriculum van de scholen. De vijf sporen zijn: het Overijssels Spoor, het Limburgs Spoor, het Gelders Spoor, het Zuid-Hollands Spoor, en het Kleurrijk Spoor. In de bijlagen zijn vele praktische werkbladen opgenomen met onder andere tips voor het opzetten van een projectplan en voor het in contact komen met scholen, een draaiboek voor een netwerkbijeenkomst, werkblad voor het opzetten van een studiedag en een vragenlijst voor de docent rondom erfgoededucatie. Op de bijbehorende dvd staat de ontwikkeling van het project Sporen in Limburg centraal. Betrokken partners komen aan het woord. Ook worden vmboleerlingen gevolgd bij de lessen natuurkunde en techniek. Oriëntatie op cultuureducatie : praktische handreiking voor cultuurmakers / W. Hilverda. - Delft : Loket Cultuureducatie Zuid-Holland, p. : ill. - Met lit.opg. - ISBN Praktische handreiking voor de culturele sector die handvatten biedt om samen met scholen cultuureducatief aanbod te ontwikkelen voor het basisonderwijs. Er wordt antwoord gegeven op vragen als: Hoe ziet een leerzaam project er uit? Hoe weet je of het aansluit bij het actuele onderwijs? Hoe benader je een school en hoe pak je de samenwerking aan? Hoe maak je een projectplan en hoe krijg je het uitgevoerd? Oriëntatie op cultuureducatie : praktische handreiking voor cultuurmakers in Gelderland / W. Hilverda, P. Zunneberg, J. Leupen (eindredacteur). - Arnhem : Edu-Art, p. : ill., tab. - Met lit.opg. en webadressen. - Aangepaste versie van de uitgave, onder dezelfde titel, van Stichting Loket Cultuureducatie Provincie Zuid-Holland (2006) 3 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

4 Praktische handreiking voor de culturele sector die handvatten biedt om samen met scholen cultuureducatief aanbod te ontwikkelen voor het basisonderwijs. Er wordt antwoord gegeven op vragen als: Hoe ziet een leerzaam project er uit? Hoe weet je of het aansluit bij het actuele onderwijs? Hoe benader je een school en hoe pak je de samenwerking aan? Hoe maak je een projectplan en hoe krijg je het uitgevoerd? Aangevuld met interviews met educatief medewerkers van culturele instellingen in Gelderland. Samen of solo? : een verkenning van en handreiking voor samenwerking tussen gesubsidieerde en particuliere aanbieders van kunsteducatie / A. de Vries (eindredacteur). Utrecht : Kunstconnectie, 2006/ dl. (39 p., ongepag.) : tab., fig. - Met lit.opg. Een verkenning van mogelijke samenwerkingsverbanden tussen verschillende aanbieders die in de sector kunsteducatie actief zijn. De sector kunsteducatie wordt hier opgevat als het geheel van gesubsidieerde én particuliere aanbieders van kunsteducatie. Doel van deze verkenning is om én een nieuwe visie te ontwikkelen én potentiële samenwerkingspartners handvatten voor samenwerking aan te reiken. Samenwerking kan een geschikt instrument zijn om de eigen positie binnen het veld te versterken en daarmee ook de infrastructuur kunsteducatie te verbeteren. De bevindingen van de klankbordgroep zijn als aparte publicatie opgenomen. Samenwerken is een kunst : een inventarisatie van en een handreiking voor samenwerking en netwerkvorming tussen centra voor de kunsten en het primair onderwijs / P. Hagenaars, J. Lieftink, C. Vingerhoets. - Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. : tab., fig. - In opdr. van Kunstconnectie/VKV. - Met bijl. Met welk doel en hoe werken lokale centra voor de kunsten samen met het primair onderwijs? Vragen die aan de orde komen richten zich op de vormen van samenwerking en netwerkvorming alsmede de daarbij naar voren komende succes- en faalfactoren. Dit rapport is een praktische handreiking die door centra voor de kunsten kan worden benut om de samenwerking en netwerkvorming met het primair onderwijs te stimuleren en professionaliseren. Samenwerking musea en primair onderwijs : aanbevelingen / S. Corthals. - [S.l.] : OCW/DCE, p. - Met bijl. en lit.opg. Beknopt verslag van een onderzoek naar kansen en knelpunten die voortkomen uit de samenwerking tussen primair onderwijs en musea. Ook zijn de mogelijkheden die de invoering van de canon en de brede school aan deze samenwerking biedt, nader onderzocht. BREDE SCHOOL Bibliotheek wezenlijk deel van onderwijs in brede school / P. Corvers In: Bibliotheekblad. - Vol. 11(2007)2(feb.18-19) Voorbeeld van het functioneren van een bibliotheek in een brede school. In de brede school Zwanehof in de wijk Kalsdonk in Roosendaal is de bibliotheek een wezenlijk onderdeel van het onderwijs. De bibliotheek speelt een centrale rol in het pedagogisch-didactische basisplan dat zich richt op de jeugd van nul tot veertien jaar. Brede basisscholen in beeld : inventarisatie van de stand van zaken rondom Brede Scholen in het basisonderwijs in Zuid-Holland / Tympaan Instituut. Voorburg : Tympaan Instituut, p. : fig., tab., graf., ill. - Met lit.opg. Onderzoek naar de stand van zaken in het jaar 2005 rondom de brede schoolontwikkeling in het basisonderwijs in Zuid-Holland. De volgende vragen worden beantwoord: In hoeveel Zuid-Hollandse gemeenten zijn brede scholen (in ontwikkeling)?; Hoeveel brede scholen zijn er (in ontwikkeling)?; Hoeveel scholen zijn bij de brede scholen (in ontwikkeling) betrokken?; Wat is het leerlingenbereik van de brede scholen (in ontwikkeling)?; Wat zijn de aanleidingen om het initiatief tot een brede school te nemen?; Wat zijn de belangrijkste speerpunten binnen de brede scholen?; Hoe is de samenwerking tussen partijen geregeld? Brede scholen in uitvoering : nieuwe trends en voorbeelden uit de dagelijkse praktijk / F. Studulski (redacteur), M. van der Grinten (redacteur). Amsterdam : SWP, p. : ill., graf., tab. - ISBN Centraal staan praktijkervaringen binnen brede scholen. In twintig hoofdstukken komen onder andere de volgende onderwerpen aan bod: ontwikkelingen rondom dagarrangementen, sociale competentie, bibliotheken en de opkomst van sport, kunst en ICT. Daarnaast worden vragen beantwoord als: Hoe organiseer je multidisciplinaire samenwerking? Hoe financier je een brede school? 4 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

5 Hoe kom je tot een pedagogische visie en hoe vertaal je die in een activiteitenaanbod? Hoe evalueer je de voortgang en resultaten? Wat komt er kijken bij het ontwerpen en realiseren van een multifunctionele accommodatie? Brede school als middelpunt in de wijk / M. Severijnen In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.10(2007)47(mei 10-15) De brede school is in opmars. Maar er blijkt er geen één hetzelfde te zijn opgezet. In het ene geval is er wat contact met een enkele instelling, in het andere geval is het een school die samenwerkt met allerlei sportverenigingen, zorg- en culturele instellingen in de wijk. Cultuurnetwerk Nederland heeft scenario's en een stappenplan ontwikkeld die scholen helpen te bepalen hoe ze zich kunnen ontwikkelen. Brede school biedt bibliotheek nieuwe kansen in kleine kernen / M. Uyterlinde In: Bibliotheekblad. - Vol.10(2006)25/26(dec.16-18) De bibliotheek maakt vaak deel uit van een brede school. Samenwerken is de kern gedachte van een brede school maar dit gaat niet vanzelf. De auteur beschrijft de problemen die zich voordoen bij het samenwerkingsproces en geeft oplossingen hiervoor. De brede school en cultuureducatie : een pilotproject / E. Wervers (projectleider). - Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. : ill. - In opdr. van het Ministerie van OCW Cultuurnetwerk Nederland heeft een pilotproject uitgevoerd 'Brede school en cultuureducatie'. Voor dit project hebben tien scholen samen met culturele instellingen activiteiten ontwikkeld en uitgevoerd. Een overzicht van de activiteiten van deze scholen is in deze publicatie opgenomen. Bevat de volgende hoofdstukken: Combinatiefuncties, De interne cultuurcoördinator in de brede school, Samenwerking, Verbinding binnen- en buitenschoolse cultuureducatie, De culturele instelling en de brede school, Schoolportretten. Het Ministerie van OCW heeft besloten om het project te continueren voor de periode De brede school in de praktijk : handreiking voor brede scholen in het voortgezet onderwijs / D. Bontje, F. Studulski, A.L. van der Vegt. - [Utrecht] : Sardes, p. : Met bijl., lit.opg. en websites De auteurs gaan in de handreiking vooral op zoek naar antwoorden op de vraag hoe scholen voor voortgezet onderwijs hun brede schoolaanpak vormgeven. Een strak stappenplan en pasklare antwoorden worden niet gegeven. Daarentegen worden wel verschillende overwegingen besproken die van belang zijn bij het proces om tot een brede school te komen. Het geheel wordt geïllustreerd met ervaringen van zes brede scholen in het voortgezet onderwijs, die bezocht zijn bij de voorbereiding van de handreiking. Cultuureducatie in de brede school : handreikingen en praktijkervaringen / E. Wervers... [et al.]. Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. : tab. - Met lit.opg. Ter gelegenheid van de Culturele Onderwijs Tentoonstelling op 23 januari 2008 heeft Cultuurnetwerk Nederland een aantal toepasselijke uitgaven over de brede school en cultuureducatie samengebracht in deze publicatie. Zo zijn er drie handreikingen opgenomen voor basisscholen die meer willen weten over versterking van cultuureducatie in de brede school. Daarnaast is een serie interviews te lezen met schoolleiders en coördinatoren van brede scholen. Ten slotte is een overzicht van recent verschenen literatuur en websites over de brede school en cultuureducatie opgenomen. Cultuureducatie op de brede school / E. Wervers In: Kunstzone. - Vol.8(2009)4(apr.18-20) Een overzicht van ontwikkelingen rondom cultuureducatie en de brede school. Aan bod komen onder andere: Pilotproject brede school en cultuureducatie (Cultuurnetwerk Nederland 2008), investeringen OCW in de brede school, talentontwikkeling, scenario's, combinatiefuncties, interne cultuurcoördinator (ICC'er), voorwaarden en knelpunten. De auteur is werkzaam bij Cultuurnetwerk Nederland en projectleider van het project Brede school en cultuureducatie. Handboek brede school / Expertisecentrum jso... [et al.]. - Den Haag : Provincie Zuid-Holland, Versch.pag. : ill., fig., tab. - Met lit.opg. De provincie Zuid-Holland heeft in de periode 2000 tot en met 2007 een stimuleringsprogramma brede school voor gemeenten uitgevoerd. De ervaringen die met dit stimuleringsprogramma zijn opgedaan, hebben geleid tot dit praktische handboek. Het handboek bestaat uit vier delen. Deel 1 bevat alle voorwaardelijke zaken die geregeld moeten worden om activiteiten voor ouders en 5 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

6 kinderen uit te kunnen voeren. Het bevat hoofdstukken over onder andere het starten van een brede school, de organisatie, financiën, en pedagogische visie. Deel 2 beschrijft de activiteiten voor kinderen en ouders die in het kader van de brede school georganiseerd worden. Dit deel bevat hoofdstukken over de voorschoolse periode, dagarrangementen, activiteiten voor kinderen en kunst- en cultuureducatie. Deel 3 en 4 bevatten voorbeelden over de Zuid-Hollandse praktijk. Handboek brede school : 0-12 jaar / M. van der Grinten... [et al.]. - Utrecht : Oberon/Sardes, p. : ill., fig. - In opdr. van het Ministerie van OCW. - Met lit.opg. - ISBN Praktische en direct toepasbare aanwijzingen voor een systematische ontwikkeling van brede scholen voor kinderen van 0-12 jaar, hun ouders en de wijkbewoners. Bestaat uit vijf delen. Deel 1 geeft een overzicht van het ontwikkelproces van een brede school en alles wat daarbij komt kijken. In deel 2 worden de betrokken partijen beschreven, waarna in deel 3 een aantal vraagstukken over de brede school wordt behandeld. Deel 4 geeft een overzicht van praktische instrumenten. Deel 5 bevat verwijzingen naar websites en publicaties. Bedoeld voor projectleiders, managers, coördinatoren, bestuurders en vertegenwoordigers van scholen en instellingen. Janny Weender van Vensterschool de Heerdstee : 'Cultuur is hier even gewoon als taal en rekenen' / B. Ros In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.11(2008)50(jan ) Vensterschool de Heerdstee in Groningen is een voorbeeld van wat het effect van samenwerking tussen scholen en diverse instellingen in de wijk kan zijn. Er is een culturele leerlijn opgezet en de binnen- en buitenschoolse activiteiten sluiten op elkaar aan. Kritische succesfactoren voor samenwerking tussen onderwijs, buitenschoolse opvang en cultuureducatie op drie brede scholen in Weert / J. van Tuel. - [S.l.] : [s.n.], p. : tab. - Masterscriptie [Fontys Hogeschool voor de Kunsten], Master Kunst en Educatie Deze masterscriptie onderzoekt de volgende vraag: 'Wat zijn de kritische factoren die het succes van samenwerking tussen bso, onderwijs en cultuureducatie, aangeboden door Rick bepalen in Weert in het kader van de brede scholen die zich daar ontwikkelen?' Rick staat voor Regionaal Instituut voor Cultuur- en Kunsteducatie en is in Weert de belangrijkste aanbieder aan brede scholen. Kunst en cultuur in de brede school : een onderzoek naar de randvoorwaarden / C. Oomen... [et al.]. - Utrecht : Oberon, p. : tab., ill., graf. - Met bijl. - In opdr. van het ministerie van OCW. - ISBN Resultaten van een onderzoek naar de vraag in hoeverre de randvoorwaarden voor de ontwikkeling van kunst- en cultuureducatie in de brede school zijn gerealiseerd. Voor dit onderzoek zijn medewerkers van culturele instellingen, brede scholen, gemeenten en experts gevraagd naar hun ervaringen met kunst en cultuur binnen de brede school. Aan de hand van feiten en cijfers wordt een beeld geschetst van knelpunten, mogelijke oplossingen en toekomstperspectieven op het gebied van kunst- en cultuureducatie in de brede school. Kunsteducatie in de brede school : kans voor centra voor de kunsten / F. Willems In: Kunstconnected. Vol.9(227)9(4-5) Het aantal brede scholen groeit gestaag in Nederland. Bovendien zijn scholen per augustus 2007 verplicht naschoolse opvang te organiseren. Een ontwikkeling waar instellingen voor kunsteducatie en kunstbeoefening goed op in kunnen springen. Want als de samenwerking goed verloopt, biedt de brede school veel nieuwe mogelijkheden. Nieuwe kansen voor kunst en cultuur binnen brede school en bso In: Plein Primair. - Vol.9(2007)9(nov.19) De opkomst van de brede school en buitenschoolse opvang biedt veel mogelijkheden voor kunst en cultuur. Belangrijk is de samenwerking tussen culturele instellingen en scholen. Drie scenario's worden besproken die gebruikt worden om die samenwerking tot stand te laten komen. Volgens Jan-Pieter Maaijwee, medewerker van Cultuurnetwerk Nederland, geldt dat hoe beter de samenwerking wordt, hoe meer je je kunt toeleggen op de inhoud. Nu even niet! : zelf zoeken naar oplossingen voor praktijkproblemen in de Brede School / A. Balke, A. Tenhaaf. - Den Haag : Provincie Zuid-Holland, [2007] p. - fig., ill., tab. 6 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

7 Een weergave van drie jaar intervisie met brede schoolpartners van veertien gemeenten in Zuid-Holland. Deze publicatie beschrijft: aspecten van het brede schoolproces; problemen/vragen die zich voordoen, reflectie op verandering en ontwikkeling; het intervisieproces, verschillende werkwijzen en de manier waarop oplossingen tot stand komen; theoretische onderbouwing bij praktijkproblemen in de brede school. De pedagogische dialoog als startpunt : wat bindt ons in de brede school? / M. Koekkoek,O. Aussems In: JSW. Vol.93(2008)2(okt.38-41) Dit artikel beschrijft hoe de betrokkenheid van álle medewerkers in de brede school vergroot kan worden en wat de dialoog tussen hen kan betekenen. Het Algemeen Pedagogisch Studiecentrum (APS) heeft het APS Waardespel voor de brede school ontwikkeld. Dit is een instrument dat een dialoog op gang brengt waarin ideeën en ervaringen worden uitgewisseld en waarop vervolgens wordt gereflecteerd. Samen werken aan een breed aanbod : pilot De brede school en cultuureducatie / Y. van der Ree In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.11(2008)54(nov ) De samenwerking tussen brede scholen en culturele instellingen is een speerpunt van het beleid van minister Plasterk (OCW). Om deze samenwerking te vergroten en daarmee de plaats en rol van cultuureducatie in de brede school, heeft het Ministerie van OCW in 2007 in het primair onderwijs de pilot De brede school en cultuureducatie ondersteund. Eeke Wervers is namens Cultuurnetwerk Nederland projectleider van de pilot. Binnen de pilot zijn vier thema's te onderscheiden: talentontwikkeling, de rol van de interne cultuurcoördinator, de relatie tussen binnen- en buitenschools leren en combinatiefuncties. Een verslag van de eerste resultaten. Scenario's brede school en cultuureducatie / Cultuurnetwerk Nederland. - Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. : tab. Bevat drie scenario's waarin ambitieniveaus worden beschreven voor de rol en inhoud van cultuureducatie in de brede school. Het gaat om de scenario's 'face to face', 'hand in hand' en 'cheek to cheek'. Stappenplan brede school en cultuureducatie / Cultuurnetwerk Nederland. - Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. : ill., tab. - Met lit.opg. Dit stappenplan voor brede scholen richt zich vooral op de keuze van culturele partners en inhoudelijke samenwerking. Allereerst wordt een scenario gekozen. Vervolgens worden vijf stappen gevolgd om dit scenario te verwezenlijken: 1) Kies uw partners, 2) Visie en doelen, 3) Wat heeft u nodig?, 4) Aan de slag, 5) Evalueren en bijstellen. De structuur van de brede school : een handreiking voor maatwerk / J. Wielders. Tilburg : PON, p. : fig. - Met bijl. - In opdr. van provincie Noord-Brabant. - ISBN Het doel van deze studie is om een handreiking te bieden aan mensen die betrokken zijn bij de vormgeving van brede scholen. Er worden inzichten gegeven over mogelijk te kiezen structuurmodellen, de rol die de gemeente kan spelen, de positie van klanten en gebruikers en recente ontwikkelingen binnen de randomgeving van brede scholen. Met deze studie wordt beoogd de discussie omtrent dit onderwerp te stimuleren en het proces van besluitvorming te versterken. Van visie naar vorm : samen een brede school ontwerpen / F. Studulski. - Amsterdam : SWP, p. : ill. - Met lit.opg. - ISBN Het ontwikkelings- en ontwerpproces van een brede school speelt een rol in het uiteindelijke samenwerkingsproces tussen de verschillende deelnemende partners. Het moet een gebouw zijn dat verschillende doelen en functies kan vervullen. In deze publicatie wordt het idee verkend van de brede school voor kinderen van 0 tot 12 jaar, toegespitst op de ruimtelijke vertaling en mogelijkheden. Bestemd voor schoolbesturen, schoolleiders, managers van instellingen, docenten en leidsters. Variatie in brede scholen en hun effecten / A. Claassen... [et al.]. - Nijmegen : ITS, p. : tab. - Met lit.opg. en bijl. - ISBN Het gemeenschappelijke bij brede scholen is dat er wordt samengewerkt tussen scholen en andere instellingen die betrokken zijn bij de ontwikkeling van kinderen. Die samenwerking kan allerlei vormen aannemen, variërend van een netwerk van instellingen die met de school gemeenschappelijke doelstellingen formuleren tot een multifunctionele ruimte waarin instellingen tezamen met de school zijn ondergebracht. In dit onderzoek is nagegaan of er binnen de brede variatie aan brede 7 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

8 scholen in Nederland een nadere ordening is aan te brengen en vervolgens of er in cognitief of sociaal opzicht effecten bij de leerlingen zijn vast te stellen. Ook wordt er verslag gedaan van een literatuurstudie naar brede scholen in het buitenland (de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Zweden, Frankrijk en Duitsland). COMBINATIEFUNCTIES EN CULTUUROACHES Aan het werk met combinatiefuncties! : eindrapportage van de Taskforce Combinatiefuncties / Taskforce Combinatiefuncties. Den Haag : Taskforce Combinatiefuncties, VI, 41 p. : fig., tab. - Met bijl. Eindrapportage van de Taskforce Combinatiefuncties, bestaande uit deskundigen uit de diverse sectoren: sport, onderwijs, cultuur, kinderopvang, welzijn en gemeenten. De Taskforce heeft een stappenplan opgesteld met samenhangende model-samenwerkingsovereenkomsten voor de invoering van de combinatiefuncties. Monitor Impuls brede school, sport en cultuur, rapportage 1-meting : stand en verwachting per / A. van den Heuvel (samensteller), M. de Jong (samensteller), Y. van Westering (samensteller). - Den Haag : SGBO, p. : tab., graf. - Met bijl. Het Rijk, gemeenten en vertegenwoordigers van de onderwijs-, sport en cultuursector hebben zich ten doel gesteld uiterlijk in 2012 tenminste 2500 (fte's) combinatiefuncties te realiseren. Dit zijn functies waarbij een werknemer in dienst is bij één werkgever, maar werkzaam is in twee of meer sectoren, namelijk sport, cultuur, primair of voortgezet onderwijs. Het gezamenlijk streven is vastgelegd in de bestuurlijke afspraken Impuls Brede School, Sport en Cultuur. In deze publicatie worden de resultaten gegeven van een eerste meting van deze regeling. uitgevoerd. Deze quick scan geeft een overzicht van de ontwikkelingen en knelpunten van 29 gemeenten. Het RO Theater, de Brede School en de Krachtwijk / R. Mazure In: Kaap kunst. - Vol.1(2009)2(jun.24-26) In de 31 grootste steden zijn vanaf 2009 cultuurcoaches ingezet. De cultuurcoach heeft één werkgever en is actief voor de sectoren cultuur en onderwijs. In dit artikel komt cultuurcoach Elles Leferink aan het woord. Zij is actief bij RO Theater én bij Openbare Scholengemeenschap Hugo de Groot in Rotterdam. Wordt vervolgd! : aan de slag met dagarrangementen en combinatiefuncties in Amsterdam / A. Kat (projectleider). - Amsterdam : OSA [etc.], p. : ill. - In opdr. van Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) van de gemeente Amsterdam In deze publicatie wordt verslag gedaan van de werkzaamheden vanuit het project Dagarrangementen en Combinatiefuncties Amsterdam dat liep van 2006 t/m Dit project richtte zich vooral op het versterken van de samenwerking tussen scholen, welzijnswerk en kinderopvang. Eén van de resultaten is dat het wijkgerichte dagarrangement in Amsterdam op de kaart is gezet. Er wordt ook kort ingegaan op samenwerking met culturele instellingen, zoals jeugdtheaterscholen. KULTURHUS Kulturhus kan niet zonder aanjager / E. Wieldraaijer In: Bibliotheekblad. - Vol. 9(2006)4(3mrt.12-13) Het eerste Nederlandse kulturhus werd in 2000 geopend. Hoofd van de pilot in Zwartsluis was Corrie Folkersma. Een interview met Folkersma over de 'do's and don'ts'. Quick scan Combinatiefuncties Cultuur / M. Eggenkamp, B. Holvast. - Amsterdam : De Cultuurformatie, p. - Met bijl. Het ministerie van OCW heeft de Cultuurformatie gevraagd een voorstel te doen over de wijze waarop de komende jaren de invoering van de combinatiefuncties cultuur landelijk ondersteund kan worden. Daarvoor is het noodzakelijk om zicht te krijgen op de stand van zaken in de gemeenten die voor subsidie voor de combinatiefuncties in aanmerking komen. De Cultuurformatie heeft daartoe bij die gemeenten een quick scan Kulturhus oppepper voor platteland én stad : special / E. Wieldraaijer (hoofdredacteur), B. Janssen... [et al.] In: Bibliotheekblad. - Vol.11(2007)6(30mrt.3-38) Special over het kulturhus. Overijssel is al geruime tijd vertrouwd met het fenomeen en ook in Gelderland en Utrecht is het kulturhus in opkomst. Bevat de volgende artikelen: Interview met Henk Middelveld, trekker van het kulturhus-idee in Nederland; De functie van het kulturhus in Zweden; Interview met gedeputeerden van Overijssel, Gelderland en Utrecht; De rol van de bibliotheek in en de architectuur van het kulturhus van Beek- 8 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

9 Ubbergen; De architectuur van het Cultuurhuis in Doorn; Het kulturhus in Olst; kulturhusen in twee stadswijken van Apeldoorn; De Vanl-øse Bibliotek in Kopenhagen. Kulturhus vraagt om lef en draagvlak / K. Poldervaart In: Bibliotheekblad. - Vol.13(2009)2(jan.28-29) Na twintig jaar ervaring met kulturhusen in Nederland werd op 21 november 2008 in het Provinciehuis in Zwolle een symposium georganiseerd. Vertegenwoordigers van kulturhusen en cultuurhuizen, provincies en gemeenten, woningcorporaties, maatschappelijke instellingen en bibliotheken kwamen bij elkaar om het succes van het kulturhusconcept te bespreken. Plattelandssocioloog Tjirk van der Ziel gaf een historisch overzicht van de ontwikkeling van platteland, dorpen en voorzieningen en de maatschappelijke gevolgen hiervan. Ook werden succesvolle voorbeelden besproken. Voorwaarden voor succes zijn onder andere draagvlak, gezamenlijke visie, investeringen, bereidheid tot samenwerking en het inzetten van professionals. Een vorm van delen : Gelders Kulturhus / E. Wieldraaijer, F. van den Berg. Arnhem : Provincie Gelderland, p. : ill. - ISBN Bundeling van ervaringen die zijn opgedaan bij de realisering van de eerste twaalf kulturhusen in Gelderland. De Provincie Gelderland heeft het kulturhus-concept omarmd om de leefbaarheid en het voorzieningenniveau op het platteland en in de buitenwijken van steden te versterken. In de publicatie wordt onder andere aandacht besteed aan de architectuur van de verschillende kulturhusen. Het boek is vooral bedoeld voor nieuwe initiatiefnemers die ook met dit concept aan de slag willen. met verschillende partijen wil samenwerken in een multifunctioneel gebouw. MARKTPLAATSEN Brabants erfgoed op de marktplaats / J. Lemmens In: Oud nieuws. - Vol.10(2007)1(4) In het kader van het Actieplan Cultuurbereik hebben veel provincies het initiatief genomen om cultuureducatie een impuls te geven. In Noord-Brabant heeft de provincie gekozen voor een structuur van marktplaatsen waar de vraag naar en het aanbod van kunst- en erfgoededucatie voor het onderwijs bij elkaar komen. Dossier cultuureducatie en marktplaatsen : handreiking voor basisbibliotheken en uitpunten / Th. Nissen (samensteller), N. Hendriks (samensteller). Tilburg : Cubiss, p. : tab. - Met bijl. De uitpunten in Noord-Brabant zijn fysieke plaatsen in bibliotheken, gekoppeld aan een virtuele plek, de database op het internet, met informatie over kunst, cultuur en uitgaan in Noord-Brabant. In het kader van de vernieuwingsagenda is voor de uitpunten een drietal projecten geformuleerd. In relatie tot deelproject drie is deze notitie opgesteld. Deelproject drie heeft als doel het vergroten van cultuurparticipatie door de ontwikkeling van de uitpunten tot intermediair om in samenwerking met de culturele en educatieve instellingen de cultuurparticipatie en -educatie te bevorderen. Het gebied van cultuureducatie is omvangrijk met veel spelers in het veld en met veel regelingen en beleidsmaatregelen. Deze notitie brengt dit in beeld en geeft de uitpuntcoördinatoren en andere geïnteresseerden een handreiking voor een eerste oriëntatie. Samenwerken onder één dak : handreiking voor het opzetten van een Cultuurhuis / E. Schins, F. Brandsma. - Utrecht [etc.] : Provincie Utrecht [etc.], p. : ill., fig., tab. - Met bijl. Deze publicatie beschrijft de stappen die samenwerkingspartners moeten zetten om een cultuurhuis van de grond te krijgen. De verschillende hoofdstukken behandelen de voorbereidingsfase om de samenwerking en de culturele formule te bepalen, het bouwconcept en de bouwfase, en ten slotte het beheer en de exploitatie. De handreiking is een weergave van de eerste resultaten met betrekking tot de totstandkoming van cultuurhuizen in de provincie Utrecht. Te gebruiken voor iedereen die Gespreksronde marktplaatsen cultuureducatie : november februari 2008 / A. van Drunen. - Helmond : BISK, p. : ill., tab. - Met bijl. In de periode november 2007 t/m februari 2008 zijn gesprekken gevoerd met coördinatoren van marktplaatsen cultuureducatie in Noord-Brabant. De gesprekken leidden tot een overzicht van ondersteuningsbehoeften van de coördinatoren op het gebied van het primair en voortgezet onderwijs. In deze publicatie wordt verslag gedaan van deze gesprekken. In totaal komen 26 marktplaatshouders aan het woord over het gemeentelijk beleid, financiën, taken, knelpunten, samenwerking en scholing. 9 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

10 Kunst met een gewone k / Th. Vuik In: Maandblad voor de beeldende vakken. - Vol.123 (2007)4(jun.4-6) Vanaf 2005 tot 2008 is het Actieplan Cultuurbereik actief. In Noord-Brabant wordt de gemeentes gevraagd een bijdrage te leveren aan de oprichting van een zogenoemde marktplaats. Dit is een organisatie die geheel door de gemeente wordt ondersteund. Zij bemiddelt tussen culturele organisaties enerzijds en het onderwijs anderzijds. Een gesprek met Geert Lenders (voormalig actieplanleider Provincie Brabant) en Jan Stoel (marktplaatsleider en coördinator van bureau Cist) over de Brabantse invulling. Markante marktplaatsen / Y. Swart In: Leesgoed. Vol.34(2007)6(30-31) Reportage over één van de marktplaatsen voor kunsten cultuureducatie in Noord-Brabant, Plein 23. Deze marktplaats is gevormd door de samenwerking tussen een aantal instellingen: Pieter Brueghel (beeldend en theater), MIK Kunsteducatie (muziek en dans) en Bibliotheek Veghel (literatuur). Een marktplaats bemiddelt tussen de vraag van het onderwijs en het aanbod van kunst- en cultuureducatie. PLATFORMS Culted [dvd] : manifestatie 22 november 2007 / Kunstgebouw, Stichting Kunst en Cultuur Zuid-Holland; Erfgoedhuis Zuid-Holland. - Den Haag : Platform Cultuureducatie Zuid-Holland, p.+ programmaboekje : ill. - In opdr. van Provincie Zuid- Holland Deze dvd is tot stand gekomen ter gelegenheid van de manifestatie Culted die plaatsvond op 22 november 2007 in Zuid-Holland. Op deze manifestatie stonden de Platforms Cultuureducatie Zuid-Holland (PCE's) centraal. Tussen 2003 en 2007 zijn er in de provincie Zuid- Holland negen PCE's opgericht die samen een netwerk voor het voortgezet onderwijs vormen. De cultuurbemiddelaars die hieraan verbonden zijn, hebben als hoofdtaak het bij elkaar brengen van scholen en culturele instellingen in de regio om vraag en aanbod op het gebied van cultuureducatie op elkaar af te stemmen. Op de dvd vertellen cultuurbemiddelaars van alle regio's in Zuid-Holland over projecten die uitgevoerd worden door de PCE's. Daarnaast wordt informatie gegeven over pilotprojecten, zoals het pilotproject Artscape waarin alle regio's gaan participeren. In het bijbehorende boekje is het programma opgenomen van de manifestatie Culted en worden de cultuurbemiddelaars geïntroduceerd. Duidelijke meerwaarde platforms cultuureducatie / B. Ros In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.11(2008)54(nov.4-5) De afgelopen vijf jaar zijn er in negen Zuid-Hollandse regio's Platforms voor Cultuureducatie (PCE's) voor scholen voortgezet onderwijs en culturele instellingen opgericht. Een PCE fungeert in de regio als ontmoetingsplaats, een plek waar vragen van scholen en aanbod van culturele instellingen op elkaar worden afgestemd. Daphna Plaschkes van Kunstgebouw vertelt over samenwerkingsinitiatieven die zijn ontstaan. Meer kinderen meedoen : wij doen mee / Platform cultuureducatie primair onderwijs Limburg. [S.l.] : Platform cultuureducatie PO Limburg, p. - Met lit.opg. en bijl. Het platform cultuureducatie PO Limburg is een overleg van 19 besturen en bovenschools management primair onderwijs in de provincie Limburg. Vanuit een behoefte aan structureel overleg over cultuureducatie heeft het overleg een provinciaal karakter gekregen. Het overleg resulteerde in een gezamenlijk manifest over cultuureducatie in Limburg. Het platform cultuureducatie PO vertegenwoordigt een groot gedeelte van het primair onderwijs en stichtingsbesturen in de provincie Limburg. Samen vertegenwoordigen deze stichtingen 360 scholen en bijna leerlingen in Limburg. Deze notitie bevat het manifest Aangenaam, een strategisch plan en een actieplan voor de toekomst. In de bijlagen zijn portretten per stichting te vinden welke inzicht geven in de ontwikkelingen op het terrein van cultuureducatie binnen de stichtingen voor primair onderwijs in de provincie Limburg. Platforms cultuureducatie in Zuid-Holland : regionale netwerken voor voortgezet onderwijs / W. Hilverda. - Den Haag [etc.] : Provincie Zuid-Holland [etc.], p. : ill. - ISBN Tussen 2003 en 2007 zijn er in de provincie Zuid- Holland negen Platforms Cultuureducatie (PCE's) opgericht die samen een netwerk voor het voortgezet onderwijs vormen. De cultuurbemiddelaars die hieraan verbonden zijn, hebben als hoofdtaak het bij elkaar brengen van scholen en culturele instellingen in de regio om vraag en aanbod op het gebied van cultuureducatie op 10 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

11 elkaar af te stemmen. Deze nauwe samenwerking leidt tot het ontwikkelen en uitvoeren van cultuureducatieve projecten. In deze publicatie komen docenten, kunstinstellingen en cultuurbemiddelaars aan het woord. Er wordt uitgelegd wat een PCE is, de cultuurbemiddelaars stellen zich voor en scholen en culturele instellingen vertellen wat de meerwaarde is van de PCE's voor hun eigen activiteiten. De publicatie vormt daarmee een beknopte samenvatting van de stand van zaken op het gebied van cultuureducatie in het voortgezet onderwijs in Zuid-Holland. Wat we doen, doet er toe! : Limburg gaat voorbij de kaders / A. Rutten In: Kunstzone. Vol.8(2009)4(apr.32-33) In Limburg werken primair onderwijs en de provincie nauw samen aan het verankeren van cultuureducatie. Inmiddels is het platform cultuureducatie PO Limburg opgericht met als missie 'samen met partners werken aan het inrichten van een krachtige leer- en leefomgeving voor het kind waarbinnen cultuureducatie structureel verankerd is'. Het belangrijkste gemeenschappelijke doel is het ontwikkelen van (cultureel) burgerschap, van een culturele loopbaan, te beginnen bij de schoolgaande jeugd. AMATEURKUNST Amateurkunst en onderwijs, het ligt zo voor de hand / M. Severijnen In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.11(2008)51(mrt ) Artikel over de mogelijkheden van samenwerking tussen het onderwijs, de amateurkunst en de culturele instellingen. De amateurkunst krijgt meer aandacht dan ooit. Ook scholen ontdekken steeds meer de meerwaarde van samenwerking met amateurkunstenaars. Van het inschakelen van amateurkunstouders tot projecten van amateurverenigingen samen met centra voor de kunsten. Vooralsnog gebeurt er vooral veel in het primair onderwijs, maar de verwachting is dat het voortgezet onderwijs snel zal volgen. Een beschrijving van een aantal projecten en activiteiten. Amateurkunst en scholen: welke samenwerking is er mogelijk? / M. Severijnen In: Bulletin Cultuur & School. - Vol. 9(2006)41(feb.6-8) Gesprek met Frits Wielders, commissielid Amateurkunst/Cultuureducatie van de Raad voor Cultuur, Jeroen Schrijner, voorzitter van het Platform Amateurkunst en Ap de Vries, directeur van Kunstconnectie over de kansen van samenwerking tussen de sector amateurkunst en scholen. Amateurkunst ook zelf de boer op / B. Krieger In: MMNieuws. Vol.10(2008)6/7(sept.31-32) Artikel over het beleid dat de gemeente Rotterdam voert voor amateurkunst als onderdeel van het programma Cultuurparticipatie. De amateurkunstsector zou in de toekomt een minder (financieel) afhankelijke positie moeten gaan innemen van de gemeente door een meer marktgerichte houding aan nemen en meer te gaan samenwerken met andere instellingen. Amateurkunstverenigingen onder de loep : wat kunnen centra voor de kunsten, gemeenten en provinciale kenniscentra betekenen voor de amateurkunstsector / J. Lieftink... [et al.]. - Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. : tab., graf. - Met lit.opg. en bijl. Wat kunnen centra voor de kunsten, gemeenten en provinciale kenniscentra betekenen voor de amateurkunstsector? Deze vraag staat centraal in dit rapport. Het rapport bestaat uit een inventarisatie van wensen en behoeften van amateurkunstverenigingen voor muziek, dans en toneel en mogelijke dienstverlening van centra voor de kunsten, gemeenten en provinciale kenniscentra voor amateurkunstbeoefening. De inventarisatie is uitgevoerd in vijf praktijksituaties, te weten regio Weert met zeven gemeenten, regio Tiel met zeven gemeenten, gemeente Smallingerland, gemeente Menaldumadeel en drie gemeenten in de regio het Gooi. Van elke praktijksituatie is een deelrapport samengesteld waarin de resultaten van een enquête onder de verenigingen samengebracht zijn met de bevindingen uit de interviews en de gegevens uit een discussiebijeenkomst. Op basis van deze resultaten zijn vervolgens scenario's ontwikkeld waarmee centra voor de kunsten, gemeenten en provinciale kenniscentra hun dienstverlening aan verenigingen verder kunnen ontwikkelen. Cultuur dichterbij : over de samenwerking tussen het primair onderwijs en de amateurkunstsector / M. Jacobs. - [S.l.] : [s.n.], p. : fig., graf., ill., tab. - Met lit.opg. en bijl - Masterscriptie Universiteit Maastricht. Faculteit der Cultuur- en Maatschappijwetenschappen, 11 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

12 Master Cultuur: beleid, behoud en beheer. - In het kader van een stage bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Dit onderzoek is een verkenning naar de wijze waarop scholen (primair onderwijs) en de amateurkunstsector (zowel verenigingen als individuele amateurs) samenwerken. Het uiteindelijke doel van dit onderzoek is dat meer kinderen actief in aanraking kunnen komen met cultuur. De onderzoeksvragen van deze masterscriptie luiden: Is samenwerking tussen het primair onderwijs en de amateurkunstsector gewenst? Op welke wijze dient aan deze samenwerking vorm te worden gegeven? Onder amateurkunst worden ook nieuwe vormen van amateurkunst gerekend, zoals community arts en urban arts. Overige vragen die in het onderzoek aan de orde komen zijn: Waarom is het eigenlijk van belang dat scholen gaan samenwerken met de amateurkunstsector? Wat zijn de verschillende behoeften? Wat is er voor nodig om vruchtbare samenwerking te bereiken? Kans op kunst : plan van aanpak voor de versterking van de amateurkunst : rapport / H.J.M. Akkermans, S. Scholten, O. Westerhof. - Leusden [etc.] : BMC, p. : fig., tab. - In opdr. van Kunstfactor Een analyse van de meerwaarde van de amateurkunst en de positie van de amateurkunst in de samenleving. Vervolgens geeft het rapport aan hoe via vier concrete investeringsprogramma's gewerkt kan worden aan een vitale sector, talentontwikkeling, samenwerking met andere sectoren en de professionele kunst en een betere presentatie en positionering van de amateurkunst. Rapport amateurkunst Zwolle : muziek- en zangverenigingen in beeld / M. Zweers. Zwolle : Gemeente Zwolle, p. : tab. - Met lit.opg., webadressen en bijl. Dit onderzoek geeft inzicht in de stand van zaken betreffende de Zwolse amateurverenigingen. Het inventariseert wat de sterke en zwakke kanten en de noden van de amateurkunstverenigingen zijn en wat voor rol de gemeentelijke overheid voor de Zwolse amateurkunstverenigingen kan vervullen. Hiervoor is ook de ontwikkeling die zich op landelijk niveau afspeelt geschetst en is gebruik gemaakt van onderzoeken naar amateurkunst die reeds zijn uitgevoerd door andere Nederlandse gemeenten of instellingen. De verenigingen blijken op verschillende terreinen tegen problemen aan te lopen. Er is sprake van teruglopende ledenaantallen, vergrijzing, moeite om een bestuurlijk kader te scheppen en een tekort aan vrijwilligers. Ook hebben de verenigingen moeite met het vinden van repetitieruimten, optreedmogelijkheden en financiële middelen. COMMUNITY ARTS Effectmeting Jalan Jalan : onderzoeksrapport / P. Brouwer. Hoofddorp : TNO, p. : tab. - In opdr. van Kunstenaars&CO Onderzoek naar de meerwaarde van kunst en de betrokkenheid van kunstenaars bij het community art-project KunstWerkt in de Indische Buurt in Amsterdam, waarin buurtbewoners in een reeks van creatieve activiteiten, samen werkten aan de voorbereiding van het Jalan Jalan Festival. Een belangrijk doel van het project was het stimuleren van ontmoeting, uitwisseling en samenwerking tussen (cultureel diverse) buurtbewoners met behulp van kunst. Om deze vraag te beantwoorden was behoefte aan een effectmeting. De centrale onderzoeksvraag hierbij luidt: Zijn er, door middel van kunstactiviteiten, meer interetnische ontmoetingen gerealiseerd tussen buurtbewoners die elkaar voorheen niet of nauwelijks ontmoetten? Gemeenschapskunst aan het Waterlooplein / T. Kokkelmans In: TM. Vol.12(2008)3(apr.48-49) Beschrijving van het educatieve project Marco Polo in Amsterdam van Tan Dun dat onder leiding staat van de Nederlandse Opera. Bij dit omvangrijke project zijn middelbare scholieren, studenten kunstvakopleidingen, koren, kunstinstellingen en gewone Amsterdammers betrokken. Hiermee is het project een voorbeeld van community art. Jalan Jalan : kunstenaars en buurtbewoners werken aan een betere buurt / Y. Bakker, S. Trienekens (medewerker). Amsterdam : Kunstenaars&CO, p. : graf., ill. - Met lit.opg. Jalan Jalan is een community art-project dat zich afspeelde tussen april en september 2008 in de Indische Buurt in Amsterdam op initiatief van stichting ACCU, Studio K en Kunstenaars&CO. Kunstenaars werkten in dit project samen met buurtbewoners in een reeks van creatieve activiteiten toe naar drie buurtfeesten waarin een optocht in de buurt centraal stond. Tussen de feesten door waren er workshops op het gebied van theater, taal en beeldende kunst. Het doel was buurtbewoners die naast elkaar wonen met elkaar in contact te brengen. Dit boekje bevat onder meer: de opzet van het 12 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

13 project, een artikel waarin de bewoners, kunstenaars en vertegenwoordigers van de meewerkende organisaties aan het woord komen, en de belangrijkste uitkomsten van de effectmeting die TNO uitvoerde naar de resultaten van het project. Daarnaast is een essay van Sandra Trienekens opgenomen over de achtergronden van sociale cohesie en community art. Kunst en sociaal engagement : een analyse van de relatie tussen kunst, de wijk en de gemeenschap / S. Trienekens, M. van Hoorn (medewerker), M-L. Damen (medewerker). Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. : graf., fig., tab. Met lit.opg. - ISBN (Cultuur + Educatie 17) Verslag van een onderzoek naar de manieren waarop de relatie tussen kunst en maatschappij (gemeenschap en wijk) vorm krijgt in het licht van recente ontwikkelingen in de kunst, maatschappij en politiek. Het onderzoek laat zien dat de bestaande terminologie (community arts of ontmoetingskunst) verwarring in de hand werkt doordat het accent of op het artistieke of op het maatschappelijke (welzijn) wordt gelegd. Op basis van gegevens uit de online databank Community Arts en aan de hand van diepte-interviews met geëngageerde kunstenaars is de conclusie dat een categorisering niet toereikend is om de gelijkwaardigheid van artistieke, sociale en maatschappelijke drijfveren in sociaal geëngageerde kunstprojecten te bevatten. Het onderzoek beschrijft voorts intenties, werkwijzen en samenwerkingsverbanden in sociaal geëngageerde kunstprojecten. ERFGOED Erfgoed Nederland voert de Canonkaravaan aan! / Y. Lammers-Keijsers In: Erfgoed Nederland. - Vol.1(2007)3(7) Erfgoed Nederland is gevraagd zich te richten op het bevorderen van het draagvlak binnen het onderwijsveld en een plan rond een promotiecampagne voor de canon nader uit te werken. Het gaat dan met name om de promotie en vertaling van de canon op het regionale en lokale niveau. Onderdeel van die promotie zou kunnen zijn ieder jaar tijdens de Week van de Geschiedenis een Dag van de Canon te organiseren. Voor het organiseren van deze dag zal naast de samenwerking met gemeenten en provincies ook naar samenwerking gestreefd worden met het Overleg Provinciale Erfgoedhuizen Nederland, de Vereniging van Openbare Bibliotheken, lokale netwerken en stichting Anno. De erfenis van 4 jaar projecten Erfgoed à la Carte : handreikingen voor het integreren van erfgoededucatie in het curriculum van het basisonderwijs : eindrapportage / I. Visscher-Voerman, Tj. Huizinga. - Enschede : Universiteit Twente, p. : tab. - Met lit.opg. en bijl. Erfgoed à la Carte is een stimuleringsproject dat tot doel heeft cultureel erfgoed als een vanzelfsprekend onderdeel te integreren in het primair onderwijs en daarmee ook in de leefwereld van kinderen. Dit onderzoek heeft als doel het achterhalen hoe erfgoedleren op een goede manier geïntegreerd kan worden in het curriculum. Daarbij is gekeken naar vier criteria voor ontwikkelde producten: validiteit, relevantie, praktische haalbaarheid en aansprekendheid voor leerlingen en docenten. Er zijn drie literatuurstudies uitgevoerd en er is onderzoek gedaan binnen acht samenwerkingsverbanden van Erfgoed à la Carte naar de ontwikkelde materialen en de gevolgde ontwerp- en invoeringsprocessen. Hiervan zijn acht aparte verslagen gemaakt, resulterend in concrete handreikingen op basis van die specifieke situatie. Erfgoed... meetbaar goed? : eindevaluatie van het vierjarig project Erfgoed à la Carte van Erfgoed Nederland / P. van der Zant / Bureau ART, Bureau Advies Research Training. - Gouda : Bureau ART, p. Bureau ART volgde in opdracht van Erfgoed Nederland vanaf 2005 vier jaar lang het project Erfgoed à la Carte en bracht elk half jaar een publicatie uit over de voortgang, zodat de projectleiding kon bijsturen en de vijftien deelprojecten van elkaar konden leren. Het model dat Bureau ART daarvoor gebruikte kan worden aangeduid als 'dynamische evaluatie'. Aan het eind van 2008 werden in de meeste van de vijftien deelprojecten door Bureau ART eindmetingen verricht bij de scholen en soms ook bij instellingen die aan Erfgoed à la Carte deelnamen. Deze eindmetingen geven, samen met de zeven halfjaarlijkse evaluaties, een inzicht in de resultaten van Erfgoed à la Carte. In het rapport wordt beschreven hoe de evaluatie en effectmeting van Erfgoed à la Carte zijn uitgevoerd en wat de belangrijkste uitkomsten zijn. Parallel aan dit rapport publiceerde de Universiteit Twente in januari 2009 het rapport De erfenis van vier jaar projecten Erfgoed à la Carte. 13 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

14 Erfgoed : nieuw gereedschap voor vmbo : eindresultaat Zuid-Hollands netwerk Sporen 2004/2006 / S. Spijkerman, Th. de Langen (samensteller). - Delft : Erfgoedhuis Zuid-Holland, Ongepag. : ill. Zes scholen hebben meegedaan aan het Zuid-Hollandse netwerk Sporen, waarin erfgoedhuizen, vmbo-scholen en culturele instellingen samenwerken. De resultaten van het project worden in deze publicatie besproken. Bevat onder andere interviews met docenten en artikelen over samenwerking tussen scholen en erfgoedinstellingen. Erfgoededucatie vliegwiel voor onderwijsvernieuwing op vmbo / B. Ros In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.9(2006)43(jun ) Steeds vaker wordt erfgoededucatie ingezet als vliegwiel voor onderwijsvernieuwing in het vmbo, waarbij nauw samengewerkt wordt met culturele instellingen. Van 2001 tot 2004 liep, onder coördinatie van Erfgoed Actueel, het project Cultureel erfgoed in de leerwegen van het vmbo. Eind 2004 startte het vervolgproject Sporen om de opgedane expertise verder uit te diepen en te verspreiden. In de provincies Limburg, Gelderland, Overijssel en Zuid-Holland, en later ook in de steden Rotterdam en Amsterdam, gingen lokale docentennetwerken onder begeleiding van een erfgoedhuis of vergelijkbare instelling aan de slag met erfgoed. Elk netwerk kon hierbij zijn eigen accenten leggen. Elk netwerk komt met eigen producten, zoals een lessenreeks, een publicatie met tips over hoe je erfgoededucatie aan kunt pakken en een symposium. Vooral een goede samenwerking tussen scholen en culturele instellingen droeg bij aan het succes van het project Sporen en bewees dat erfgoededucatie ook op vmbo-scholen mogelijk is. De Gelderse canon als som der delen : van lokale initiatieven tot provinciaal eindproduct / M. Wingens, L. Tonckens In: Gelders erfgoed. Vol.(2008)1/2(12-14) Sinds in oktober 2006 de Canon van Nederland werd gepresenteerd door de commissie Van Oostrom zijn verschillende historische canons ontwikkeld of in ontwikkeling, zowel per sector als per regio of plaats. De provinciale ondersteuningsorganisatie voor erfgoedinstellingen, Gelders Erfgoed, heeft het initiatief genomen om deze ontwikkeling te ondersteunen, in samenwerking met Edu-Art, Gelders Archief en Biblioservice Gelderland. Daarom wordt een canonmodule ontwikkeld die gekoppeld gaat worden aan de provinciale erfgoedsite waarin lokale canoncommissies en historische verenigingen hun canon zelf kunnen plaatsen. De lokale canons die er in worden geplaatst dienen als basis dienen voor de provinciale canon die de Gelderse canoncommissie eind 2009 bekend maakt. Kleurrijk spoor : artikel / J. Snoijink, F. Ruepert (projectleider). - Amsterdam : Erfgoed Nederland, p. : ill. Kleurrijk Spoor is een project gericht op het integreren van erfgoededucatie in het curriculum van vmbo-scholen met een gekleurde signatuur. Eén van de doelstellingen is duurzame relaties te laten ontstaan tussen de deelnemende scholen en erfgoedinstellingen in de buurt. Dit artikel vat de lessen van het Kleurrijk Spoor samen. Tevens worden tips en handvatten voor erfgoedinstellingen aangereikt. Kun je hier ook iets vinden over mijn opa? : vmboleerlingen aan de slag met sporen uit het verleden / F. Ruepert, I. Koppejan In: Kunstzone. - Vol. 6(2007)1(jan.6-8) Vakoverstijgend onderwijs, zelfstandig en competentiegericht werken met cultureel erfgoed op het vmbo? Bij het project Sporen gebruiken docenten de culturele omgeving van de school om onderwijsvernieuwing een impuls te geven. Het landelijk project Sporen is een initiatief van Erfgoed Actueel (nu Erfgoed Nederland) en bestaat uit vijf regionale vmbo-netwerken: een Limburgs spoor, een Zuid-Holland spoor, een Gelders spoor, een Overijssels spoor en een Kleurrijk spoor. Het project richt zich op vakoverstijgend werken, het aangaan van contacten met culturele instellingen en het ontwikkelen van projecten voor de beroepsgerichte leerwegen. Naast dit project komt nog een aantal andere praktijkvoorbeelden aan bod waarbij erfgoed als krachtige leeromgeving wordt gebruikt. Onderzoek Nederlands erfgoed digitaal voor het onderwijs / R.M. Beerepoot, P. Kreijen, H. Yamani. - Utrecht : Berenschot, p. : tab., graf. - In opdr. van het consortium Nederlands Erfgoed: Digitaal! Tien nationale erfgoedinstellingen gaan vanaf 2009 binnen het project Nederlands Erfgoed: Digitaal! delen van hun collecties digitaliseren. Het onderwijs vormt één van de doelgroepen van het project. Om de behoefte onder scholen te peilen en te kijken wat het prijsgevoel 14 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

15 is bij docenten voor mogelijke producten van het digitaal Nederlands erfgoed is onderzoek gedaan. In dit rapport worden de resultaten van dit onderzoek besproken dat is uitgevoerd in het primair en voortgezet onderwijs. OVERIGE VOORBEELDEN VAN SAMENWERKING Accounthouder kunst en cultuur : bouwstenen voor een methodiekbeschrijving / K. Schaafsma, M. Wester. - Amsterdam : DSP, p. - Met lit.opg. en bijl. Deze rapportage beschrijft en analyseert de werkwijze van twee accounthouders kunst en cultuur in de Rotterdamse deelgemeenten Delfshaven en Pact op Zuid. Beide accounthouders leverden met hun activiteiten een bijdrage aan de culturele ontwikkeling op deelgemeenteen wijkniveau en hadden een eigen benadering en manier van werken. De werkwijze van beide accounthouders wordt vergeleken. Vanuit deze vergelijking wordt een aantal kenmerken geformuleerd dat het werk van de accounthouder typeert, evenals enkele aandachtspunten die kunnen helpen om deze functie adequaat te kunnen doorontwikkelen. Tot slot wordt kort ingegaan op het monitoren van de effecten van het werk van de accounthouder. Breekbaar : een typisch Gouds product / M. de Vreede In: Kunstzone. Vol.7(2008)10(okt.45-47) Een beschrijving van Breekbaar, een samenwerkingsproject tussen drie instellingen: de bibliotheek, het archief en het museum in Gouda. Vmbo-leerlingen maken kennis met de geschiedenis van het Goudse culturele erfgoed in het algemeen en het Gouds Plateel (beschilderd aardewerk) in het bijzonder. Het Concertgebouw : met muziekvakdocenten naar Amsterdamse basisscholen / M. van Houtert In: Kunstzone. Vol.8(2009)4(apr.34-35) In 2008 hebben de Samenwerkende Amsterdamse stadsdelen besloten de muziekluisterlessen voor de hoogste groepen van het basisonderwijs af te schaffen en tot een andere invulling van muziekeducatie in het primair onderwijs te komen. Bij deze nieuwe invulling wordt Het Concertgebouw betrokken. Het doel van de stadsdelen, en ook van Het Concertgebouw, is het geven van een kwaliteitsimpuls aan de binnenschoolse muziekeducatie in het primair onderwijs in Amsterdam. Muziekvakdocenten van Het Concertgebouw gaan hiervoor samenwerken met basisschoolleerkrachten. Cultura Ede: de grenzen van het cultureel ondernemen / O. Berg In: Kunstconnected. Vol.(2009)12(feb.10-12) Cultura in Ede is een voorbeeld van een geslaagd samengaan van drie culturele instellingen: een bibliotheek, een centrum voor de kunsten en een professioneel theater. Een interview met algemeen directeur Ko Oosterwijk over het ontstaan, de voor- en nadelen van Cultura en het cultureel ondernemerschap. Culturele bruggenbouwers in de wijken : evaluatie van de cultuurscouts in vier deelgemeenten : (eerste rapportage in het kader van de kwalitatieve evaluatie van het Rotterdamse Actieplan Cultuurbereik) / L. Ranshuysen, A. Elffers. - Rotterdam : Letty Ranshuysen, p. : tab. - Met bijl. en lit.opg. Onderzoek naar het werk van cultuurscouts, ondersteuners van ontluikende culturele initiatieven en talenten in de wijken. De kerntaken van een cultuurscout zijn: adviseren, bemiddelen, projectondersteuning en netwerken opbouwen. Het onderzoek is uitgevoerd in vier deelgemeenten van Rotterdam, te weten: Kralingen- Crooswijk, IJsselmonde, Charlois en Hoogvliet. Er zijn twee centrale onderzoeksvragen. Ten eerste wat zijn de effecten van het werk van de cultuurscouts in de onderzochte deelgemeenten? Ten tweede welke factoren zijn bepalend voor het succes van het werk van een cultuurscout? Cultuur bereikt : '1+1=3' / S. Markhorst, M. Smits. Arnhem : KCG, p. In deze publicatie worden de resultaten gepresenteerd van acht jaar werken aan cultuur onder de noemer Gebiedsgericht Cultuurbeleid in de Gelderse regio's Achterhoek, Noord-Veluwe, Rivierenland en West- Veluwe. Gebiedsgericht Cultuurbeleid was een samenwerking van gemeenten in regionaal verband en provincie Gelderland. Het samenwerkingsverband had als doel het culturele klimaat in de regio's te versterken en regionaal cultuurbeleid te bevorderen. Vanaf 2009 wordt Gebiedsgericht Cultuurbeleid voortgezet onder de naam Cultuurpact. Cultuureducatie bij de Kunstuitleen Utrecht: uitgangspunten voor samenwerking met het Amadeus 15 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

16 Lyceum te Leidsche Rijn / A. Attema. - Utrecht : Kunstuitleen Utrecht, p. : tab. - Met lit.opg. Wat zijn de uitgangspunten voor samenwerking op het gebied van cultuureducatie tussen de Kunstuitleen Utrecht en de cultuurprofielschool Amadeus Lyceum in Leidsche Rijn? Dat is de vraag die in dit onderzoek gesteld wordt. De jongeren zelf staan hierbij centraal. Wat zijn de aanknopingspunten voor de opzet en ontwikkeling van cultuureducatieve projecten? Dansproject oogst energie en respect: Make dance work / M. Berendse In: Bulletin Cultuur & School. Vol.12(2009)56(mrt. 4-6) De SKVR werkt samen met verschillende dansgezelschappen op het gebied van dans en theater. Zo ook met Dance Works Rotterdam. Met de workshop Make dance work weet dit gezelschap leerlingen van vmbo tot vwo enthousiast te krijgen. Het doel van de workshop is leerlingen vertrouwd te maken met het zien en aan den lijve ondervinden van moderne dans, maar ook inzicht te geven in het werken aan een choreografie. Digitale media, kunst en cultuur? / R. Richardson In: Van twaalf tot achttien. Vol.(2009)8(okt.38-39) Digital Playground combineert media- en kunsteducatie in workshops waarbij jongeren zowel hun creativiteit als technische vaardigheden ontwikkelen. In Rotterdam werkt Digital Playground samen met onder andere Museum Boijmans van Beuningen, Kunsthal, Nederlands Architectuurinstituut en Historisch Museum Rotterdam. In workshops maken leerlingen zelf opnames voor een film of fotocollage om die vervolgens met speciaal ontwikkelde software geheel zelfstandig te monteren. Peer education, 'learning by doing' en aansluiting bij de belevingswereld van jongeren zijn de drie educatieve uitgangspunten van Digital Playground. Directeuren werken samen : culturele instellingen Gouda realiseren inspraak in gemeentelijk cultuurbeleid In: Kunstconnected. Vol.(2006)7(okt. 4-5) Interview met Hugo van den Hoek Ostende, directeur van de Goudse muziekschool. Samen met acht andere gesubsidieerde, professionele culturele instellingen in Gouda vormt de muziekschool het samenwerkingsverband C9. Over samenwerking binnen C9 en samenwerking met de gemeente Gouda. Engelen in Amsterdam / K. Raposo de Haas In: Kunstzone. Vol.7(2008)9(sept.43-45) In het jaarlijks terugkerend festival Tamtam presenteert Toneelgroep Amsterdam (TA) zich aan een zo breed mogelijk publiek. Prominent onderdeel van het festival is het onderdeel TA-junior - voorheen T4U - waarin zes middelbare scholen uit verschillende Amsterdamse wijken hun eigen jongerenversie maken van de toneelvoorstelling die in Tamtam centraal staat. Dit jaar was dat Angels in America. Een belangrijke doelstelling van TA is dan ook het geven van een kwaliteitsimpuls aan het cultuuronderwijs op scholen waar het theaterpubliek van de toekomst wordt opgeleid. Er gaat een wereld open : 10 jaar Cultuurtraject voor het Rotterdamse onderwijs / E. Burgers, A. Estor. - Rotterdam : SKVR, p. : ill. - ISBN In Rotterdam volgen jaarlijks duizenden scholieren in de leeftijd van 4 tot 16 jaar het Cultuurtraject. Dit traject bestaat uit een afwisselend cultuureducatief programma en wordt sinds 1998 georganiseerd door de SKVR. Bijna 300 Rotterdamse scholen voor primair en voortgezet onderwijs en tientallen culturele instellingen, gezelschappen, kunstenaars en kunstdocenten werken er aan mee. In deze publicatie wordt een indruk gegeven van het Cultuurtraject: in tien verhalen over tien projecten komen verschillende betrokkenen aan het woord. Goudanet: één catalogus, één inlichtingenbureau / R. Sterk In: Bibliotheekblad. - Vol. 10(2006)3(17feb.16-17) Goudanet, een samenwerkingsverband tussen de Bibliotheek Gouda, Streekarchief Hollands Midden en Museum Gouda, is na twee jaar voltooid. Er is één geïntegreerde catalogus, één gezamenlijk digitaal inlichtingenbureau en een interactieve jeugdinterface. Interviews met de betrokkenen. Ieder kind een instrument : 'Juf, als ik dit klepje indruk gaat het daar heen en weer' / A. de Jager In: Akkoord. Vol.(2008)21(jun/jul.20-21) In Rotterdam ontwikkelen zich steeds meer basisscholen tot een brede school. Het uiteindelijke gevolg daarvan zal zijn dat kinderen steeds minder tijd hebben om na schooltijd een muziekschool te bezoeken. Om dat voor te zijn is op initiatief van SKVR en stichting Music 16 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

17 Matters het pilotproject Ieder kind een instrument in het leven geroepen. In Duitsland loopt dit project onder de naam Jedem Kind ein Instrument. De scholen die op dit moment meedoen staan in een Vogelaarwijk, een oude stadswijk met een gemengde, vaak allochtone bevolking, die door minister Vogelaar is aangewezen als toekomstige prachtwijk. De leerlingen kunnen op school een instrument naar eigen keuze uitproberen. Hiermee hopen de muziekscholen veel meer kinderen te trekken dan nu het geval is. Kees Visschedijk, cultuurbemiddelaar en docent Engels aan het Ashram College in Alphen aan den Rijn : 'Kunst en cultuur geven het leven kleur' / A. Geldermans In: Bulletin Cultuur & School. Vol.11(2008)50(jan ) De CKV Topper Award ging dit jaar naar het Ashram College. Volgens organisator CJP is deze school voor voortgezet onderwijs een vruchtbare samenwerking aangegaan met culturele instellingen en worden de vouchers efficiënt en divers besteed. In dit artikel een interview met Kees Visschedijk, cultuurbemiddelaar en docent Engels aan deze school. Kunst lokaal: kunsteducatie in, om en buiten de school: over de wijze waarop twee Brabantse centra voor kunsten in een pilotproject samenwerken met onderwijs, amateurveld, culturele instellingen, buitenschoolse opvang en welzijnsorganisaties / J. Poll, M. Tal, A. Vermeulen. - Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. - Met bijl. en lit.opg. - In opdr. van BisK/CVA. - ISBN Dit eindrapport beschrijft de bevindingen van een monitoring door Cultuurnetwerk Nederland van twee pilotprojecten bij twee Brabantse centra voor de kunsten: Centrum voor de Kunsten De Maagd (Bergen op Zoom) en Kunstkwartier (Helmond). In de pilotprojecten werkten de centra voor de kunsten op een andere dan gebruikelijke wijze samen met onderwijsinstellingen, amateurkunstverenigingen, (amateur)kunstenaars, freelance docenten, professionele culturele instellingen, buitenschoolse opvang en welzijnsorganisaties. Het rapport levert inzicht in het werkproces van de pilotprojecten. Ook de rol daarin van een provinciale instelling als BisK/CVA was onderwerp van het onderzoek. In het laatste hoofdstuk wordt belicht hoe volgens Cultuurnetwerk het ideale samenwerkingsproces zou kunnen verlopen. Museum voor de klas : evaluatieverslag 2005/2006 / M. Geuijen (projectleider). - Utrecht : UCK, Utrechts Centrum voor de Kunsten, p. : ill., graf. Evaluatieverslag van het project Museum voor de klas. Het verslag biedt een overzicht van de betrokken partijen, de aangeboden museumprogramma's, de opzet van een tevredenheidsonderzoek en conclusies en aanbevelingen. Museum voor de klas is een activiteit van het Utrechts Centrum voor de Kunsten (UCK), in samenwerking met de musea van het Utrechtse Museumkwartier, erfgoedinstellingen van Utrecht, de gemeente Utrecht en Utrechtse basisscholen. Naar een Stad op Stelten / Th. Vuik In: Kunstzone. - Vol.8(2009)9(sept.38-39) In Tilburg werd in het samenwerkingproject Stad op Stelten ontwikkeld, geïnitieerd door de Bibliotheek Midden-Brabant en Cist, de culturele marktplaats in Tilburg. In dit project werkten Stichting Brede School, de buitenschoolse opvang, het sociaal cultureel werk, Cist, lokale instellingen en de bibliotheek samen met als doel jonge kinderen met cultuureducatie in aanraking te laten komen. De nadruk lag bij dit project op leesbevordering. Samenwerken voor CKV hoe doe je dat? / J. Schuilenburg In: CJP cultuureducatie magazine. Vol.(2008)3(lente 12-13) Artikel over de samenwerking tussen scholen en instellingen. Drie voorbeelden van samenwerking tussen scholen voor voortgezet onderwijs en culturele instellingen worden kort besproken. School en bibliotheek : natuurlijke partners / N. Verheijen [et al.] In: Didaktief opinie en onderzoek voor de schoolpraktijk.- Vol. 37(2007)4(apr.1-16) Zes artikelen over de samenwerking van bibliotheken en scholen. Onder andere over een bibliotheek die gevestigd is in een scholengemeenschap in Vlissingen, de functie van een bibliotheek in een achterstandswijk in Eindhoven, de website schoolbieb.nl, hulp voor kinderen die moeite hebben met lezen en een beschrijving van een project waarbij docenten en medewerkers van een musea en een bibliotheek een educatief spel ontwikkelen voor vmbo-leerlingen over kunst. 17 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

18 Schrijvers van de ronde tafel / P. Corvers In: Bibliotheekblad. - Vol.10(2006)8/9(28apr.20-22) Het doel van het project Schrijvers van de Ronde Tafel is het bevorderen van meer plezier in lezen en tegelijkertijd leerlingen van groep 8 in contact brengen met de eigen historische omgeving. Het project koppelt leesbevordering aan cultuureducatie. Daarnaast is het project bedoeld om de lokale samenwerking tussen bibliotheken, scholen, musea en heemkundekring te vergroten. Een beschrijving van het project, dat onderdeel is van het leesbevorderingsprogramma De Rode Draad, ontwikkeld door Cubiss (voorheen de PBC Noord-Brabant). Stad op stelten = Kijk op je wijk : / N. van Tiggelen. - Tilburg : Bibliotheek Midden-Brabant, p. - + dvd : ill. - In opdr. van gemeente Tilburg Deze publicatie behandelt twee projecten: Stad op stelten en Kijk op je wijk. Binnen het project Stad op stelten verbindt Bibliotheek Midden-Brabant samen met Bureau CiST en de gemeente Tilburg binnen- en buitenschools leren via een wijkgerichte samenwerking op het gebied van leesbevordering, cultuureducatie en mediawijsheid. In de vier pilotwijken werkten de brede school, de buitenschoolse opvang, het sociaal-cultureel werk, CiST, lokale culturele instellingen en de bibliotheek allemaal samen om workshops voor kinderen te organiseren. De workshops werden binnen- en buitenschools op elkaar afgestemd. De centrale doelstelling van het project was het verhogen van cultuurparticipatie voor kinderen van 4 tot 12 jaar. De bijbehorende dvd bevat een compilatie van het pilotproject Stad op stelten zoals dat heeft plaatsgevonden op de vier brede scholen: Tilburg Noord, akwamarijn, Tam Tam en Kwadrant. Met het project Kijk op je wijk slaagden de bibliotheek en de gemeente Oisterwijk er in om een website te maken voor elke wijk, dorp en buurtschap in Oisterwijk. Dit project had als doel de leefbaarheid en de sociale cohesie in de wijken te vergroten. Stad op Stelten smaakt naar meer / F. van den Berg In: Bibliotheekblad. - Vol.12(2008)16/17(28aug.20-21) Het Tilburgse project Stad op Stelten is er op gericht om kinderen in de leeftijd van 4-12 jaar kennis te laten maken met cultuur. Het project verbindt binnen- en buitenschools leren op het gebied van leesbevordering, mediawijsheid en cultuureducatie. De culturele activiteiten die worden georganiseerd komen tot stand door een uniek samenwerkingsverband tussen de wijkbibliotheken, de scholen, het sociaal cultureel werk, musea en professionals zoals kunstenaars, dichters en schrijvers uit Tilburg. Uit de evaluatie van het project blijkt dat 80% van de deelnemers het project een succes vindt. Momenteel wordt een handleiding geschreven, zodat het project overdraagbaar wordt naar andere wijken in Tilburg en daarbuiten. Thuis in Rotterdam : een museaal programma voor inburgeraars / M. de Vreede In: Kunstzone. Vol.8(2009)2/3(feb/mrt.40-44) Beschrijving van het project Thuis in Rotterdam, een museaal programma voor inburgeraars. Belangrijkste doel van het project is om de inburgeraar kennis te laten maken met de geschiedenis van Nederland en van Rotterdam in het bijzonder. Het programma Thuis in Rotterdam wordt door ROC Zadkine aangeboden aan cursisten die moeten inburgeren en/of de taal moeten leren. Momenteel lopen er pilots in een aantal steden in Zuid-Holland en het is de bedoeling het project in de toekomst uit te breiden naar andere provincies. Toeval gezocht : kunst, kunstenaars en jonge kinderen / A. Huisingh (projectleider), R. Hulshoff Pol (redacteur), E. van den Bomen (redacteur). - Amsterdam : Lemniscaat, p.+ dvd : ill. - Met lit.opg. - ISBN Centraal in het project Toeval gezocht stond de verbinding van een museum voor hedendaagse kunst met jonge kinderen. Binnen het project versterkten kunstenaars het leerkrachtenteam op school. Zij ontdekten de enorme creativiteit van kinderen van vier tot zeven jaar wanneer ze een rijk en inspirerend atelier als leeromgeving krijgen aangeboden. Deze publicatie geeft een verslag in woord en beeld van het avontuur van 324 kinderen op 15 scholen met 15 kunstenaars. Als pedagogisch fundament diende de Italiaanse Reggio Emiliabenadering. Het proces en de resultaten van Toeval gezocht werden getoond in het Stedelijk Museum Amsterdam. De publicatie biedt tevens een stap-voorstap beschrijving van het project zodat andere scholen en culturele instellingen het project ook kunnen uitvoeren. De bijbehorende dvd bevat filmfragmenten van het project op verschillende scholen. Van incident naar samenhang : scholen en instellingen werken aan doorlopende leerlijn / B. Ros 18 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

19 In: Bulletin Cultuur & School. - Vol. 10(2007)48(jul ) Bij het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en culturele instellingen groeit de behoefte aan een doorlopende leerlijn cultuur, ofwel een logisch en samenhangend pakket aan cultuureducatieve activiteiten gedurende de schoolloopbaan. Een beschrijving van een aantal voorbeelden van doorlopende leerlijnen, waaronder de leerlijn audiovisuele media-educatie ontwikkeld door het Nederlands Instituut voor Filmeducatie (NIF). Waar laat ik mijn lumpsum op los? [5] : een rijdende concertzaal: met de klas naar de Classic Express / M. Scheepers In: De pyramide. - Vol.62(2008)3(mei25-29) Artikel over de Classic Express. De Classic Express is een rijdende concertzaal van het Prinses Christina Concours die bij basisscholen langs gaat om leerlingen op een bijzondere manier kennis te laten maken met getalenteerde (zeer) jonge klassieke musici. Doel van het project is dat kinderen belangstelling krijgen voor klassieke muziek en eventueel zelf een instrument gaan bespelen. Een bezoek van de Classic Express aan een school maakt deel uit van een traject waarbij de lokale muziekschool wordt ingeschakeld. Met lessuggesties ter voorbereiding op het concert in de Classic Express. Wie gaat er dan bellen? : over samenwerking tussen vmbo en roc / M. de Vreede In: Kunstzone. - Vol. 6(2007)4(apr.5-7) De managementteams van het Rölingcollege, een school voor voortgezet onderwijs, en van het Alfa-college, een ROC, in Groningen maakten een tijd geleden goede afspraken over samenwerking. Vmbo-leerlingen en mbostudenten leren samen te werken en worden begeleid door medewerkers van het Kunstencentrum Groningen. ONDERZOEK NAAR STAND VAN ZAKEN Cultuur gewogen : cultuur aan bod : stand van zaken m.b.t. cultuureducatief aanbod van de culturele instellingen in Gelderland / T. Lefers, M. van den Beld. - Arnhem : Edu-Art, p. : tab., graf. - Met bijl. Eerste nulmeting onder Gelderse kunst- en cultuurinstellingen. Deze nulmeting schetst, samen met de metingen die al eerder verricht zijn onder de Gelderse scholen voor primair en voortgezet onderwijs en gemeenten, een beeld van de stand van cultuureducatie in Gelderland vanuit de verschillende belanghebbenden. Hoe verhouden de verschillende partijen zich tot elkaar? Waar liggen kansen en wat zijn de knelpunten? Deze vragen komen in dit onderzoeksrapport aan de orde. Cultuureducatie in het Amsterdams voortgezet onderwijs: een onderzoek naar cultuureducatie in het Amsterdams voortgezet onderwijs, uitgevoerd in opdracht van het expertisenetwerk MOCCA in het voorjaar 2007 / Cultuurnetwerk Nederland. Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. : tab. - Met lit.opg. MOCCA wil de komende jaren de ontwikkelingen in beleidsmatige groei wat betreft cultuureducatie in het Amsterdams (voortgezet) onderwijs stimuleren en volgen. In dit onderzoek is op hoofdlijnen geïnventariseerd in hoeverre cultuureducatie verankerd is in het Amsterdams voortgezet onderwijs in het schooljaar en hoe cultuureducatie op school georganiseerd is. De onderzoeksopzet is deels een replicatie van het onderzoek in het basisonderwijs en de onderbouw vmbo (Damen & Haanstra 2006). De volgende vragen komen aan bod: Hoeveel en welke culturele activiteiten worden door scholen ondernomen? Hoeveel scholen hebben een cultuureducatiebeleid en visie op cultuureducatie? Hoeveel scholen hebben een budget, taakuren, cultuurcoördinator of faciliteiten voor cultuureducatie? Daarnaast komen vragen aan de orde over de bemiddelende rol van expertisenetwerk cultuureducatie MOCCA: Welk soort bemiddeling verwachten of willen scholen? Welke kenmerken van een cultuureducatief aanbod verwachten of willen scholen? Cultuureducatie in Amsterdam : een onderzoek naar cultuureducatie in het Amsterdamse basisonderwijs en VMBO, uitgevoerd in opdracht van het expertisenetwerk MOCCA en de gemeente Amsterdam in het najaar van 2005 / M-L. Damen, F. Haanstra. - Amsterdam : AHK, Ongepag. : tab. - Met bijl. en lit.opg. - In opdr. van het lectoraat Kunst- en Cultuureducatie van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten Dit onderzoek geeft inzicht in de huidige stand van zaken op het gebied van cultuureducatie op basisscholen en op het vmbo in Amsterdam. De volgende vragen komen daarbij aan bod: Hoeveel en welke culturele activiteiten worden door scholen ondernomen? Welke culturele instellingen in Amsterdam worden door scholen bezocht? Hoeveel scholen hebben een cultuureducatiebeleid? Wat is de visie van scholen op cultuureducatie en welke mening hebben ze over de kunstvakken op 19 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur

20 school? Welke doelstellingen worden door scholen nagestreefd? Hoeveel scholen hebben een budget, taakuren, cultuurcoördinator of faciliteiten voor cultuureducatie? Hoeveel basisscholen hebben een vakdocent kunstvakken en hoeveel basisscholen hebben daar behoefte aan? Daarnaast komen vragen aan de orde over de bemiddelende rol van expertisenetwerk MOCCA: Welk soort bemiddeling verwachten of willen scholen? Welke kenmerken van een cultuureducatief aanbod verwachten of willen scholen? Welke factoren zijn van invloed op de keuze van de scholen? Cultuureducatie in de Drechtsteden : korte rapportage over een onderzoek naar cultuureducatie in de regio Drechtsteden / M. Drenth, P. van der Zant. Gouda : Bureau Art, p. : graf. - In opdr. van Loket Cultuureducatie Zuid-Holland Peiling naar de stand van zaken met betrekking tot cultuureducatie in het primair onderwijs in de regio Drechtsteden. In totaal werden 50 scholen voor primair onderwijs geïnterviewd, 38 culturele instellingen en de vijf gemeenten Zwijndrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Sliedrecht, Papendrecht en Alblasserdam. Cultuureducatie in Midden-Drenthe 2007 : een onderzoek naar cultuureducatie in het basis- en voortgezet onderwijs in de gemeente Midden-Drenthe, uitgevoerd in opdracht van de gemeente Midden- Drenthe in het najaar 2007 / M. van Hoorn, J-P. Maaijwee. Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. : tab. - Met lit.opg.- In opdr. van de gemeente Midden-Drenthe Inventarisatie op hoofdlijnen hoe cultuureducatie op de 24 scholen voor basisonderwijs en drie scholen voor voortgezet onderwijs in de gemeente Midden-Drenthe georganiseerd was in het schooljaar Ook werd onderzocht in hoeverre cultuureducatie verankerd is in het Midden-Drenthse onderwijs. De vragen die aan bod komen zijn: Wat gebeurt er op het gebied van cultuureducatie in het basis- en voortgezet onderwijs in Midden-Drenthe? Hoe wordt dit georganiseerd en gerealiseerd? Hebben scholen cultuureducatiebeleid en visie op cultuureducatie? Hoeveel scholen hebben een budget, taakuren, cultuurcoördinator of faciliteiten voor cultuureducatie? Cultuureducatie in Midden-Holland : korte rapportage van een onderzoek naar cultuureducatie in de regio Midden-Holland / M. Drenth, F. Mul, P. van der Zant. Gouda : Bureau Art, p. : graf. In opdr. van Loket Cultuureducatie Zuid-Holland Onderzoek uitgevoerd in de periode februari-maart 2006 naar de stand van zaken met betrekking tot cultuureducatie op scholen voor primair onderwijs in de regio Midden-Holland. De peiling vond plaats door middel van telefonische interviews met de scholen, culturele instellingen en gemeenten. Cultuureducatie in Noordoost Groningen : eindrapportage van de nulmeting cultuureducatie in het primair onderwijs IVAK, Centrum voor Kunst en Cultuur in NO Groningen / M. Drenth, P. van der Zant. Gouda : Bureau ART, p. : tab., graf. In de loop van 2005 heeft IVAK, Centrum voor Kunst en Cultuur in Noordoost Groningen, bij wijze van nulmeting een enquête over cultuureducatie in het primair onderwijs afgenomen bij alle scholen voor primair onderwijs in Noordoost Groningen. Bureau ART verzorgde de verwerking en analyse van de gegevens, alsmede deze eindrapportage. Cultuureducatie in het primair en voortgezet onderwijs : monitor / I. Visser... [et al.]. - Utrecht : Oberon/Sardes, p. : ill., tab. - Met lit.opg. - In opdr. van het ministerie van OCW. - ISBN Onderzoek naar de stand van zaken en ontwikkelingen rondom het kunst- en cultuuronderwijs in Nederland. De monitor brengt onder andere in beeld welke kunstdisciplines aan bod komen en op welke manier (in lessen, projectmatig, etc.), welke culturele activiteiten er zijn en met welke culturele instellingen scholen samenwerken. Ook worden de organisatorische kant van cultuureducatie belicht en de door de scholen waargenomen opbrengsten. De monitor sluit af met de verankeringsmaat, een model om op basis van een aantal kwaliteitscriteria de verankering van cultuureducatie in het onderwijs vast te stellen. Na een beschrijving van de uitkomsten over verankering cultuureducatie in primair en voortgezet onderwijs volgen de conclusies. Cultuureducatie in het primair onderwijs in Zeeland : themarapport / N. Somers (samensteller). - Middelburg : Scoop, [4 p.] : ill., graf. De provincie Zeeland heeft met het ministerie van OCW afspraken gemaakt voor de kunst- en cultuureducatie in de periode Deze afspraken zijn vastgelegd in het Actieplan Cultuurbereik. Scoop heeft de opdracht 20 Zicht op samenwerking en cultuureducatie - literatuur