S GNAAL. Kortere procedures voor vergunningen bodemenergie. Verder in deze S GNAAL:

Transcriptie

1 S GNAAL A P R I L , N U M M E R 2 Signaal is een gratis uitgave van de Duurzame Energie Koepel en gaat in op de belangrijkste duurzame energie ontwikkelingen in Nederland en Europa waar de Duurzame Energie Koepel bij betrokken is. De nieuwsbrief verschijnt 4 à 5 keer per jaar. Kortere procedures voor vergunningen bodemenergie Verder in deze S GNAAL: 2 Column Teun Bokhoven: 4 AMvB bodemenergie-systemen gaat per 1 juli in 7 Verduurzaming van warmte biedt kansen voor 16%-doel 8 Structuurvisie biedt kansen voor doorgroei windenergie 13 Estafettecolumn: Circulaire economie biedt kansen

2 COLUMN S I G N A A L, J A A R U I T G A V E 2 Pagina 2 Tijd voor Nederlandse Wende : bottum up én top down A fgelopen week heeft de Tweede Kamer zich bezig gehouden met een vergelijking van het Duitse en Nederlandse systeem voor stimulering van duurzame energie. Duidelijker dan ooit zijn de twee verschillende visies over de aanpak voor de verduurzaming van de energievoorziening naar voren gekomen. In Duitsland wordt de burgerbetrokkenheid bij het energiethema als een essentiële voorwaarde gezien voor de verduurzaming van de energievoorziening. Het gevolg: meer dan 2/3 van alle investeringen in duurzame energie zijn direct gerelateerd zijn aan betrokkenheid van burgers en mkb-bedrijven. Daartegenover staat het Nederlandse beleid waarbij de verduurzaming van de energievoorzienig op de meest kosteneffectieve manier moet worden ingevuld. Energiebedrijven die voor dat doel goed zijn toegerust, nemen daardoor ook het allergrootste deel van de duurzame energieopwekking voor hun rekening. De ene aanpak zou je bottum-up kunnen noemen, de andere top-down. Het bij beide visies behorende instrumentarium om duurzame energie te stimuleren, is ook in beide gevallen verschillend. Een open zelfleveringsmodel past daarbij meer bij de eerst genoemde visie, waarbij burgers en bedrijven verbonden zijn met hun eigen energieopwekking; een gesloten SDE+ structuur past dan meer bij de tweede visie. De effecten van deze twee aanpakken zijn volstrekt verschillend en DOOR TEUN BOKHOVEN VOORZITTER DUURZAME ENERGIE KOEPEL tonen aan, tegen de achtergrond van de schamele duurzame energieprestaties van Nederland, dat er ook in Nederland ruimte moet komen voor de bottum-up aanpak. Daar zal vanaf volgend jaar een begin mee worden gemaakt met de uitbreiding van de mogelijkheden van zelflevering voor de energiemeter als uitwerking van het regeerakkoord. Voor velen is het nog niet vergaand genoeg, maar het is een begin en het markeert een andere manier van denken om duurzame energie te faciliteren via betrokkenheid van burgers. In de komende periode zal de aanpak dus vanuit twee kanten gebeuren. Zowel een meer centrale aanpak om grootschalige duurzame opwekking te realiseren via wind op land, wind op zee, bio-energie en energie uit water; maar daarnaast de decentrale duurzame opwekking door sterke betrokkenheid van burgers en lokale bedrijven door massale inzet van zonnestroom, zonnewarmte, warmtepompen en warmte-/koude opslag. De effectiviteit van het nieuwe instrumentarium zal daarvoor nog moeten blijken, maar de zichtbare betrokkenheid vanuit de samenleving is nu al enorm en kan alleen maar groeien. Het zou toch mogelijk moeten zijn om in 2020 een kwart van onze huishoudens en bedrijven hun eigen energie op te laten wekken. Als dat lukt- en ik zou niet weten waarom niet - dan staan we nu op de drempel van een Nederlandse Wende! Reacties: teunbokhoven@cs.com

3 Pagina 3 EREC pleit voor drievoudige duurzame EU-doelen na 2020 Nieuws uit Den Haag De European Renewable Energy Council (EREC) heeft donderdag 18 april in een publicatie de EU oproepen nu al met duurzame doelen voor na 2020 te komen. Daarbij moet op drie fronten worden ingezet: hernieuwbare energie, energieefficiëntie en CO2-reductie. De publicatie heeft dan ook als titel 'Hattrick in Een geïntegreerd klimaat- en energieraamwerk'. De EREC deed de oproep tijdens de Renewable Energy House in Brussel, voorafgaand aan een vergadering van Energie en Milieu ministers in Dublin begin volgende week. "De hernieuwbare energie-sector heeft behoefte aan voorspelbaarheid en stabiliteit na Dit kan het beste door een bindend streefcijfer voor hernieuwbare energie in 2030 vast te stellen, in combinatie met een energie-efficiëntie en broeikasgasreductiedoelstelling, "zei Rainer Hinrich-Rahlwes, voorzitter van EREC. "De boodschap is simpel: als je lagere kosten wilt, en banen wil creëren, de invoer van fossiele brandstoffen wil verminder én innovatie, concurrentievermogen en investeringen wil aanjagen; dan werkt een drievoudige doel het beste," zei Afscheid Fokke Goudswaard bij Eneco Op 19 april is er een symposium bij Eneco ter gelegenheid van de pensionering bij Eneco van Fokke Goudswaard. Fokke heeft jarenlang namens Eneco in het Deelnemersberaad zitting gehad en als bestuurslid van het Platform Bio-Energie een zeer waardevolle, verbindende en inhoudelijke rol gespeeld in de Duurzame Energie Koepel. Daarvoor willen wij hier onze grote waardering uitspreken! Gelukkig hebben we een interessant perspectief: ook in de komende tijd zal Fokke zijn visie, ervaring en inzet vanuit een andere en wat minder formele rol bij het Platform Bio-Energie en bij de Duurzame Energie Koepel blijven delen. Duurzame Energie Koepel volop actief in transitietrajecten Zoals u als lezer weet, lopen er op dit moment tal van grote veranderingstrajecten op gebied van aanpassing van de energievoorziening. Als Duurzame Energie Koepel zijn wij en de onder haar ressorterende branches druk doende met deze trajecten. Hierbij lichten we enkele van onze acties toe. Omgevingswet, waarin vele wetten en AMvB s en ministeriële regelingen worden samengevoegd en vereenvoudigd. Met als doel om slagvaardiger infrastructurele en energie-projecten te kunnen realiseren. STROOM, samengaan van de Elektriciteitswet en Gaswet (al dan niet ook in de context van de separate Warmtewet) SEV III evaluatie van de langjarige planning / ruimtebeslag van bekabeling met als interessante toevoeging aanbevelingen voor SEV IV ACM (Autoriteit Consument en Markt, voorheen NMA en OPTA en Consumentenautoriteit) processen in relatie tot Derde Pakket / splitsing / vercommercialisering van de energiemarkt, tarievenstructuur netten en zienswijzen op diverse onderwerpen GEN, gebruikersnetwerk op energiegebied Tweede Kamer: hoorzitting Energiewende en AO s Eerste Kamer: overleg over hernieuwbare energie met minister Kamp Aanpassing/opstelling structuurvisies wind op land, wind op zee, buizen, bodem, netten en naar wij hopen ook opstellen nieuwe structuurvisie warmte (/koude). Diverse processen over hoe de 16% hernieuwbare energie in 2020 ingevuld kan worden en wat daar de juiste randvoorwaarden voor zijn. SER Energieakkoord voor duurzame groei, waarin de Duurzame Energie Koepel als volgt vertegenwoordigd is: Tafel 1 Gebouwde Omgeving (inclusief discussie over invulling decentraal duurzaam opwekken / salderen / zelfleveren) en tafel 3 Innovatie en Export: Teun Bokhoven. Tafel 2 grootschalig / industrie (ETS/CO2, besparing, hernieuwbare opwekking en werkgelegenheid: Monique van Eijkelenburg en tafel 4 (Transport) ontvangt input van Platform Bio-Energie. Vrijwel alle genoemde processen zullen voor de zomer leiden tot input aan de Raad van State en/of (contouren-)brieven van diverse ministers aan de Tweede Kamer. SER beoogt ook in juni tot een breed-gedragen advies komen. U begrijpt dat hier het ene document na het andere binnenkomt en bestudeerd en becommentarieerd moet worden. We zetten alle zeilen bij en kunnen wind in de zeilen gebruiken. De energietransitie moet zich immers voltrekken tegen de primaire belangen van de gevestigde orde in en de duurzame energiesector is weliswaar sterk groeiend, maar nog niet net zo groot als de fossiele/traditionele sector. In de vorm van daadwerkelijke steun uit de bedrijven in onze achterban en/of in een andere vorm van steun. (zie laatste pagina voor ons nieuwe Vrienden van concept.) Omdat wij de vertrouwelijkheid van de bovengenoemde processen respecteren, wachten wij met publicatie over die onderwerpen die onze hernieuwbare energiesector ten diepste raken tot de onderwerpen publiek zijn vrijgegeven. Uw spontane input is echter altijd welkom bij Monique J. van Eijkelenburg, Directeur Strategie van de Duurzame Energie Koepel op: mjvaneijkelenburg@dekoepel.org

4 Pagina 4 AMvB bodemenergiesystemen gaat per 1 juli in De Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) met regels op het gebied van bodemenergiesystemen en enkele technische verbeteringen is eind maart goedgekeurd. Dit houdt in dat de AMvB met ingang van 1 juli 2013 van kracht wordt. Belangrijke winstpunten van de nieuwe AMvB zijn het bieden van een wettelijk kader voor gesloten systemen, en de kortere proceduretijd voor open systemen. Daarnaast wordt nu ook een (beperkt) koudeoverschot toegestaan. I n de AMvB bodemenergiesystemen is ondermeer een rendementseis opgenomen. Momenteel wordt er gewerkt aan een ministeriële regeling voor de rendementseis. Daarnaast wordt nagedacht over de uitwerking van de voorschriften voor koudeoverschot en interferentie. Over de rendementseis heeft BodemenergieNL advies gegeven aan I&M en IPO. BodemenergieNL zal daarbij het voortouw nemen om de berekeningswijze van het rendement uit te werken. Dit wordt aan I&M en IPO voorgesteld. Daarbij zal tevens inzichtelijk worden gemaakt welke maatregelen en kosten zijn gemoeid met het meten en registreren van de parameters die nodig zijn Lozen Bij de invoering van de AMvB Bodemenergie zullen ook een aantal regels voor het lozen van water worden aangepast. BodemenergieNL heeft deelgenomen aan een werkgroep, met daarin vertegenwoordigers van gemeenten, waterschappen, provincies, Rijkswaterstaat en het Ministerie van IenM, die zich gebogen heeft over deze problematiek. Doel was om te voorkomen dat straks, zodra de AMvB van kracht is, de proceduretijd voor het lozen van water langer zou zijn dan de 8 weken die nodig is voor het aanvragen van de vergunning voor het hele systeem. Er wordt bij het lozen onderscheid gemaakt tussen spoelwater ten gevolge van het boren van zowel open als gesloten systemen en spoelwater t.g.v. het ontwikkelen en onderhouden van open systemen. Dit zijn de wijzigingen: Het verbod van lozen van water op het maaiveld wordt voor lozingen t.g.v. het boren van bodemenergiesystemen opgeheven. Uiteraard gaat het hier om slechts kleine hoeveelheden. Lozen van water in de bodem: Dit is verboden, tenzij daarvoor een vergunning is verkregen. Dit blijft zo. Het gaat hier om een vergunning in het kader van de Waterwet. Voor elk open systeem is al een vergunning Waterwet nodig, zodat dit geen extra proceduretijd vraagt. Lozen in een vuilwaterriool: Dit is nu reeds toegestaan, met inachtneming van de algemene zorgplicht. Lozen van spoelwater t.g.v. het ontwikkelen en onderhouden van een open systeem, in een hemelwaterriool: Dit blijft verboden, tenzij daarvoor een vergunning is verkregen. Lozen van spoelwater t.g.v. het boren van een gesloten systeem of open systeem op een hemelwaterriool. Dit blijft verboden, tenzij daarvoor een vergunning verkregen is. Lozen op oppervlaktewater: Hiervoor is altijd een vergunning nodig. Dit blijft zo. Het gaat hierbij eveneens om een vergunning in het kader van de Waterwet, die gelijktijdig met de vergunning voor het onttrekken van grondwater kan worden aangevraagd. Samenloop Voor open systemen is het van belang om reeds bij de aanvraag voor de vergunning Waterwet t.b.v. het systeem de zaken m.b.t. het lozen van het water te organiseren, dit met het betreffende bevoegd gezag te overleggen en op te nemen in de vergunningsaanvraag. Groot voordeel is dat er geen aparte vergunningsprocedure doorlopen hoeft te worden. BodemenergieNL heeft met de overheid afgesproken dat zoveel mogelijk gebruik gemaakt zal worden van de mogelijkheid om de lozingen gelijktijdig met de aanvraag voor de wateronttrekking te regelen. BodemenergieNL roept iedereen op zoveel mogelijk alle zaken rond een bodemenergiesysteem in één vergunning te regelen. Het is belangrijk om conform de afspraken te werken en de zorgplicht serieus te nemen. Indien bij evaluatie over drie jaar blijkt dat zaken niet goed verlopen, zal de branche alsnog met verscherpte eisen geconfronteerd worden.

5 Pagina 5 Bodemenergie goes Nuts We staan in Nederland voor een forse opgave om de energievoorziening te verduurzamen. Met de 2020-doelstelling van 16% duurzame energie zullen alle opties moeten worden ingezet. Daarbij wordt vaak als eerste gedacht aan de wind, zonne- en bio-energie. Dat zijn inderdaad toepassingen van duurzame energie waar een grote bijdrage van kan worden verwacht. Er is echter een duurzame optie die naar mijn mening ver onderbelicht blijft en dat betreft duurzame warmte en koude vanuit de bodem: bodemenergie. DOOR TEUN BOKHOVEN (*) V an ons finaal energiegebruik zit 48 procent in verwarmen en koelen, waarvan het merendeel op een relatief laag temperatuurniveau van graden. Een ideale temperatuur om duurzaam op te wekken en in te zetten. In termen van energieopbrengst kan bodemenergie een zeer substantiële bijdrage leveren aan de energieneutraliteit van de gebouwde omgeving. Met uitzondering van geothermie zijn de meeste toepassingen nu al zeer kosteneffectief (dus zonder subsidie goed toepasbaar). Toch groeit deze sector minder hard dan je zou verwachten. Tegen deze achtergrond is dit het moment om op een baanbrekende wijze een lans te breken voor een veel grootschaliger toepassing van bodemenergie. Binnen de SER wordt nu gesproken en onderhandeld over de beste manier om onze gebouwde omgeving in 2050 energieneutraal te hebben. We kunnen nog een stap verder. Niet alleen energieneutraal op jaarbasis (dus we produceren per jaar net zoveel als we gebruiken), maar energieneutraal op ieder moment van de dag. Dat houdt in dat we voldoende opslagcapaciteit hebben voor onze koude- en warmtebehoefte op gebiedsniveau, zodat we op ieder moment in het jaar onze overbodige warmte en koude kunnen bufferen om het op een later tijdstip te onttrekken als we daar behoefte aan hebben. Vanuit de bodem een optimaal duurzaam opwek-, distributie- en opslagsysteem. Op kleine schaal kan dit nu al. Opschalen en beschikbaar krijgen voor de bestaande bouw is de opgave voor de komende tijd. Daarbij zullen individuele systemen die nu al met veel succes worden gerealiseerd de basis vormen voor grotere gebiedssystemen. Dat vraagt beperkt om technische doorbraken, maar veel meer om een andere manier om onze warmte- en koudenetten te gaan beheren. Goed om daarbij te kijken hoe we 100 jaar geleden onze nuts -voorziening hebben ingericht voor energie. Lokaal, decentraal en met grote betrokkenheid van de bevolking en de gemeenten. Dat zou wel weer eens het nieuwe model kunnen worden om onze warmte en koude voorziening echt te gaan verduurzamen: let s go Nuts. (*) Teun Bokhoven is voorzitter van TKI-EnerGO en de Duurzame Energie Koepel en deelnemer aan het SER-Energieakkoord. Certificering van bodemenergie verplicht Onderdeel van het wijzigingsbesluit voor bodemenergiesystemen dat per 1 juli ingaat, is een verplichte certificering voor bepaalde werkzaamheden aan het bovengrondse deel (de energiecentrale) en het ondergrondse deel van open en gesloten bodemenergiesysteem. Deze verplichte certificering zal ook van toepassing worden op een warmtepompsysteem in een woning met een gesloten bodemwarmtewisselaar. Doel van de erkenningsplicht is waarborgen dat bodemenergiesystemen robuust en betrouwbaar zijn en daadwerkelijk energiebesparing opleveren. Na invoering van de erkenningsplicht geldt een overgangsperiode van 1 jaar, dus in principe mogen alleen gecertificeerde bedrijven ná 1 juli 2014 werkzaamheden uitvoeren aan bodemenergiesystemen. In overleg met het Ministerie van I&M treffen de stichtingen KBI (met de BRL Ontwerpen, installeren en beheren van energiecentrales van bodemenergiesystemen ) en SIKB (BRL voor het ondergrondse deel) momenteel de voorbereidingen om de verplichte certificering te kunnen realiseren. In beide BRL-en staan o.a. ook de gestelde eisen aan de vakbekwaamheid en deze is aantoonbaar door te slagen voor de voorgeschreven Cito-examens.

6 Pagina 6 Zon centraal op Solar Days 2013 Nederlandse belangenorganisaties organiseren ook dit jaar weer samen de Solar Days, de promotiecampagne voor zonne-energie. Tijdens de Solar Days zijn overal in het land informatiebijeenkomsten, workshops, open huizen en rondleidingen op het gebied van zonne-energie. Mensen die zelf door middel van zonne-energie stroom of warmte opwekken doen dit omdat ze het belangrijk vinden te investeren in duurzame energie. Voor bedrijven en belanghebbende partijen in zonne-energie zijn de Solar Days een perfecte kans om extra aandacht voor de kansen van zonne-energie te vragen. I n de aanloop naar de Solar Days roepen we particulieren, bedrijven en belangenorganisaties op om mee te doen aan de Solar Days. Dat kan door het organiseren van informatiebijeenkomsten, het open stellen van huizen en bedrijfsgebouwen waar zonne-energie installaties te zien zijn. Op de website kunnen evenementen worden aangemeld en bekeken. Bezoekers kunnen tijdens de Solar Days toepassingen zien van zonne-energie installaties en verhalen uit de praktijk horen over aanschaf, installatie en gebruik. Solar City 2013 De Solar Days campagne gaat van start met een spraakmakend evenement en de verkiezing van de Solar City Dit is een Het Nationaal Zonne-energie debat op 13 mei Voorlopig programma door Holland Solar, Solar Magazine, UNETO-VNI, VEH, ODE, AgentschapNL, WISE, Zon op Nederland Opening met toelichting over Solar Days Presentaties met een relatie naar de kernthema s van het debat: Nederland in een internationaal perspectief (o.a. dumpingkwestie) Uitkomsten Nationaal Energie Akkoord Saldering in 2020 Ontwikkeling van de zonne-energie installatiebranche Kwaliteit van zonne-energiesystemen Zonne-energie in de gebouwde omgeving Zonne-energie in het duurzaam beleid van de gemeente Pauze Debat over kernthema s Uitslag Solar City Afsluiting en Netwerkborrel Locatie: Universiteit Utrecht Aanmelden voor het debat kan via info@solardays.nl gemeente in Nederland die zich positief inzet voor de toepassing van zonne-energie en waar bijzondere projecten zijn gerealiseerd op het gebied van zonne-energie. Op de website zal binnenkort vermeld staan welke gemeenten genomineerd zijn voor SolarCity Mee met de SolarTours? Na het succes van de voorgaande jaren worden ook dit jaar SolarTours georganiseerd speciaal voor woningcorporaties, projectontwikkelaars, gemeenten, architecten, studenten, bouwers, installateurs en energiebedrijven. Aanmelden kan via de website Wees er snel bij want het aantal plaatsen is beperkt. Forum netkoppeling van zonnestroomsystemen Een forum in het kader van PV GRID, een Europees onderzoek naar oplossingen voor het netbeheer bij grootschalige zonnestroom productie. Presentaties en een debat over de vraag hoe we in Nederland om moeten gaan met de administratieve, technische en financiële aspecten van netkoppeling. Met voorbeelden uit Duitsland en andere Europese landen. Programma 17 mei, uur Sessie 1 (English) About solar elecitricitry in the NL - Holland Solar Solar as a major source of electricity, EPIA Results from the PV GRID research in Germany BSWChallenges of Solar electricity and distributiongrid, DERLAB and SMA Sessie 2 (Dutch) Wrap up of Sessie 1 Debat over uitdaging in Nederlandse infrastructuur. Met netbeheerders en andere experts, o.a. met Annelies Huygen, centrum Energievraagstukken, TNO, Roland Vlam en Niels Müller, Loyens en Loeff Locatie: Loyens & Loeff, Amsterdam Opgeven kan door een te sturen naar: hollandsolar@hollandsolar.nl o.v.v. Forum PVGRID

7 Pagina 7 Verduurzaming van warmte biedt kansen voor 16%-doel Meer focus op duurzame warmte en verduurzaming van de bestaande infrastructuur biedt grote kansen voor het behalen van de doelstelling van 16% hernieuwbare energie in 2020, zo bepleit het Platform Bio-energie. PJ in 2020). Uit de gecommitteerde bedragen in SDE is af te leiden dat deze trend al is begonnen. Veel projecten betreffen uitbreiding van bestaande installaties met warmtebenutting. Meer inzicht in deze potentiële inbreidings -mogelijkheden zou tot snel te realiseren hernieuwbare energie productie kunnen leiden. O nlangs heeft ECN, in het kader van het SER-traject om tot een Energieakkoord te komen, een rapport uitgebracht waarin de tijdspaden om de verschillende duurzame energie opties tot realisatie te brengen worden uitgestippeld (ECN-E ). Qua potentieel geeft het rapport aan dat vooral van wind op land, wind op zee en bij- en meestoken van biomassa in kolencentrales grote bijdragen aan de doelstelling van 16% hernieuwbare energie in 2020 worden verwacht. Dat deze drie opties van groot belang zijn, onderschrijven wij. Wat ons opvalt is dat hierbij vooral focus op elektriciteitsproductie valt. Daar de warmtevraag in Nederland groter is dan de elektriciteitsvraag, is verduurzaming van die warmtekant ons inziens essentieel. Uitwerking van een visie daarop achten wij belangrijk voor het realiseren van de duurzame doelstelling van 16%. Volgens CBS (Energiegebruik voor warmte, update 2010) staat de verduurzaming van warmte nu op 2,4%; daar moet nog veel gebeuren. Ook gaat het genoemde rapport veelal uit van nieuw te bouwen projecten. Omdat 2020 snel nadert en projecten een lange doorlooptijd hebben, zoals in het rapport ook wordt aangegeven, zouden de mogelijkheden voor verduurzaming binnen bestaande infrastructuur wellicht sneller een bijdrage kunnen leveren. Als voorbeeld noemen wij Stadsverwarming Purmerend dat aflopende restwarmtevoorziening gaat vervangen door biomassa-ketels: een bijdrage van 1 PJ aan de duurzame doelstelling (ECN: 349 Omdat de focus in het rapport op de drie voornoemde duurzame energie opties ligt, hebben we de CBS-cijfers voor 2011 er nog eens naast gelegd. Daaruit blijkt dat bioenergie niet alleen voor bijna 75% aan de duurzame energieproductie bijdraagt, maar dat dat ook in een grote variëteit aan technieken gebeurt. Technieken die zowel de productie van elektriciteit, warmte, biogas als biobrandstof in zich bergen. Bio-energie is als controleerbare basislastvoorziening een belangrijke pijler in een duurzame energievoorziening in combinatie met in hun aard variabele bronnen als zon- en windenergie. En klein- en middenschalige biomassainstallaties kunnen ook flexibel voor pieklastbedrijf worden bedreven, zodat deze eventueel in combinatie met gasvermogen goed samen kunnen gaan met energie uit wind en zon. Door inzet van lokale biomassa kunnen ook bij uitstek duurzame decentrale energieconcepten worden ontwikkeld. Bio-energie biedt voor zowel lokale projecten, de agrarische sector als de industrie kansen tot verduurzaming en werkgelegenheid. Datzelfde geldt voor innovatie: technieken als pyrolyse en torrefactie, een ontwikkelings- en testfaciliteit voor algen in Wageningen en de Biobased Economy kunnen Nederland een regionale en nationale economische impuls geven. Samenvattend willen wij bepleiten om naast de drie focusopties, aandacht te besteden aan het ontwikkelen van een structuurvisie op de verduurzaming van de warmtevraag, en de mogelijkheden van verduurzaming in bestaande infrastructuur (met name industrie) verder te verkennen, zodat op korte termijn stappen kunnen worden gezet op weg naar 16% duurzame energie in Parallel daaraan met nieuwe ontwikkelingen aan de slag te gaan die in de jaren daarna aan duurzame energie kunnen gaan bijdragen.

8 Pagina 8 NWEA: Tempo maken om verloren tijd in te halen Structuurvisie biedt kansen voor doorgroei windenergie Ruimte voor minstens MW windenergie op land. Om dat mogelijk te maken heeft het Kabinet onlangs de 'Ontwerp-Structuurvisie wind op land uitgebracht. Het Kabinet kiest daarin tot tevredenheid van NWEA voor de korte en lange termijn voor meer windenergie: wind is cruciaal voor de doelstelling tot 2020 en MW is geen einddoel. NWEA betreurt evenwel dat nipt van ruimte voor MW wordt uitgegaan. Er zullen immers gebieden afvallen. A an de publicatie van de Structuurvisie Wind op Land is veel vooraf gegaan. Al ruim vier jaar wordt over de ruimtelijke plannen gesproken. De afgelopen twee jaar lag de voortgang vrijwel stil door onenigheid tussen Rijk en provincies over de vraag wie de regie over de ruimte heeft. Met het bestuursakkoord tussen Rijk en provincies begin dit jaar is het aanwijzen van ruimte voor wind weer vlot getrokken. Dat betekent, naar de mening van NWEA, dat nu tempo gemaakt kan worden met veel projecten, zodat de verloren tijd weer kan worden ingelopen. Cruciaal Positief is dat de Structuurvisie het belang van windenergie centraal stelt. De MW is cruciaal (pagina 6) om het oude doel van 14% duurzame energie te halen. Bekeken wordt nog of en hoeveel méér wind op land nodig is voor de verhoogde doelstelling van 16%. Dat zal dan ook betekenen dat méér ruimte voor wind op land op de kaart moet worden gezet. Het Kabinet is van plan nog voor de zomer de extra 2 procent nader in te vullen. De Structuurvisie constateert ook dat MW geen eindbeeld is voor de doorgroei van wind op land, ook los van de discussie over de verhoogde doelstelling van 16%. Windenergie zal Winddag 2013 save the date Op en rond de Winddag (Global Wind Day) vinden dit jaar meerdere activiteiten plaats. Op vrijdag 14 juni is een inhoudelijke en netwerkbijeenkomst gepland in Noord-Brabant met een excursie naar het nieuwe windpark Kreekraksluis, net over de grens in Zeeland. Noteer alvast de datum! NWEA-leden ontvangen binnenkort meer informatie. Het programma komt binnenkort op Zaterdag 15 juni staat in het teken van de Open Winddag en woensdag 19 juni volgt op initiatief van de Maritime Campus Nederland (Den Helder) een onderwijsdag gericht op offshore wind. in de toekomst in veel meer gebieden in Nederland een grote of kleine rol in het landschap gaan spelen. De Structuurvisie biedt kansen voor windenergie op land, constateert NWEA. Niet alleen in grootschalige projecten, maar nadrukkelijk daarnaast ook door ruimte te bieden aan kleinere projec-

9 Pagina 9 ten. Het is daarbij sterk aan de provincies om te bepalen waar die doorgroei plaats kan vinden. De Rijksstructuurvisie zal door het Rijk gebruikt worden om gebieden te toetsen voor grootschalige windenergie (projecten van meer dan 100 MW). Goedkoopste vormen De positieve insteek voor windenergie op land is mede ingegeven door het feit dat wind op land een van de goedkoopste vormen van duurzame energie is en absoluut noodzakelijk is om landelijke doelstelling voor duurzame energie te halen, constateert het Kabinet. Daarvoor is volgens het Kabinet óók wind op zee nodig, naast onder meer biomassabijstook (pagina 4). Voor de provincies gelden prestatieafspraken voor het realiseren van de taakstelling die zij in het bestuursakkoord met het Rijk zijn aangegaan. Deze prestatieafspraken zijn ook in lijn met een eerdere wens van de Tweede Kamer (motie-dikkers, pagina 8). De voortgang zal, vanaf 2013, continu met de provincies Aanmelden voor Open Winddag Op 15 juni wordt de Open Winddag georganiseerd, een dag waarop het publiek op verschillende locaties verspreid over Nederland windturbines kan bezoeken. De eerste Open Winddag vorig jaar trok ongeveer 1000 bezoekers; er deden ruim 20 turbine-eigenaren mee. NWEA verzorgt voor deelnemers een pakketje met materialen om uit te delen aan de bezoekers. Eigenaren of beheerders van turbines die op die dag hun turbine willen openstellen voor het publiek kunnen zich nu al aanmelden: winddag@nwea.nl (ook voor informatie). Er hebben zich voor dit jaar inmiddels meerdere windparken aangemeld die mee doen! Zie ook: beoordeeld worden of de doelstelling gehaald wordt. NWEA acht dit essentieel, want als locaties afvallen zal zo spoedig mogelijk een andere locatie in beeld moeten komen om voor 2020 nog mee te kunnen tellen. NWEA gaat ervan uit dat, ingeval afvallende locaties, vanwege de tijd toch vooral al bekende, eerder in gang gezette projecten in beeld zullen komen. 'Nipt' De sector betreurt dat voor het aanwijzen van locaties en gebieden nipt van MW wordt uitgegaan. Locaties zullen afvallen of kleiner uitpakken. Om daadwerkelijk aan MW te komen, zou minstens ruimte voor MW in onderzoek in beeld moeten zijn. In dit licht is het ook te betreuren dat niet alle lopende gebieden waar een aanvraag onder de rijkscoördinatieregeling is gedaan in de milieueffectrapportage en Structuurvisie worden meegenomen. Opvallend is met name dat mogelijke grootschalige locaties in Noordoost Nederland en Afsluitdijk niet volwaardig zijn opgenomen. Overigens kunnen deze gebieden nog in beeld komen vanwege het afvallen van locaties of een hogere doelstelling voor wind op land (vanwege het 16%- doel). NWEA wijst erop dat windparken nog niet gerealiseerd zijn als ze ruimtelijk mogelijk zijn gemaakt. Een aantal potentiële beperkingen dient opgelost te worden, zoals beperkingen door militaire radar in sommige gebieden, beperkingen om te bouwen op en nabij waterstaatswerken, onduidelijkheden rond externe veiligheid en voldoende zekerheid dat wind op land kan meedingen in de SDE+ stimuleringsregeling. Overleg Over deze mogelijke belemmeringen is NWEA op constructieve wijze in overleg met zowel Rijk als provincies. NWEA wil komende tijd de gesprekken met zowel Rijk als provincies intensiveren om gezamenlijk de noodzakelijke doorgroei naar minstens MW mogelijk te maken. Op korte termijn zal NWEA ook formeel reageren op de Ontwerp-Structuurvisie en dan op meerdere aspecten ingaan. De Ontwerp-Structuurvisie Wind op Land, de passende beoordeling en het PlanMER zijn te vinden op de website van de Rijksoverheid.

10 Pagina 10 Anti-dumping boetes kunnen banen kosten in de gehele Europese zonne-industrie Europese bedrijven in gehele keten van zonne-energie strijden tegen importheffing Chinese modules De door de Europese Commissie voorgestelde anti-dumping boetes op Chinese zonnepanelen moeten van de baan. Het schaadt de gehele keten van zonne-panelen en dan voornamelijk de installatiesector. Dat zeggen 1024 Europese bedrijven in een brief aan de Europese Commissie. D e ruim duizend bedrijven hebben zich verenigd in de Alliance for Affordable Solar Energy, AFASE. Zij schreven begin april een brief aan de Europese Commissie en Eurocommissaris Karel De Gucht in het bijzonder. Aanleiding voor de brief van AFASE is de mogelijke importheffing die de Europese Commissie zou willen invoeren om dumping van Chinese zonnepanelen tegen te gaan. Hiermee wil de Europese Commissie Europese producenten beschermen tegen de concurrentie uit China. De brief wijst op de negatieve effecten van op de groei van zonne-energie in de EU, alsmede op het scheppen van werkgelegenheid in Europa. "Er zijn geen winnaars, alleen verliezers ten koste van de gehele zonne-industrie in de EU", zegt directeur Wouter Vermeersch van het Belgische zonne-energiebedrijf Cleantec Trade. "Boetes op geïmporteerde zonne-energie producten en hun onderdelen zijn slecht voor de gehele Europese zonne-industrie, omdat zij leiden tot forse prijsstijgingen en ze temperen de vraag naar zonnepanelen," voegde Wouter Vermeersch. Banen op de tocht Op BNR Nieuwsradio zegt directeur Dennis Gieselaar van Oskomera Solar Power Solutions dat de EC hier de plank misslaat: Europese zonnepaneel producenten zijn op twee handen te tellen. Het gaat om de industrie daaromheen, zo zei Gieselaar. In de brief wijzen de 1024 bedrijven in de zonne-energie dat het vooral in de gehele keten wordt gevoeld. Het gaat hierbij vooral om importeurs en installateurs van zonne-installaties die hier de gevolgen van gaan merken. Voor hen wordt het product duurder en dus minder interessant, aldus Gieselaar. Volgens de Oskomera-directeur kan een importheffing wel eens ten koste gaan van banen in de gehele Europese zonneindustrie. Europarlementariër Esther de Lange van het CDA, tevens op BNR, vindt het goed dat de Europese Commissie dumping van Chinese zonnepanelen een halt toe wilt roepen: Als er daadwerkelijk sprake is van dumping, dan moet dit stoppen. De Lange spreekt daarbij over een zogenoemde proportionaliteitstoets, waarbij de Commissie ook zichtbaar rekening zal houden met de mogelijke effecten van een maatregel zoals een importheffing: Ook daar wordt naar gekeken. Maar alleen al de dreiging van een mogelijke heffing zorgt volgens Gieselaar voor paniek bij duizenden bedrijven. De markt zal daarom de komende maanden al stil komen te liggen. Gesprek van de dag Op de beurs Solar Solutions, die 17 en 18 april in de Expo Haarlemmermeer werd gehouden, was de importheffing het gesprek van de dag. "Niemand weet waar 'ie aan toe is nu", vertelt Mark Vinke van SolarClarity aan BNR. "Tot de tijd dat we zekerheid hebben, is het lastig voor jezelf om er een mening over te vormen en wat de toekomst ons brengt." Ivo Stroeken van het Belgische zonne-energiebedrijf Enfinity vertelt dat een investering in zonnepanelen over twintig jaar nog steeds het beste rendement is op je geld. "Als de importheffing betekent dat de zonnepanelen weer voor een realistische prijs te koop worden aangeboden, dan kan ik het me voorstellen. Er zijn nu prijzen op de markt, waarvan je je af kan vragen of dat niet onder de kostprijs is." Een Chinese handelaarster die op de beurs werd geïnterviewd, vindt het niet gerechtvaardigd dat er eventueel een importheffing komt. Wij verkopen niet onder kostprijs, en het zijn panelen van uitstekende kwaliteit. In juni neemt de Europese Commissie een officieel besluit over de importheffing. Holland Solar zet een dezer dagen een enquête uit onder haar leden over dit onderwerp. Lees hier de gehele brief van AFASE

11 Pagina 11 Zorgen over mogelijke inmenging door minister bij nieuwe ACM De mogelijkheden voor de minister van Economische Zaken om de nieuwe toezichthouder Autoriteit Consument en Markt (ACM) bij te sturen zijn ongewenst. Dat zei prof.dr. M.P. Schinkel van de Universiteit van Amsterdam vorige maand op BNR Nieuwsradio. Hij sprak zelfs van een valse start van de nieuwe toezichthouden. O p 1 april is de Nederlandse Mededingsautoriteit (NMa) opge-gaan in de Autoriteit Consument en Markt (ACM). Daarmee is het toezicht op de energiemarkten nu een verantwoordelijkheid van de ACM als nieuwe zelfstandige bestuursorgaan. De instelling van dit orgaan heeft nog even op zich laten wachten omdat de Eerste Kamer vragen stelde bij de onafhankelijkheid (Europees onafhankelijkheidsvereiste) en effectiviteit, belangrijke uitgangs-punten voor een zelfstandig bestuursorgaan. Na debatten met Minister Kamp (EZ), onder wiens verantwoordelijkheid de ACM valt, is de Senaat echter toch akkoord gegaan met de wet die de instelling van de ACM regelt. Professor Schinkel stelt dat de ACM een valse start heeft gemaakt, veroorzaakt door het institutionele ontwerp en de twijfel over politieke inmenging. Daar waar de ACM als zelfstandig bestuursorgaan onafhankelijk moet toezien op een goede kwaliteit van de (energie)voorziening, lage prijzen en een voldoende concurrentie op de markt is er sprake van mogelijke politieke inmenging door de minister van Economische Zaken, die als overheidsverantwoordelijke voor onder meer het energiebeleid een direct belang behartigt. Schinkel vindt dat ongewenst en stelt vast dat dit ook zeer kritisch gevolgd wordt door Brussel. STROOM De Senaat heeft bij de behandeling van de ACM-Instellingswet weliswaar vragen gesteld over de mogelijke politieke inmenging door de minister in het licht van het Europese onafhankelijkheidsvereiste, maar er zijn volgens professor Schinkel nog voldoende mogelijkheden voor de minister over om vooraf en achteraf te sturen en in te grijpen via bijvoorbeeld beleidsregels en de mogelijkheid om ACM-besluiten te vernietigen. Schinkel is van mening dat de discussie over de inrichting en werking van de ACM opnieuw gevoerd moet worden bij de behandeling van de STROOM-wetgeving dit jaar. EU Parlement ontkracht het ETS systeem Deze week heeft het Europees parlement de belangrijkste kans om van het ETS nog een werkend system te maken effectief de das om gedaan. Het ETS systeem, bedoeld om de uitstoot van CO2 te beperken en daarmee o.a. een stimulans in te bouwen voor duurzame energie, functioneert al jaren niet. De prijs voor CO2 ligt de laatste tijd rond de 5,- / ton, terwijl deze volgens de oorspronkelijke plannen, nu ergens rond de 20-30,-/ton zou moeten liggen. Dit is het gevolg van de combinatie van teveel uitgegeven vrije ETS rechten en een Europese recessie, waardoor de uitstoot lager is dan gepland. Om dit te corrigeren wilde de EU commissie 900 miljoen CO2 rechten uit de markt halen (zogenaamd backloading) om daarmee de prijs in ieder geval wat te ondersteunen in de richting van de oorspronkelijke doelen. Helaas heeft het parlement dit niet gesteund en is de prijs nog weer verder gedaald. Bij de energie-intensieve industrie kon de vlag uit voor deze geslaagde lobby. Het ETS systeem is nu al feitelijk dood- we hoeven het alleen nog maar te begraven. It s a pitty we seem to back the loosers, instead of supporting the renewable winners of the future of our energy system konden we na de stemming optekenen uit Brussel.

12 Pagina 12 KORT NIEUWS *** KORT NIEUWS *** KORT NIEUWS *** Energiefabels doorgeprikt De VVM, netwerk van milieuprofessionals geeft het Tijdschrift Milieu uit. Vanaf april bevat dit tijdschrift een nieuwe rubriek: Energiefabels doorgeprikt. Over energie bestaan veel misverstanden. In deze nieuwe rubriek helpt prof.dr.jo Hermans vier keer per jaar sprookjes de wereld uit. Hermans is emeritus hoogleraar natuurkunde aan de Universiteit Leiden en onder meer auteur van de Energie Survival Gids. Nieuwsgierig naar de eerste fabel: milieuvriendelijk scheren? Vraag een proefexemplaar op van het tijdschrift Milieu via ovv milieu nr 2. Voortaan 8x per jaar Milieu in de bus? Word dan lid van de VVM! Voor meer info zie: of bel met Voorlichtingsbijeenkomst over mkb-regeling Topsectoren Chemie en Energie Op dinsdag 23 april organiseert Agentschap NL een voorlichtingsbijeenkomst over de regeling MKB-Innovatiestimulering Topsectoren. De bijeenkomst richt zich specifiek op de MIT-regeling voor de Topsectoren Chemie & Energie inclusief Biobased. De bijeenkomst vindt plaats van uur in de Jaarbeurs Utrecht (Irenefoyer, ingang Oost). Met de MIT-regeling biedt het ministerie van Economische Zaken ondernemers de mogelijkheid financiële ondersteuning te ontvangen. Mkb-ondernemers kunnen subsidieaanvragen indienen voor innovatieve activiteiten binnen de Topsectoren Chemie en Energie. Naast informatie over de MIT-regeling krijgt u tijdens deze bijeenkomst ook informatie over het Innovatiekrediet en de KIEM-regeling van NWO. Programma uur Inloop en koffie uur Welkomstwoord uur Presentatie over de MIT-regeling Bart ten Brink, adviseur Agentschap NL uur Gemaakte keuzes door de Topsectoren Chemie en Energie Arie Brouwer, Topsector Chemie en Teun Bokhoven, Topsector Energie uur Ruimte voor vragen uur Koffie- en theepauze uur U kunt terecht bij verschillende informatietafels en in gesprek gaan met vertegenwoordigers van de 2 Topsectoren, Agentschap NL en NWO Aanmelden U kunt zich aanmelden voor deze bijeenkomst bij aletta.sieval@agentschapnl.nl of alexandra.vannus@agentschapnl.nl Enterprise Europe Network organiseert matchmaking duurzame energie Bedrijven die zakenpartners willen ontmoeten uit de duurzame-energiesector in Scandinavië en Oost-Europa, kunnen nu het matchmaking event Energy Match bezoeken. Dit vindt plaats tijdens de vakbeurs ENERGY EUROPE van 23 t/m 25 mei in Kopenhagen. Het Enterprise Europe Network Nederland is medeorganisator van dit matchmakingevenement. De beurs en business meetings richten zich op: duurzame-energieproductie; transport zonder emissies; energie-efficiency; groene gebouwen. Bedrijven uit duurzame-energiesector tijdens het evenement is een sterke afvaardiging uit de Scandinavische landen en Oost-Europa aanwezig. Ook zijn er bedrijven uit andere Europese landen. Het Enterprise Europe Network organiseert gelijktijdig met internationale beurzen matchmaking events. Op basis van onlineprofielen geven bedrijven voorafgaand aan het evenement aan met wie ze willen spreken en waarover. Op die manier haalt u het maximale uit uw beursbezoek. De geplande gesprekken duren telkens 30 minuten. Zo kunt u op één dag met meerdere potentiële klanten en partners spreken over commerciële of technologische samenwerking. Inschrijven kan tot en met 8 mei via Meldt u zich aan voor Nieuwsflash Om u nog beter op de hoogte te houden van de ontwikkelingen van duurzame energie, beginnen we binnenkort met het versturen van een digitale nieuwsbrief. In de Nieuwsflash vindt u een selectie van het belangrijkste nieuws dat op onze website gepubliceerd wordt. De Nieuwsflash wordt vier à vijf keer per jaar verstuurd in de maanden dat er geen Signaal wordt uitgegeven. Bovendien ontvangt u de Nieuwsflash als er zeer belangrijk nieuws is dat zo snel mogelijk gecommuniceerd moet worden. De Nieuwsflash gaat dan enkel over dit onderwerp. Aanmelden U kunt zich aanmelden door het sturen van een tje naar redactie@dekoepel.org met als onderwerp: Aanmelding Nieuwsflash. S.v.p. in het bericht uw voor- en achernaam en de naam van uw organisatie vermelden.

13 Pagina 13 EstafetteColumn Circulaire economie biedt kansen DOOR LUKAS HOEX P vda-kamerlid Jan Vos pleitte onlangs voor een waakhond die moet toezien op maatschappelijk verantwoord gedrag van bedrijven. Een bedenkelijk voorstel dat duidelijk de beperkte visie op de rol van het bedrijfsleven in de maatschappij laat zien. Eens, ondernemers horen zich netjes te gedragen, maar bedrijven hebben ook een belangrijke rol om de transitie naar een beter houdbare economie mogelijk te maken. In deze transitie is niet alleen alles iets minder slecht doen van groot belang, maar vooral ook het aanpassen van huidige productie en consumptie patronen richting een duurzamer systeem. De concepten Duurzaamheid en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen zijn een belangrijk onderdeel geweest in het creëren van bewustzijn rondom de effecten van onze keuzen op mensen en ecosystemen in andere werelddelen of andere generaties. Groot nadeel is dat het ondernemers weinig motivatie geeft om waarde toe te voegen. Want je moet een erg positieve geest hebben om met het erkennen van de problemen waar de wereld voor staat nog veel kansen te zien. Duurzame energie is een mooi voorbeeld van een aspect van duurzame ontwikkeling waar mensen wel mogelijkheden in zien. Het biedt een alternatief model waarin groei in welzijn duidelijk mogelijk is. De Circulaire Economie is eveneens concreet handelingsperspectief dat een berg aan mogelijkheden biedt aan ondernemers, studenten en werknemers die hun kennis en talent in willen zetten voor een wereld die niet tegen haar fysieke grenzen aan loopt. Een circulaire economie karakteriseert zich door een productiesysteem dat door design en intentie hergebruik van producten en haar beperkt beschikbare grondstoffen mogelijk maakt. Afval bestaat dan ook niet in de circulaire economie, waardoor de energie die in producten en materialen is gestoken minden verloren zou gaan. Energie wordt hierin overigens niet als product van een begrenst beschikbare grondstof gezien, waarmee er de assumptie is dat het om hernieuwbare energie gaat. Een complete herontwikkeling van het huidige productiesysteem - inclusief productontwerp en verdienmodellen - is hiervoor echter essentieel. Als de wetgever statische grenzen aan ondernemers op gaat leggen wat verantwoord ondernemen is in het huidige lineaire productie systeem, zou dat het ontwikkelen van deze handelingsperspectieven wel eens tegen kunnen werken. Wat we nu als onverantwoord zien voor een bepaald bedrijf of bedrijfstak, bijvoorbeeld 30% meer energieverbruik, kan in een circulair economisch systeem misschien een grote verbetering betekenen. Neem bijvoorbeeld energiegebruik in de levenscyclus van een willekeurig product. In een lineair productiesysteem van grondstofwinning naar productie naar consumptie en naar afval, is het energiegebruik op een bepaalde manier over de keten verdeeld. Als we datzelfde product in een circulair productiesysteem zouden vervaardigen verandert het totale energieverbruik niet alleen, maar verschuift het energieverbruik ook aanzienlijk tussen de spelers in de keten. Volgens een uitgebreid onderzoek van McKinsey afgelopen jaar biedt de Circulaire Economie een grote kans voor het commercieel haalbaar en duurzaam inrichten van een aantal onderzochte productieketens. Mocht dit opgepikt worden door het bedrijfsleven en gedreven jonge medewerkers, wat het afgelopen jaar steeds meer is gebeurd, zal dit een belangrijke uitdaging worden voor de overheid. Want niet alleen de impact op de energiemarkt kan gigantisch zijn, maar ook die op de arbeidsmarkt, op belastingen en op machtsverhoudingen tussen consument en producent. Lukas Hoex is partner bij Polre Advisory, dat vanuit Nederland en China bedrijven adviseert over duurzame product en business model innovaties.

14 Pagina 13 KORT NIEUWS ***KORT N Klimaattop op hoog niveau in juni 2014 Naast de brancheverenigingen zijn de volgende bedrijven deelnemer van de Duurzame Energie Koepel Bovenop de top van de Kilimanjaro, in het Afrikaanse Tanzania, wordt volgend jaar juni een klimaattop gehouden, die in het teken staat van het vergroenen van de aarde. Daaraan zullen leiders van grote bedrijven, overheden, NGO s en artiesten participeren. De organisatoren en deelnemers komen samen om een beweging te starten om de klimaatcrisis aan te pakken en om ecosystemen en dus complete gebieden te revitaliseren. Met de klim naar de top van de Kilimanjaro met bovenstaande leiders zal er een wereldwijde beweging voor deze vergroening gestart worden. Op de Kilimanjaro zullen de geweldige business-cases voor vergroening welke er nu bestaan, gekoppeld worden aan de aanwezige leiders. De wereldwijde beweging zal versterkt worden door topartiesten met baanbrekende acties en allerlei lokale evenementen en activiteiten welke mede door (sociale) media gepromoot worden. De Kilimanjaro Klimaattop is een initiatief van de Naga Foundation en een aantal leden van de Young Club of Rome. Programma startbijeenkomsten Kilimanjaro Climate Summit 3, 4 en 5 mei: 19:00 (3 mei) / 13:00 (4 en 5 mei): Ontvangst met avondeten of lunch. 19:05-19:45 (3 mei) / 13:05-13:45 (4 en 5 mei): Introductie 'Climate summit on the summit of Kilimanjaro', onder het genot van het avondeten of de lunch. Uitleg projectplan en organisatie. 19:45-21:45 (3 mei) / 13:45-15:45 (4 en 5 mei): Werken in projectgroepen: iedereen maakt een start in zijn/ haar projectgroep, waar hij/zij van te voren in is ingedeeld, aan de hand van ieders kerncompetenties en persoonlijke voorkeuren. Elke projectgroep: maakt kennis en maakt een start met de werkzaamheden in de projectgroep. 21u45-22u15 (3 mei) / 15u45-16u15 (4 en 5 mei): Afsluitende borrel, elke projectgroep geeft om de beurt een korte presentatie van wat er besproken is en wat de volgende stappen zijn. Meer informatie bij de Young Club of Rome: NL/

15 Pagina 15 O V E R S T I C H T I N G D U U R Z A M E E N E R G I E K O E P E L De Duurzame Energie Koepel is in 2002 opgericht en heeft tot doel de toepassing van duurzame energie in Nederland te bevorderen en te stimuleren. De stichting richt zich met name op het vergroten van de invloed op de politiek en de beleidsmakers ten gunste van duurzame energie en houdt zich bezig met directe (generieke) belangenbehartiging van de duurzame energiesector. In eerste instantie ligt het accent op Nederland, maar daarnaast, mede via EREF en EREC, ook op Europa. Het uitgangspunt hierbij is dat alle vormen van duurzame energie noodzakelijk zijn om de (inter)nationale doelstellingen ten aanzien van het gebruik van duurzame energie, het beperken van de uitstoot van CO2 en het beperken van de milieubelasting ten gevolge van de energievoorziening te realiseren. De deelnemende brancheorganisaties vertegenwoordigen ruim 500 bedrijven en instellingen op het gebied van duurzame energie en vormen daarmee een krachtige vertegenwoordiging van de sector. De voorzitters van de aangesloten brancheverenigingen vormen het bestuur van de stichting. Daarnaast kent de Duurzame Energie Koepel een visievormende deelnemersraad waarin bedrijven en organisaties zitting hebben. De verschillende brancheverenigingen voor duurzame energietechnologieën die zijn vertegenwoordigd in de Duurzame Energie Koepel zijn: Bio-energie Stichting Platform Bio-Energie (PBE) Koude- en warmte-opslag Vereniging Bodemenergie NL Zonne-energie Vereniging Holland Solar Windenergie Vereniging Nederlandse Wind Energie Associatie Warmtepompen Dutch Heat Pump Association Energie uit Water Vereniging voor Energie uit Water (EWA) D E E L N E M E R D U U R Z A M E E N E R G I E K O E P E L W O R D E N? Herkent u de filosofie van uw bedrijf of organisatie in onderstaande doelen van de Duurzame Energie Koepel? Wilt u bij politici en beslissers in Europa en in Nederland het geluid over hernieuwbare energie (inclusief decentrale opwekking) laten horen? En wilt u dat de belangen behartigd worden vanuit een positie waarin geen enkele afhankelijkheid bestaat van overheidsgelden? Vraag dan een gesprek met het bestuur aan over de mogelijkheden om toe te treden tot het selecte visievormende deelnemersberaad van de Duurzame Energie Koepel. Mail naar dekoepel@dekoepel.org of bel Het doel van de stichting is het bevorderen van de toepassing van duurzame energie en alles wat hiermee (in)direct verband houdt. Definitie duurzame energie geen negatief effect of schade voor toekomstige generaties; de bron is onuitputtelijk of hernieuwbaar; de conversieprocessen passen binnen de maatschappelijk aanvaarde milieunormen. Doelstellingen Duurzame Energie Koepel creëren van een maatschappelijke omgeving waar duurzame energieproducten en -diensten kunnen worden afgezet die de continuïteit van de branche verzekert en zorgt voor groei; evenwichtig beïnvloeden van de beleidsmakers; integreren van duurzame energie in landelijke, stedelijke en offshore omgeving. Potentiële deelnemers Koepelorganisaties die een collectief belang behartigen voor duurzame energietechnologieën; bedrijfsmatig betrokken rechtspersonen. Steun ons werk: Wordt ook Vriend van de Duurzame Energie Koepel: Donaties zijn welkom op: NL 45 RABO t.n.v. Duurzame Energie Koepel te Utrecht. COLOFON Duurzame Energie Koepel Korte Elisabethstraat JG UTRECHT contact: redactiesignaal@dekoepel.org Redactie: Monique van Eijkelenburg (Directeur Strategie) mjvaneijkelenburg@dekoepel.org Harmen Weijer Druk: Multimediaconcepts