Casuïstiek: Negatieve effecten van de belasting op leidingwater (BOL)

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Casuïstiek: Negatieve effecten van de belasting op leidingwater (BOL)"

Transcriptie

1 Bijlage Casuïstiek: Negatieve effecten van de belasting op leidingwater (BOL) Casus Industriewater Eerbeek In Eerbeek zijn drie papierfabrieken actief. Deze onttrekken jaarlijks een grote hoeveelheid grondwater voor hun productie. In het productieproces komt afvalwater vrij dat via een leiding naar Industriewater Eerbeek (IWE) gaat. IWE zuivert het afvalwater van de papierfabrieken en loost het effluent (lees: het gezuiverde afvalwater) op het oppervlaktewater. IWE is met de papierfabrieken overeengekomen om het effluent niet langer te lozen maar terug te leveren aan de papierfabrieken die dit water opnieuw kunnen toepassen in het productieproces. Tegelijk wordt er energie gewonnen uit het afvalwater. Dit duurzame en innovatieve initiatief gaat gepaard met een investering van 2,7 miljoen voor onder meer de aanleg van leidingen en de bouw van een biogasinstallatie. Door hergebruik van gezuiverd afvalwater hoeft DS Smith De Hoop, één van de Eerbeekse papierfabrieken, jaarlijks m³ minder grondwater te onttrekken. Daarmee wordt een bijdrage geleverd aan de bestrijding van het droogteprobleem op de Veluwe. Het ministerie van Economische Zaken heeft een subsidie van aan het project toegekend. De (terug)levering van het gezuiverde afvalwater door IWE aan de papierfabrieken valt nu nog onder het regime van de BOL. Dit betekent voor de papierfabrieken een extra lastenverzwaring van circa per jaar. Daardoor komt dit duurzame en innovatieve initiatief zwaar onder druk te staan. Uit analyses blijkt namelijk dat de investering als gevolg van de nieuwe regels niet rendabel is. Casus DOW Terneuzen Chemieconcern DOW Terneuzen heeft een installatie in gebruik genomen waarmee het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) De Drie Ambachten (DDA) in Terneuzen kan worden nagezuiverd. Vervolgens kan DOW het water hergebruiken als ketelvoedingswater. Het effluent wordt door het waterschap via een leiding geleverd aan DOW. Behandeling van het zoete effluent kost minder energie dan het zuiveren van het zilte water uit de Westerschelde. Naast het energetische voordeel heeft hergebruik van effluent tevens als voordelen dat de membranen minder snel vervuilen en lozing van het concentraat van de membraaninstallatie minder milieubezwaren kent door het lagere chemicaliëngebruik. Het initiatief heeft diverse milieuprijzen gekregen. Het waterschap levert jaarlijks circa 1,2 miljoen m³ effluent aan DOW. De nieuwe regels met betrekking tot de BOL leiden voor wat betreft de levering van effluent van DDA aan DOW tot een lastenverzwaring van circa per jaar. De levering van het effluent van DDA is slechts één van de leveringen waarbij water door DOW wordt hergebruikt. Het belasten van alle duurzame leveringen aan DOW Terneuzen leidt voor het bedrijf tot een extra lastenverzwaring van circa per jaar. Daarmee wordt het hergebruik van water dus onaantrekkelijk. Casus duurzame levering van deelstromen door AkzoNobel Bij de zoutproductie van AkzoNobel in Delfzijl komt een waterstroom van hoge kwaliteit vrij die momenteel in de Eems wordt geloosd. Uit onderzoek blijkt dat deze waterstroom bijzonder geschikt is voor bedrijven in de omgeving. Eén van deze bedrijven, ESD-SIC (producent van siliciumcarbide), kan het industriewater van AkzoNobel op verschillende manieren hergebruiken, onder meer door dit in te zetten voor de opwek van elektriciteit. Dit initiatief heeft diverse voordelen voor ESD-SIC en de andere bedrijven die het industriewater

2 van AkzoNobel innemen, zoals een drastische vermindering van de inname van zoetwater en een zeer significante beperking van het gebruik van chemicaliën voor ontharden en demineraliseren. Het project vereist echter een forse investering, onder meer in de aanleg van een leiding die het water van AkzoNobel naar de hergebruikers leidt. Studies tonen aan dat het in het geval van ESD-SIC om een rendabele investering gaat, met name als gevolg van lagere kosten door vermindering van het gebruik van chemicaliën. Door de heffing van de BOL komt dit duurzame en innovatieve initiatief onder druk te staan. Uit analyses blijkt namelijk dat de investering (ca ) als gevolg van de nieuwe regels niet langer rendabel is. Casus BASF en Sappi BASF ontwikkelt en produceert op de locatie in Maastricht pigmentpreparaten. BASF beschikt over een vergunning voor het oppompen van m³ grondwater per jaar. In plaats van grondwater, wordt echter industriewater gebruikt van de nabij gelegen papierfabriek SAPPI. Daartoe is een persleiding aangelegd voor de levering van industriewater van Sappi naar BASF, een investering van meerdere miljoenen euro s. Vanaf de ingebruikname is vrijwel geen grondwater meer opgepompt. De inname van industriewater ( 0,21/m³) is voor BASF duurder dan het oppompen van grondwater waarover slechts een provinciale heffing hoeft te worden betaald ( 0,015/m³). BASF neemt omwille van haar duurzaamheidsambitie deze extra kosten voor haar rekening. De BOL leidt echter nagenoeg tot een verdubbeling van het tarief ( 0,41/m³). In dat geval is hergebruik van industriewater bijna 30x duurder dan gebruik van grondwater. Indien BASF overgaat op het gebruik van grondwater, zou de bereikte duurzaamheidswinst verloren gaan. Casus gebruik van restwater in de land- en tuinbouw Op het terrein van Suiker Unie in Dinteloord wordt een waterfabriek gebouwd. Hierin wordt gezuiverd proceswater van de suikerfabriek omgezet in gietwater voor de glastuinbouw in Nieuw Prinsenland. De glastuinbouwbedrijven kunnen ongeveer 85%van hun waterbehoefte afdekken met regenwater. De resterende 15% komt van de gietwaterinstallatie. In de nieuwe fabriek wordt naar verwachting jaarlijks m³ gezuiverd proceswater van de suikerfabriek omgezet naar m³ gietwater. Daardoor hoeven de glastuinbouwers geen grondwater op te pompen of kostbaar drinkwater in te kopen. Om dit duurzame initiatief mogelijk te maken is geïnvesteerd in een zuivering, een bassin en een leidingenstelsel. De BOL maakt dat deze investeringen niet meer rendabel zijn. In Limburg zijn gesprekken gaande tussen de Limburgse Land- en Tuinbouwbond (LLTB) en het Waterschapsbedrijf Limburg (WBL) om effluent van decentrale huishoudelijke afvalwaterzuivering in te zetten in de land- en tuinbouw. Op plaatsen met watertekorten of met veel waterconcurrentie kan de druk op het watersysteem worden verminderd. De voordelen zijn een goedkopere effluentverwijdering door het zuiveringsbedrijf, zinvolle benutting in de land- en tuinbouw en het tegengaan van verdroging van kwetsbare natuurgebieden. De BOL dreigt dit project onrendabel te maken omdat de levering van effluent aan land- en tuinbouw bedrijven nu zal worden belast. Casus centrale levering gietwater in de tuinbouw In de glastuinbouw wordt gietwater van hoge kwaliteit gebruikt, mede omdat aan de bedrijven hoge eisen worden gesteld m.b.t. de lozing van water. Met het beschikbaar maken van voldoende gietwater van de juiste kwaliteit zijn hoge kosten gemoeid. Bedrijven brengen dit daarom in toenemende mate uit het oogpunt van kostenefficiëntie en duurzaamheid onder bij

3 een collectieve, centrale voorziening. Een voorbeeld hiervan is de gietwatervoorziening in het glastuinbouwgebied Bergerden. Van de ca. 150 ha beschikbaar gebied is inmiddels ongeveer 50% bebouwd, bestaande uit zo n 20 bedrijven die gezamenlijk jaarlijks gemiddeld m³ gietwater afnemen. Bij de opzet van het gebied is de collectieve gietwatervoorziening ontwikkeld als belangrijk duurzaam initiatief. De BOL dwingt deze bedrijven tot een suboptimale inrichting van productieprocessen. In het uiterste geval wordt zelfs twee maal belasting opgelegd, eenmaal bij de aanleveren aan de collectieve voorziening en eenmaal bij levering aan de ondernemers. De BOL zal er ook toe leiden dat de resterende 50% van het gebied niet meer verkocht zal worden, tenzij het niet meer verplicht is om deel te nemen aan de collectieve gietwatervoorziening. Door de BOL vallen ondernemers terug op eigen voorzieningen en dat is op dit moment nog steeds omgekeerde osmose op grondwater. Ook de collectieve systemen daarvan (meerdere ondernemers die één installatie delen, zodat er minder boringen nodig zijn) zullen niet meer gerealiseerd worden en waar ze in Nederland al bestaan zullen ze worden ontmanteld en vervangen door meerdere kleine installaties. Casus Utility Support Group Utility Support Group B.V. (USG) verzorgt onder meer de watervoorziening van gebruikers op industrieterrein Chemelot. USG is gevestigd nabij de Chemelot-site. Deze site is, op Europoort/Botlek na, de grootste chemielocatie van Nederland. Er bevinden zich circa zestig chemische fabrieken en installaties. Bekende bedrijven op de Chemelot-site zijn o.a. DSM, Lanxess, OCI Nitrogen en SABIC. In het verleden droegen de verschillende bedrijven zelf zorg voor hun watervoorziening. Door de winning, behandeling en levering van water over te laten aan één organisatie (USG) zijn enorme besparingen en duurzaamheidsvoordelen gerealiseerd. Centralisatie van de watervoorziening heeft ertoe geleid dat de aanwezige synergie tussen de fabrieken en installaties maximaal wordt benut. Op de Chemelot-site vinden zeer veel en omvangrijke (door)leveringen van water plaats. USG trekt water uit het Juliankanaal in, behandelt dit en levert het vervolgens aan zo n 25 verschillende bedrijven (WOZ-objecten) op het industriepark. In totaal produceerde en leverde USG in miljoen m³ leidingwater. Het grootste deel van het ingetrokken kanaalwater (2013: m³) wordt gebruikt om te koelen. Het koelwater gaat na toepassing voor een zeer groot deel en schoon terug naar het natura 2000 gebied de Grensmaas en wordt dus feitelijk niet verbruikt. Een ander deel van het ingetrokken kanaalwater wordt door USG gebruikt voor de productie van demi-water (2013: m³). Demi-water wordt gebruikt voor de productie van stoom en wordt deels toegepast als proceswater. Bij de productie van stoom komt condensaat vrij. Dit condensaat wordt teruggevoerd naar de demiwaterfabriek alwaar het opnieuw wordt gebruikt. Op het industriepark is in hoge mate sprake van een gesloten systeem waar water wordt rondgepompt waaraan alleen warmte wordt toegevoegd en onttrokken. Onze interpretatie van de wet is dat de BOL deze leveringen niet belast omdat het hier gaat om leveringen van warmte en koude binnen een gesloten systeem. Datzelfde geldt voor de (terug)levering van het bij het produceren van stoom vrijgekomen condensaat. De uitvoeringsregeling moet daarom bevestigen dat van heffing over deze leveringen geen sprake is. Daarnaast koopt USG drinkwater in bij drinkwaterbedrijf WML (2013: m³). Dit drinkwater wordt doorgeleverd naar verschillende objecten op het industriepark. Over deze leveringen moet onder het nieuwe regime van de BOL belasting worden betaald.

4 Als bovengenoemde leveringen (zowel voor wat betreft drinkwater als ingetrokken kanaalwater, al dan niet in een gesloten systeem) onder het regime van de BOL komen te vallen, zou het resultaat hiervan zijn dat de BOL de optimale inrichting van de bedrijfsprocessen in de weg staat, zowel wat betreft efficiëntie als duurzaamheid. De BOL dwingt de bedrijven tot terugdraaien van de huidige situatie (centrale en efficiënte watervoorziening) naar een watervoorziening op individuele basis. Dit zou echter uiterst ondoelmatig zijn en bovendien niet duurzaam. De bereikte winst op het gebied van doelmatigheid en duurzaamheid zal zo weer grotendeels teniet worden gedaan. Voor Chemelot als geheel leiden de nieuwe regels inzake de BOL dan tot een zeer substantiële kostenstijging van meer dan 3 miljoen euro per jaar. De USG-casus staat model voor veel industrieparken in Nederland zoals de Botlek en Moerdijk. Tata Steel en Crown van Gelder De N.V. Watertransportmaatschappij Rijn-Kennemerland (WRK) is een nutsbedrijf in de Nederlandse provincie Noord-Holland dat water uit de Lek en het IJsselmeer voorzuivert en doorlevert aan waterleidingbedrijven en aan de industriële watergebruikers Tata Steel en Crown Van Gelder. WRK is thans nog slechts een 'administratieve' N.V. die in stand wordt gehouden om leveringscontracten te blijven uitvoeren. De uitvoerende werkzaamheden zijn geïntegreerd in PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland en Waternet. De watervoorziening van Crown Van Gelder en Tata Steel papierfabriek en staalproducent in Velsen/IJmuiden is reeds decennia lang duurzaam. Niet alleen omdat zij milieuvriendelijk is, maar ook omdat de bedrijven voor hun productieprocessen geen drinkwater gebruiken maar voorgezuiverd oppervlaktewater. Dit is aanzienlijk duurzamer dan hoogwaardig drinkwater. Crown Van Gelder en Tata Steel passen met betrekking tot het gebruik van water de best available technology (BAT) toe, zoals door de Europese Unie is vastgesteld. Dit betekent dat deze bedrijven de meest milieuvriendelijke technieken hanteren die momenteel beschikbaar zijn. Kenmerkend voor de bedrijven is dat zij weliswaar een aanzienlijke hoeveelheid water innemen maar feitelijk nauwelijks water verbruiken. Zo neemt Crown Van Gelder jaarlijks 3 miljoen m³ water in en levert het bedrijf na zuivering een groot deel van het water weer terug naar het oppervlaktewater. Slechts circa 12% van het water wordt daadwerkelijk verbruikt (door verdamping en doordat het water in het product wordt verwerkt). Tata Steel gebruikt jaarlijks zo n 31 miljoen m³ leidingwater. Daarvan wordt maar liefst 85% gebruikt voor koeling. Dit water wordt, net als bij Crown Van Gelder, terug geleverd naar het watersysteem ter plaatse. Aangezien de bedrijven nauwelijks water verbruiken is een prikkel om water te besparen aldus volstrekt overbodig. Dit nog afgezien van het feit dat dit technisch met de geavanceerde technologie die reeds wordt gebruikt ook nagenoeg onmogelijk is. Daar komt voor Crown Van Gelder nog bij dat dit bedrijf het enige papierbedrijf in Nederland is dat gebruik maakt van oppervlaktewater geleverd door een waterleidingbedrijf. De andere papierbedrijven in Nederland maken gebruik van (schaars) grondwater of onttrekken zelf oppervlaktewater. Hierop is de BOL niet van toepassing en de enorme aanstaande verhoging van deze belasting dus evenmin. Crown Van Gelder wordt daarom in een concurrentienadeel gebracht ten opzichte van haar concurrenten. De duurzame omgang met water wordt dus feitelijk bestraft. Als de levering van water door WRK aan Crown Van Gelder onder de BOL gaat vallen, dan heeft dit een kostenverhoging van tot gevolg. De waterkosten stijgen dan voor

5 Crown Van Gelder met 80%. Voor Tata Steel gaat het om een bedrag van ruim 1,2 miljoen per jaar. Casus zwembaden Recreatieondernemers met een zwembad zijn wettelijk verplicht om 30 liter per zwembadbezoeker te spoelen. Deze wettelijke verplichtingen zijn gebaseerd op normen betreffende veilig en schoon zwemwater van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Wat betreft het niet-wettelijk verplichte verbruik, zoals douchen na afloop, hebben ondernemers al geïnvesteerd in waterbesparing, of zijn dit voornemens in het kader van het internationaal keurmerk voor duurzame bedrijven in de recreatie- en vrijetijdsbranche Green Key. Bovendien is het zo dat in een aantal gevallen ondernemers met zwembaden geen eigenaar zijn van het zwembad. Zij exploiteren de accommodatie voor de gemeente. Het is dan ter beoordeling van die gemeente of er duurzaam geïnvesteerd wordt. Hier is sprake van split incentives. De gemeente voelt de prikkel van het duurdere gebruik niet, en de ondernemer kan niet anders dan de gestegen belasting betalen. In 2014 is de situatie voor zwembadondernemers bijzonder pijnlijk door het dubbele heffen over de tweede helft van dat jaar. In de recreatiesector hebben de ondernemers namelijk te maken met seizoenseffecten. Vooral campings en exploitanten van buitenbaden hebben het zwaartepunt van het watergebruik in de maanden juli en augustus. Kortom, voor zwembadondernemers betekent de verhoging van de BOL derhalve geen vergroeningsprikkel maar een aanzienlijke lastenverzwaring. Een gemiddelde zwembadexploitant zal voortaan bijna twee keer een modaal netto maandsalaris extra aan de leidingwaterbelasting moeten gaan betalen. Dit gaan ten koste van de bredere investeringscapaciteit van deze ondernemers. Een lastenverzwaring van euro levert een vermindering van investeringscapaciteit op van euro bij een afschrijvingstermijn van 10 jaar. Casus autowasbedrijven Autowasbedrijven met een roll-over en wasboxenaanbod wassen hoofdzakelijk met behulp van leidingwater. Een concreet voorbeeld van het watergebruik in deze branche is dat van een carwashonderneming in Rotterdam, die met twee roll-overs en vier wasboxen een goed voorbeeld is van de wijze waarop de carwashsector is ingericht. Deze ondernemer verbruikt per jaar m³ leidingwater. Onder het oude belastingregime zouden de waterkosten voor deze ondernemer uitkomen op 49,50 per jaar. Door introductie van de BOL is dit van het ene op het andere moment 2.800,-, oftewel meer dan een bovenmodaal netto maandsalaris. Een grote groep carwash-ondernemers dreigt nu tussen wal en schip te vallen. Van deze groep ondernemers kan niet verwacht worden dat zij op korte termijn investeren in een waterrecycling installatie, waarvan de kosten ca ,- bedragen. Daar is de terugverdientijd simpelweg te lang voor. Ook kunnen zij niet nóg meer op waterkosten bezuinigen, omdat het machinepark al werkt met de minimaal benodigde hoeveelheid water. De BOL betekent voor deze ondernemers dus een forse lastenverhoging zonder dat zij een reële mogelijkheid hebben om hun waterverbruik terug te brengen. Casus duurzame levering van koelwater door AkzoNobel Het Chemie Park Delfzijl is een sterk geïntegreerde, dynamische en duurzame keten van ondernemingen die elkaars hoogwaardige producten en diensten afnemen en verwerken. Op

6 het chemiepark zijn meerdere hoogwaardige bedrijven actief waaronder AkzoNobel en Delesto. Delesto is één van de grootste warmtekrachtcentrales in Europa. Het is een joint venture van AkzoNobel en Essent. Delesto voorziet het Chemie Park Delfzijl van stoom, elektriciteit en andere utiliteiten. Delesto levert onder meer gedemineraliseerd water aan AkzoNobel. AkzoNobel onttrekt jaarlijks circa 10 miljoen m³ oppervlaktewater aan het kanaal ter plaatse. Dat water wordt niet alleen door AkzoNobel zelf gebruikt om te koelen; het bedrijf levert dit water ook door aan andere bedrijven, zoals Delesto, die het eveneens aanwenden om te koelen. Al het onttrokken water wordt na gebruik, door de bedrijven aan wie dit water geleverd is, weer teruggevoerd naar het kanaal. In het verleden onttrokken de bedrijven elk voor zich oppervlaktewater voor koeling. Op enig moment is, vanwege te bereiken voordelen op het gebied van efficiëntie en duurzaamheid, besloten om de handen in één te slaan en de koelwatervoorziening volledig over te laten aan AkzoNobel. De nieuwe regels inzake de BOL hebben tot gevolg dat alle leveringen van koelwater door AkzoNobel aan andere bedrijven onder het regime van de BOL vallen. Dit heeft vanwege de grote hoeveelheden water forse financiële consequenties voor de partijen waaraan Akzo levert. In het geval de bedrijven de voornoemde duurzame efficiëntieslag niet zouden hebben gemaakt (en alle bedrijven het water zelf zouden onttrekken) zouden de leveringen niet onder het regime van de BOL zijn gevallen. Echter, in dat geval zou een enorm efficiëntiepotentieel niet zijn verzilverd en de bereikte duurzaamheidswinst niet zijn gerealiseerd. Bovendien ontstaat een bizarre ongelijkheid tussen de gebruikers van koelwater. Immers: AkzoNobel is voor wat betreft het koelwater vrijgesteld van BOL terwijl de bedrijven waaraan AkzoNobel levert het volle pond moeten betalen. Extra zuur is dat van waterverbruik geen enkele sprake is. Het water wordt slechts gebruikt als hulpstof c.q. transportmedium van warmte. Casus Gemeente Berkelland en Friesland Campina Friesland Campina in Borculo levert een deel van het opgepompte leidingwater aan de gemeente Berkelland. Daardoor wordt de restwarmte van het productieproces in de zuivelfabriek aangewend voor de verwarming van het gemeentehuis. In de zomer kan bovendien met het door Friesland Campina opgepompte water het gemeentehuis gekoeld worden. De gemeente heeft daarvoor warmtewisselaars geplaatst in de zuivelfabriek en leidingen naar het nieuwe gemeentehuis aangelegd. Hierdoor wordt 's winters heet water van tussen de 50 en 60 graden naar het gemeentehuis gepompt en 's zomers koel water van zo'n 12 graden. Berkelland bespaart zo op jaarbasis aan energiekosten, terwijl Friesland Campina het water niet in koeltorens hoeft af te koelen hetgeen eveneens resulteert in een besparing op energie. Bovendien past de milieuvriendelijke installatie prima in de doelstellingen van zowel Berkelland als Friesland Campina om duurzaam te ondernemen. Als de nieuwe regels met betrekking tot de BOL zouden betekenen dat deze leveringen worden belast, wordt dit duurzame initiatief financieel-economisch onaantrekkelijk gemaakt. Onze interpretatie van de wet is dat de BOL deze leveringen niet belast omdat het hier gaat om leveringen van warmte en koude binnen een gesloten systeem. De uitvoeringsregeling moet dit bevestigen. Casus: Ten Cate Koninklijke Ten Cate NV (TenCate) is als beursgenoteerde multinational gevestigd in Almelo, Nederland. Het bedrijf is onderverdeeld in sectoren en marktgroepen. Duurzaamheid

7 in het algemeen en duurzaam watergebruik in het bijzonder staat sinds jaar en dag hoog op de agenda van TenCate. bestaat uit verschillende dochterbedrijven. De marktgroep TenCate Protective Fabrics (TenCate PF) maakt gebruik van grondwater dat in Nijverdal aan de bodem wordt onttrokken. Door gericht te investeren is het bedrijf erin geslaagd om het gebruik van grondwater in de afgelopen 5 jaar te reduceren met 30% ( m³). Het grondwater wordt na behandeling (ontijzering) door Ten Cate PF Utilities Protective Fabrics (het bedrijf dat centraal zorg draagt voor de levering van diverse utiliteiten) voor een deel (door)geleverd aan een aantal dochterbedrijven. Zo wordt jaarlijks bijna m³ geleverd aan de marktgroep TenCate Grass, wereldmarkleider op het gebied van kunstgrassystemen. TenCate Thiolon Grass gebruikt dit water om te koelen. Vervolgens wordt het warme water teruggeleverd naar TenCate Protective Fabrics alwaar het als proceswater wordt gebruikt. Door het warme water opnieuw te gebruiken hoeft TenCate Protective Fabrics aanzienlijk minder grondwater op te pompen en te verwarmen. Daardoor wordt al jarenlang een significante duurzaamheidswinst geboekt, onder meer vanwege de energiebesparing die het bedrijf realiseert. De duurzame levering van Ten Cate Protective Fabrics aan de dochterbedrijven, zoals Ten Cate GrassThiolon, valt mogelijk onder het regime van de BOL waardoor het bedrijf wordt geconfronteerd met een jaarlijks lastenverzwaring van zo n (exclusief de extra lasten inzake de inkoop van drinkwater én inzake de levering van condensaat). Daardoor wordt waterhergebruik minder aantrekkelijk en ligt het voor de hand dat de dochterbedrijven voor hun eigen watervoorziening zorg gaan dragen waardoor de winst op het gebied van duurzaamheid en doelmatigheid weer teniet wordt gedaan. Hierdoor wordt vanuit overheidswege het duurzaamheidbeleid ondergraven. Dit is een onwenselijke ontwikkeling. Daar waar het gaat om de levering van warmte of koude binnen een gesloten systeem is onze lezing van de wet dat deze levering niet door het regime van de BOL wordt belast. De uitvoeringsregeling moet dit bevestigen.

Naar een duurzame industriewatervoorziening in de Eemshaven

Naar een duurzame industriewatervoorziening in de Eemshaven Naar een duurzame industriewatervoorziening in de Eemshaven Verwachte groei vraagt In totaal nemen de bedrijven in de Eemshaven nu 300.000 m 3 drinkwater af voor industriële activiteiten. Waterbedrijf

Nadere informatie

Eigen -/ Keteninitiatief CO2 footprint Innovatie Kennis Centrum

Eigen -/ Keteninitiatief CO2 footprint Innovatie Kennis Centrum Eigen -/ Keteninitiatief CO2 footprint Innovatie Kennis Centrum Versie: 0.0 Datum: 21-4-2015 Auteur: Vrijgave: M.J.A. Rijpert T. Crum 1 IKN (Innovatie Kenniscentrum Nederland) Copier is de initiatiefnemer

Nadere informatie

De Friese Waterketen: samen besparen!

De Friese Waterketen: samen besparen! De Friese Waterketen: samen besparen! Weet u het antwoord? Drinkwater; waar halen we dit vandaan? Hoeveel water gebruikt u per dag? Auto naar de wasstraat of zelf wassen? Waterbelasting, rioolheffing,

Nadere informatie

Synergie energie hergebruik overheden, agrarische sector en industrie

Synergie energie hergebruik overheden, agrarische sector en industrie Synergie energie hergebruik overheden, agrarische sector en industrie Doelstelling thema bijeenkomst: Inzicht in ontwikkelingen bij overheid, industrie en agrarische sector Inzicht in kansen voor synergie

Nadere informatie

Duurzame groei mogelijk door waterhergebruik

Duurzame groei mogelijk door waterhergebruik Duurzame groei mogelijk door waterhergebruik Waterhergebruik bij FrieslandCampina Aalter Door: Gert Snijders Datum: 19 maart 2015 Inhoud Informatie over site FrieslandCampina Aalter Projecten Condensaat

Nadere informatie

De hoogwaardige zuivering van afvalwater papierfabrieken Eerbeek

De hoogwaardige zuivering van afvalwater papierfabrieken Eerbeek De hoogwaardige zuivering van afvalwater papierfabrieken Eerbeek De drie oprichters van IWE Binnen modern en duurzaam ondernemerschap past het niet om het milieu onnodig te belasten. Een besef dat nu wijdverbreid

Nadere informatie

Waterafhankelijke economie

Waterafhankelijke economie Waterafhankelijke economie Waterafhankelijke economie Waterafhankelijke economie Waterafhankelijke economie Waterafhankelijke economie Waterafhankelijke economie Industrie en Water Chemie Raffinaderijen

Nadere informatie

De groenten van HAK, met het water van Brabant Water

De groenten van HAK, met het water van Brabant Water WATER PAKKET U kent Brabant Water van een betrouwbare drinkwaterlevering, maar Brabant Water heeft zakelijke klanten zoals u nog veel meer te bieden. Onze jarenlange ervaring, innovatieve aard en servicegerichte

Nadere informatie

Oen Haag 22 november 2013

Oen Haag 22 november 2013 VN (Q) N CW B Aan de voorzitter en de leden van de Vaste Commissie voor Financiën uit de Eerste Kamer der Staten-Generaal Postbus 20017 2500 EA DEN HAAG Briefnummer 13/l1.754/Jla Onderwerp Commentaar VNO-NCW

Nadere informatie

Wavin Diensten BV. Energiebesparing. warmte-koudeopslag restwarmte. Door Thom Cremer Manager locatiebeheer Wavin Diensten B.V.

Wavin Diensten BV. Energiebesparing. warmte-koudeopslag restwarmte. Door Thom Cremer Manager locatiebeheer Wavin Diensten B.V. Wavin Diensten BV Energiebesparing warmte-koudeopslag restwarmte Door Thom Cremer Manager locatiebeheer Wavin Diensten B.V. Inhoud 2 Inhoud Wavin locatie algemeen Koude opslagsysteem Ombouw naar warmte-koude

Nadere informatie

KOELTORENS: BEHANDELING SUPPLETIEWATER DOET WERKINGSKOSTEN DALEN

KOELTORENS: BEHANDELING SUPPLETIEWATER DOET WERKINGSKOSTEN DALEN Nieuwsbrief MilieuTechnologie, februari 2008 (Kluwer, jaargang 15, nummer 2) Jan Gruwez & Stefaan Deboosere, Trevi nv jgruwez@trevi-env.com www.trevi-env.com KOELTORENS: BEHANDELING SUPPLETIEWATER DOET

Nadere informatie

INDUSTRIEWATERPROJECT ROERMOND

INDUSTRIEWATERPROJECT ROERMOND INDUSTRIEWATERPROJECT ROERMOND Toetssteen voor een systematische aanpak van industriewaterprojecten Samenvatting Door NV Waterleiding Maatschappij Limburg (WML) is een onderzoek uitgevoerd naar aanpassings-

Nadere informatie

Duurzame watersystemen

Duurzame watersystemen TITEL VAN PRESENTATIE SUBTITEL VAN PRESENTATIE Maar water kost toch niets? Waterverbruik en klimaatverandering Infrastructuur Drinkwater Afvalwater Hemelwater Waterverbruik en klimaatverandering Drinkwater

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Algemene informatie

Inhoudsopgave. Algemene informatie Algemene informatie Dit document is een informatie presentatie. In de slides zijn verwijzingen naar websites, rapporten of een andere positie in de presentatie. Klikt u op verwijzing, dan wordt u doorgelinkt.

Nadere informatie

Productie van drinkwater uit oppervlaktewater m.b.v. energie-efficiënte membraanfiltratie- technieken

Productie van drinkwater uit oppervlaktewater m.b.v. energie-efficiënte membraanfiltratie- technieken Productie van drinkwater uit oppervlaktewater mbv energie-efficiente membraanfiltratie-technieken Productie van drinkwater uit oppervlaktewater m.b.v. energie-efficiënte membraanfiltratie- technieken Subsidieregeling

Nadere informatie

(Grond)water om te ondernemen. Roy Tummers Baarn, 12 september 2012

(Grond)water om te ondernemen. Roy Tummers Baarn, 12 september 2012 (Grond)water om te ondernemen Roy Tummers Baarn, 12 september 2012 Mission Statement VEMW is het kenniscentrum en de belangenbehartiger voor de zakelijke energieen watergebruikers VEMW richt zich op het

Nadere informatie

Kostenefficiënt watermanagement

Kostenefficiënt watermanagement Presentatie TNAV Workshop, 20 april Leuven Kostenefficiënt watermanagement Energie Chemicaliën Reststoffen R.T.G. Hoeijmakers Adviseur Industriële Watervoorziening Haskoning, Mechelen Inhoud presentatie

Nadere informatie

DEMONSTRATIEPROJECT D ECENTRALE AFVALWATERZUIVERING

DEMONSTRATIEPROJECT D ECENTRALE AFVALWATERZUIVERING DEMONSTRATIEPROJECT D ECENTRALE AFVALWATERZUIVERING D ECENTRALE AFVALWATERZUIVERING INLEIDING Landustrie Sneek BV bezit een ruime hoeveelheid kennis en ervaring in het transporteren en behandelen van riool-

Nadere informatie

SPARK - riothermie. 29 september 2014. Rada Sukkar gfs@tauw.nl 06-15945727

SPARK - riothermie. 29 september 2014. Rada Sukkar gfs@tauw.nl 06-15945727 SPARK - riothermie 29 september 2014 Rada Sukkar gfs@tauw.nl 06-15945727 Tauw introductie TAUW BV In Top 10 van Nederlandse ingenieursbureau sinds 1928 750 medewerkers Integer Professioneel Maatschappelijk

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie

Duurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie Duurzame Industrie De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

Corus in IJmuiden TRUST. Corus bouwt aan moderne energievoorziening voor de toekomst

Corus in IJmuiden TRUST. Corus bouwt aan moderne energievoorziening voor de toekomst Corus in IJmuiden TRUST Corus bouwt aan moderne energievoorziening voor de toekomst TRUST Tata Power - corus - Tata Steel Corus in IJmuiden is van plan de komende jaren een nieuwe warmtekrachtcentrale

Nadere informatie

Energie uit afvalwater

Energie uit afvalwater Energie uit afvalwater 15 november 2011 Giel Geraeds en Ad de Man Waterschapsbedrijf Limburg is een samenwerkingsverband van Waterschap Peel en Maasvallei en Waterschap Roer en Overmaas Onderwerpen Introductie

Nadere informatie

COASTAR. Zout op afstand, zoet op voorraad ROBUUSTE ZOETWATERVOORZIENING VOOR LAAG-NEDERLAND SCHUILT IN DE ONDERGROND

COASTAR. Zout op afstand, zoet op voorraad ROBUUSTE ZOETWATERVOORZIENING VOOR LAAG-NEDERLAND SCHUILT IN DE ONDERGROND COASTAR Zout op afstand, zoet op voorraad ROBUUSTE ZOETWATERVOORZIENING VOOR LAAG-NEDERLAND SCHUILT IN DE ONDERGROND Klaasjan Raat Koen.zuurbier@kwrwater.nl Bestuurlijk Overleg Zoetwater West 5 maart 2018

Nadere informatie

Kom verder. Saxion. Kenniscentrum Design en Technologie Trends in energie voor bedrijven en bedrijventerreinen. Welkom. Jan de Wit, 20 juni 2012

Kom verder. Saxion. Kenniscentrum Design en Technologie Trends in energie voor bedrijven en bedrijventerreinen. Welkom. Jan de Wit, 20 juni 2012 Kenniscentrum Design en Technologie Trends in energie voor bedrijven en bedrijventerreinen Welkom Jan de Wit, 20 juni 2012 Vragen? Trends: 1. Energiebesparing door monitoring & procesbeheersing 2. Energiebesparing

Nadere informatie

Kostenterugwinning van Waterdiensten Aanvullende analyse Milieukosten

Kostenterugwinning van Waterdiensten Aanvullende analyse Milieukosten Kostenterugwinning van Waterdiensten Kostenterugwinning van Waterdiensten Aanvullende analyse Milieukosten Sterk Consulting en Bureau Buiten Leiden, november 2013 1 2 Inhoudsopgave 1 Achtergrond en doel

Nadere informatie

De suikerfabriek is eigenlijk een waterfabriek

De suikerfabriek is eigenlijk een waterfabriek De suikerfabriek is eigenlijk een waterfabriek Ir. Frank C.J van Noord 28 februari 2014 Frank van Noord Directeur Research & Development Suiker Unie Voorzitter stuurgroep Sustainability Suiker Unie Royal

Nadere informatie

Extra CaseQuest 1 Watergebruik in het Middellandse Zeegebied

Extra CaseQuest 1 Watergebruik in het Middellandse Zeegebied Extra CaseQuest 1 Watergebruik in het Middellandse Zeegebied 1/5 Inleiding Het Middellandse Zeegebied ligt in een landschapszone die vanwege zijn klimaat prettig is om te wonen of om er als toerist op

Nadere informatie

Comfortabel én milieuvriendelijk wonen. Met Nuon Stadswarmte en ComfortKoeling

Comfortabel én milieuvriendelijk wonen. Met Nuon Stadswarmte en ComfortKoeling Comfortabel én milieuvriendelijk wonen Met Nuon Stadswarmte en ComfortKoeling Comfortabel koel of warm met oog voor het milieu Gefeliciteerd! Uw nieuwe woning kunt u zeer eenvoudig en comfortabel verwarmen

Nadere informatie

Beslissing van de Vlaamse Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt. van 1 maart 2016

Beslissing van de Vlaamse Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt. van 1 maart 2016 Vlaamse Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt Publiekrechtelijk vormgegeven extern verzelfstandigd agentschap Graaf de Ferrarisgebouw Koning Albert II-laan 20 bus 19 B-1000 Brussel Gratis telefoon

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt

Duurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt Duurzame Industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

ENERGIE IN EIGEN HAND

ENERGIE IN EIGEN HAND Zonne-energie voor bedrijven? ENERGIE IN EIGEN HAND De Stichting Beheer Bedrijvenpark Merm, heeft een onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor bedrijven om d.m.v. aanbrengen van zonnepanelen op het

Nadere informatie

Verwarm uw woning elektrisch. Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie

Verwarm uw woning elektrisch. Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie Verwarm uw woning elektrisch Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie Bespaar op energiekosten én het milieu De meeste woningen in Nederland gebruiken een cv-ketel op gas. Hiermee verwarmen

Nadere informatie

Centrumvoorzieningen voor. recreatie + camping. Esbi Huis neemt u alle bouwzorg uit handen

Centrumvoorzieningen voor. recreatie + camping. Esbi Huis neemt u alle bouwzorg uit handen Centrumvoorzieningen voor recreatie + camping Esbi Huis neemt u alle bouwzorg uit handen Goed in bouw en realisatie van centrumge Landgoed De Hellendoornse Berg Ervaren specialist In de afgelopen decennia

Nadere informatie

Eigen -/ Keteninitiatief CO2 footprint Innovatie Kennis Centrum

Eigen -/ Keteninitiatief CO2 footprint Innovatie Kennis Centrum Eigen -/ Keteninitiatief CO2 footprint Innovatie Kennis Centrum Versie: 0.1 Datum: 23-11-2015 Auteur: Vrijgave: P. Cleijne T. Crum 1 IKN (Innovatie Kenniscentrum Nederland) Copier is de initiatiefnemer

Nadere informatie

Energie uit drinkwater en afvalwater

Energie uit drinkwater en afvalwater Energie uit drinkwater en afvalwater Inhoud 1. De cyclus van de stedelijke drinkwatervoorziening en afvalwater 2. Installeren van een turbine in het drinkwaternet 2.1. De druk in drinkwaternetten 2.2.

Nadere informatie

Dit document is van toepassing op de vergunningaanvraag lozing brijn en reststromen waarbij effluent AWZI Suiker Unie als grondstof wordt ingenomen.

Dit document is van toepassing op de vergunningaanvraag lozing brijn en reststromen waarbij effluent AWZI Suiker Unie als grondstof wordt ingenomen. Toelichting vergunningaanvraag Effluent lozing brijn en reststromen BEM1301457 gemeente Steenbergen Gietwaterfabriek TOM 1. Inleiding Tuinbouwontwikkelingsmaatschappij (TOM) ontwikkelt het glastuinbouwgebied

Nadere informatie

GREENPORTKAS IN VOGELVLUCHT

GREENPORTKAS IN VOGELVLUCHT 12 GREENPORTKAS IN VOGELVLUCHT Duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen staan bij Greenportkas ondernemer Joep Raemakers hoog aangeschreven. De ondernemer wil tomaten telen, de uitputting

Nadere informatie

Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016

Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016 Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden 11 februari 2016 1 Managementsamenvatting Inleiding De gemeente Leiden heeft in haar duurzaamheidsambitie doelen gesteld voor de korte

Nadere informatie

Watervergunning. Inhoudsopgave

Watervergunning. Inhoudsopgave Watervergunning Datum: Veendam, 25 oktober 2018 Nummer: HAS2018_Z11430 Onderwerp: Coöperatie AVEBE U.A., locatie Ter Apelkanaal; wijziging van de vergunning op grond van de Waterwet voor het brengen van

Nadere informatie

Regenwater een hemels geschenk. Subsidiemogelijkheden voor hergebruik en afkoppeling afvoer

Regenwater een hemels geschenk. Subsidiemogelijkheden voor hergebruik en afkoppeling afvoer Regenwater een hemels geschenk Subsidiemogelijkheden voor hergebruik en afkoppeling afvoer Hergebruik en afkoppelen van regenwater Bouw- of verbouwplannen? Maak meteen uw regenwaterafvoer klimaatbestendig!

Nadere informatie

Learnshop INDUSTRIE & MILIEU 24/03/10. Duurzaam hergebruik van warmte-energie uit afvalwater! Ir. Marc Feyten

Learnshop INDUSTRIE & MILIEU 24/03/10. Duurzaam hergebruik van warmte-energie uit afvalwater! Ir. Marc Feyten Learnshop INDUSTRIE & MILIEU 24/03/10 Duurzaam hergebruik van warmte-energie uit afvalwater! Ir. Marc Feyten WWW.AAQUA.BE Onze referenties zijn onze visitekaartjes Meerderheid mensheid erkent klimaatopwarming

Nadere informatie

Aan de leden van de verenigde vergadering. 1. Inleiding

Aan de leden van de verenigde vergadering. 1. Inleiding Aan de leden van de verenigde vergadering V.V: 8 oktober 2008 2008.05818 Datum 24 juni 2008 Agendapuntnr. 8.8 Bijlagen Onderwerp Kredietvoorstel ter ondersteuning ontwikkeling van Waterketensluiting glastuinbouw

Nadere informatie

GEEN Geen waterzuivering zonder geld. - 's-gravenhage : Ministerie van verkeer en Waterstaat ; Unie van waterschappen, p.

GEEN Geen waterzuivering zonder geld. - 's-gravenhage : Ministerie van verkeer en Waterstaat ; Unie van waterschappen, p. 4* Z 6 - c 87 GEEN Geen waterzuivering zonder geld. - 's-gravenhage : Ministerie van verkeer en Waterstaat ; Unie van waterschappen, 1973. - 5 p. ; 30 cm Informatie inzake de financiering der waterzuivering.

Nadere informatie

Water in Klavertje 4

Water in Klavertje 4 Niels van Geenhuizen Coördinator milieu & duurzaamheid DCGV Projectleider Water en Energie Water in Klavertje 4 Maximaal zelfvoorzienend 24 september 2013 Agenda Wie zijn Greenport Venlo/ Klavertje 4 Ambities

Nadere informatie

Milieumanagementsysteem Avebe Foxhol

Milieumanagementsysteem Avebe Foxhol Milieumanagementsysteem Avebe Foxhol april 2017 2 Voorwoord Avebe wil continuïteit bieden voor haar leden en medewerkers door op een duurzame, kostenbewuste en innovatieve manier te werken. We werken elke

Nadere informatie

Afvalwater als warmtebron om proceswater op te warmen

Afvalwater als warmtebron om proceswater op te warmen Afvalwater als warmtebron om proceswater op te warmen Ir. Marc Feyten 30/03/2011 www.aaqua.be Onze referenties zijn onze visitekaartjes Blue -HEat Recovery Operation Duurzame valorisatie van laag-calorische

Nadere informatie

Effluent voor de landbouw

Effluent voor de landbouw Effluent voor de landbouw Droogteschade in de landbouw verminderen Klimaatsverandering = nattere winters en drogere zomers Droogte in de landbouw = minder opbrengst en minder kwaliteit Regen kan je niet

Nadere informatie

32627 (Glas)tuinbouw. 27858 Gewasbeschermingsbeleid. Nr. 19 Brief van de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu

32627 (Glas)tuinbouw. 27858 Gewasbeschermingsbeleid. Nr. 19 Brief van de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu 32627 (Glas)tuinbouw 27858 Gewasbeschermingsbeleid Nr. 19 Brief van de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 23 juni 2015 Mede

Nadere informatie

: Nationaal Platform Zwembaden : de heer Niels de Jong Datum verslag : 3 november 2009 Onderwerp : Verslaggeving managersmeeting 29-09-09

: Nationaal Platform Zwembaden : de heer Niels de Jong Datum verslag : 3 november 2009 Onderwerp : Verslaggeving managersmeeting 29-09-09 MEMO T.a.v. : Nationaal Platform Zwembaden Van : de heer Niels de Jong Datum verslag : 3 november 2009 Onderwerp : Verslaggeving managersmeeting 29-09-09 Op 29 augustus 2009 heeft de managersmeeting voor

Nadere informatie

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019 ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:

Nadere informatie

Het Nieuwe Telen van Amaryllis Amazone Amaryllis Deel 2 : energiemonitoring

Het Nieuwe Telen van Amaryllis Amazone Amaryllis Deel 2 : energiemonitoring Het Nieuwe Telen van Amaryllis Amazone Amaryllis 2011-2012. Deel 2 : energiemonitoring Het Nieuwe Telen Amaryllis : Deel 2 Energiemonitoring projectnummer 1400007415 Januari 2013 Energiemonitoring Plantmonitoring

Nadere informatie

Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling

Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling Een warmtepomp genereert op een efficiënte manier warmte om uw huis comfortabel te verwarmen of van warm water te voorzien. Warmtepompen hebben

Nadere informatie

INDUSTRIE & SERVICES. Onze service. Waterdicht.

INDUSTRIE & SERVICES. Onze service. Waterdicht. Onze service. Waterdicht. Wat kan de business unit Industrie & Services voor u doen? Onze service. Waterdicht. 100 jaar ervaring in water maakt van De Watergroep een betrouwbare partner voor het waterbeheer

Nadere informatie

INHOUDSTAFEL Inleiding... 5 Leidingwaterbalans Conclusies...18

INHOUDSTAFEL Inleiding... 5 Leidingwaterbalans Conclusies...18 Leidingwaterbalans voor 2011 INHOUDSTAFEL 1 Inleiding... 5 2 Leidingwaterbalans 2011... 8 2.1 Waterbalans... 8 2.2 Ruwwater... 9 2.2.1 Winning van ruwwater... 9 2.2.2 Inkoop en verkoop van ruwwater...

Nadere informatie

Mogelijke rol van Warmterotonde in Zuid-Holland

Mogelijke rol van Warmterotonde in Zuid-Holland AAN: Themagroep Energie van PvdA Duurzaam VAN: Oscar Menger, Henk Heijkers en Maarten de Groot DATUM: maart 2018 Mogelijke rol van Warmterotonde in Zuid-Holland 1 Inleiding Veel Z-Hollandse gemeenten kunnen

Nadere informatie

Energy-Floor haalt energie uit de bodem van uw woning

Energy-Floor haalt energie uit de bodem van uw woning Energy-Floor haalt energie uit de bodem van uw woning De laatste jaren is er qua energiebehoefte veel veranderd in de woningbouw. Voorheen waren de behoefte en kosten m.b.t. verwarming in nieuwbouw woningen

Nadere informatie

Auto wassen zonder water

Auto wassen zonder water Auto wassen zonder water Cursus Welkom bij de cursus ''auto wassen zonder water'' Wij hopen van elke cursist een professioneel autowasser te maken, geoefend in auto wassen zonder water. Inleiding Sommige

Nadere informatie

Hybride warmtepompen. Wat, wanneer en hoe? Simon Tuitel, Product Manager Warmtepompen, Controls & connectivity

Hybride warmtepompen. Wat, wanneer en hoe? Simon Tuitel, Product Manager Warmtepompen, Controls & connectivity Hybride warmtepompen Wat, wanneer en hoe? Simon Tuitel, Product Manager Warmtepompen, Controls & connectivity Agenda Waarom Hybride en wat zijn de voordelen Wat is een Hybride systeem Voorbeeld berekening

Nadere informatie

Energie uit afvalwater

Energie uit afvalwater Energie uit afvalwater Energie uit afvalwater Warm afvalwater verliest een groot deel van zijn warmte in de afvoer en het riool. Als we deze warmte weten terug te winnen, biedt dat grote mogelijkheden

Nadere informatie

MOL LIK. Al meer dan 15 jaar staat de MOL-technologie voor betrouwbaarheid en kostenefficiëntie.

MOL LIK. Al meer dan 15 jaar staat de MOL-technologie voor betrouwbaarheid en kostenefficiëntie. MOL LIK Deze nieuwe, geavanceerde technologie van Wateris combineert een hoge energie-efficiëntie met een milieuvriendelijke aanpak. Deze metallische MOL LIK katalysator heeft zich al meermaals bewezen

Nadere informatie

Presentatie SIM MEA-Industrie & LEA. Ron Bissels 16 april 2018

Presentatie SIM MEA-Industrie & LEA. Ron Bissels 16 april 2018 Presentatie SIM MEA-Industrie & LEA Ron Bissels 16 april 2018 Inhoud 1.MEA-Industrie (Maastrichts Energie Akkoord) 2.LEA (Limburgs Energie Akkoord) 2 3 Uitnodiging Niet alleen besparing Ook opwekking Duurzame

Nadere informatie

Meer wooncomfort. en minder energieverbruik door een warmtepomp. voltalimburg.nl/warmtepomp

Meer wooncomfort. en minder energieverbruik door een warmtepomp. voltalimburg.nl/warmtepomp Meer wooncomfort en minder energieverbruik door een warmtepomp voltalimburg.nl/warmtepomp Tip! Vraag subsidie aan bij de aanschaf van een warmtepomp. Het subsidiebedrag voor een warmtepomp van 5 kw is

Nadere informatie

Waterstromen in de Nederlandse economie

Waterstromen in de Nederlandse economie Rapport Waterstromen in de Nederlandse economie Korte resultatenbeschrijving en samenvattende tabellenset Stephan Verschuren Bart Staats Cor Graveland Kathleen Geertjes Kees Baas Remco Kaashoek CBS Den

Nadere informatie

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nederlandse mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nummer 2785/8 Betreft

Nadere informatie

Door het Dagelijks Bestuur van Waterschap Aa en Maas vastgesteld op 10 juni 2014

Door het Dagelijks Bestuur van Waterschap Aa en Maas vastgesteld op 10 juni 2014 Bedrijfswaterplan Door het Dagelijks Bestuur van Waterschap Aa en Maas vastgesteld op 10 juni 2014 Bedrijfsgegevens Gegevens van het bedrijf Naam bedrijf : Naam en voorletter(s) : Adres : Postcode en woonplaats

Nadere informatie

Werkblad voor de leerling

Werkblad voor de leerling Werkblad voor de leerling werken aan zuiver water 1. Kies het juiste antwoord Water uit een gemengd rioolstelsel dat op de RWZI wordt verwerkt is: 1. regenwater 2. huishoudelijk afvalwater 3. een mengsel

Nadere informatie

Stralend nieuws onder de zon!

Stralend nieuws onder de zon! Remeha ZentaSOL Zonneboiler Stralend nieuws onder de zon! Remeha ZentaSOL Zonneboiler De zon gaat wél voor en daar kunt ú het hele Zonne-energie is de meest milieuvriendelijke en duurzame warmtebron die

Nadere informatie

Businesscases zonne-energie: waar kan het, en wat levert het op?

Businesscases zonne-energie: waar kan het, en wat levert het op? Businesscases zonne-energie: waar kan het, en wat levert het op? Door: Ronald Franken en Maarten Corpeleijn (r.franken@atrive.nl / m.corpeleijn@atrive.nl) 3 september 2013 Ten geleide Met het nieuwe energie-akkoord

Nadere informatie

Ondergrondse zoetwateropslag in de NLse polders

Ondergrondse zoetwateropslag in de NLse polders Ondergrondse zoetwateropslag in de NLse polders Duurzaam watermanagement in de polders 9 oktober 2017 Brugge Dr. Koen Zuurbier (KWR) Watertekorten agrarische sector Vandaag o Mismatch zoetwateraanbod en

Nadere informatie

Weg met dat vieze water! Alles wat je moet weten over afvalwater

Weg met dat vieze water! Alles wat je moet weten over afvalwater Weg met dat vieze water! Alles wat je moet weten over afvalwater Nederland is een land van water. Met veel beken, sloten en rivieren. Het water dat door deze beken, sloten en rivieren stroomt noemen we

Nadere informatie

Verkoopbaarheid en verhuurbaarheid van vastgoed verhogen door Duurzame Energieopwekking

Verkoopbaarheid en verhuurbaarheid van vastgoed verhogen door Duurzame Energieopwekking Verkoopbaarheid en verhuurbaarheid van vastgoed verhogen door Duurzame Energieopwekking Erik van der Steen HYS legal 1 HYS Legal Inleiding Triodos Bank: Waarom we graag duurzaam vastgoed financieren Jones

Nadere informatie

Duurzame klimaatinstallaties in Etten-Leur Woonbond Kennis- en Adviescentrum 6-11-2015 Siem Goede

Duurzame klimaatinstallaties in Etten-Leur Woonbond Kennis- en Adviescentrum 6-11-2015 Siem Goede Duurzame klimaatinstallaties in Etten-Leur Woonbond Kennis- en Adviescentrum 6-11-2015 Siem Goede Vraagstelling Inventariseren van de WKO-installaties van de complexen Wachter-Valpoort en Contrefort-Chrispijn.

Nadere informatie

Hoeveel kost 1 ton stoom?

Hoeveel kost 1 ton stoom? Hoeveel kost 1 ton stoom? ENERGIK 23 november 2011 Valérie de Groote, INDEA Voorstelling INDEA Bruikbaar energieadvies voor industriële bedrijven Audits / Haalbaarheidsstudies Wetgeving Begeleiding bij

Nadere informatie

Waterwet. Ontwerpbeschikking

Waterwet. Ontwerpbeschikking Waterwet Ontwerpbeschikking Aanvrager : Wavin Diensten B.V. Aanvraag : Wijziging van het besluit onderdeel If en voorschrift 5a van de vigerende vergunning. Locatie : Bruchterweg 88 te Hardenberg Datum

Nadere informatie

Membraanfiltratie in de brouwerijsector

Membraanfiltratie in de brouwerijsector Membraanfiltratie in de brouwerijsector DRIJFVEREN VOOR MBR 1. Brouwerijen in België booming business 2. Geen zuivering? heffingen creëren business plan 3. Regenwachtbekken? biologie 4. Ruimtetekort? MBR

Nadere informatie

De integrale waterfactuur van de drinkwatermaatschappijen... de effecten van het nieuwe waterbeleid worden zichtbaar

De integrale waterfactuur van de drinkwatermaatschappijen... de effecten van het nieuwe waterbeleid worden zichtbaar Bart Gille 1/5 De integrale waterfactuur van de drinkwatermaatschappijen... de effecten van het nieuwe waterbeleid worden zichtbaar 1. INLEIDING Door de reorganisatie van de watersector in December 2004

Nadere informatie

VEMW. Duurzaam industrieel watergebruik. Gezamenlijke opgave voor industrie en overheid

VEMW. Duurzaam industrieel watergebruik. Gezamenlijke opgave voor industrie en overheid VEMW is hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers. VEMW Duurzaam industrieel watergebruik Gezamenlijke opgave voor industrie en overheid Februari 2013 VEMW De

Nadere informatie

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nederlandse Mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nummer 4012/ 8 Betreft

Nadere informatie

Samen naar een robuuste zoetwatervoorziening

Samen naar een robuuste zoetwatervoorziening Ruud Bartholomeus, 21 maart 2019, Utrecht 1 Samen naar een robuuste zoetwatervoorziening Balans tussen watervraag en wateraanbod Ruud Bartholomeus, namens collega s 2 Balans tussen watervraag en wateraanbod

Nadere informatie

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO DUURZAAM PRODUCEREN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam binnen.

Nadere informatie

GE Power & Water Water & Process Technologies. Waterbehandelingsoplossingen voor de energiesector

GE Power & Water Water & Process Technologies. Waterbehandelingsoplossingen voor de energiesector GE Power & Water Water & Process Technologies Waterbehandelingsoplossingen voor de energiesector Voor meer dan 100 jaar heeft GE duurzame oplossingen geleverd om klanten overal ter wereld te helpen enkele

Nadere informatie

reating ENERGY PROGRESS

reating ENERGY PROGRESS reating ENERGY PROGRESS 2012 ENERGIE EN MILIEU: Opwarming van de aarde: Drastische vermindering CO 2 -uitstoot Energie: De energiekosten fluctueren sterk en zullen alleen maar stijgen Behoud van het milieu

Nadere informatie

AUT-ARK I. is een drijvende passiefwoning met Europees passiefhuis certificaat

AUT-ARK I. is een drijvende passiefwoning met Europees passiefhuis certificaat by AUT-ARK I is een drijvende passiefwoning met Europees passiefhuis certificaat De woning heeft geen kade aansluiting meer nodig en is dus volledig zelfvoorzienend (autark). Hij is uiterst duurzaam middels

Nadere informatie

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Bent u voorbereid op de toekomst? Een toekomst zónder gas? AM ontwikkelt in Park Centraal comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woningen. Deze

Nadere informatie

NEW BUSINESS. Guy Konings

NEW BUSINESS. Guy Konings 2015 Guy Konings Stedin is verantwoordelijk voor transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: Altijd energie voor onze klanten, vandaag en morgen. Simpel, betaalbaar en duurzaam KERNGETALLEN

Nadere informatie

Restwarmte en riothermie

Restwarmte en riothermie Restwarmte en riothermie Early Morning Toast Bijeenkomst Stichting kiemt, netwerk Arnhem Hoenderloo, 26 maart 2014 Rada Sukkar gfs@tauw.nl 06-15945727 Tauw introductie TAUW BV In Top 10 van Nederlandse

Nadere informatie

De kritische consument

De kritische consument De kritische consument Inleiding Om producten te kunnen maken heb je grondstoffen nodig. Mensen werken met deze grondstoffen en maken er producten van die we consumeren. Een ondernemer is tevreden als

Nadere informatie

Waterschapsbelasting 2015

Waterschapsbelasting 2015 Waterschapsbelasting 2015 uw bijdrage aan droge voeten en schoon water Het hoogheemraadschap van Rijnland zorgt voor droge voeten en schoon water, en dat kost geld. Om alles te kunnen bekostigen, zijn

Nadere informatie

KWR Watercycle Research Institute

KWR Watercycle Research Institute KWR Watercycle Research Institute Introductie KWR en activiteit team IAH Danny Traksel 1 1 Historie KWR Watercycle Research Institute 1948 Keurings Instituut Waterleiding Artikelen (Rijswijk) o Certificering

Nadere informatie

Waterwet. Beschikking

Waterwet. Beschikking Waterwet Beschikking Aanvrager : Wavin Diensten B.V. Aanvraag : Wijziging van het besluit onderdeel If en voorschrift 5a van de vigerende vergunning. Locatie : Bruchterweg 88 te Hardenberg Datum ontvangst

Nadere informatie

Eindexamen vwo m&o 2012 - I

Eindexamen vwo m&o 2012 - I Opgave 2 Bij deze opgave horen de informatiebronnen 1 tot en met 5. In deze opgave blijft de btw buiten beschouwing. Projectontwikkelaar Bouwfonds ontwikkelt, bouwt en verkoopt het appartementencomplex

Nadere informatie

INDUSTRIEEL AFVALWATER EN ECOLOGIE: VRIEND, NIET VIJAND. Lut Hoebeke, 1 juni 2018

INDUSTRIEEL AFVALWATER EN ECOLOGIE: VRIEND, NIET VIJAND. Lut Hoebeke, 1 juni 2018 INDUSTRIEEL AFVALWATER EN ECOLOGIE: VRIEND, NIET VIJAND Lut Hoebeke, 1 juni 2018 Overzicht presentatie Circulaire economie Problemen bij waterbesparing en hergebruik VLAREM artikel rond waterbesparing/waterhergebruik

Nadere informatie

Schiedam, 12 februari 2007 OCAP, het bedrijf dat CO2 van de industrie. levert aan de Nederlandse glastuinbouw, zal zijn doelstellingen aanzienlijk

Schiedam, 12 februari 2007 OCAP, het bedrijf dat CO2 van de industrie. levert aan de Nederlandse glastuinbouw, zal zijn doelstellingen aanzienlijk PERSMEDEDELING OCAP CO2 project sneller succes dan verwacht Milieu profiteert een jaar eerder van een besparing van 95 miljoen kubieke meter aardgas en een verminderde CO2 uitstoot van 170 duizend ton

Nadere informatie

De meest optimale installatie is een zuinige installatie. Daarvoor dienen 3 componenten goed op elkaar te worden afgesteld:

De meest optimale installatie is een zuinige installatie. Daarvoor dienen 3 componenten goed op elkaar te worden afgesteld: Besteco wil aan de hand van een korte, eenvoudige uitleg algemene informatie verstrekken omtrent warmtepompinstallaties en waar de aandachtspunten liggen. De meest optimale installatie is een zuinige installatie.

Nadere informatie

De Visie: Elektriciteit en warmte uit houtpellets

De Visie: Elektriciteit en warmte uit houtpellets De Visie: Onze missie is om een houtpelletketel te maken die ook elektriciteit kan opwekken. Het bijzondere daaraan? ÖkoFEN ontwikkelt een CO2-neutrale technologie met houtpellets als energiedrager, met

Nadere informatie

De watervoorziening in 2040: (de)centraal duurzaam intelligent?

De watervoorziening in 2040: (de)centraal duurzaam intelligent? De watervoorziening in 2040: (de)centraal duurzaam intelligent? Symposium Energie en Water schrijven toekomst 20 juni 2012 Jan Peter van der Hoek Focus Drinkwatervoorziening NL: dichtbevolkt gebied (16,7

Nadere informatie

Zonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager

Zonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager Zonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager Als facilitair manager bent u verantwoordelijk voor de huisvesting. Daarmee ook voor het energiegebruik van de huisvesting. In deze

Nadere informatie

Kraanwater alle feiten op een rij

Kraanwater alle feiten op een rij Kraanwater alle feiten op een rij Inhoud Kraanwater is vanzelfsprekend 4 Goed voor de gezondheid 8 Zuiver van kwaliteit 12 Lekker goedkoop 18 Tips 22 Drinkwaterbedrijven 28 3 kraanwater.nu Kraanwater is

Nadere informatie

Duurzame systemen. Comfortabel genieten, maximale energiebesparing. Het goede gevoel, het juiste te doen. 01-10 - 2015

Duurzame systemen. Comfortabel genieten, maximale energiebesparing. Het goede gevoel, het juiste te doen. 01-10 - 2015 Duurzame systemen Comfortabel genieten, maximale energiebesparing 01-10 - 2015 Het goede gevoel, het juiste te doen. Onbezorgde luxe, duurzaam leven! Energiezuinig dankzij bodem-, lucht- en zonnewarmte

Nadere informatie

voor de deur Mobiele opvangmiddelen voor afvalwater Opslag van afvalwater Clean Water Mobiele waterzuiver

voor de deur Mobiele opvangmiddelen voor afvalwater Opslag van afvalwater Clean Water Mobiele waterzuiver Mobiele waterzuivering voor de deur Mobiele opvangmiddelen voor afvalwater Opslag van afvalwater Clean Water Mobiele waterzuiver ing Afvalwater zuiveren voor de deur Afvalwater zuiveren voor de deur? Niet

Nadere informatie