VERLOSKUNDE IN BEWEGING III

Transcriptie

1 VERLOSKUNDE IN BEWEGING III

2

3 VERLOSKUNDE IN BEWEGING III De kracht van consensus Marlies Eggermont (ed.) Antwerpen Cambridge

4 Verloskunde in beweging III. De kracht van consensus Marlies Eggermont (ed.) 2016 Antwerpen Cambridge Omslagbeeld: Phanie - Alamy Stock Photo ISBN D/2016/7849/159 NUR 823 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever. Ondanks alle aan de samenstelling van de tekst bestede zorg, kunnen noch de auteurs noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.

5 WOORD VOORAF De vorige twee edities van Verloskunde in beweging mochten op veel bijval rekenen. De eerste editie vond plaats in 2012 en stond vooral in het teken van het informeren van de zorgverleners werkzaam in de verloskunde over hun rechten en plichten naar patiënten toe. In de tweede editie (2014) lag de klemtoon op het vermijden van aansprakelijkheid in de verloskunde. De valkuilen werden toegelicht aan de hand van een rechtspraakanalyse en er werd ingegaan op specifieke hangijzers zoals het evidence-based werken, de interpretatie van foetale monitoring en het recht op informatie van de zwangere/bevallen vrouw. Het Gents Instituut voor Gezondheidsrecht van de Universiteit Gent nam opnieuw het initiatief om rond de juridische aspecten binnen de verloskundige zorg een congres te organiseren. Dit boek bundelt de proceedings van het congres Verloskunde in beweging III: de kracht van consensus, dat plaatsvond op 1 december 2016 in Sint-Niklaas. De focus lag ditmaal enerzijds op het informeren van de zorgverleners over hun rechten en plichten in de afhandeling van medische incidenten. De werking en de procedure van het Fonds voor de Medische Ongevallen komen in de eerste drie bijdragen sterk aan bod. Dit was een bewuste keuze, gezien het innovatieve karakter van dit systeem. Anderzijds was ook het bevorderen van de samenwerking/communicatie tussen de zorgverleners op basis van een zorgvuldig bijgehouden patiëntendossier een doelstelling. In een juridische procedure zal een breed gedragen (bv. gesteund op een zorgrichtlijn), goed gemotiveerde (belang van patiëntendossier) medische beslissing, genomen in team, minder vatbaar zijn voor kritiek dan een weinig gedocumenteerde individuele beslissing. Een inleiding bij de problematiek wordt gegeven door T. Vandersteegen en W. Marneffe, economen, die de mogelijkheden binnen het vergoedingssysteem voor medische incidenten in België uiteenzetten. Ze gaan dieper in op de principes van de burgerlijke en strafrechtelijke procedure, de toegang tot het Fonds voor de Medische Ongevallen en de resultaten van een studie inzake de invloed van het huidige vergoedingssysteem op het gedrag van Belgische artsen-specialisten. In deel II lichten de artsen M. Honinckx en M. Willems, naast de opdrachten en procedures van het Fonds voor de Medische Ongevallen, ook de ernstcriteria toe om schadevergoeding uit te keren. Ze werpen tevens een blik op het aandeel van verloskundige incidenten ten opzichte van het totale aantal dossiers. v

6 Woord vooraf Prof. dr. S. Tack en J. Van Rompay, advocaten, bouwen verder op de twee bovenvermelde bijdragen. Ze geven een overzicht van de verschillende soorten deskundigenonderzoeken waarin zorgverleners betrokken kunnen worden naar aanleiding van een claim van een patiënt. Achtereenvolgens komen de volgende expertises aan bod: het eenzijdig deskundigenonderzoek, de minnelijke medische expertise, het deskundigenonderzoek in burgerlijke zaken, het deskundigenonderzoek in strafzaken en het deskundigenonderzoek bij het Fonds voor de Medische Ongevallen. In deel III zet prof. psychologie E. Franck het belang van teamwork en communicatie in de verf. De uitdagingen en valkuilen van overleg tussen zorgverleners komen uitvoerig aan bod. Het ontwikkelen van een trainingsmodel in niet-technische vaardigheden zoals teamwerk, leiderschap, communicatie, foutenmanagement, besluitvorming en situatiebewustzijn kan een meerwaarde hebben voor de samenwerking en de veiligheidscultuur in de gezondheidszorg. Dra. Marlies Eggermont nam, samen met de werkgroep Create Life, bestaande uit vroedvrouwen en gynaecologen, het initiatief om gezondheidsrechtelijke aanbevelingen voor de verloskundige zorg te ontwikkelen. Het doel van deze praktische aanbevelingen inzake foetale monitoring, uterusruptuur, solutio placentae, schouderdystocie en teamwork op basis van het patiëntendossier is het verhogen van de consensus binnen de verloskunde, met het oog op het minimaliseren van de kans op een schadegeval en aansprakelijkheid. De impact van een gerechtelijke procedure is immers groot. De financiële, materiële en morele schade bij het slachtoffer en diens verwant(en) (first victim) zijn vaak niet te overzien. Ook de betrokken zorgverlener zelf (second victim) ondervindt negatieve gevolgen. We sluiten de cirkel met de Gedragscode omgaan met incidenten in de verloskunde. De GOMIV dient de belangen van de individuele zorgverlener, maar met oog voor de gevoeligheden van de rechtzoekende schadelijder, die meent het slachtoffer te zijn van een medisch incident. Het empathische en communicatieve vermogen van de zorgverlener, bijgestaan door zijn/haar BA-verzekeraar, spelen een cruciale rol in de afhandeling van een incident. Een adequate respons op een incident kan de gerechtelijke tussenkomsten verminderen, maar zonder belangenverlies voor de betrokken partijen. Centraal in de GOMIV staat de open disclosure-cultuur bij zowel de schadelijder als de collega-zorgverlener (binnen de zorginstelling en binnen de professionele beroepsorganisaties), met het oog op de preventie van gelijkaardige incidenten. Onder het motto voorkomen is beter dan genezen beoogt dit verslagboek de medicus en de jurist een antwoord te bieden op juridische vraagstukken die kunnen ontstaan binnen de verloskundige zorg. De nadruk ligt op het gezondheidsrechtelijke aspect, maar in harmonie met andere disciplines, zoals de vi

7 Woord vooraf gezondheidseconomie en de toegepaste psychologie in de gezondheidszorg. Een multidisciplinaire aanpak zal ook in deze problematiek zijn doel niet missen. Gent, november 2016 Marlies Eggermont Doctoranda Universiteit Gent, Faculteit Rechtsgeleerdheid vii

8

9 INHOUD Woord vooraf v Het vergoedingssysteem voor medische incidenten in België Tom Vandersteegen en Wim Marneffe Inleiding I. Van fault naar not-only-fault voor medische incidenten A. Tekortkomingen van het traditionele aansprakelijkheidssysteem B. Alternatieve vergoedingssystemen C. De Belgische alternatieven D. De Wet Medische Schadegevallen van E. De Wet Medische Ongevallen van II. Het driesporensysteem A. De traditionele minnelijke afhandeling B. De gerechtelijke procedure De burgerlijke procedure De strafrechtelijke procedure C. Het Fonds voor de Medische Ongevallen Het FMO adviseert een MOMA Het FMO adviseert een MOZA waarbij de ernstgraad bereikt wordt Het FMO adviseert noch een MOMA noch een MOZA waarbij de ernstgraad bereikt wordt III. De preventieve functie van het vergoedingssysteem voor medische incidenten A. Onderzoeksopzet en methodologie B. Karakteristieken van de steekproef C. Artsen en het vergoedingssysteem voor medische incidenten Vertrouwdheid met de hervorming Gevolgen van een aansprakelijkheidsclaim Aanzet tot zorgvuldig medisch handelen D. Het gedrag van artsen na de hervorming Ex ante-gedrag Ex post-gedrag E. Conclusie ix

10 Inhoud IV. De vergoedende functie van het vergoedingssysteem voor medische incidenten A. Onderzoeksopzet en methodologie B. Beschrijvende analyse Traditionele minnelijke afhandeling Gerechtelijke procedure C. Gynaecologie en verloskunde D. Econometrische analyse E. Conclusie Besluit Bibliografie Het Fonds voor de Medische Ongevallen: opdrachten en procedures Mia Honinckx en Martine Willems Inleiding I. Het Beheerscomité van het FMO II. De opdrachten van het FMO A. Advies-, vergoedings- en bemiddelingsopdracht B. Preventie-, registratie- en rapporteringsopdracht III. Werking van het FMO A. Behandeling van de aanvragen tot vergoeding van schade B. Externe expertise C. Middelen IV. De bepaling van een medisch ongeval zonder aansprakelijkheid (MOZA) A. Schema van de criteria voor abnormale schade B. Algoritme voor het bepalen van een MOZA C. De indicatoren V. De criteria voor ernstige schade A. Algemeen B. Bepaling van de ernstgraad VI. Statistische gegevens in het kader van verloskunde A. De kwalificatie van de zorgverlener B. Het soort van incident Besluit Het deskundigenonderzoek naar medische fouten Sylvie Tack en Jennifer Van Rompay Inleiding I. Het eenzijdig deskundigenonderzoek A. Situering B. Wettelijk kader x

11 Inhoud C. Verloop D. Kritische beschouwingen II. De minnelijke medische expertise (MME) A. Situering B. Wettelijk kader C. Verloop Opstellen van een MME-overeenkomst a. Minimale inhoud b. Keuze van de deskundige(n) c. Deskundigenopdracht d. Modaliteiten van het deskundigenonderzoek e. Gevolgen van het expertiseverslag Uitvoering van de MME-overeenkomst D. Kritische beschouwingen III. Het deskundigenonderzoek in burgerlijke zaken A. Situering B. Wettelijk kader Relevante bepalingen Wetswijziging van a. Subsidiariteitsbeginsel b. Actieve rol van de rechter c. Consignatie van de kosten en het ereloon Wetswijziging van C. Verloop Aanstellingsvonnis Installatievergadering Aanvang van de werkzaamheden Meedelen van de stukken De expertisezitting Het lichamelijk onderzoek Het voorverslag Opmerkingen bij het voorverslag Het eindverslag D. Kritische beschouwingen IV. Het deskundigenonderzoek in strafzaken A. Situering B. Wettelijk kader C. Verloop De aanstelling van de gerechtsdeskundige a. Wie kan een deskundigenonderzoek gelasten? b. Welke deskundige kan worden aangesteld? c. Waaruit bestaat de deskundigenopdracht? xi

12 Inhoud 2. De uitvoering van de deskundigenopdracht De tegensprekelijkheid van de expertise a. Tijdens het vooronderzoek b. Tijdens het onderzoek ten gronde D. Kritische bedenkingen V. Het deskundigenonderzoek bij het Fonds voor de Medische Ongevallen A. Situering B. Wettelijk kader C. Verloop Het onderzoek van de ontvankelijkheid van de aanvraag Het deskundigenonderzoek a. Eenzijdige expertise b. Tegensprekelijke expertise D. Kritische beschouwingen Besluit Bibliografie To err is human: over de noodzaak en de kracht van teamwork en communicatie in de verloskunde Erik Franck, Leen Roes, Sarah De Schepper, Nina Geuens, Yves Jacquemyn, Olaf Timmermans en Peter Van Bogaert Inleiding I. Probleemstelling II. Alles staat of valt met teamwerk III. De vergelijking met de luchtvaart IV. Gedeelde mentale modellen V. Teamwerk A. Leiderschap B. Besluitvorming C. Foutenmanagement D. Communicatie E. Situatiebewustzijn VI. Training en onderzoek Besluit Bibliografie xii

13 Inhoud Gezondheidsrechtelijke aanbevelingen binnen de verloskunde inzake foetale monitoring, uterusruptuur, solutio placentae, schouder dystocie en teamwork op basis van het patiëntendossier Marlies Eggermont Inleiding A. Aanzet B. Doel C. Methode D. Resultaten I. Interpretatie van foetale monitoring A. Probleemstelling B. Juridische basis Bevoegdheid Informed consent C. Foetale stress herkend of miskend: een rechtspraakoverzicht D. Gezondheidsrechtelijke aanbeveling inzake foetale monitoring II. Beleid bij uterusruptuur A. Probleemstelling B. Juridische basis Bevoegdheid Informed consent C. Rechtspraakoverzicht D. Gezondheidsrechtelijke aanbeveling inzake uterusruptuur III. Beleid bij solutio placentae A. Probleemstelling B. Juridische basis Bevoegdheid Informed consent C. Rechtspraakoverzicht D. Gezondheidsrechtelijke aanbeveling inzake solutio placentae IV. Beleid bij schouderdystocie A. Probleemstelling B. Juridische basis Bevoegdheid Informed consent C. Rechtspraakoverzicht D. Gezondheidsrechtelijke aanbeveling inzake schouderdystocie V. Teamwork vanuit een gedeeld mentaal model met als basis het patiënten dossier A. Probleemstelling xiii

14 Inhoud B. Juridische basis De inhoud van het patiëntendossier De communicatie tussen zorgverleners C. Rechtspraakoverzicht Tijdig doorverwijzen Frequentie overlegmomenten Belang van overleg op basis van het patiëntendossier D. Gezondheidsrechtelijke aanbeveling inzake teamwork vanuit een gedeeld mentaal model met als basis het patiëntendossier Besluit Literatuur Gedragscode omgaan met een incident binnen de verloskunde (GOMIV) Marlies Eggermont Inleiding A. Aanzet B. Doel C. Methode D. Resultaten I. Gedragscode A. Meteen na het incident, zonder een klacht B. Na het incident gevolgd door een (officiële) klacht Procedure bij het FMO Nog geen juridische procedure (dus gevallen A, B, C en D) Burgerlijke of strafrechtelijke procedure II. Gedragsregel I inzake het overleg met de schadelijder(s): open communicatie III. Gedragsregel II inzake het overleg met de BA-verzekeraar: relevante informatie verstrekken IV. Gedragsregel III inzake de rechten van verdediging van de betrokken zorgverlener A. Burgerlijke procedure B. Strafrechtelijke procedure C. Rol van de verzekeraar Besluit Literatuur xiv