Lokaal rapport. Gemeente Middelburg. Auteurs. P.C. van Klinken, K. Weterings

Transcriptie

1 Lokaal rapport Gemeente Middelburg Auteurs P.C. van Klinken, K. Weterings Goes, juli 2012

2 Inhoud Voorwoord... 3 Belangrijkste bevindingen... 4 Inleiding De inwoners van Middelburg Van levensfase naar levensfase: gezondheid en gedrag t/m 3 jaar: Ouders geven het voorbeeld t/m 11 jaar: Werken aan een goed fundament t/m 18 jaar: De brug naar volwassenheid t/m 64 jaar: Gezonde volwassenen, gezonde toekomst jaar en ouder: Gezondheid koesteren Gezonde en veilige omgeving Sociale omgeving Inrichting van de omgeving Buiten- en binnenmilieu Maatschappelijke participatie en zorg Arbeid Vrijwilligerswerk en mantelzorg Zorg, begeleiding en voorzieningen Extra aandacht voor kwetsbare groepen Sociaal economische gezondheidsverschillen Risicogezinnen Kwetsbare ouderen Meest kwetsbare burgers Conclusies en aanbevelingen Literatuur Gegevensbronnen Gezondheidsprofiel

3 Voorwoord Middelburg is een gemeente in beweging! Het is hier goed toeven, dat blijkt ook uit deze rapportage van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rvtv) Zeeland voor de gemeente Middelburg. De levensverwachting van de Middelburgse inwoners blijft stijgen, gemeente Middelburg krimpt niet in aantal inwoners, anderzijds vergrijst zij wel. Daarnaast pakt driekwart van de ouderen regelmatig de fiets en verrichten veel jongeren vrijwilligerswerk. Daartegenover staat wel dat het aantal inwoners met een chronische aandoening stijgt en ook overgewicht komt nog steeds voor bij jong en oud. Dit en meer kunt u lezen in deze rapportage. Ondanks de mooie cijfers is er nog steeds werk aan de winkel. Bewegen is momenteel het adagium voor een gezond en vooral vitaal leven. Hoewel we onze gezondheid niet helemaal zelf in de hand hebben, kunnen u en ik wel kiezen voor een gezonde en actieve leefstijl. Bewegen is in Middelburg volop mogelijk. Zo is er het prachtige historische stadscentrum om doorheen te wandelen. Fietspaden die ervoor zorgen dat de school, het werk en andere voorzieningen goed per rijwiel bereikbaar zijn. Daarnaast zijn in verschillende kernen sportaccommodaties waar jong en oud zich actief kunnen vermaken. Er zijn in onze gemeente dan ook al veel inwoners met een actieve leefstijl, maar dat aantal mag nog verder groeien. Door zelf te kiezen voor een gezonde en actieve leefstijl kunnen we het goede voorbeeld geven aan de jeugd en aan elkaar. Dit Middelburgse overzicht van de rvtv Zeeland levert veel inspiratie op. Het maakt duidelijk dat volksgezondheid vraagstukken onlosmakelijk verbonden zijn met die van de Wet maatschappelijke ondersteuning, het jeugd-, sport- en omgevingsbeleid, en de demografische ontwikkelingen in onze regio. De inzichten uit de rvtv Zeeland worden gebruikt bij het opstellen van de regionale nota volksgezondheid Walcheren , die we dit jaar maken. Gezonde leestijl, eigen en maatschappelijke verantwoordelijkheid zijn hierin belangrijke uitgangspunten. Ik hoop dan ook met u, inwoner, zorgaanbieder, professional, ondernemer, samen te werken aan een gezonde en vitale gemeente! Op onze gezondheid! Ed de Graaf Wethouder volksgezondheid van de gemeente Middelburg 3

4 Belangrijkste bevindingen Lang leve de Zeeuw! De levensverwachting blijft stijgen en is in Middelburg voor mannen 80 jaar en voor vrouwen bijna 83 jaar. Middelburg krimpt niet in de toekomst, maar vergrijst wel. Chronische aandoeningen komen veel voor: 28% van de 14- en 15-jarigen, 36% van de volwassenen en 74% van de ouderen heeft een chronische aandoening. Bijna één op de tien 10-jarigen in Middelburg heeft een indicatie voor psychosociale problematiek. Van de volwassenen in Middelburg voelt 16% zich psychisch ongezond. Bij ouderen is dat 18%. Overgewicht komt meer voor bij 5-jarigen in Middelburg (14%) en minder bij 13-jarigen (12%) dan bij leeftijdsgenoten gemiddeld in Zeeland (respectievelijk 12% en 15%). Van de volwassenen in Middelburg heeft 42% overgewicht en van de ouderen is dat 56%. Obesitas komt bij ouderen in Middelburg minder voor (10% vs. 14% gemiddeld in Zeeland). Gezonde Zeeuwen: houden zo! In Middelburg speelt 24% van de jonge kinderen (3 en 4 jaar) niet wekelijks buiten. Voor Zeeland gemiddeld is dit 32%. Jongeren in Middelburg voldoen minder vaak aan de beweegnorm; 57% voldoet niet in vergelijking met 43% gemiddeld in Zeeland. Van de volwassenen in Middelburg beweegt 35% onvoldoende en bij ouderen is dat 36%. Dagelijks roken doet 7% van de jongeren in Middelburg. Bij volwassenen rookt 26% momenteel en bij ouderen is dat 9%. Het aantal jongeren in Middelburg dat alcohol drinkt is nog steeds te hoog, ondanks dat minder 14- en 15-jarigen nu alcohol drinken dan een aantal jaar geleden. Van de 16- tot en met 18- jarigen heeft 73% recent alcohol gedronken en 44% is een binge drinker (meer dan vijf glazen alcohol of meer per gelegenheid in de voorgaande vier weken). Minder overmatige alcoholdrinkers onder volwassenen in Middelburg (7%) dan gemiddeld in Zeeland (10%). Van de seksueel actieve jongeren in Middelburg heeft 57% condooms gebruikt bij de laatste keer geslachtsgemeenschap. Eén op de acht jongeren in Middelburg vertoont meerdere risicogedragingen tegelijk. Omgeving: vriend of vijand? Van de 9- en 10-jarigen in Middelburg wordt 54% wel eens gepest. Van de volwassenen in Middelburg voelt 51% weinig sociale samenhang binnen hun gemeenschap. Dit is meer dan gemiddeld in Zeeland (42%). Daarnaast blijken de mensen in Middelburg minder contact te hebben met buren dan gemiddeld in Zeeland. Van de volwassenen in Middelburg is één op de tien ernstig of zeer ernstig eenzaam, meer dan gemiddeld in Zeeland (7%). Het aantal (zeer) ernstig eenzame ouderen in Middelburg is ten opzichte van 2007 nagenoeg gelijk gebleven (6%). In Middelburg wonen meer volwassenen in een huis met schimmel- of vochtplekken (34%) dan gemiddeld in Zeeland (28%). 4

5 Alleen samen gezond Van de 14- en 15-jarigen in Middelburg is 41% vrijwilliger. Dit percentage is hoger dan gemiddeld in Zeeland (36%). Bij volwassenen is 27% vrijwilliger en bij ouderen 28%. In tegenstelling tot Zeeland is bij ouderen in Middelburg het percentage vrijwilligers niet toegenomen. Minder jongeren in Middelburg geven momenteel mantelzorg (9% vs. 11% gemiddeld in Zeeland). Van de volwassenen geeft 9% mantelzorg en bij ouderen is dat 13%. Ongeveer een derde van de ouderen in Middelburg ontvangt één of meerdere vormen van hulp (mantel-, vrijwilligers-, of professionele hulp). Driekwart van de ouderen fietst of wandelt om ergens te komen, dit is het hoogste percentage van alle gemeenten in Zeeland. Van de ouderen in Middelburg heeft 26% het afgelopen jaar gebruik gemaakt van Wmovoorzieningen en 37% van welzijnsvoorzieningen. Bijna een kwart van de ouderen weet niet waar Wmo-voorzieningen te vinden zijn. Dit is het hoogste percentage van alle Zeeuwse gemeenten. Oog voor de kwetsbaren Middelburg heeft in vergelijking met Zeeland relatief veel hoogopgeleiden. Eén op de acht (13%) basisschoolleerlingen in Middelburg is een achterstandsleerling. Aantal voortijdig schoolverlaters in Middelburg is gedaald van 4,5% in 2004 naar 2,8% in Percentage risicogezinnen in Middelburg (4,4%) is hoger dan gemiddeld in Zeeland (3,6%). Twee op de tien Middelburgse ouderen is een kwetsbare oudere. De groep meest kwetsbare burgers (OGGz) zal ook in Middelburg toenemen de komende jaren. 5

6 Inleiding Inzicht in lokaal gezondheidsbeleid Gemeenten hebben belangrijke taken en verantwoordelijkheden op het gebied van de publieke gezondheid. Een aantal daarvan is vastgelegd in de Wet publieke gezondheid (Wpg). Met de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de Wet werken naar vermogen (Wwnv), de transitie van de Awbz begeleiding en de structurele verandering van de jeugdzorg is de verantwoordelijkheid van de gemeente voor de publieke gezondheid verder toegenomen. Door deze en andere ontwikkelingen staan gemeenten voor de uitdaging om met een beperkt budget alle burgers te bedienen. Dat vereist keuzes. Om die goed te kunnen maken, is inzicht nodig in de lokale situatie en in de mogelijkheden om die situatie te beïnvloeden. De GGD Zeeland, adviseur op het terrein van Publieke Gezondheid, adviseert gemeenten bij de keuzes waarvoor ze staan. Dit rapport helpt gemeenten om de regie op het gezondheidsbeleid te behouden en samen te werken met die partijen die hier handen en voeten aan kunnen geven. Oog voor de levensloop Elke Zeeuwse gemeente ontvangt een lokale rapportage. Deze rapportages beschrijven de drie niveaus waarop effectief beleid zich richt : het individuele niveau, de directe omgeving en de bredere maatschappij. Binnen deze niveaus hebben we oog voor de levensloop. Dit zijn de levensfasen die iedereen doorloopt: van pasgeborene, peuter, kleuter, schoolkind, puber tot jongere, adolescent, volwassene en oudere. Bij deze verschillende levensfasen horen belangrijke gebeurtenissen. Een van de algemene principes is dat gebeurtenissen die vroeg in de levensloop plaatsvinden, een grote invloed kunnen hebben op de verdere ontwikkeling van de levensloop. Een voorbeeld: vroeg succes in het onderwijs geeft een grotere kans op een meer succesvolle loopbaan. Dit rapport staat niet alleen Dit rapport maakt deel uit van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) De regionale VTV van Zeeland bestaat uit verschillende deelrapporten, samenvattende kernboodschappen, een rapportage per gemeente waarin de belangrijkste bevindingen staan en de website De regionale VTV volgt op de nationale VTV. Deze wordt door het RIVM geschreven, in opdracht van het ministerie van VWS. De regionale en de nationale VTV staan aan de basis van het gezondheidsbeleid van respectievelijk gemeenten en het Rijk. In de regionale VTV staan gegevens uit de monitors van de GGD en tal van andere bronnen. Het doel is om deze informatie te bundelen en in samenhang te presenteren. De regionale VTV verscheen eerder in Waar mogelijk worden de huidige cijfers vergeleken met die van toen. De gemeente Middelburg Dit rapport schetst de gezondheidssituatie van de inwoners, de invloed van de omgeving en het maatschappelijk klimaat binnen de gemeente Middelburg. Daarnaast zet het de belangrijkste aandachtspunten op een rij, beschrijft wat gedaan wordt en wat nog meer gedaan kan worden om de gezondheidssituatie te verbeteren. Tot slot wordt een aantal toekomstige uitdagingen beschreven. Deze verdienen aandacht in het lokale gezondheidsbeleid. Niet alle cijfers worden in de tekst besproken of zijn in de figuren terug te vinden. Daarom vindt u hier een link naar het gezondheidsprofiel voor de gemeente Middelburg. Daarin zijn alle cijfers gebundeld, inclusief de significante verschillen. Voor achtergrond informatie wordt in het rapport verwezen naar diverse deelrapporten. 6

7 Leeswijzer In de tekst wordt gesproken over jonge kinderen (0 t/m 3 jaar), basisschoolkinderen (4 t/m 11 jaar), jongeren (12 t/m 18 jaar), volwassenen (19 t/m 64 jaar) en ouderen (65 jaar en ouder). Daar waar gemeente en Middelburg staat, wordt de gemeente Middelburg bedoeld en waar Zeeland staat, wordt de provincie Zeeland bedoeld. In de figuren worden de cijfers van Middelburg gepresenteerd. Alleen waar deze significant verschillen van het Zeeuwse gemiddelde, wordt ook het Zeeuwse cijfer vermeld. - Hoofdstuk 1 beschrijft enkele kenmerken van de bevolking van Middelburg - Hoofdstuk 2 beschrijft de gezondheidstoestand en de leefstijl van de inwoners - Hoofdstuk 3 gaat in op een gezonde, sociale en veilige omgeving - Hoofdstuk 4 bespreekt de invloed van een aantal maatschappelijke ontwikkelingen, participatie en een aantal aspecten van zorg en welzijn - Hoofdstuk 5 gaat nader in op de aandacht voor kwetsbare burgers en sociaaleconomische gezondheidsverschillen - Het rapport sluit af met conclusies en adviezen van de GGD Zeeland aan de gemeente. 7

8 Aantal 1. De inwoners van Middelburg De opbouw van de bevolking heeft grote invloed op de algemene gezondheidstoestand binnen een gemeente. Logisch immers, want met het ouder worden, nemen de gezondheidsproblemen toe. Dit hoofdstuk beschrijft hoe de huidige bevolking van de gemeente Middelburg is samengesteld. Ook werpen we een blik op de toekomst; met welke bevolkingsprognoses moet de gemeente Middelburg rekening houden. Natuurlijk spelen ook andere kenmerken, zoals gezinssamenstelling en de sociaaleconomische status, een rol. Deze komen aan bod in de hierop volgende hoofdstukken. Eén op de vijf inwoners van Middelburg is 65 jaar of ouder Op 1 januari 2012 telde Middelburg bijna inwoners. Van de inwoners is 19% 65 jaar of ouder (CBS, 2012). Op Walcheren is Middelburg samen met Vlissingen de gemeente met een stedelijke kern. Zo heeft Middelburg onder andere een historisch stadscentrum, een groot winkelaanbod, diverse horecagelegenheden, een schouwburg, middelbare scholen en een medisch centrum. Levensverwachting stijgt De levensverwachting in Middelburg is gestegen, zoals ook in de rest van Zeeland. De levensverwachting voor mannen is in Middelburg 80 jaar, iets hoger dan gemiddeld in Zeeland en Nederland. De levensverwachting voor Middelburgse vrouwen is 83 jaar en dit wijkt niet af van het Zeeuws gemiddelde. De totale sterfte in Middelburg is lager dan in Zeeland. Overigens verdient de interpretatie van cijfers over levensverwachting op gemeenteniveau enige terughoudendheid. Zeker in kleine gemeenten kan, vanwege de kleien sterfte aantallen, sprake zijn van toevalsfluctuaties. Daarnaast ligt de sterfte in gemeenten met verpleeg- en verzorgingshuizen relatief hoog en is de levensverwachting daardoor relatief laag. Middelburg ontgroent niet De verhouding tussen het aantal jongeren (0 t/m 19 jaar) en de beroepsbevolking (20 t/m 64 jaar) noemen we de groene druk. Het is een maat om de ontgroening in kaart te brengen. Een lage groene druk duidt op ontgroening. Voor Middelburg geldt dat de groene druk in % bedraagt, ongeveer 1% hoger dan in Zeeland gemiddeld (CBS, 2012). Het aantal jongeren (0 t/m 25 jaar) is tussen 2000 en 2010 met 3,4% toegenomen. Dit in tegenstelling tot gemiddeld in Zeeland waarbij het aantal jongeren is afgenomen in die periode. Ook zien we een toename van het aantal basisschoolkinderen in de periode (7%) Figuur 1 Bevolkingsopbouw in gemeente Middelburg (Bron: CBS, 2012). 8

9 De verhouding tussen het aantal ouderen (65+) en de beroepsbevolking (20 t/m 64 jaar) noemen we de grijze druk. Het is een maat om de vergrijzing in kaart te brengen. Een hoge grijze druk duidt op vergevorderde vergrijzing. De grijze druk bedraagt in Middelburg in %. Dit percentage is 2% lager dan het Zeeuwse cijfer (CBS, 2012). Middelburg vergrijst, maar krimpt niet in de toekomst Volgens toekomstprognoses van de Provincie Zeeland van 2012 (PRIMOS, 2012) krimpt de Middelburgse bevolking niet. Deze zal in 2030 met 8% zijn toegenomen. De grijze druk neemt wel toe tot 45%. Groot aandeel niet-westerse allochtonen Het aandeel niet-westerse allochtonen in Middelburg bedraagt 8% en is na Vlissingen het hoogste percentage in Zeeland (CBS, 2011). Landelijk ligt dit percentage op ruim 11%. 9

10 2. Van levensfase naar levensfase: gezondheid en gedrag En ze leefden nog lang en gelukkig. Uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde: lang en gezond leven. Zelfs als onze gezondheid minder wordt, willen we zo lang mogelijk blijven meedoen. Dat laatste is ook het streven van de gemeente. En terecht, een gezonde en gelukkige bevolking is immers lonend voor de samenleving en de economie als geheel. Met de meeste burgers in Middelburg gaat het goed. Ze voelen zich gezond, kunnen meedoen in de maatschappij en functioneren zoals ze dat zelf graag willen. Natuurlijk zijn er ook inwoners die zich niet gezond voelen. Omdat de factoren die van invloed zijn op de gezondheid per levensfase veranderen, spitst effectief gezondheidsbeleid zich toe op de verschillende levensfasen. Dit hoofdstuk beschrijft de gezondheidstoestand en leefstijl van kinderen en jongeren, volwassenen en ouderen. De cijfers bieden belangrijke aanknopingspunten voor preventie en integraal beleid. 0 t/m 3 jaar: Ouders geven het voorbeeld De meeste kleine kinderen zijn gezond en ontwikkelen zich goed. De ouders hebben door de opvoeding en hun voorbeeldgedrag grote invloed op de leefstijl en de gezondheid van hun kind. Al voor de geboorte wordt de gezondheid van baby s op tal van manieren beïnvloed. Zo zijn roken, drinken en stress tijdens de zwangerschap schadelijk voor het ongeboren kind. Borstvoeding is voor het pasgeboren kind de beste voeding. In Walcheren start ruim driekwart van de moeders met borstvoeding. Met betrekking tot een aantal risicofactoren wijken jonge kinderen in Middelburg niet af van Zeeland. Ook in Middelburg kijken ze al op jonge leeftijd veel televisie en drinken ze veel frisdrank. Een kwart van de jonge kinderen speelt niet wekelijks buiten en ruim een derde poetst de tanden onvoldoende. Driekwart van de vrouwen start met borstvoeding Voor de groei van kleine kinderen is goede voeding belangrijk. Moedermelk is de beste voeding; het kind heeft minder kans op infecties, allergieën en overgewicht. Het Terneuzens Onderzoek naar Preventie (TOP) bevestigt dit (de Kroon, 2011). Bovendien heeft het geven van borstvoeding ook positieve gezondheidseffecten voor de moeder. In Walcheren start 78% van de vrouwen met het geven van borstvoeding (zie figuur 2). Bij zes maanden krijgt 26% nog uitsluitend borstvoeding. 10

11 % dat met borstvoeding start Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen 65 Figuur 2 Percentage gestart met borstvoeding in Zeeland naar regio (Bron: Lanting & Rijpstra, 2011). Gezond gedrag begint al op jonge leeftijd Zodra kinderen iets ouder zijn, begint het aanleren van gezond gedrag. Vooral de leefstijl en het gedrag van de ouders zijn van invloed op de gezondheid van het jonge kind. Wat betreft leefstijl wijken jonge kinderen in Middelburg niet af van het Zeeuwse gemiddelde (zie figuur 3). Net als elders in Zeeland kijkt 16% al op jonge leeftijd twee uur per dag of meer televisie. Ook drinkt 12% meer dan drie glazen frisdrank per dag en speelt een kwart niet wekelijks buiten. Buiten spelen doen de jonge kinderen in Middelburg wel meer dan leeftijdsgenoten gemiddeld in Zeeland % 2 Niet elke dag ontbijten 20 Eet niet elke dag groente en fruit 12 Drinkt meer dan 3 glz frisdrank per dag Middelburg 24 * 34 Speelt niet wekelijks buiten Zeeland 16 Kijkt 2 uur of meer per dag televisie en/of computeren 39 Poetst de tanden onvoldoende 15 Gaat niet jaarlijks naar de tandarts *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Figuur 3 Leefstijl van jonge kinderen (3-4 jaar) in Middelburg (Bron: Monitor Ouders Jonge Kinderen, Jeugdmonitor Zeeland). Bij gezond gedrag hoort ook het (leren) tandenpoetsen. Toch gaat het de laatste jaren steeds slechter met de kindergebitten in Nederland (CZV, 2008). Een deel van de, met name jongste, kinderen gaat niet tijdig naar de tandarts. Een gezond gebit heeft gedurende het hele leven positieve invloed op tal van gezondheidsaspecten zoals sociale ontwikkeling (Klages et al., 2004) en hart- en vaatziekten (de Oliveira et al., 2010). Verder is er een duidelijke relatie met een gezonde leefstijl. Het is daarom belangrijk om tanden poetsen vroeg in het leven als gezonde gewoonte aan te leren. In Middelburg poetst ruim een 11

12 derde van de jonge kinderen de tanden onvoldoende (minder dan 2x per dag) en één op de zeven gaat niet jaarlijks naar de tandarts (zie figuur 3). De logopedist van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) kan, door vroegtijdige signalering en interventie, in een vroeg stadium van de ontwikkelingsachterstand ingrijpen. Het doel hiervan is verergering van de achterstand voorkomen en het scheppen van voorwaarden voor een verdere optimale ontwikkeling. (Cox et al., 2011; van Agt, 2011). De logopedisten van de JGZ screenen op taal- en spraakontwikkeling bij kinderen van ongeveer vijf jaar in alle Zeeuwse gemeenten. In 2010 had 4% van de 5-jarigen in Walcheren een zwakke taalontwikkeling en 5% een twijfelachtige taalontwikkeling. Naast de logopedische screening rond 5-jarige leeftijd vindt in Zeeuws-Vlaanderen maandelijks een logopedisch spreekuur plaats op het consultatiebureau, bedoeld voor kinderen van 0 tot 4 jaar. Op advies van de jeugdarts en/of -verpleegkundige worden kinderen preventief gescreend. Van de gescreende peuters werd in 2010 bijna de helft (48%) voor behandeling doorverwezen naar een particuliere logopedist. Onderzoek laat zien dat vroege signalering van taal- spraakproblemen bij 2-jarige kinderen zorgt voor aanzienlijke kostenbesparingen (Cox et al., 2011). Deze bedragen ongeveer 2 miljoen euro per jaar. Door vroege interventie daalt het aantal verwijzingen naar het speciaal onderwijs met ongeveer 30% (van Agt, 2011). > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Jeugd 4 t/m 11 jaar: Werken aan een goed fundament Op de basisschool leren kinderen de basis van onder andere rekenen en taal en wordt het fundament voor gespreksvaardigheden gelegd. Kinderen leren steeds meer op hun eigen benen staan en bepalen steeds vaker hun eigen keuzes. Gezond gedrag en een gezonde levensstijl verdienen nu alle aandacht. Natuurlijk is het bevorderen van de gezondheid een onderwijstaak, maar ook het gezin blijft onverminderd belangrijk. Ouders dienen hun kinderen te beschermen tegen ongezondheid en hen weerbaar te maken tegen alle verleidingen die op ze afkomen. In Middelburg hebben de 5-jarigen vaker overgewicht dan in de rest van Zeeland, de 13-jarigen juist minder. Meer overgewicht bij 5-jarigen en minder bij 13-jarigen De basis voor een gezond gewicht is gezond eten en voldoende bewegen. Aandacht voor een gezonde leefstijl is al vanaf jonge leeftijd belangrijk. Overgewicht heeft immers op alle leeftijden gevolgen voor de gezondheid. Kinderen hebben bijvoorbeeld een verhoogd risico op diabetes en een vergrote kans op (ernstig) overgewicht op latere leeftijd. Overgewicht kan zowel de oorzaak als het gevolg zijn van psychische problemen. Zo kan het zijn dat kinderen met overgewicht minder goed kunnen meedoen met buiten spelen of sporten. Maar het kan ook gebeuren dat kinderen gepest worden en daardoor veel gaan snoepen. Figuur 4 toont de overgewichtcijfers van een aantal leeftijdsgroepen. Overgewicht neemt toe met de leeftijd. In Middelburg komt overgewicht onder 13-jarigen minder vaak voor dan gemiddeld in Zeeland. Onder de 5-jarigen juist meer. Ten opzichte van de vorige periode is het percentage kinderen met overgewicht nagenoeg stabiel gebleven, met uitzondering van de 13-jarigen: in deze leeftijdsgroep is in Middelburg het aantal kinderen met overgewicht gedaald. 12

13 13jr Zeeland Middelburg 12 * 15 10jr 16 5jr * 3.9jr % overgewicht *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Figuur 4 Overgewicht bij kinderen en jongeren in Middelburg (Bron: Jeugdgezondheidszorg GGD Zeeland, ). Wat betreft het eet- en beweegpatroon wijken basisschoolkinderen in Middelburg niet af van het Zeeuwse gemiddelde. Van de 9- en 10-jarigen eet 7% niet dagelijks een ontbijt. In deze leeftijdscategorie is driekwart lid van een sportvereniging. Middelburg zet de komende jaren actief in op bewegen via het Nationaal Actieplan Sport en Bewegen. Er zijn drie scoolsportscholen in Middelburg en er is ruimte om nog een brede school deel te laten nemen aan het scoolsport concept (zie tekstblok 1) concept (Boon & Guchteneire, 2012) ook wordt ingezet op buurtsportcoaches (voorheen bekend onder de naam combinatiefunctionarissen). Middelburg heeft een Jeugdsportfonds die het voor alle kinderen mogelijk maakt om te sporten en Middelburg voert een actief speelruimtebeleid (zie paragraaf 3.2 Inrichting omgeving beweegvriendelijke wijken). Zie ook tekstblok 2 voor meer informatie over Middelburg in Beweging. > Lees hier meer over in hoofdstuk 3 over Gezonde en veilige omgeving 13

14 Tekstblok 1. scoolsport In Middelburg werken drie basisscholen met het concept scoolsport. Deze methode is een goed concept om structureel aandacht te besteden aan gezonde leefstijl. Er wordt gewerkt aan de thema s: Elke dag bewegen Motorisch vaardig Fysiek en mentaal weerbaar Gezond gewicht Meer informatie vindt u op: Tekstblok 2. Middelburg in Beweging Middelburg in Beweging is niet meer weg te denken uit de wijken van Middelburg. De samenwerking met Stichting Welzijn Middelburg, KinderOpvang Walcheren (KOW) en vele andere partners is structureel van aard. Het ondersteunen van sportverenigingen, assisteren bij sportdagen in het onderwijs, coördineren van de sportkennismakingsactiviteiten, sport & bewegen op de agenda zetten in alle wijken en dorpen en DE vraagbaak zijn voor de inwoners van Middelburg als het gaat om sport & bewegen. Bijna één op de tien kinderen heeft een indicatie voor psychosociale problematiek Naast lichamelijke gezondheid is het ook belangrijk dat kinderen lekker in hun vel zitten en weinig problemen ervaren. Psychosociale problemen bij basisschoolkinderen kunnen leiden tot allerlei beperkingen en gedrags- en leerproblemen (Meijer & Schoemaker, 2008). Uit diverse onderzoeken blijkt dat ernstige gedragsproblemen al vroeg in het leven ontstaan. Bovendien blijven deze problemen opmerkelijk vaak bestaan op volwassen leeftijd. Van de 10-jarigen in Middelburg heeft 9% een verhoogde SDQ-score 1. Dit is een indicatie voor psychosociale problematiek en wordt berekend tijdens het preventief gezondheidsonderzoek van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ). Kinderen met een verhoogde SDQ-score krijgen, in overleg met de ouders, een vervolgonderzoek door de JGZ of worden doorverwezen naar andere instanties (zie figuur 5). Eén op de negen kinderen ervaart de eigen gezondheid als minder goed. Dit kan diverse redenen hebben. Minder goede ervaren gezondheid 11 Verhoogde SDQ-score 9 % Figuur 5 Psychische gezondheid van basisschoolleerlingen in Middelburg en Zeeland (Bron: Monitor Primair Onderwijs 2010, Jeugdmonitor Zeeland; Preventieve Gezondheidsonderzoeken 10-jarigen 2010, Jeugdgezondheidszorg GGD Zeeland). 1 Met behulp van de Strength and Difficulties Questionnaire (SDQ) kan het percentage 10-jarigen met een indicatie voor psychosociale problematiek bepaald worden. Deze SDQ-score wordt berekend uit 25 vragen die betrekking hebben op de onderdelen: hyperactiviteit/ aandachtstekort, emotionele problemen, problemen met leeftijdsgenoten, gedragsproblemen en prosociaal gedrag (gedrag dat anderen helpt). Een verhoogde score (boven de 14) betekent dat het kind een indicatie heeft voor psychosociale problematiek, de jeugdverpleegkundige beoordeelt vervolgens of er inderdaad sprake is van psychosociale problematiek. 14

15 > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Jeugd 12 t/m 18 jaar: De brug naar volwassenheid De pubertijd is een fase van grote veranderingen. De overwegend kleinschalige basisschool wordt verruild voor de grootschalige scholen van het Voortgezet Onderwijs. Deze scholen staan meestal verder van de eigen vertrouwde omgeving. Van deze jongeren verwachten we veel. We willen bijvoorbeeld dat ze zich verantwoord gedragen in het verkeer en gezond seksueel gedrag vertonen. Maar er zijn veel verleidingen en de hersenen van jongeren zijn nog volop in ontwikkeling. Daarom verdient hun weerbaarheid alle aandacht. Weerbare jongeren kunnen de verleidingen van telefoon, ongezonde tussendoortjes, roken en alcohol beter weerstaan. Hoewel betrokkenheid van ouders niet altijd meer op prijs wordt gesteld, is deze nog steeds belangrijk. Ouders fungeren als goed voorbeeld en stellen grenzen. Ook in Middelburg zien we dat naarmate jongeren ouder worden, zij minder gezond eten, minder bewegen, meer middelen gebruiken (roken, alcohol en drugs) en seksueel actief worden. Positief is dat 13-jarigen in Middelburg minder overgewicht hebben dan gemiddeld in Zeeland. Jongeren voldoen echter wel minder vaak aan de beweegnorm. Ruim een kwart heeft een chronische aandoening Ruim een kwart van de 14- en 15-jarigen in Middelburg (28%) heeft één of meerdere door een arts vastgestelde chronische aandoeningen. De meest voorkomende aandoeningen zijn astma, eczeem en migraine. Vergeleken met 2007 is in Middelburg het aantal 14- en 15-jarigen met een chronische aandoening gelijk gebleven. Van de jongeren in Middelburg ervaart 15% de eigen gezondheid als minder dan goed (zie figuur 6). Wat betreft psychosociale problemen en suïcidegedachten gaan Middelburgse en Zeeuwse cijfers gelijk op. Psychische klachten bij jongeren kunnen allerlei gevolgen hebben zoals een verhoogd risico op schooluitval, criminaliteit, slechte fysieke en geestelijke gezondheid en verslaving (Meijer & Schoemaker, 2008). Chronische aandoening 28 Minder goede ervaren gezondheid 15 Suïcidegedachten 15 Heeft zich in de put of somber gevoeld 18 % *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Figuur 6 Lichamelijke en psychische gezondheid jongeren in Middelburg (Bron: Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jaar 2010, GGD Zeeland en SCOOP; Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland). 15

16 Jongeren in Middelburg bewegen minder Van de 13-jarigen heeft 12% overgewicht (zie figuur 4). Dit is minder dan gemiddeld in Zeeland (15%). Voor de bestrijding van overgewicht bij jongeren is het belangrijk dat de gezonde keuze makkelijk en goedkoop is. Jongeren gaan minder gezond eten en minder bewegen naarmate ze ouder worden (zie figuur 7). Ze worden daartoe op veel plaatsen en op veel manieren verleid. Ook in Middelburg is dit zo. Het is daarom belangrijk om jongeren weerbaar te maken tegen deze verleidingen. Ook moet de omgeving uitnodigen tot gezond leven. Afwijkend is dat jongeren in Middelburg minder bewegen dan de Zeeuwse jongeren (57% versus 43%). Specifiek aandacht voor deze doelgroep is gewenst Middelburg Zeeland 57 * % Niet elke dag ontbijten Eet niet elke dag groente en fruit Drinkt meer dan 3 glz frisdrank per dag Voldoet niet aan norm gezond bewegen Kijkt 2 uur of meer per dag televisie en/of computeren Is geen lid van een sportvereniging *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Figuur 7 Leefstijl van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Middelburg (Bron: Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jaar 2010, GGD Zeeland en SCOOP). > Lees hier meer over in hoofdstuk 3 over Gezonde en veilige omgeving Ondanks daling bij jongere leeftijdsgroep, drinken nog veel jongeren te vaak en teveel alcohol Hersenen groeien en ontwikkelen zich tot het 23 e levensjaar. Daarom is alcohol slecht voor jongeren. Alcohol heeft een negatieve werking op de ontwikkeling van de hersenen en de schoolprestaties van de jongeren (Kuunders & van Laar, 2010). Bovendien brengt het jongeren regelmatig in onveilige situaties. Het terugdringen van het alcoholgebruik is ook in de landelijke politiek een belangrijk speerpunt. Het aantal jongeren dat alcohol drinkt, is nog steeds te hoog. Jongeren die alcohol drinken, drinken vaak te jong, te vaak en teveel. Zo dronk driekwart (73%) van de 16- t/m 18-jarigen recent alcohol en 44% is een binge drinker (5 glazen alcohol of meer per gelegenheid in de voorgaande vier weken). 16

17 % jarigen in Middelburg ooit alcohol recent alcohol binge drinken Figuur 8 Alcoholgebruik 14- en 15-jarigen in Middelburg in 2007 en 2011 (Bron: Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland). Positief is dat in Middelburg het alcoholgebruik onder 14- en 15-jarigen is gedaald, vergeleken met 2007 (zie figuur 8). Integrale projecten, zoals Laat ze niet (ver)zuipen!, dragen hieraan hun steentje bij (zie tekstblok 3). Tekstblok 3. Laat ze niet (ver)zuipen! Middelburg doet mee aan het provinciale project Laat ze niet (ver)zuipen!. Dit richt zich op het terugdringen van alcoholgebruik onder jongeren en op het verhogen van de startleeftijd. Door de integrale opzet van het project, zijn ook de beleidsterreinen handhaving en regelgeving betrokken. Dit is belangrijk omdat alleen voorlichting niet werkt. Middelburg heeft een stapavond georganiseerd en een boekenactie rondom de feestdagen gedaan. Komend jaar doet Middelburg onder andere mee aan Sport-BoB campagne en wordt gestart met het project de Alcoholvrije school tevens wordt beleid van paracommercie en horeca herzien naar aanleiding van de nieuwe Drank- en Horeca Wet. Wat betreft andere genotmiddelen zoals roken en het gebruik van drugs verschillen jongeren in Middelburg niet met leeftijdsgenoten in Zeeland. Van de Middelburgse jongeren rookt 7% iedere dag en heeft 4% recent hasj of wiet gebruikt. Het gebruik van harddrugs is minimaal (<1%). Een klein deel van de jongeren (5%) gebruikt op één avond wel eens alcohol samen met wiet. De combinatie van alcohol en drugs levert vaak extra en onverwachte risico s op. Het dubbele gebruik kan versterkend werken, maar de uitwerking is niet goed te voorspellen. Combigebruik wordt daarom afgeraden (Trimbos, 2012; De bestaande voorlichting, zoals bijvoorbeeld het project de Gezonde School en Genotmiddelen dat tot eind 2012 loopt, dient hieraan blijvend aandacht te schenken. Voorlichting over seksuele gezondheid blijft nodig Verliefdheid, intimiteit en seksuele ontwikkeling spelen een belangrijke rol in het leven van jongeren. Seksueel gedrag heeft zowel positieve als negatieve effecten op de gezondheid en het welzijn van mensen. Eén op de vijf jongeren in Middelburg heeft wel eens geslachtsgemeenschap gehad. Bij de laatste keer geslachtsgemeenschap gebruikte 57% een condoom en 73% een ander voorbehoedsmiddel zoals de pil. Net als in Zeeland schiet het kennisniveau op het gebied van voortplanting, soa en hiv, anticonceptie en maagdelijkheid op een aantal punten tekort, met name bij jongeren tussen de 12 en 14 jaar. 17

18 De acceptatie van homoseksualiteit onder Zeeuwse jongeren blijkt, net als elders in Nederland gering te zijn (de Graaf et al., 2012). Jongeren in Middelburg zijn wel iets toleranter dan in Zeeland (zie figuur 9). Bijna een kwart van de jongeren in Middelburg meent dat als iemand homoseksueel is, hij/zij dit niet eerlijk op school kan vertellen. Als iemand lesbisch/homo zou zijn in de klas dan zou ik... Zeeland Middelburg (zeker) laten merken dat diegene van mij af moet blijven * (zeker) in de pauze naast iemand anders gaan zitten 32 (zeker) geen vriendschap sluiten met diegene * % *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Figuur 9 Houding homoseksualiteit onder jongeren (12 t/m 18 jaar) in Middelburg en Zeeland (Bron: Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jaar 2010, GGD Zeeland en SCOOP). Op het gebied van seksualiteit en relaties kunnen ouders hun kinderen al op jonge leeftijd waarden en normen bijbrengen. Ook kunnen zij hen begeleiden bij een gezonde, seksuele ontwikkeling. Daarnaast spelen professionals in het onderwijs en het jongeren- en welzijnswerk een belangrijke rol bij het stimuleren van weerbaarheid, seksuele voorlichting en preventie van seksueel ongezond gedrag. Vanaf augustus 2012 is seksuele voorlichting en voorlichting over seksuele diversiteit verplicht in het onderwijs (kamerbrief november 2011, OCW). Eén van de dingen die Middelburg kan doen is basisscholen en voortgezet onderwijs stimuleren om effectieve lespakketten in te voeren. Verder vinden in het kader van Sense 2 verschillende activiteiten plaats, zoals een maandelijks soa-sense spreekuur. Lees voor meer informatie verder in het themarapport Seksuele Gezondheid van jongeren in Zeeland. Eén op de acht jongeren vertoont meerdere risicofactoren tegelijk Verschillende soorten van ongezond gedrag komen vaak bij dezelfde jongeren voor, al dan niet in combinatie met psychische problemen. Van de jongeren in Middelburg vertoont 13% drie of meer risicofactoren (overgewicht, wekelijks roken, recent alcoholgebruik, ooit gebruik cannabis, ooit seksuele gemeenschap gehad, emotionele problemen en gedragsproblemen). Dit is vergelijkbaar met Zeeland. Het is mogelijk dat de samenhang tussen risicogedragingen verklaard kan worden aan de hand van overkoepelende factoren zoals jeugdcultuur of experimenteergedrag. Interventies gericht op afzonderlijk risicogedrag moeten daarom onderling worden afgestemd, en bij voorkeur worden gecombineerd tot één aanpak (Schoemaker et al., 2008; van Dorsselaer et al., 2010). 2 Op initiatief van het ministerie van VWS worden voor jongeren gratis en anonieme seksualiteitsspreekuren georganiseerd, zogenaamde Sense spreekuren. Daar kunnen jongeren terecht met vragen over seksualiteit, relaties, vrijen en anticonceptie maar ook met problemen rond seksueel overschrijdend gedrag of onbedoelde zwangerschap. Naast de spreekuren vinden ook andere activiteiten plaats. 18

19 > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Jeugd 19 t/m 64 jaar: Gezonde volwassenen, gezonde toekomst Het bevorderen van de gezondheid van volwassenen levert op veel fronten voordeel op: vaak voeden volwassenen kinderen op en bovendien zijn zij de toekomstige ouderen. Bij de beoordeling van hun eigen gezondheid tillen mensen van middelbare leeftijd zwaar aan lichamelijke en psychische klachten. Een gezonde leefstijl kan veel uitval door ziekte (in zorg en werk) voorkomen. Het doel van het gezondheidsbeleid is dat burgers zo lang mogelijk deelnemen aan de samenleving en zelfstandig zijn, ook al hebben ze één of meer ziekten of aandoeningen. Een aantal chronische aandoeningen komt in Middelburg minder voor zoals diabetes en gewrichtsslijtage. Ook op het gebied van leefstijl valt nog veel winst te behalen. Bijna de helft van de volwassenen kampt met overgewicht, ruim een derde voldoet niet aan de beweegnorm en een kwart van de volwassenen rookt. Positief is dat het overmatig alcoholgebruik bij volwassenen in Middelburg lager is. Ruim een derde van de volwassenen met een chronische ziekte In Middelburg heeft 36% minimaal één chronische ziekte of aandoening (zie figuur 10). Dit wil overigens niet zeggen dat mensen die een ziekte hebben, zich niet gezond voelen. Gezond voelen heeft lang niet altijd iets met ziek zijn te maken. Je gezond voelen betekent dat je dingen kunt doen die je wilt doen, dat je onafhankelijk bent, dat je je fit voelt en dat je in balans bent (zowel geestelijk als lichamelijk) (Hoeymans et al., 2010). Van de volwassenen in Middelburg met één of meerdere chronische aandoeningen ervaart acht op de tien de eigen gezondheid als goed. Minder goede ervaren gezondheid 9 Een of meerdere chronische aandoeningen 36 % Figuur 10 Chronische aandoeningen en ervaren gezondheid onder volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Middelburg (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland). Naast lichamelijke gezondheid is ook geestelijke gezondheid van belang. Mensen met een goede geestelijke gezondheid zijn in staat een zinvol, betrokken en productief leven te leiden, relaties met anderen aan te gaan en met tegenslagen om te gaan. Een goede geestelijke gezondheid is belangrijk voor het individu, maar zeker ook voor de maatschappij (denk maar aan zorgkosten en productieverlies). Bij bevorderen van de geestelijke gezondheid verdienen ook spanning en stress in de privé- en/of werksituatie aandacht. In Middelburg voelt 16% van de volwassenen zich psychisch ongezond (zie figuur 11). Een derde van de volwassenen in Middelburg heeft een matig tot hoog risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie. 19

20 % 16 Voelt zich psychisch ongezond 33 Risico op ontwikkelen angststoornis of depressie Figuur 11 Psychische gezondheid volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Middelburg (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland). Minder overmatig alcoholgebruik Nog veel volwassenen hebben een ongezonde leefstijl (zie figuur 12). De meeste gezondheidswinst is te behalen door het verminderen van roken, gevolgd door het verminderen van overgewicht en het verminderen van overmatig alcoholgebruik (van der Lucht & Polder, 2010). Wat betreft leefstijl verschilt de volwassen bevolking in Middelburg niet van de gemiddelde Zeeuw. In Middelburg wordt zelfs minder overmatig alcohol gebruikt. Beweging is goed, zowel voor de lichamelijke als de geestelijke gezondheid. Ruim een derde van de volwassenen voldoet niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Van de volwassenen in Middelburg heeft 42% overgewicht, waarvan 10% zelfs ernstig (obesitas) Middelburg Zeeland * % Roker Overmatig alcoholgebruik Ontbijt niet dagelijks Voldoet niet aan NL Norm Gezond Bewegen Sport minder dan 1x per week *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Figuur 12 Leefstijl volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Middelburg (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland). > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Volwassenen 65 jaar en ouder: Gezondheid koesteren Bij gezond ouder worden, gaat het niet alleen om het voorkómen en uitstellen van ziekten en sterfte. Het betreft ook het voorkómen en terugdringen van beperkingen in het functioneren. En het bevorderen van zelfredzaamheid, participatie en een goede kwaliteit van leven. Ouderen in Middelburg wijken qua gezondheid en leefstijl niet veel af van de rest van Zeeland. Het aantal ouderen in Middelburg met obesitas is lager dan gemiddeld in Zeeland. 20

21 % dat zich psychisch ongezond voelt Eén op de acht ouderen beperkt in dagelijkse bezigheden Ouderen in de gemeente Middelburg ervaren hun gezondheid niet slechter of beter dan ouderen in Zeeland of vergeleken met Ook zijn er evenveel ouderen in Middelburg met een chronische aandoening als in Zeeland, ongeveer driekwart. In Middelburg is bijna één op de acht ouderen beperkt in hun dagelijkse levensverrichtingen (zoals aankleden, wassen) (zie figuur 13). Chronische aandoeningen 74 Matig tot slecht ervaren gezondheid 27 Beperkt door lichamelijke gezondheid 36 ADL-beperkingen % Figuur 13 Lichamelijke gezondheid ouderen (65 jaar en ouder) in Middelburg (Bron: Ouderenmonitor 2010, GGD Zeeland). Met name oude ouderen risico op angststoornis of depressie Ruim één op de zes ouderen in Middelburg voelt zich psychisch ongezond (zie figuur 14). Dit percentage is ten opzichte van 2007 niet veranderd. Het percentage ouderen met een verhoogd risico op angststoornis of depressie is 36%. Onder 75-plussers is dit een stuk hoger dan onder de jongere leeftijdsgroep: 43% tegenover 27% Middelburg Zeeland *significant verschil (niet berustend op toeval) met Zeeland Figuur 14 Psychische gezondheid ouderen (65 jaar en ouder) in Middelburg in 2007 en 2010 (Bron: Ouderenmonitor 2007 en 2010, GGD Zeeland). Zet in op bewegen bij ouderen Van de ouderen in Middelburg heeft 56% overgewicht. Daarvan kampt 10% met ernstig overgewicht. Dit is vergelijkbaar met 2007 en lager dan gemiddeld in Zeeland (14%). De problematiek van overgewicht lijkt enigszins te stabiliseren, maar stabiliseert wel op een te hoog niveau. Dit is ook landelijk het geval (Hoeymans et al., 2010). Zelfs op oudere leeftijd levert leefstijlverandering gezondheidswinst op (Zantinge et al., 2011). Zo is bekend dat aanpassingen in beweging, voeding, alcoholgebruik en roken de kans op sterfte aan 21

22 % dat voldoet aan norm gezond bewegen verschillende aandoeningen verkleint. Bewegen is belangrijk; niet alleen voor het behoud van gezondheid maar ook voor het beperken van de gevolgen van ziekten. Daarnaast kan het achteruitgang voorkomen in het functioneren, in zelfredzaamheid en in participatie in de maatschappij. Ook om valongevallen te voorkomen, is voldoende beweging van belang Middelburg Zeeland *significant verschil (niet berustend op toeval) met Zeeland Figuur 15 Bewegen onder ouderen (65 jaar en ouder) in Middelburg in 2007 en 2010 (Bron: Ouderenmonitor 2007 en 2010, GGD Zeeland). Ruim zes op de tien ouderen in Middelburg voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen dat is evenveel als in Zeeland (zie figuur 15) jarigen bewegen meer dan 75-plussers. Zo beweegt ruim de helft van de 75-plussers te weinig. Vergeleken met 2007 is het aantal ouderen dat aan deze norm voldoet licht gestegen. In Middelburg zegt 9% van de ouderen gebruik te maken van de sport- of bewegingsactiviteiten die, door een activiteiten- of dienstencentrum, voor ouderen worden georganiseerd. Ook voor Middelburg is het van belang te blijven inzetten op beweegactiviteiten voor ouderen. De gemeente geeft hier aan verder gehoor via het Nationaal Actieplan Sport en Bewegen (zie tekstblok 4). Tekstblok 4. Fittesten gemeente Middelburg en Beweegwijzer senioren De gemeente Middelburg houdt fittesten voor mensen van jaar. Deze testen zijn onderdeel van het GALM-project. Naar aanleiding van de resultaten ontvangen de deelnemers een advies voor een eventueel vervolgtraject en welke sporten het meest geschikt zijn voor de deelnemer. De gemeente is voornemens om eind 2014 in alle wijken in de gemeente Middelburg fittesten te houden. Ook heeft de gemeente Middelburg in samenwerking met Stichting Welzijn Middelburg en de sportverenigingen een Beweegwijzer senioren Sport en Bewegen samengesteld speciaal voor de doelgroep ouderen. In de Beweegwijzer kan gericht gezocht worden op sport en sportvereniging Boon & Guchteneire, maart Valpreventieprojecten zijn kosteneffectief Aandacht voor valpreventie is belangrijk. De verminderde mobiliteit en balans zijn de belangrijkste oorzaken van vallen bij ouderen. Valincidenten zijn de meest voorkomende privéongevallen bij ouderen met alle gevolgen van dien, zoals lichamelijk letsel en sociaal isolement (VWS, 2011). Van de Middelburgse ouderen heeft 11% in de afgelopen drie maanden letsel opgelopen, 2% heeft letsel opgelopen door een valongeval. Omdat onderzoek aantoont dat valpreventieprojecten voor gemeenten kosteneffectief zijn, zou de gemeente hierop moeten inzetten. Door samenhang te creëren, extra te 22

23 investeren in signalering en doorverwijzing naar effectieve interventies (zoals Tai Chi en cursus In balans) kunnen Wmo-kosten worden bespaard. In Middelburg wordt aandacht besteed aan valpreventie binnen Meer Bewegen Voor Ouderen (MBVO) en beweeggroepen van Stichting Welzijn Middelburg. Overmatig alcoholgebruik is ook bij ouderen een probleem Qua roken en alcohol drinken wijkt Middelburg niet af van Zeeland en van de situatie in Van de ouderen rookt 9% en 8% is een zogenaamde overmatige drinker (mannen; meer dan 21 glazen per week. Vrouwen; meer dan 14 glazen per week). Landelijk steeg tussen 1999 en 2008 het aantal ouderen met drankproblemen in de verslavingszorg. Onderzoek wijst uit dat ouderen minder goed tegen alcohol kunnen (Kuunders & van Laar, 2010). Ook kan overmatig alcoholgebruik de kans op een val vergroten en in combinatie met medicijnen een risico vormen. Alcoholgebruik is ook van invloed op het krijgen van ruim 60 chronische of acute aandoeningen (Kuunders & van Laar, 2010). > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Ouderen 23

24 3. Gezonde en veilige omgeving Bij een gezonde omgeving gaat de eerste gedachte al snel uit naar frisse lucht. Maar een gezonde omgeving is zoveel meer. Het is een omgeving waarin mensen zich veilig voelen, waar ze graag vertoeven, mensen ontmoeten en waar ze geen overlast ervaren. Ook dat is een verademing. Op het terrein van de leefomgeving kan de overheid een belangrijke rol spelen (de Kok et al., 2011). Dit hoofdstuk beschrijft de sociale omgeving van jongeren, volwassenen en ouderen, het belang van de inrichting van de wijk en de staat van de fysieke omgeving. 3.1 Sociale omgeving De sociale omgeving heeft grote invloed op het welzijn van burgers. Het is van belang dat burgers zich veilig voelen in hun omgeving. De belangrijkste sociale omgeving van kinderen en jongeren is hun gezin, de school en de buurt. Zo is het voor een goede sfeer op school belangrijk dat kinderen elkaar accepteren en elkaar niet pesten. Toch wordt in Middelburg ruim de helft van de 9- en 10-jarigen gepest. Veel volwassenen brengen een groot deel van de tijd op hun werk door. Daarnaast hebben zij contacten met hun gezin, de wijk en de verenigingen waarvan ze lid zijn. Ondanks dat ervaart meer dan de helft van de volwassenen weinig sociale samenhang binnen zijn gemeenschap en is één op de tien (zeer) ernstig eenzaam. Ouderen zijn vaak thuis of in een instelling voor verzorging of verpleging. Sommigen zijn actief in de maatschappij, maar bij veel ouderen krimpt de sociale omgeving. Eenzaamheid is voor veel ouderen een belangrijke risicofactor. Ook raken veel ouderen afhankelijk van (mantel)zorg. Maatschappelijke organisaties, zoals kerken, sportclubs en (buurt)verenigingen spelen een belangrijke rol in hun sociale omgeving. Sociale netwerken beïnvloeden gedrag kinderen en jongeren De sociale omgeving in het gezin, de buurt en de school kan voor kinderen en jongeren een bron van steun maar ook een bron van stress zijn. De opvoeding en de sociale netwerken (waaronder steeds meer online netwerken) van jongeren beïnvloeden hun gedrag. Volwassenen kunnen bijdragen aan de gezondheid van de kinderen door zelf het goede voorbeeld te geven. Ouders ontvangen advies over gezondheid en leefstijl van de Jeugdgezondheidszorg. Maar ook peuterspeelzalen, scholen en kinderdagverblijven spelen een rol in de sociale omgeving van kinderen en jongeren. Een gezond pedagogisch klimaat helpt kinderen zich prettig te voelen op school en beter te presteren. Voor een goede sfeer op school is het belangrijk dat kinderen elkaar accepteren en elkaar niet pesten. Ruim de helft van de 9- en 10-jarigen in Middelburg wordt gepest. Van de 14- en 15-jarigen wordt 8% regelmatig gepest (zie figuur 16). Middelburg heeft samen met Vlissingen en Veere verschillende cursussen binnen de onderwijssfeer. In 2012 worden de cursussen Plezier op school, Zorg op school en Preventie onderwijs georganiseerd. 24

25 % Wordt gepest (9-10 jr) 8 Slachtoffer van pesten** (14-15 jr) **Slachtoffer van pesten: minimaal 2 keer per maand gepest op school Figuur 16 Pesten onder kinderen en jongeren in Middelburg (Bron: Monitor Primair Onderwijs 2010; Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland). Gepest worden vergroot gevoelens van eenzaamheid en depressie. Het kan bestaande problemen verergeren. Slachtoffers gaan zichzelf minder leuk vinden, vertrouwen hun leeftijdsgenoten niet en zijn bang om naar school te gaan. Die gevoelens kunnen leiden tot een verder isolement en een diepere depressie hetgeen nog meer pestgedrag uitlokt (NJI, 2012). Hoewel zij wel naar school gaan en lid zijn van verenigingen, hebben eenzame kinderen geen betekenisvolle sociale contacten (Smit & van Gorsel, 2005). Zeer eenzaam noemen we kinderen die noch een vriend(in), noch iemand anders hebben om alles mee te bepraten. Beperkt eenzaam zijn kinderen die geen vriend(in) hebben, maar wel een ander persoon, bijvoorbeeld vader of moeder, om dingen mee te bespreken. Niet eenzaam zijn de kinderen die aangeven in ieder geval een vriend(in) te hebben om mee te praten. Van de 9- en 10-jarigen in Middelburg is 2% zeer eenzaam en 15% een beetje eenzaam. Dit is vergelijkbaar met het Zeeuwse gemiddelde. Scholen, ouders en verenigingen moeten dit bij deze kinderen kunnen signaleren en helpen bij het ontwikkelen van betekenisvolle contacten. Inzetten op weerbaarheid is ook hier een goed zet. Een kwart van de jongeren voelt zich wel eens onveilig De buurt waarin kinderen en jongeren opgroeien is belangrijk voor hun ontwikkeling. In een gezonde buurt voelen jongeren zich veilig. Van de 14- en 15-jarigen in Middelburg voelt 25% zich wel eens onveilig (zie figuur 17). 25

26 % voelt zich wel eens onveilig jr jr 65+ jr Figuur 17 Gevoelens van onveiligheid bij jongeren (14-15 jaar), volwassenen (19 t/m 64 jaar) en ouderen (65+ jaar) in Middelburg (Bron: Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland; Volwassenenmonitor 2009, Ouderenmonitor 2010, GGD Zeeland). Kindermishandeling bestaat helaas ook in Middelburg De eerste associatie bij het woord gezin is veiligheid. Toch is dit in de praktijk niet altijd het geval. Soms leidt stress tot geweld binnen het gezin en zelfs tot kindermishandeling. In 2008 zijn in Middelburg 89 kinderen gemeld bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) (CBS, 2008). Dit komt overeen met 0,87% van het totaal aantal 0 t/m 17 jarigen in de gemeente (0,69% in Zeeland). Bij kindermishandeling, huiselijk geweld en overlast is zo snel mogelijk actie vereist. Natuurlijk is preventie belangrijk. Ook Porthos speelt hierin een belangrijke rol onder andere door het bieden van opvoedondersteuning. Lage sociale samenhang in Middelburg Sociale samenhang is de mate waarin mensen zich binnen hun wijk verbonden voelen. Dit is een belangrijke voorspellende waarde als het gaat om het blijven wonen in de buurt. Hoe groter de sociale samenhang, hoe gezonder de mensen zijn en zich voelen (Ruijsbroek & Verweij, 2009). Van de volwassenen in Middelburg is ruim de helft ontevreden over de sociale samenhang in de buurt (zie figuur 18). Daarnaast blijken de mensen in Middelburg minder contact te hebben met buren dan gemiddeld in Zeeland. Naast een partner kunnen contacten binnen de familie en met vrienden beschermen tegen eenzaamheid (Savelkoul, 2010). Een derde van de Zeeuwse volwassenen die weinig sociale contacten hebben, is (zeer) ernstig eenzaam. Van alle volwassenen in Middelburg is één op de tien ernstig of zeer ernstig eenzaam, meer dan gemiddeld in Zeeland (7%). 26

27 Zeeland Middelburg Is (zeer) ernstig eenzaam <2x contact per maand familie * <2x contact per maand met vrienden of kennissen <2x contact per maand met de buren Lage sociale samenhang * * % *significant verschil (niet berustend op toeval) met Zeeland Figuur 18 Sociale omgeving volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Middelburg (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland). Eén op de zes volwassenen voelen zich wel eens onveilig Sociale veiligheid betreft zaken als huiselijk geweld en gevoelens van onveiligheid in de buurt (Smit, 2009). Onveiligheid of het gevoel hebben dat het onveilig is, kan mensen belemmeren in hun sociale bezigheden. Van de volwassenen voelt 16% in Middelburg zich wel eens onveilig in hun buurt (zie figuur 17). > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Gezonde en veilige omgeving Het aantal (zeer) ernstige eenzame ouderen is gelijk gebleven Eenzaamheid is niet alleen voor volwassenen een belangrijke risicofactor, maar ook bij ouderen. Er is sprake van eenzaamheid als er een verschil is tussen de gewenste en de werkelijke sociale relaties. Hierbij kan het gaan om het aantal sociale relaties maar ook om de kwaliteit ervan. Langdurige eenzaamheid heeft directe gevolgen voor de kwaliteit van leven. Het heeft een negatieve invloed op de gezondheid. Het aantal eenzame ouderen (matig t/m zeer ernstig) in Middelburg is ten opzichte van 2007 nagenoeg gelijk gebleven (zie figuur 19). Het is ook vergelijkbaar met het gemiddelde in Zeeland. Als we alleen kijken naar de (zeer) ernstig eenzamen is dit percentage in Zeeland wel gedaald, van 10% naar 8%. Ook in Middelburg is dit enigszins gedaald, hoewel dit ook op toeval zou kunnen berusten. Onder de 75-plussers is het aantal (zeer) ernstig eenzamen bijna twee keer zo groot als onder 65 t/m 74-jarigen. De gemeente Middelburg zet verschillende beweegactiviteiten in die er ook op gericht zijn om de sociale contacten te verbeteren/vergroten. Ook heeft Middelburg restaurant Van Harte (zie tekstblok 5). 27

28 100% 80% 60% 40% 20% zeer ernstig eenzaam ernstig eenzaam matig eenzaam niet eenzaam 0% Figuur 19 Eenzaamheid onder ouderen (65 jaar en ouder) in Middelburg in 2007 en 2010 (Bron: Ouderenmonitor 2007 en 2010, GGD Zeeland). Tekstblok 5. RestoVanHarte Resto VanHarte vindt dat iedereen erbij hoort in de samenleving en biedt een plek in de wijk waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Dat is hard nodig, want 1 op de 3 Nederlanders voelt zich eenzaam. In dertig buurtrestaurants organiseert Resto VanHarte lekkere en betaalbare driegangendiners voor wijkbewoners met diverse achtergronden. Iedereen is welkom! De gemeenschappelijke eettafel is bij uitstek de plek om met elkaar in gesprek te gaan en iets te ondernemen. Regelmatig schuift de wijkagent, huisarts, imam of dominee aan om te vertellen over activiteiten in de wijk. Zo brengt Resto VanHarte mensen met elkaar in contact en dynamiek in de wijken. De drijvende kracht achter Resto VanHarte zijn de vrijwilligers in de keuken. Aan hen biedt Resto VanHarte inspiratie tot zelfontplooiing en kansen op weg naar een actieve rol in de samenleving. Dankzij hun inzet en de bijdrage van donateurs, de overheid en bedrijven zet Resto VanHarte jaarlijks bijna maaltijden op tafel. In Middelburg is RestoVanHarte te vinden op wisselende locaties. Eén op de zeven ouderen voelt zich weleens onveilig Ouderen kunnen zich onveilig voelen in de buurt. Dit kan hen belemmeren, bijvoorbeeld doordat zij niet meer de straat op durven. Het aandeel ouderen dat zich wel eens onveilig voelt in Middelburg is 15% vergelijkbaar met Zeeland. Vergeleken met 2007 is het aandeel ouderen dat zich overdag wel eens onveilig voelt gelijk gebleven (zie figuur 17). 28

29 Aantal geregistreerde ongevallen 3.2 Inrichting van de omgeving De inrichting van onze leefomgeving beïnvloedt onze gezondheid. De aanwezigheid van groen en water, voldoende en veilige speel- en sportvoorzieningen en veilige fiets- en wandelroutes bevorderen een gezonde leefstijl. Een gezonde omgeving is verkeersveilig en nodigt uit tot bewegen en het ontmoeten van buurtbewoners (Wetten, 2010). Middelburg werkt al hard aan de inrichting van de wijken, bijvoorbeeld door speelruimtebeleid en het bevorderen van de verkeersveiligheid. Meer lichamelijk en psychisch welbevinden in een beweegvriendelijke omgeving Voldoende beweging draagt bij aan een gezond gewicht, psychisch welbevinden en ontmoeting. Het gunstig beïnvloeden van de leefomgeving draagt bij aan het voldoen aan de beweegnorm en de preventie van gewichtstoename. Het bevorderen van gezonde mobiliteit heeft ook een positief effect op andere omgevingsdeterminanten zoals beperking van de CO2-uitstoot, verbetering van de verkeersveiligheid, de sociale samenhang en psychosociale gezondheid (Hertog, 2012). Middelburg zet in op bewegen via het Nationaal Actieplan Sport en Bewegen. Tenslotte kan een beweegvriendelijke wijk bijdragen aan ontmoeting en een betere sociale cohesie. Werken aan verkeersveilige wijken In de periode is het aantal geregistreerde verkeersongevallen in Middelburg gedaald (zie figuur 20) tot ongeveer 56 gevallen in Uit gegevens van de Advies Dienst Verkeer en Vervoer (AVV) telde Middelburg in ,7 verkeersongevallen per 1000 inwoners en 0,65 verkeersslachtoffers (gewonden en doden). Gemiddeld in Zeeland waren dit 8,36 ongevallen en 0,98 slachtoffers per 1000 inwoners. Regionale overheden, verantwoordelijk voor de inrichting van hun eigen wegen, stellen regionale verkeers- en vervoersplannen op. Bebouwde komgebieden binnen de gemeente Middelburg zijn en worden veelal met fysieke maatregelen, zoals drempels, ingericht. Hiermee voldoet Middelburg aan de landelijke afspraken van Duurzaam Veilig. Een mooi voorbeeld van een integraal project gericht op verbetering van de fietsvriendelijkheid van de stad is het Bike Friendly Cities project (zie tekstblok 6) jaar Figuur 20 Aantal verkeersongevallen in Middelburg in (Bron: Ministerie van Infrastructuur en Milieu en Dutch Hospital Data). 29

30 Tekstblok 6. Europees fietsproject Bike Friendly Cities Gemeente Middelburg werkt aan het verbeteren van de fietsvriendelijkheid van de stad, samen met acht partners uit Nederland, België, Frankrijk en Groot Brittannië. Dit gebeurt onder de noemer Bike Friendly Cities, de naam van het Europese project dat deels wordt bekostigd met subsidie uit het Interreg IV A 2 Zeeën programma. Elke partner heeft zijn eigen deelprojecten en doet zijn voordeel met de kennis en ervaring die de andere deelnemers inbrengen. Er worden verbanden gelegd tussen fietsen en terreinen als vervoer, duurzaamheid en gezondheid. Deelname van gemeente Middelburg komt voort uit de al langer bestaande ambitie om Middelburg vriendelijker en veiliger te maken voor de vele fietsers die de stad en omgeving doorkruisen. Bovendien is het streven om in 2013 of uiterlijk 2014 fietsstad van Nederland te zijn. Vanwege de internationale samenwerking onder Europese vlag, is de benaming fietsen in Middelburg omgedoopt in Bike Friendly Cities. Lokale fietsprojecten Middelburg: 1. Fietsroutes door het centrum 2. Fietsparkeerplan Middelburg 3. Parkeeronthaalkamer, plek om van de auto op de fiets te stappen met diverse voorzieningen zoals mogelijkheid van kleine fietsreparaties, toilet en informatie over fietsroutes. Beoogde locatie: transferium-oost 4. Ontbrekende aansluitingen bestaande fietsvoorzieningen 5. Proef met leenfietsen van Calllock Omgeving kan gezonde voeding stimuleren Met het oog op gezond gewicht kan Middelburg scholen stimuleren om goedkope, gezonde producten aan te bieden in schoolkantines en automaten. Scholen kunnen zich hiermee nadrukkelijk onderscheiden. De Gezonde schoolkantine is een voorbeeld van een effectieve interventie. De gemeente moet daarnaast op veel meer terreinen met bovenstaande rekening houden. Een goed voorbeeld is het vestigingsbeleid van snackbars. Ook gezonde sportkantines en gezonde kantines op de werkplek kunnen bijdragen aan een gezond gewicht. Tot slot is een belangrijke rol weggelegd voor de lokale supermarkt. Deze kan gezonde voeding stimuleren, door de gezonde keus makkelijk en goedkoop te maken. Voor de gemeente is het een uitdaging om hierin een publiek private samenwerking aan te gaan. > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Gezonde en veilige omgeving 3.3 Buiten- en binnenmilieu Het buitenmilieu heeft soms ongemerkt invloed op de gezondheid van de bevolking. De gemeente heeft de taak om de bevolking te beschermen tegen de negatieve gevolgen hiervan. Ook het binnenmilieu heeft veel invloed. Mensen zijn immers het grootste deel van de tijd binnenshuis (Jongeneel, 2010). Ongezonde stoffen, zoals tabaksrook, vocht en schimmels kunnen gezondheidsproblemen veroorzaken. Volwassenen in Middelburg ervaren meeste hinder door geluid. In Middelburg wonen meer volwassenen in een huis met schimmel- of vochtplekken dan gemiddeld in Zeeland. 30

31 Last van hinder door geluid Volwassenen in Middelburg ondervinden net zoals volwassenen elders in Zeeland de meeste hinder door geluid (zie figuur 21). Bromfietsers en auto- en vrachtverkeer veroorzaken de meeste ernstige geluidshinder. Daarnaast ondervindt 6% van de volwassenen in Middelburg ernstige geurhinder en eenzelfde percentage ernstige stofhinder. Allesbranders, open haarden en bedrijven veroorzaken de meeste ernstige geurhinder. Stofhinder 6 Geurhinder 6 Geluidshinder 24 % Figuur 21 Hinder door geluid, geur en stof onder volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Middelburg (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland). Meer woningen met schimmel- en vochtplekken De gezondheidsgevolgen van een slecht binnenmilieu zijn zeer divers en variëren van klachten als vermoeidheid, hoofdpijn en geïrriteerde ogen tot (verergering van) astma en hart- en vaatziekten (Jongeneel, 2010). Verbrandingsproducten 15 Schimmel/vochtplekken * Zeeland Middelburg Ongunstige ventilatie 59 % *significant verschil (niet berustend op toeval) met Zeeland Figuur 22 Binnenmilieu volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Middelburg (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland). Het binnenmilieu bij volwassenen in Middelburg is vergelijkbaar met Zeeland, behalve voor schimmel- en vochtplekken in huis (zie figuur 22). In Middelburg wonen meer volwassenen in een huis met schimmel- of vochtplekken (34%) dan gemiddeld in Zeeland (28%). 31

32 Ouderen en kleine kinderen meest kwetsbaar bij ongezond binnenmilieu Ouderen en kleine kinderen zijn het meest kwetsbaar in geval van een ongezond binnenmilieu. Zij brengen meer tijd binnenshuis door en hun afweersysteem is nog niet of niet meer optimaal (Jongeneel, 2010). Er is weinig bekend over de kwaliteit van het binnenmilieu van seniorenwoningen. Tot nu toe is vooral ingezet op het verbeteren van het binnenmilieu op scholen en kinderdagverblijven (zie tekstblok 7). Ouderen vormen nog nauwelijks een aparte doelgroep bij het verbeteren van het binnenmilieu (Zantinge et al., 2011). Tekstblok 7. Frisse scholen In Middelburg loopt het project Frisse Scholen. Alle bassischolen hebben een onderzoek gehad naar het binnenmilieu van de school en er zijn aanbevelingen gedaan. Bij een aantal scholen zijn aanpassingen gedaan. Aanleiding voor dit project is de veel te hoge CO2-concentratie in veel klaslokalen, vaak door onvoldoende ventilatie. Dit veroorzaakt een slechte luchtkwaliteit. Onderzoek wijst uit dat een slecht binnenmilieu in klaslokalen de leerprestaties van leerlingen negatief beïnvloedt. Ook leidt het tot meer gezondheidsklachten en ziekteverzuim onder leerlingen en leerkrachten. Een goede luchtkwaliteit in klassen is een eenvoudige manier om het ziekteverzuim terug te dringen. > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Gezonde en veilige omgeving 32

33 4. Maatschappelijke participatie en zorg Een goede gezondheid vergroot de kans op deelname aan de samenleving. Dit is belangrijk. Immers, door de vergrijzing komen er steeds meer ouderen die hulp nodig hebben terwijl door de krimp het aantal beroepskrachten daalt (Post, 2010). Informele zorg, zoals mantelzorg en vrijwilligerswerk, wordt daarmee steeds belangrijker. Dit hoofdstuk behandelt achtereenvolgens arbeid, vrijwilligerswerk en mantelzorg en zorg, begeleiding en voorzieningen. 4.1 Arbeid Werk belangrijk voor gezondheid Investeren in de gezondheid van mensen (en daarmee de beroepsbevolking) is een investering in de economie. In Middelburg is het percentage mensen dat kan werken 65% vergeleken met 67% in Nederland (CBS, 2011). Het aandeel niet werkende werkzoekenden in Middelburg is 4,9% en is vergelijkbaar met Zeeland (zie figuur 23). De lichamelijke en geestelijke gezondheid van werklozen is vaak slechter dan die van de werkende bevolking. Chronische aandoeningen en beperkingen kunnen obstakels zijn voor deelname aan het arbeidsproces. > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Volwassenen Nederland 6 Zeeland 4,5 Middelburg 4, % niet werkende werkzoekenden Figuur 23 Niet werkende werkzoekenden (15 t/m 64 jaar) in Middelburg, Zeeland en Nederland (Bron: UWV, december, 2011). De (potentiële) beroepsbevolking zal in de toekomst verder dalen. Daarom is het belangrijk dat degenen die werken zo gezond en productief mogelijk zijn. Sommige arbeidsomstandigheden, zoals lichamelijke inactiviteit en het eten van ongezonde voeding, verslechteren de gezondheid. Risicogroepen voor psychische klachten zijn werknemers in de gezondheidszorg, het onderwijs, de horeca en de politie. Bewegingsarmoede komt veel voor bij mensen die werken in de transport- en vervoersector en bij beleids- of administratief werk. 33

34 % vrijwilligerswerk 4.2 Vrijwilligerswerk en mantelzorg Om mensen zo lang mogelijk uit de zorg en zelfredzaam te houden, is het belangrijk om informele zorg zoals vrijwilligerswerk en mantelzorg te stimuleren. Zowel jongeren, volwassenen als ouderen bieden vrijwilligerswerk en mantelzorg (zie figuur 24 en 25) * 36 Middelburg Zeeland jr jr 65+ jr *significant verschil (niet berustend op toeval) met Zeeland Figuur 24 Vrijwilligerswerk in Middelburg (Bron: Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland; Volwassenenmonitor 2009, Ouderenmonitor 2010, GGD Zeeland). Middelburgse jongeren doen meer vrijwilligerswerk Het is belangrijk dat jongeren betrokken zijn bij een duurzame, leefbare samenleving. Leerlingen die maatschappelijke stage lopen, hebben een hoger niveau van burgerschap. Hierbij gaat het om vaardigheden als respect voor een ander, zelfvertrouwen, bewustzijn van de omgeving en waardering voor vrijwilligerswerk. Het is belangrijk om jongeren bewust te maken van hun toekomstige rol in de maatschappij ( De helft van de 14- en 15-jarigen in Middelburg doet een maatschappelijke stage (50% ten opzichte van 41% in Zeeland). Middelburgse jongeren van jaar doen meer vrijwilligerswerk dan gemiddeld in Zeeland. Ten opzichte van 2007 is dit percentage flink gestegen van 27% naar 41% in Middelburg promoot intensief en continue op scholen dat een Maatschappelijke stage veel kennis en persoonlijke ontwikkeling oplevert. Ook via de Zeeuwse uitdaging wordt het vrijwilligerswerk voor jongeren actief uitgedragen. Ruim kwart volwassen en ouderen verrichten vrijwilligerswerk Volwassen en ouderen in Middelburg verrichten evenveel vrijwilligerswerk als gemiddeld in Zeeland (zie figuur 24). In tegenstelling tot Zeeland is bij ouderen in Middelburg het percentage vrijwilligers niet toegenomen (Zeeland van 22% in 2007 naar 25% in 2010). Jongere mantelzorgers verdienen extra aandacht Bij alle leeftijdsgroepen geeft ongeveer één op de tien mensen mantelzorg (zie figuur 25). Onder 14- en 15-jarigen is percentage lager dan gemiddeld in Zeeland. Mantelzorg is de zorg die men geeft aan een bekende uit de omgeving, zoals ouders, broer, zus, buren of vrienden, die voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. Veel mantelzorgers verzorgen soms jarenlang hun naasten. Het geven van mantelzorg kan een bron van vreugde maar ook van zorg en spanning zijn. Mantelzorgers kunnen zich zwaar belast voelen. Bij 1% van de Middelburgse bevolking is dit het geval. 34

35 % geeft momenteel mantelzorg 20 Middelburg Zeeland * jr jr 65+ jr *significant verschil (niet berustend op toeval) met Zeeland Figuur 25 Mantelzorg geven in Middelburg (Bron: Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland; Volwassenenmonitor 2009, Ouderenmonitor 2010, GGD Zeeland). Kinderen en jongeren die mantelzorg geven, verdienen extra aandacht. Zij hebben duidelijk meer opgroeien opvoedproblemen en meer lichamelijke en emotionele klachten dan leeftijdsgenoten die geen mantelzorg verlenen. Dit is het gevolg van overbelasting en chronische stress door de situatie thuis. Opgroeien met ziekte en zorg kan beschouwd worden als risicofactor. Ook jonge mantelzorgers (kinderen) lopen risico (Mezzo, 2012). Mantelzorgers hebben zelf ook zorg nodig Door de toename van het aantal ouderen in de komende jaren zal de druk op de aanwezige mantelzorgers en vrijwilligers groter worden. Daarnaast zal de behoefte aan informele zorgverleners toenemen. Ouderen gaan in de toekomst een grotere rol spelen bij mantelzorg. Mantelzorgers hebben zelf vaak ook chronische aandoeningen en belemmeringen. Zo heeft 70% van de Zeeuwse oudere mantelzorgers een chronische ziekte en ervaart 28% lichamelijke beperkingen. Dit maakt deze groep extra kwetsbaar. Specifieke aandacht voor de mantelzorger is essentieel (Post et al., 2010). De gemeente Middelburg heeft een uitgebreid aanbod voor mantelzorgers; van advisering tot cursus onder andere via Stichting Manteling. 4.3 Zorg, begeleiding en voorzieningen De overheid stelt in de nota volksgezondheid dat binnen de zorg niet alleen aandacht is voor de behandeling van ziekten maar ook voor het bevorderen van de gezondheid en preventie (VWS, 2011). Samenwerking met de verschillende disciplines is noodzakelijk. Hierbij moeten bereikbaarheid en toegankelijkheid de leidraad zijn. Het is primair de verantwoordelijkheid van zorgverzekeraars, zorgaanbieders, gemeenten en patiënten en cliënten om dit lokaal op te pakken (VWS, 2011). Zo is samenwerking in Middelburg vormgegeven in Porthos (zie tekstblok 8). 35

36 Tekstblok 8. Porthos Porthos is een gecombineerd loket van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) in de gemeenten Middelburg en Vlissingen. In het loket werken de gemeenten samen met Maatschappelijk Werk Walcheren, MEE Zeeland, de GGD, Indigo en Bureau Jeugdzorg. Porthos geeft toegang tot zorg en is er voor informatie en advies aan ouders en kinderen. Je vindt er alle hulp onder één dak! In het loket in Middelburg wordt ook samengewerkt met Stichting Welzijn Middelburg en Manteling. Doelstelling Het is belangrijk dat iedereen volwaardig kan meedoen aan de samenleving. Dat is mogelijk als mensen de ondersteuning krijgen die ze daadwerkelijk nodig hebben. Daarom bieden de gemeenten Middelburg en Vlissingen samen met de betrokken maatschappelijke organisaties een breed aanbod van diensten en producten op het gebied van zorg, welzijn, opvoeden en opgroeien aan via één centraal loket. Porthos helpt de bewoners van beide steden om hun vraag helder te krijgen en begeleidt hen kosteloos naar antwoorden, advies en concrete hulp. In Middelburg kan huisartsenoverschot ontstaan De huisarts is het eerste aanspreekpunt voor mensen met vragen of problemen rond gezondheid en ziekte. De huisartsenzorg staat bekend als een toegankelijke voorziening. Maar kan iedereen nu en in de toekomst gemakkelijk bij de huisarts terecht? Toegankelijke zorg betekent dat personen die zorg nodig hebben, op tijd en zonder grote drempels, toegang hebben tot die zorgverlening. In 2010 had de gemeente Middelburg 27 huisartsen. Uit schattingen van de VAAM (Vraag Aanbod Analyse Monitor) blijkt dat Middelburg in 2015 een huisartsenoverschot van 0,98 FTE zal hebben. Bijna een derde van de volwassenen en meer dan de helft (56%) van de ouderen in Middelburg heeft in de afgelopen twee maanden contact gehad met de huisarts. Het merendeel van de inwoners in Middelburg is tevreden over de huisarts. De overheid stelt dat in de spreekkamer nog meer aandacht uit kan gaan naar het ondersteunen en informeren van mensen die (nog) niet ziek zijn, maar wel bij een risicogroep horen. Ook kan bij mensen met bijvoorbeeld een chronische aandoening zelfzorg en zelfmanagement worden bevorderd (VWS, 2011). Stimuleer, initieer en ondersteun integrale zorg In de integrale zorg voor chronische aandoeningen is preventie een essentieel onderdeel van de behandeling. De gemeente Middelburg is onder andere betrokken bij het Project Ketenzorg ouderen Walcheren (zie tekstblok 9). Tekstblok 9. Project Ketenzorg ouderen Walcheren Op Walcheren werken de eerste lijn, de tweede lijn en de gemeente samen om ouderen in staat te stellen langer zelfstandig te kunnen wonen. Het initiatief komt van de huisartsen. Zij hebben een werkwijze ontworpen, waardoor kwetsbaarheid en achteruitgang bij 75-plussers eerder opgemerkt en behandeld kunnen worden. Een werkwijze waarbij de patiënt in het middelpunt staat, maar waarbij men niet zelf langs alle verschillende instanties hoeft. > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Ouderen Ouderen ontvangen meerdere vormen van hulp Ongeveer een derde van de ouderen in Middelburg ontvangt één of meerdere vormen van hulp (mantel-, vrijwilligers-, of professionele hulp) (zie figuur 26). Onder 75-plussers is dit percentage veel hoger. 36

37 krijgt nu mantelzorg 10 krijgt nu hulp van vrijwilliger 8 krijgt nu professionele zorg % ouderen Figuur 26 Hulp ontvangen onder ouderen (65 jaar en ouder) in Middelburg (Bron: Ouderenmonitor 2010, GGD Zeeland). Ouderen in Middelburg fietsen of wandelen om ergens te komen Driekwart van de ouderen fietst of wandelt om ergens te komen, dit is het hoogste percentage van alle gemeenten. Ook het aandeel ouderen dat gebruik maakt van het openbaar vervoer is in Middelburg hoger dan gemiddeld. Het percentage dat gebruik maakt van de eigen auto is in Middelburg juist lager dan gemiddeld in Zeeland. Ten opzichte van 2007 zijn de percentages ouderen dat fiets of wandelt, van de eigen auto gebruik maakt, en van het openbaar vervoer gestegen. Het gebruik van de gewone taxi is gedaald (zie figuur 27). Ongeveer één op de vijf ouderen in Middelburg gaat weleens ergens niet naar toe vanwege vervoersproblemen. Dit is niet veranderd ten opzichte van 2007 en ook vergelijkbaar met het Zeeuws gemiddelde. Vervoersproblemen komen vooral voor onder de oudste ouderen (75-plus) fietsen of wandelen eigen auto openbaar vervoer gehaald/gebracht door echtgenoot of partner gehaald/gebracht door familie, vrienden, kennissen regiotaxi of deeltaxi taxi scootmobiel anders % Figuur 27 Vervoer van ouderen (65 jaar en ouder) in Middelburg in 2007 en 2010 (Bron: Ouderenmonitor 2007 en 2010, GGD Zeeland). Wmo- en welzijnsvoorzieningen helpen mensen langer zelfstandig te blijven Het doel van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is ervoor te zorgen dat mensen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen en mee doen in de samenleving. Als meedoen of zelfstandig wonen niet lukt zonder hulp, kan iemand de gemeente vragen om ondersteuning, zoals hulp in de huishouding of een rolstoel. Gemeenten voeren de Wmo uit en iedere gemeente legt andere accenten. In Middelburg ontvingen in 2009 gemiddeld 44,6 per 1000 personen van 18 jaar of ouder huishoudelijke hulp (Giesbers, 2011). In Nederland ligt dit aantal op 39. Middelburg doet mee aan een project van de Vereniging van Nederlandse gemeenten VNG genaamd De kanteling. 37

38 Doel van het project is om gemeenten te helpen bij de ondersteuning van ouderen. Ze werken met een nieuwe vorm van intake, het zogenaamde keukentafelgesprek. Hierin komen alle levensdomeinen van mensen aan bod. Een WMO-conculent bekijkt samen met de oudere wat hij nodig heeft om deel te blijven nemen aan het maatschappelijke leven. Een kwart van de ouderen in Middelburg maakt wel eens gebruik van een Wmo-voorziening en ruim een derde wel eens van een welzijnsvoorziening (zie figuur 28). Daarentegen weet bijna één op de vier van de ouderen niet waar Wmo-voorzieningen te vinden zijn. Dit is het hoogste percentage van alle Zeeuwse gemeenten. Het gebruik van welzijnsvoorzieningen is voor een aantal voorzieningen in Middelburg tussen 2007 en 2010 gedaald. Het gaat dan om hulp bij administratieve of financiële activiteiten (van 21% naar 13%), en hulp van een vrijwilliger (van 5% naar 2%). Zeeuws gezien is ook het gebruik van recreatieve en culturele activiteiten van ouderen gedaald, in Middelburg is dat juist licht gestegen (hoewel niet significant). Het gebruik van welzijnsvoorzieningen is onder 75-plussers groter (46%) dan bij de jongere groep. Voor een aantal voorzieningen is de wens duidelijk groter dan het daadwerkelijk gebruik, zoals bij algemene gezondheidscheck, hulp in huis door een vrijwilliger, ouderenadviseur en hulp bij sociale contacten (zie figuur 28). Voor andere voorzieningen is het juist andersom, bijvoorbeeld bij hulp in de huishouding, hulp bij administratieve activiteiten, recreatieve en culturele activiteiten, maaltijdverstrekking. Kennelijk weten de ouderen de weg naar deze voorzieningen (relatief) goed te vinden. In Middelburg zijn zogenaamde woonservicezones waar ouderen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen wonen (zie tekstblok 10). 38

39 WMO-VOORZIENINGEN hulp in de huishouding vervoersvoorziening (regiotaxi of deeltaxi) woningaanpasssing rolstoel of scootmobiel ondersteuning bij geven mantelzorg ondersteuning vanweg werk als vrijwilliger vervulde behoefte (gebruik) onvervulde behoefte (wens) WELZIJNSVOORZIENINGEN algemene gezondheidscheck hulp bij administratieve of financiële activiteiten recreatieve/culturele activiteiten voor ouderen sport-/bewegingsactiviteiten voor ouderen hulp in huis van een vrijwilliger maaltijdverstrekking eetpunt advies of voorlichting van ouderenadviseur hulp bij sociale contacten % Figuur 28 Gebruik en behoefte wmo- en welzijnsvoorzieningen van ouderen (65 jaar en ouder) in Middelburg (Bron: Ouderenmonitor 2010, GGD Zeeland). Tekstblok 10. Woonservicezones Om zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen wonen zijn speciale voorzieningen nodig. Gemeente Middelburg biedt dit, net als de vijf andere Nederlandse pilotgemeenten, aan in een doorsnee woonomgeving. De zogeheten woonservicezone is een wijk of een kern met allerlei typen woningen plus een of meerdere wooncomplexen met zorgwoningen. In dit wooncomplex wonen ouderen en/of gehandicapten die zorg nodig hebben, in ruime appartementen. Wonen, zorg, welzijn en diensten staan centraal in een woonservicezone Nu wonen ouderen vaak in kleine kamers in zorgcentra, waar alle voorzieningen in het gebouw aanwezig zijn. Bewoners hoeven niet naar buiten en in sommige gevallen zijn de bewoners min of meer afgesloten van de buitenwereld. Door de nieuwe woonvormen en het aanbod van zorgdiensten kunnen mensen langer in hun vertrouwde omgeving blijven wonen en zo lang mogelijk maatschappelijk actief blijven. De gemeente Middelburg is verdeeld in negen gebieden, die ieder een woonservicezone vormen. Een kleine woonservicezone heeft één locatie met zorgwoningen. In grotere woonservicezones kan het aantal locaties van zorgwoningen oplopen tot zes. 39

40 5. Extra aandacht voor kwetsbare groepen Vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning is het de taak van gemeenten om kwetsbare groepen te ondersteunen. Het begrip kwetsbaar is echter een abstract begrip waar iedere beleidsmaker een eigen invulling aan geeft, zo blijkt uit onderzoek van MOVISIE ( Voor dit rapport worden er een aantal groepen uitgelicht die vanuit het perspectief van gezondheid, ondersteuning en zorg extra aandacht behoeven. Mensen met een lage opleiding leven in Nederland 6 tot 7 jaar korter dan hoogopgeleiden. Ook risicogezinnen verdienen extra aandacht. In Middelburg is 4,4% van de gezinnen een risicogezin. Kwetsbare ouderen nemen vaak veel zorg af en maken meer gebruik van Wmo- en welzijnsvoorzieningen. De meest kwetsbare burgers tot slot vormen de zogeheten OGGz-groep (Openbare Geestelijke Gezondheidszorg). OGGz-zorg is relatief dure zorg. Door problemen in deze groep eerder te signaleren en op te pakken, kunnen kosten worden bespaard. 5.1 Sociaal economische gezondheidsverschillen Het gaat over het algemeen goed met de gezondheid van de Zeeuwen. Deze gezondheid is echter niet gelijk verdeeld over de bevolking. Zowel in Nederland als in Zeeland bestaan aanzienlijke gezondheidsverschillen tussen lagere en hogere sociaaleconomische groepen. De sociaaleconomische status (ses) is een indicatie van opleidingsniveau, hoogte van inkomen of beroepsstatus. Mensen met een lage opleiding leven in Nederland 6 tot 7 jaar korter dan hoogopgeleiden (van der Lucht & Polder, 2010). Bij lagere sociaaleconomische groepen is al op jonge leeftijd meer ongezondheid zichtbaar en zijn meer risicofactoren voor de gezondheid. In de loop der jaren zijn de gezondheidsverschillen in Nederland ongeveer gelijk gebleven. Er zijn geen aanwijzingen dat deze verschillen de komende jaren zullen afnemen (van der Lucht & Polder, 2010). > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Effectieve preventie Bijna één op de acht leerlingen is een achterstandsleerling Middelburg heeft, in vergelijking met Zeeland, minder laagopgeleiden onder jarigen. (CBS, ) (zie figuur 29). Drie op de tien mensen is laagopgeleid. Het opleidingsniveau van ouders is een belangrijke indicator voor het risico op leerachterstanden bij kinderen. In 2009 is 13% van de leerlingen op het basisonderwijs in Middelburg een achterstandsleerling (CBS, 2009). Dit percentage is vergelijkbaar met het gemiddelde in Zeeland. Om deze achterstanden te voorkomen en bestrijden, krijgt de school voor deze achterstandsleerlingen extra personele en materiële ondersteuning. Gemeenten en scholen zijn volgens het landelijk onderwijsachterstandenbeleid verplicht om samen afspraken te maken over het verbeteren van de leerprestaties van leerlingen met een achterstand. Deze afspraken resulteren in programma s voor voorschoolse en vroegschoolse educatie (VVE). Gemeenten zijn verantwoordelijk voor voorschoolse educatie en voor schakelklassen. Scholen zijn verantwoordelijk voor vroegschoolse educatie. 40

41 Middelburg Zeeland 10 Nederland 0 % Laag Midden Hoog Opleidingsniveau Figuur 29 Opleidingsniveau van de beroepsbevolking (15 t/m 64 jaar) in Middelburg, Zeeland en Nederland (Bron: CBS ). Gezondheid in achterstandswijken vaker ongunstig De gezondheidsachterstand in lagere sociaaleconomische groepen is voor een deel te verklaren door de vaak ongunstige fysieke en sociale omgeving waarin zij leven. Ook hebben zij vaker een ongezonde leefstijl. Vaak clusteren deze ongunstige factoren zich. Dat vergroot de kans op gezondheidsachterstand (van den Heuvel et al., 2011). In bepaalde wijken wonen veel mensen met een lage ses. Daarnaast hebben de sociale en fysieke leefomgeving een negatieve invloed op de gezondheid en leefstijl. De wijk is daarmee zowel vindplaats als oorzaak van gezondheidsachterstanden (van den Heuvel et al., 2011) (zie tekstblok 11). Tekstblok 11. Gezondheidsachterstanden in wijken. Communities that Care (CtC) is een wijkgerichte aanpak die probleemgedrag onder jongeren in een vroeg stadium signaleert en aanpakt, met als uiteindelijk doel een veilige en constructieve leefomgeving te scheppen. In 2009 is, in het kader van CtC, een onderzoek uitgevoerd in de Zeeuwse gemeenten Goes, Middelburg, Vlissingen en Terneuzen. Uit landelijk onderzoek blijkt dat in een wijk met een lagere sociaaleconomische status meer probleemgedragingen onder jongeren voorkomen. In dergelijke wijken zijn minder beschermende factoren en meer risicofactoren aanwezig dan in wijken met een hogere sociaaleconomische status. Aantal voortijdig schoolverlaters gedaald Een lagere sociaaleconomische status is niet alleen oorzaak van gezondheidsachterstand. Andersom kunnen gezondheidsproblemen ook de oorzaak zijn van een lage sociaaleconomische status (van den Heuvel et al., 2011). Gezondheidsproblemen bij kinderen en jongeren zijn vaak een belangrijke oorzaak van schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten. Het percentage voortijdig schoolverlaters (12 tot 25 jarigen) in Middelburg is gedaald van 4,5% in 2004 naar 2,8% in (CBS, ). Voorkomen van schooluitval is beter dan genezen. Jongeren die stoppen met hun opleiding halen geen startkwalificatie (diploma havo, vwo of mbo niveau 2). Het behalen van een startkwalificatie geeft een beter perspectief op de arbeidsmarkt en daarmee op een eigen plek in de samenleving. Dit is niet alleen goed voor de jongere zelf, maar ook voor de maatschappij en de economie ( De gemeente Middelburg spant zich al enige tijd in om dit percentage verder omlaag te krijgen. Verschillende projecten zijn ingezet waaronder het ziekteverzuimproject op scholen voor voortgezet onderwijs door de Jeugdgezondheidszorg. Het is belangrijk om te blijven nagaan of deze inspanningen voldoende zijn. 41

42 5.2 Risicogezinnen Hoger percentage risicogezinnen De kans op een negatieve ontwikkeling bij kinderen is groot wanneer de risicofactoren in een gezin zich opstapelen (Hermanns et al., 2005; Peters & Woldringh, 1993). Van de gezinnen met jonge kinderen in Middelburg is in ,4% een zogenaamd risicogezin (verhoogd risico met weinig beschermende factoren 3 ) (Smit & Braat, 2011). In de periode was dit percentage nog 6,0%. Het percentage risicogezinnen is daarmee hoger dan Zeeland (3,6%). Naarmate in een gezin meer risicofactoren en minder beschermende factoren aanwezig zijn, is de kans groter dat een kind problemen ontwikkelt (bijvoorbeeld gedrags- of ontwikkelingsproblemen, uitval op school of crimineel gedrag). Versterk de eigen kracht van risicogezinnen Het is van belang om risicogezinnen en risicokinderen in beeld te hebben en waar nodig vroegtijdig hulp te bieden. Het inventariseren en vastleggen van een beperkt aantal risico- en beschermende factoren bij de screening en registratie in de Centra voor Jeugd en Gezin (CJG) kan daaraan een bijdrage leveren. Dit kan tevens aanknopingspunten bieden om beschermende factoren te benutten zoals overeenstemming over opvoeding of de mogelijkheid om hulp in te roepen bij de opvoeding. Deze beschermende factoren vergroten de veerkracht van een gezin. Dit sluit goed aan bij de trend in de hulpverlening om steeds meer te focussen op ondersteuning van het netwerk in plaats van op een (geïsoleerd) probleem. Middelburg zet onder andere in op opvoedondersteuning en op integrale schuldhulpverlening bij multiproblemgezinnen. 5.3 Kwetsbare ouderen Een vijfde van de ouderen is kwetsbaar Kwetsbaarheid 4 bij ouderen is het resultaat van de openstapeling van lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren. Dit vergroot dat de kans op negatieve gezondheidsuitkomsten (functiebeperkingen, opname, overlijden) (van Campen, 2011). Van de ouderen in Middelburg heeft 39% een hoge draaglast. Dat betekent dat deze groep niet zelfredzaam is en/of beperkt is door lichamelijke gezondheid. Ouderen met een lage draagkracht zijn ouderen die alleen wonen en/of alleen AOW hebben. Dit betreft 39% van de ouderen in Middelburg. Eén op de vijf ouderen in Middelburg is een kwetsbare oudere. Dit cijfer is vergelijkbaar met Zeeland. Het aantal kwetsbare ouderen neemt met de leeftijd toe. Zo is onder jarigen 10% kwetsbaar terwijl dit onder 75-plussers 34% is. Kwetsbare ouderen maken meer gebruik van en hebben meer behoefte aan Wmo- en welzijnsvoorzieningen (zie tabel 1). Wat vooral aandacht verdient, is de zogeheten onvervulde behoefte. 3 Gebaseerd op elf risicofactoren: eenoudergezin, vier of meer kinderen in het gezin, laag gezinsinkomen, laag geboortegewicht kind, kind in het ziekenhuis opgenomen geweest, kind met gehandicapt broertje of zusje, middelengebruik een van de ouders, kind met moeilijk temperament, een van de ouders is depressief (geweest), laagopgeleide ouders, slechte woonsituatie. Bij drie tot en met elf risicofactoren spreken we van een gezin met een verhoogd risico, een risicogezin. Naast risicofactoren zijn er ook zogenaamde beschermende factoren. Dit zijn factoren die de werking van risicofactoren kunnen dempen, maar slechts in beperkte mate. Het gaat hier om volgende factoren: overeenstemming over de opvoeding tussen de ouders, mogelijkheid om te praten over opvoeding met anderen, mogelijkheid om hulp in te roepen van buiten, ouder is over het algemeen tevreden over de buurt, beide ouders zijn religieus/levensbeschouwelijk en beide ouders hebben een betaalde baan. Bij vier tot en met zes beschermende factoren spreken we in dit onderzoek van verhoogde bescherming. 4 In de Ouderenmonitor Zeeland worden ouderen kwetsbaar genoemd als ze te maken hebben met zowel hoge draaglast als een lage draagkracht. Van kwetsbaarheid is sprake wanneer de draaglast van een persoon (de problemen en opgaven waarvoor iemand zich gesteld ziet), langdurig groter is dan zijn draagkracht (zijn persoonlijke competenties en de hulpbronnen in de omgeving waarover hij of zij kan beschikken). 42

43 Deze ouderen zijn immers al kwetsbaar en juist zij ondervinden ook belemmeringen om deze voorzieningen te gebruiken. Kwetsbare ouderen ontvangen ook meer hulp, zowel professionele hulp, als mantelzorg of vrijwilliger hulp. Tabel 1. Zorg en gebruik voorzieningen onder kwetsbare en niet-kwetsbare ouderen (65 jaar en ouder) in Zeeland (Bron: Ouderenmonitor 2010, GGD Zeeland) niet kwetsbaar kwetsbaar Wil informatie over een Wmo-voorziening maar weet niet waar deze is te verkrijgen 17% 27% Heeft het afgelopen jaar gebruik gemaakt van een Wmo-voorziening 13% 67% Heeft behoefte aan een Wmo-voorziening maar maakt daar (nog) geen gebruik van 7% 24% Gebruikt wel eens een welzijnsvoorziening 29% 54% Heeft behoefte aan een welzijnsvoorziening maar gebruik deze (nog) niet 26% 41% Ontvangt mantelzorg 5% 35% Krijgt professionele hulp 15% 68% Krijgt hulp van vrijwilliger 5% 24% 5.4 Meest kwetsbare burgers Kwetsbaarheid heeft veel gezichten. Van sociale kwetsbaarheid is sprake als de draaglast van een persoon (de problemen en opgaven waarvoor iemand zich gesteld ziet), langdurig groter is dan zijn draagkracht (zijn persoonlijke competenties en de hulpbronnen in de omgeving waarover hij of zij kan beschikken). Er zijn veel verschillende groepen kwetsbaren te onderscheiden. De meest kwetsbare groepen zijn de doelgroepen die vallen onder de laatste drie prestatievelden van de Wmo (maatschappelijke opvang, openbare geestelijke gezondheidszorg, verslavingsbeleid en de aanpak van huiselijk geweld). Over deze groep gaat deze paragraaf. Het ontwikkelen en uitvoeren van (intersectoraal) beleid ten behoeve van sociaal kwetsbare burgers hoort tot het domein van de OGGz. Alle partijen die binnen het OGGz veld werkzaam zijn, hebben eigen wettelijke kaders en financieringsbronnen, zoals bijvoorbeeld de Awbz, de Zvw, de Wopz, de Woningwet, de Wmo, de Politiewet en diverse justitiële regelingen en in de nabije toekomst de Wet werken naar vermogen. Om binnen dit verkavelde terrein integrale zorg te bieden, zijn er lokale zorgnetwerken. Duidelijke informatie over de exacte omvang van de OGGz groep ontbreekt, evenals kennis over de doelmatigheid en effectiviteit van interventies en de resultaten van beleid. In het gezondheidsprofiel staan de beschikbare cijfers voor gemeente Middelburg. In diverse onderzoeken wordt de omvang van de OGGz groep geschat op ongeveer 1% van de bevolking. Dit zou voor de gemeente Middelburg uitkomen op bijna 480 mensen. Het risico bestaat dat deze groep zal toenemen. OGGz is relatief dure zorg; het is zeer arbeidsintensief. Bovendien worden kosten gemaakt om de samenwerking tussen de verschillende partijen te organiseren. Het is onbekend hoeveel OGGz landelijk kost. Op basis van registratiegegevens is berekend dat een hulpverleningstraject aan één dak- en thuisloze ruim euro kost (Rijksoverheid, 2006). Door problemen eerder op te pakken, kunnen kosten worden bespaard. > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Kwetsbare burgers 43

44 6. Conclusies en aanbevelingen Bevolking Vergrijzing en daling beroepsbevolking versterken de noodzaak van preventie De bevolking van Middelburg wordt steeds ouder en het aantal chronisch zieken neemt toe. Tegelijkertijd daalt de beroepsbevolking. Het risico bestaat dat de zorg en de betaalbaarheid ervan in de knel komen. Dit verklaart de roep om preventie. Want een gezonde bevolking is langer zelfredzaam en is langer in staat om zelfstandig te participeren in de samenleving. Bovendien is een gezonde bevolking goed voor de economie. Middelburg moet daarom actief blijven inzetten op preventief beleid. Gezondheid en gedrag Driekwart van de ouderen heeft een chronische aandoening Met de meeste burgers gaat het goed maar er zijn wel punten van zorg. Hiervoor is aandacht nodig. Veel inwoners van Middelburg kampen met chronische aandoeningen. Ruim een kwart van de jongeren, ruim een derde van de volwassenen en driekwart van de ouderen heeft minstens één chronische aandoening. Overgewicht neemt toe met de leeftijd. In Middelburg hebben de 5-jarigen meer overgewicht dan in de rest van Zeeland. Deze groep verdient extra aandacht. In het effectief bewezen Walcherse programma Fit & Food kunnen ook kinderen van deze leeftijd deelnemen. Zet in op bewegen om het hoge aantal chronische aandoeningen terug te dringen Een gezonde leefstijl is belangrijk om gezond te zijn en te blijven. Vooral beweging is belangrijk, zowel in de strijd tegen overgewicht als voor psychisch welbevinden. Dit begint al bij kinderen. Veel kinderen kijken al op jonge leeftijd veel tv en spelen niet vaak buiten. Minder jongeren in Middelburg voldoen aan de beweegnorm. Maar ook veel volwassenen en oude ouderen bewegen onvoldoende. Om het hoge aantal chronische aandoeningen terug te dringen is het van belang om de gezonde leefstijl bij alle inwoners van Middelburg te stimuleren. Middelburg zet al fors in op bewegen via Middelburg in Beweging. Het landelijke programma Sport en bewegen in de buurt biedt mogelijkheden voor bijvoorbeeld de inzet van sportbuurtcoaches. Deze kunnen ook ingezet worden om niet-actieven aan het bewegen te krijgen. Meer informatie hierover is te vinden op Maar ook samenwerking met het bedrijfsleven en/of samenwerking met supermarkten behoort tot de mogelijkheden om gezond gedrag te stimuleren. In de Handreiking Gezonde Gemeente staan nog veel meer aanbevelingen voor integraal beleid. Ook staat hierin een overzicht met geschikte interventies. Alcoholgebruik bij jongeren blijft zorgwekkend In Middelburg wordt met het project Laat ze niet (ver)zuipen! al veel aandacht gegeven aan het drinken van alcohol. Net zoals in Zeeland zien we een daling in het alcoholgebruik bij de 14- en 15-jarigen in Middelburg. Het alcoholgebruik onder de oudere jongeren blijft echter heel hoog: 73% recent alcohol gedronken en 49% is een binge drinker (vijf glazen alcohol of meer per gelegenheid in de voorgaande vier weken). Gezonde en veilige omgeving Lage sociale samenhang en veel (zeer) ernstig eenzamen onder volwassenen De sociale omgeving van mensen is van grote invloed op hun welzijn. Pesterijen onder kinderen en eenzaamheid onder volwassenen en ouderen komen ook in Middelburg voor. Zo ervaart ruim de helft van de volwassenen de sociale samenhang als laag en zijn meer mensen (zeer) ernstig eenzaam dan in de rest van Zeeland. Sociale samenhang is belangrijk voor gezondheid en voor het met plezier (blijven) 44

45 wonen in een buurt. Versterken van sociale samenhang en tegengaan van eenzaamheid behoeven extra aandacht. Verbeteringen aan de sociale omgeving zijn mogelijk Middelburg zet in op het versterken van de sociale omgeving via Porthos door bijvoorbeeld het bieden van opvoedondersteuning. Daarnaast is voor de jeugd Communities that Care in Middelburg Zuid ingezet met als doel een veilige en constructieve leefomgeving te scheppen. Ook beschikt de gemeente over wijktafelbudgetten waarin burgerinitiatieven per wijk ondersteund kunnen worden. De Handreiking Gezonde Wijk biedt ondersteuning en praktische handvatten om op een integrale manier de leefomgeving te beïnvloeden en te verbeteren. Wees bewust van de risico s in de omgeving Het buitenmilieu heeft soms ongemerkt invloed op de gezondheid van de bevolking. De gemeente heeft de taak om de bevolking te beschermen tegen de negatieve gevolgen hiervan. Volwassenen in Middelburg ondervinden net zoals volwassenen elders in Zeeland de meeste hinder door geluid. Bromfietsers en auto- en vrachtverkeer veroorzaken de meeste ernstige geluidshinder. Ook het binnenmilieu is van invloed op de gezondheid van mensen. In Middelburg wonen meer volwassenen in een huis met schimmel- of vochtplekken dan gemiddeld in Zeeland. Het binnenmilieu is door goed te ventileren vrij eenvoudig te verbeteren. In Middelburg is daar onder meer aandacht voor via het project Frisse scholen. Maatschappelijke participatie en zorg Stimuleer bedrijven de gezondheid van werknemers te bevorderen De komende jaren daalt de beroepsbevolking in Middelburg. Het is daarom belangrijk dat de mensen die kunnen werken dit ook zo lang mogelijk gezond kunnen blijven doen. Hiervoor is een gezonde en actieve leefstijl belangrijk. Ook voor werkgevers zijn gezonde werknemers belangrijk. De gemeente kan bedrijven stimuleren om na te denken over gezondheidsbevordering bij hun werknemers. Dit kan bijvoorbeeld door sportfaciliteiten te creëren op de werkplek, vroegtijdige signalering van overbelasting of schulden en door een gezonde bedrijfskantine. De Handreiking Gezond Werk kan hierbij behulpzaam zijn. Ondersteun mantelzorgers om zelfredzaamheid te stimuleren Een terugtrekkende overheid vraagt meer inzet van de bevolking. Daarnaast neemt, mede door de veranderende bevolkingssamenstelling, de zorgvraag toe. Hierdoor worden mantelzorg en vrijwilligerswerk nog belangrijker. Cijfers laten zien dat al veel inwoners van Middelburg zich bezighouden met vrijwilligerswerk of mantelzorg. Actief vrijwilligers werven, zorgen voor vrijwilligerswerk dat aansluit bij de behoeften van de burgers en het ondersteunen van (jonge) mantelzorgers zijn taken voor de gemeente. Om gemeenten te ondersteunen bij het uitvoeren van prestatieveld 4 van de Wmo zijn de basisfuncties mantelzorg ontwikkeld. Gemeenten kunnen deze basisfuncties gebruiken om de huidige situatie in hun gemeente in kaart te brengen en eventuele verbeterpunten worden op deze manier zichtbaar. Ook is het belangrijk om inwoners ervan bewust te maken dat de verantwoordelijkheid voor het welbevinden bij hen wordt teruggelegd. Door buurtinitiatieven te blijven ondersteunen (met advies, budget en op andere manieren), worden mensen gestimuleerd om samen weer het heft in handen te nemen. 45

46 Stimuleer netwerkvorming in de zorg en ook in de buurt Daar waar mensen het zelf niet meer kunnen, is professionele zorg nodig. Het is van belang dat zorginstanties deze in goede samenwerking leveren. Netwerkvorming is in deze een kernbegrip. De gemeente kan deze samenwerking initiëren, stimuleren en faciliteren. Het gaat hier dan niet alleen om de samenwerking tussen formele instanties maar ook samenwerking met het informele circuit (vrijwilligers, sleutelfiguren in de buurt en mantelzorgers). Tenslotte is het belangrijk om ook in de (eerstelijns)zorg aandacht te houden voor preventie. De meeste gezondheidswinst is te behalen bij mensen met een gezondheidsachterstand Met veel inwoners van de gemeente Middelburg gaat het gelukkig goed. Toch zijn er ook inwoners die extra aandacht behoeven. Bij mensen met een lage ses ontstaat al op jong leeftijd gezondheidsachterstand. Deze achterstand wordt, met het vorderen van de leeftijd, alsmaar groter. Ook risicogezinnen en kwetsbare ouderen verdienen extra aandacht. Tijdige signalering van problemen is hierbij van groot belang. Vervolgens zal intensieve samenwerking tussen instanties nodig zijn om deze groepen op een juiste manier te begeleiden en te ondersteunen. Tot slot zijn er de meest kwetsbare burgers. Dit zijn de mensen die vallen onder de laatste drie prestatievelden van de Wmo. Deze groep wordt de komende jaren groter. Tijdige signalering en een sluitend netwerk voor deze groep is van cruciaal belang. 46

47 Literatuur Agt van HME. Language disorders in children. Impact and the effects of screening. Erasmus Universiteit Rotterdam, 16 maart Bergstra AD Buitenmilieu. Infokaart Volwassenen Zeeland. Enquête 19 t/m 64 jarigen 2009, Goes GGD Zeeland, Boon C & Guchteneire P, Nieuwsbrief Middelburg in Beweging, maart 2012 Campen C van (red). Kwetsbare ouderen. Sociaal Cultureel Planbureau, Den Haag, Cox E, Nannes R, Schulte M, Vakgroep Logopedie Nederland. Preventieve logopedie. Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF), Woerden, CZV, College voor Zorgverzekeringen. Signalementen Mondzorg Diemen, januari Deeg DJH (VUmc), Picavet HSJ (RIVM), Galenkamp H (VUmc). Wat is de relatie met ziekten en determinanten? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheid en ziekte\functioneren en kwaliteit van leven\ervaren gezondheid, 24 juli 2009 Dorsselaer S van, Looze M de et al. HBSC Gezondheid, welzijn en opvoeding van jongeren in Nederland. Utrecht: Trimbos-instituut, Giesbers H (RIVM). Personen met huishoudelijke hulp (Wmo) In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Zorgatlas\Zorg\Langdurige zorg, 28 maart Graaf de et al. Belangrijkste conclusies Seks onder je 25e Rutger Nisso Stichting, SOA Aids, januari Hermanns J/ Van Dorp, Schrijvers G, Öry F. Helpen bij opgroeien en opvoeden: eerder, sneller en beter : een advies over vroegtijdige signalering en interventies bij opvoed- en opgroeiproblemen : advies uitgebracht op verzoek van Staatssecretaris drs. C. Ross. Utrecht : Inventgroep, Hertog FRJ den (RIVM). Inrichting buurt/wijk samengevat. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheidsdeterminanten\Omgeving\Fysieke leefomgeving\inrichting buurt/wijk, 30 januari 2012.) Hertog FRJ den (RIVM). Hoe beïnvloedt een gezond ingerichte buurt of wijk de gezondheid? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheidsdeterminanten\Omgeving\Fysieke leefomgeving\inrichting buurt/wijk, 27 januari

48 Heuvel EFM van den, Jacobs-van der Bruggen MAM, van der Lucht F, van Bon-Martens MJH. Gezondheid telt! In Hart voor Brabant Regionaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning. s Hertogenbosch: GGD Hart voor Brabant, Hoeymans N, Melse JM, Schoemaker CG. Gezondheid en determinanten. Deelrapport van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010: Van gezond naar beter. RIVM-rapport nr: Bilthoven: RIVM, Jongeneel WP. Wat is binnenmilieu? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheidsdeterminanten\Omgeving\Fysieke leefomgeving\binnenmilieu, 23 juni Jongeneel WP. Wat zijn de mogelijke gezondheidsgevolgen van een slechte binnenmilieukwaliteit? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheidsdeterminanten\Omgeving\Fysieke leefomgeving\binnenmilieu, 23 juni Kooijker SE. Nederlanders aan het woord over gezondheid en gezond leven. Achtergrondrapport bij de VTV 2010 Van gezond naar beter. RIVM, Bilthoven en Sociaal Cultureel Planbureau (SCP), Den Haag. April Klages U, Bruckner A, Zentner A. Dental aesthetics, self-awareness, and oral health-related quality of life in young adults. Eur J Orthod (2004) 26(5): doi: /ejo/ Kok M de, van Gestel A, Meertens Y, van den Dobbelsteen E, Spijkers K, Dijkema P. Op weg naar een gezonder Zuidoost-Brabant. Regionaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning Helmond: GGD Brabant-Zuidoost, Kroon de M. Proefschrift The Terneuzen Birth Cohort. Detection and prevention of adult overweight and cardiometabolic risk from infancy onward. VU medisch centrum, september Kuunders MMAP (RIVM), Laar MW van (Trimbos-instituut). Wat zijn de mogelijke gezondheidsgevolgen van alcoholgebruik? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheidsdeterminanten\Leefstijl\Alcoholgebruik, 24 maart Lanting CI, Rijpstra A. Peiling melkvoeding van zuigelingen in Borstvoeding in de provincie Zeeland. TNO rapport, april Lucht F van der, Polder JJ. Van gezond naar beter. Kernrapport van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning RIVM-rapport nr Bilthoven: RIVM, Meijer S (RIVM), Schoemaker C (RIVM). Wat zijn de mogelijke gezondheidsgevolgen van psychische problemen bij jeugd? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheid 48

49 en ziekte\functioneren en kwaliteit van leven\psychisch functioneren\psychisch functioneren jeugd, 23 september Mezzo, Landelijke Vereniging voor Mantelzorgers en Vrijwilligerszorg. Geraadpleegd, april Movisie, landelijke kennisinstituut en adviesbureau voor toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, sociale zorg en sociale veiligheid. Geraadpleegd, april NJI, Nederlands Jeugd Instituut. Dossier pesten. Geraadpleegd, april Oliveira de C, Watt R, Hamer M. Toothbrushing, inflammation, and risk of cardiovascular disease: results from Scottish Health Survey. BMJ 2010;340:c2451. Passchier Vermeer W., et al. Milieu en Gezondheid 2001: Overzicht van risico's, doelen en beleid. TNO Peeters J, Woldringh C. Leefsituatie van kinderen tot 12 jaar in Nederland. Nijmegen : Instituut voor Toegepaste Sociale Wetenschappen, Post N (red.). Wat zijn maatschappelijke baten? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Nationaal Kompas Volksgezondheid\Bevolking\Maatschappelijke baten, 7 december Post NAM, Zwakhals SLN, Polder JJ. Maatschappelijke baten. Deelrapport van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010: Van gezond naar beter. RIVM-rapport nr: Bilthoven: RIVM, Rijksoverheid en de vier grote steden (G4). Plan van aanpak Maatschappelijke Opvang. Den Haag, februari Ruijsbroek JMH (RIVM), Verweij A (RIVM). Wat zijn mogelijke gezondheidsgevolgen van sociale cohesie? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheidsdeterminanten\Omgeving\Sociale leefomgeving\sociale cohesie, 22 juni Savelkoul M (RIVM), Tilburg TG van (VU). Wat zijn mogelijke gezondheidsgevolgen van eenzaamheid? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheidsdeterminanten\Omgeving\Sociale leefomgeving\eenzaamheid, 20 september Savelkoul M (RIVM), Tilburg TG van (VU). Welke factoren beïnvloeden eenzaamheid? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheidsdeterminanten\Omgeving\Sociale leefomgeving\eenzaamheid, 20 september

50 Schoemaker CG, Schrijvers CTM. Spelen met gezondheid. Leefstijl en psychische gezondheid van de Nederlandse jeugd. RIVM, Bilthoven, Smit A, Braat H. Themarapport Zicht op risicokinderen en hulp. Jeugdmonitor Zeeland, Middelburg: Scoop, Smit A, Gorsel van W. Themarapport plus Eenzaamheid bij kinderen. Jeugdmonitor Zeeland, SCOOP, Middelburg, juni Smit A. Sociale staat van Zeeland. Provinciaal rapport Middelburg: Scoop, Trimbos Instituut. Geraadpleegd, april VWS, ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Gezondheid dichtbij. Landelijke nota gezondheidsbeleid. Den Haag: VWS, mei Wetten J. van. Brochure: Een groene wijk: inspiratie voor de praktijk. EMGO, LNV, Kenniscentrum recreatie, Plant Publicity, GGD Nederland, WHO (2006). Preventing Disease Through Healthy Environments - Towards an estimate of the environmental burden of disease. Pruss- Ustun A. and C. Corcalan. WHO, Geneva Website van ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Geraadpleegd, april Website ontwikkeld door het Trimbos Instituut en bedoelt voor jongeren vanaf 16 tot ongeveer 25 jaar die uitgaansdrugs en alcohol gebruiken. Website kenniscentrum maatschappelijke stage. Geraadpleegd, april Zantinge EM, Wilk EA van der, Wieren S van, Schoemaker CG. Gezond ouder worden in Nederland. RIVM-rapport nr /2011. Centrum voor Volksgezondheid Toekomstverkenningen

51 Gegevensbronnen CBS StatLine De elektronische databank van het CBS; statistieken gezondheidstoestand CBS-POLS Periodiek Onderzoek Leef Situatie van het Centraal Bureau voor de Statistiek GGD Zeeland Gezondheidsmonitor Zeeland. Volwassenenmonitor jaar (2009), Ouderenmonitor 65+jaar (2010), Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jaar (2010). PRIMOS Bevolkingsprognose Zeeland van de Provincie Zeeland (2012) SCOOP Jeugdmonitor Zeeland. Enquête Klas 3 voortgezet onderwijs (2011), Primair onderwijs (2010), Ouders Jonge Kinderen (2009). VAAM Vraag Aanbod Analyse Monitor Colofon Op uw gezondheid! Lokaal rapport van de Regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning 2012 Tekst: GGD Zeeland Vormgeving: de Wilde Zeeuw en GGD Zeeland Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door financiering van de Provincie Zeeland 51

52 Gezondheidsprofiel Hier vindt u het gezondheidsprofiel van de gemeente Middelburg. De meeste cijfers komen uit de gezondheidsmonitors van GGD Zeeland. Deze monitors zijn Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jaar (in samenwerking met de Jeugdmonitor Zeeland), Volwassenenmonitor 19 t/m 64 jaar en Ouderenmonitor 65 jaar en ouder. Om de vier jaar verzamelt de GGD Zeeland via een enquête (schriftelijk en/of digitaal) informatie over de gezondheid van deze leeftijdgroepen. Een representatieve steekproef per gemeente levert hiervoor betrouwbare cijfers. De laatst uitgevoerde monitors vonden plaats in 2009 voor volwassenen en 2010 voor jongeren en ouderen. Daarnaast worden cijfers gebruikt uit de registraties van de afdeling Jeugdgezondheidszorg (JGZ) van GGD Zeeland uit De JGZ voert op 5-, 10- en 13-jarige leeftijd preventieve gezondheidsonderzoeken uit. Ook worden cijfers gebruikt van de Jeugdmonitor Zeeland (SCOOP). Dit betreft de monitors Ouders Jonge Kinderen ouders van kinderen van 3 à 4 jaar (2009), Primair onderwijs groep 6 basisonderwijs (2010) en Onderzoek klas 3 voortgezet onderwijs (VO) 14- en 15-jarigen (2011). Deze laatste monitors worden uitgevoerd via het onderwijs en de monitor Ouders Jonge Kinderen via een steekproef uit de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA). In het gezondheidsprofiel vindt u een vergelijking van de cijfers van Middelburg met die van Zeeland. Waar cijfers gunstig afwijken van het Zeeuwse gemiddelde staat een groen driehoekje ( ) achter het cijfer. Indien het cijfer ongunstig afwijkt, staat een rood driehoekje ( ) achter het cijfer. De belangrijkste bevindingen uit het gezondheidsprofiel staan in de tekst van het rapport vermeld. Voor meer cijfers en achtergrondinformatie kunt u de websites GGD gezondheidsatlas en Regionaal Kompas raadplegen. 52