Gemeente Schouwen-Duiveland

Transcriptie

1 Lokaal rapport Gemeente Schouwen-Duiveland H.J. Bos, K. Weterings Juni 2012

2 Inhoud Voorwoord... 3 Kernboodschappen... 3 Inleiding De inwoners van Schouwen-Duiveland Van levensfase naar levensfase: gezondheid en gedrag t/m 3 jaar: Ouders geven het voorbeeld t/m 11 jaar: Werken aan een goed fundament t/m 18 jaar: De brug naar volwassenheid t/m 64 jaar: Gezonde volwassenen, gezonde toekomst jaar en ouder: Steeds ouder worden; gezondheid koesteren Gezonde en veilige omgeving Sociale omgeving Inrichting van de omgeving Buiten- en binnenmilieu Maatschappelijke participatie en zorg Arbeid Vrijwilligerswerk en mantelzorg Zorg, begeleiding en voorzieningen Extra aandacht voor kwetsbare groepen Sociaal economische gezondheidsverschillen Risicogezinnen Kwetsbare ouderen Meest kwetsbare burgers Conclusies en aanbevelingen Literatuur Gezondheidsprofiel... 47

3 Voorwoord Ook van inwoners van Schouwen-Duiveland is de levensverwachting de afgelopen jaren weer gestegen. We worden gezonder met z n allen. Wel hebben we vaker een chronische aandoening en is overgewicht nog steeds een wezenlijk probleem. Dit alles en meer kunt u lezen in deze rapportage van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rvtv) Zeeland voor de gemeente Schouwen-Duiveland. Dat we zolang mogelijk gezond en fit blijven is wel belangrijk in onze vergrijzende gemeente. Bewegen is momenteel de panacee. Onze mooie gemeente nodigt u hiertoe uit. De Boswachterij, het krekengebieden De Schelphoek en Ouwerkerk en de polder lokken al vele wandelaars. Het uitgebreide fietspadennet leent zich ervoor om fietsend naar school en werk te gaan. De vele kernen beschikken veelal over eigen sportaccommodaties en jong en oud staan in de weekenden op de sportvelden. Er zijn al veel actieve burgers, maar dat mogen er nog meer worden. U en ik kunnen kiezen voor een gezonde, actieve leefstijl en daarin het goede voorbeeld geven aan de jeugd en aan elkaar. Dit Schouwen-Duivelandse overzicht van de rvtv Zeeland levert veel inspiratie op. Het maakt duidelijk dat de vraagstukken van de volksgezondheid onlosmakelijk verbonden zijn met die van de Wet maatschappelijke ondersteuning, van het jeugd-, sport- en omgevingsbeleid, en van de demografische ontwikkelingen in onze regio. De inzichten uit de rvtv Zeeland vormen de basis voor de Regionale nota volksgezondheid Oosterschelderegio , die we dit jaar maken. Eigen en maatschappelijke verantwoordelijkheid zijn hierin belangrijke uitgangspunten. Ik hoop dan ook met u, inwoner, zorgaanbieder, professional, ondernemer, samen te werken aan een gezond en vitaal Schouwen-Duiveland. Gilles Houtekamer Wethouder volksgezondheid van de gemeente Schouwen-Duiveland 3

4 Belangrijkste bevindingen Lang leve de Zeeuw! De levensverwachting in Schouwen-Duiveland is vergelijkbaar met die in Zeeland. Mannen worden gemiddeld bijna 79 jaar en vrouwen ruim 83 jaar. Naar verwachting neemt de levensverwachting verder toe. Schouwen-Duiveland vergrijst en ontgroent. De bevolking neemt af in aantal. Chronische aandoeningen komen in Schouwen-Duiveland net zo veel voor als in Zeeland. Van de jongeren heeft 28% een chronische aandoening, van de volwassenen 43% en van de ouderen 74%. In Schouwen-Duiveland voelen minder volwassenen zich gezond dan in Zeeland (respectievelijk 86% en 89%). Voor jongeren (85%) en ouderen (74%) zijn geen verschillen te zien. Bij de tienjarigen komt overgewicht meer voor dan gemiddeld in Zeeland: 24% heeft overgewicht (Zeeland 18%). Bij de 13-jarigen steeg het percentage van 12% in naar 16% in Ook de volwassenen hebben meer overgewicht dan gemiddeld in Zeeland (53% versus 37%). Van de ouderen heeft 59% overgewicht. Volwassenen (14%) en ouderen (17%) voelen zich net zo vaak psychisch ongezond als gemiddeld in Zeeland. Gezonde Zeeuwen: houden zo! In de Oosterschelderegio start 77% van de vrouwen met borstvoeding. Ook in Schouwen-Duiveland speelt bijna een derde van de jonge kinderen niet wekelijks buiten. Jongeren in Schouwen-Duiveland voldoen minder vaak aan de beweegnorm: 56% beweeg onvoldoende. In Zeeland is dat 43%. Van de volwassenen beweegt 38% onvoldoende en van de ouderen 34%, dat is vergelijkbaar met Zeeland. Jongeren van 9 en 10 jaar zijn ook minder vaak lid van een sportclub: 39% is geen lid, in Zeeland is dat 28%. Het aantal jongeren dat alcohol drinkt is in Schouwen-Duiveland nog steeds te hoog. Van de 12- tot en met 15-jarigen heeft 24% recent alcohol gedronken en 10% is een binge drinker (meer dan vijf glazen alcohol of meer per gelegenheid in de voorgaande vier weken). Van de seksueel actieve jongeren in Schouwen-Duiveland gebruikt 48% niet altijd een condoom bij de geslachtsgemeenschap. Ruim één op de tien jongeren in Schouwen-Duiveland vertoont meerdere risicogedragingen tegelijk. Omgeving: vriend of vijand? In Schouwen-Duiveland wordt 51% van de 9- en 10-jarigen gepest. Een kwart van de 14- en 15-jarigen en 14% van de volwassenen voelt zich wel eens onveilig. Van de ouderen voelt 15% zich wel eens onveilig. Eenzaamheid komt onder volwassenen en ouderen net zo vaak voor als in Zeeland: 6% van de volwassenen en 9% van de ouderen is (zeer) ernstig eenzaam. Van de volwassenen in Schouwen-Duiveland voelt 36% weinig sociale samenhang binnen hun gemeenschap. Gemiddeld in Zeeland geldt dit voor 42% van de volwassenen. In Schouwen-Duiveland hebben meer volwassenen kans op blootstelling aan verbrandingsproducten in huis (22%) dan gemiddeld in Zeeland (18%). 4

5 Alleen samen gezond In Schouwen-Duiveland was in ,2% werkloos, dat is minder dan in Zeeland. In Schouwen-Duiveland doet 40% van de jongeren, 35% van de volwassenen en 29% van de ouderen vrijwilligerswerk. Mantelzorg wordt gegeven door 9% van de jongeren, 12% van de volwassenen en 10% van de ouderen. Ouderen in Schouwen-Duiveland maken minder vaak gebruik van een wmo-voorziening (17%) dan gemiddeld in Zeeland (24%). Ook de welzijnsvoorzieningen worden minder gebruikt (28% versus 35%). Oog voor de kwetsbaren Schouwen-Duiveland heeft meer laag opgeleiden (38%) dan gemiddeld in Zeeland (33%). Van de kinderen is 11% een achterstandsleerling. Het aantal voortijdig schoolverlaters in Schouwen-Duiveland is gedaald van 4,7% in 2004 naar 3,3% in Schouwen-Duiveland heeft net zo veel risicogezinnen als gemiddeld in Zeeland (3,6%). Van de ouderen in Schouwen-Duiveland is bijna een vijfde kwetsbaar. De groep meest kwetsbare burgers (OGGz) zal naar verwachting gaan toenemen 5

6 Inleiding Inzicht in lokaal gezondheidsbeleid Gemeenten hebben belangrijke taken en verantwoordelijkheden op het gebied van de publieke gezondheid. Een aantal daarvan is vastgelegd in de Wet publieke gezondheid (Wpg). Met de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de Wet werken naar vermogen (WWnv), de transitie van de Awbz begeleiding en de structurele verandering van de jeugdzorg is de verantwoordelijkheid van de gemeente voor de publieke gezondheid verder toegenomen. Door deze en andere ontwikkelingen staan gemeenten voor de uitdaging om met een beperkt budget alle burgers te bedienen. Dat vereist keuzes. Om die goed te kunnen maken, is inzicht nodig in de lokale situatie en in de mogelijkheden om die situatie te beïnvloeden. De GGD Zeeland, adviseur op het terrein van Publieke Gezondheid, adviseert gemeenten bij de keuzes waar ze voor staan. Dit rapport helpt gemeenten om de regie op het gezondheidsbeleid te behouden en samen te werken met die partijen die hier handen en voeten aan kunnen geven. Oog voor de levensloop Elke Zeeuwse gemeente ontvangt een lokale rapportage. Deze rapporten beschrijven de drie niveaus waarop effectief beleid zich richt: het individuele niveau, de directe omgeving en de bredere maatschappij. Binnen deze niveaus hebben we oog voor de levensloop. Dit zijn de levensfasen die iedereen doorloopt: van pasgeborene, peuter, kleuter, schoolkind, puber, jongere, adolescent, volwassene en oudere. Bij deze verschillende levensfasen horen belangrijke gebeurtenissen. Een van de algemene principes is dat gebeurtenissen vroeg in de levensloop een grote invloed kunnen hebben op de verdere ontwikkeling van de levensloop. Een voorbeeld: vroeg succes in het onderwijs geeft een grotere kans om verder te stijgen in de loopbaan. Dit rapport staat niet alleen Dit rapport maakt deel uit van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) De regionale VTV van Zeeland bestaat uit verschillende deelrapporten, samenvattende kernboodschappen, een rapport per gemeente waarin de belangrijkste bevindingen voor die gemeente staan en de website De regionale VTV volgt op de nationale VTV. Deze wordt door het RIVM geschreven, in opdracht van het ministerie van VWS. De regionale en de nationale VTV staan aan de basis van het gezondheidsbeleid van respectievelijk gemeenten en het Rijk. In de regionale VTV staan gegevens uit de monitors van de GGD en tal van andere bronnen. Deze informatie wordt gebundeld en in samenhang gepresenteerd. Aan de hand van de cijfers zijn kernboodschappen voor beleid geformuleerd. De regionale VTV verscheen eerder in Waar mogelijk worden de huidige cijfers vergeleken met die van toen. De gemeente Schouwen-Duiveland Dit rapport schetst de gezondheidssituatie van de inwoners, de invloed van de omgeving en het maatschappelijk klimaat binnen de gemeente Schouwen-Duiveland. Daarnaast zet het de belangrijkste aandachtspunten op een rij, beschrijft wat gedaan wordt en wat nog meer gedaan kan worden om de gezondheidssituatie te verbeteren. Tot slot wordt een aantal toekomstige uitdagingen beschreven. Deze verdienen aandacht in het lokale gezondheidsbeleid. Niet alle cijfers worden in de tekst besproken of zijn in de figuren terug te vinden. Daarom vindt u hier het gezondheidsprofiel voor de gemeente Schouwen- Duiveland. Daarin zijn alle cijfers gebundeld, inclusief de significante verschillen. 6

7 Leeswijzer In de tekst wordt gesproken over jonge kinderen (0 t/m 3 jaar), basisschoolkinderen (4 t/m 11 jaar), jongeren (12 t/m 18 jaar), volwassenen (19 t/m 64 jaar) en ouderen (65 jaar en ouder). Daar waar gemeente en Schouwen-Duiveland staat, wordt de gemeente Schouwen-Duiveland bedoeld en waar Zeeland staat, wordt de provincie Zeeland bedoeld. In de figuren worden de cijfers van Schouwen- Duiveland gepresenteerd. Alleen waar deze significant verschillen van het Zeeuwse gemiddelde, wordt ook het Zeeuwse cijfer vermeld. - Hoofdstuk 1 beschrijft enkele kenmerken van de bevolking van Schouwen-Duiveland - Hoofdstuk 2 beschrijft de gezondheidstoestand en leefstijl van de inwoners - Hoofdstuk 3 gaat in op een gezonde, sociale en veilige omgeving - Hoofdstuk 4 bespreekt de invloed van een aantal maatschappelijke ontwikkelingen, participatie en een aantal aspecten van zorg en welzijn - Hoofdstuk 5 gaat nader in op aandacht voor kwetsbare burgers en sociaaleconomische gezondheidsverschillen - Het rapport sluit af met conclusies en adviezen van de GGD Zeeland aan de gemeente. 7

8 1. De inwoners van Schouwen-Duiveland De opbouw van de bevolking heeft grote invloed op de algemene gezondheidstoestand van die gemeente. Logisch immers want met het ouder worden, nemen de gezondheidsproblemen toe. Dit hoofdstuk beschrijft hoe de huidige bevolking van de gemeente Schouwen-Duiveland is samengesteld. Ook werpen we een blik op de toekomst; met welke bevolkingsprognoses moet de gemeente Schouwen-Duiveland rekening houden. Natuurlijk spelen ook andere kenmerken, zoals gezinssamenstelling en de sociaaleconomische status, een rol. Deze komen aan bod in de hierop volgende hoofdstukken. In de zomer verdubbeling inwoneraantal Op 1 januari 2011 telde de gemeente Schouwen-Duiveland ruim inwoners. Dit aantal verdubbelt in de zomer. Het eiland is erg in trek bij toeristen. Schouwen-Duiveland wordt omringd door water: het Grevelingenmeer, de Oosterschelde en de Noordzee. De gemeente Schouwen-Duiveland bestaat uit zeventien kernen, waarvan Zierikzee de grootste is met ruim inwoners. Van de inwoners in Schouwen-Duiveland is 22% 65 jaar of ouder (CBS, 2012). Dit is iets hoger dan het Zeeuws gemiddelde (20%) en ook hoger dan het landelijk gemiddelde (16%). Zie ook figuur 1 voor de bevolkingsopbouw in de gemeente. Sterfte in Schouwen-Duiveland lager De levensverwachting in Schouwen-Duiveland is voor mannen bijna 79 jaar en voor vrouwen ruim 83 jaar. Dit wijkt niet af van Zeeland. De totale sterfte in Schouwen-Duiveland is lager dan in Zeeland. Overigens verdient de interpretatie van cijfers over levensverwachting en sterfte op gemeenteniveau enige terughoudendheid. Zeker in kleine gemeenten kan, vanwege de kleine sterfteaantallen, sprake zijn van toevalsfluctuaties. Daarnaast is de sterfte in gemeenten met verpleeg- en verzorgingshuizen relatief hoog en is de levensverwachting daardoor relatief laag. Schouwen-Duiveland ontgroent De verhouding tussen het aantal jongeren (0 t/m 19 jaar) en de beroepsbevolking (20 t/m 64 jaar) noemen we de groene druk. Het is een maat om de ontgroening in kaart te brengen. Een lage groene druk duidt op ontgroening. Voor Schouwen-Duiveland geldt dat de groene druk in % bedraagt, ongeveer 2% lager dan in Zeeland gemiddeld (CBS, 2012). Schouwen-Duiveland ontgroent. Het aantal jongeren (0 t/m 25 jaar) is tussen 2000 en 2010 met 5,7% afgenomen. Deze afname is in Schouwen- Duiveland groter dan in Zeeland. Ook het aantal basisschoolleerlingen is in de periode gedaald (-4%). 8

9 Figuur 1 Bevolkingsopbouw in gemeente Schouwen-Duiveland (Bron: CBS 2011) De verhouding tussen het aantal ouderen (65+) en de beroepsbevolking (20 t/m 64 jaar) noemen we de grijze druk. Het is een maat voor de vergrijzing. Een hoge grijze druk duidt op vergevorderde vergrijzing. De grijze druk bedraagt in Schouwen-Duiveland 40% voor het jaar Dit is 6% hoger dan het Zeeuwse cijfer (34%) (CBS 2012). Schouwen-Duiveland vergrijst en krimpt in de toekomst Volgens toekomstprognoses van de Provincie Zeeland van 2012 (PRIMOS 2012), vergrijst en krimpt bevolking van Schouwen-Duiveland. Deze is in 2030 met 7% afgenomen. Daarbij neemt de grijze druk toe tot 66%. Schouwen-Duiveland is één van de anticipeerregio s in Nederland die zich vroegtijdig kunnen voorbereiden op een substantiële bevolkingsdaling. 9

10 2. Van levensfase naar levensfase: gezondheid en gedrag En ze leefden nog lang en gelukkig. Uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde: lang en gezond leven. Zelfs als onze gezondheid minder wordt, willen we zo lang mogelijk blijven meedoen. Dat laatste is ook het streven van de gemeente. En terecht, een gezonde en gelukkige bevolking is immers lonend voor de samenleving en de economie als geheel. Met de meeste burgers in Schouwen-Duiveland gaat het goed. Ze voelen zich gezond, kunnen meedoen in de maatschappij en functioneren zoals ze dat zelf graag willen. Natuurlijk zijn er ook inwoners die zich niet gezond voelen. Omdat de factoren die van invloed zijn op de gezondheid per levensfase veranderen, spitst effectief gezondheidsbeleid zich toe op de verschillende levensfasen. Dit hoofdstuk beschrijft de gezondheidstoestand en leefstijl van kinderen en jongeren, volwassenen en ouderen. De cijfers bieden belangrijke aanknopingspunten voor preventie en integraal beleid. 0 t/m 3 jaar: Ouders geven het voorbeeld De meeste kleine kinderen zijn gezond en ontwikkelen zich goed. De ouders hebben door de opvoeding en hun voorbeeldgedrag grote invloed op de leefstijl en de gezondheid van hun kind. Al voor de geboorte wordt de gezondheid van baby s op tal van manieren beïnvloed. Zo zijn roken, drinken en stress tijdens de zwangerschap schadelijk voor het ongeboren kind. Borstvoeding is voor het pasgeboren kind de beste voeding. Driekwart van de moeders in de Oosterschelderegio start met het geven van borstvoeding. Voor een aantal risicofactoren wijken jonge kinderen in Schouwen-Duiveland nauwelijks af van Zeeland. Ook in Schouwen-Duiveland kijken ze al op jonge leeftijd veel televisie en drinken ze veel frisdrank. Een groot deel van de jonge kinderen speelt niet wekelijks buiten en poetst de tanden onvoldoende. Ook zien we dat in Schouwen-Duiveland jonge kinderen minder groente en fruit eten. Driekwart van de moeders start met borstvoeding Voor de groei van kleine kinderen is goede voeding belangrijk. Moedermelk is de beste voeding; het kind heeft minder kans op infecties, allergieën en overgewicht. Het Terneuzen Onderzoek naar Preventie (TOP) bevestigt dit (de Kroon, 2011). Bovendien heeft het geven van borstvoeding ook positieve gezondheidseffecten voor de moeder. In de Oosterschelderegio start ruim driekwart van de moeders met borstvoeding (zie figuur 2). 10

11 % dat met borstvoeding start Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen 65 Figuur 2 Percentage gestart met borstvoeding in Zeeland naar regio (Bron: Lanting & Rijpstra, 2011). Gezond gedrag begint al op jonge leeftijd Zodra kinderen iets ouder zijn, begint het aanleren van gezond gedrag. Vooral de leefstijl en het gedrag van de ouders is van invloed op de gezondheid van het jonge kind. Wat betreft leefstijl wijken jonge kinderen in Schouwen-Duiveland niet af van het Zeeuwse gemiddelde (zie figuur 3), met uitzondering van groente- en fruitconsumptie. Een kwart van de jonge kinderen eet onvoldoende groente en fruit en dat is meer dan gemiddeld in Zeeland. Verder kijkt, net als elders in Zeeland een vijfde al op jonge leeftijd twee uur per dag of meer televisie. Ook drinkt ruim één op de acht meer dan drie glazen frisdrank per dag en speelt bijna drie op de tien kinderen niet wekelijks buiten. 45 Schouwen-Duiveland Zeeland * % Niet elke dag ontbijten Eet niet elke dag groente en fruit Drinkt meer dan 3 glz frisdrank per dag Speelt niet wekelijks buiten Kijkt 2 uur of meer per dag televisie en/of computeren Poetst de tanden onvoldoende Gaat niet jaarlijks naar de tandarts Figuur 3 Leefstijl van jonge kinderen (3 en 4 jaar) in Schouwen-Duiveland (Bron: Monitor Ouders Jonge Kinderen, Jeugdmonitor Zeeland) *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Bij gezond gedrag hoort ook het (leren) tandenpoetsen. De laatste jaren gaat het echter steeds slechter met de kindergebitten in Nederland (CZV, 2008). Een deel van de, met name jongste, kinderen gaat niet tijdig naar de tandarts. Een gezond gebit heeft gedurende het hele leven positieve invloed op veel gezondheidsaspecten zoals sociale ontwikkeling (Klages et al., 2004) en hart- en vaatziekten (de Oliveira et al., 2010). Verder is er een duidelijke relatie met een gezonde leefstijl. Het is daarom belangrijk om 11

12 tanden poetsen vroeg in het leven als gezonde gewoonte aan te leren. In Schouwen-Duiveland poetst ruim vier op de tien jonge kinderen de tanden onvoldoende (minder dan 2x per dag) en ruim één op de zes gaat niet jaarlijks naar de tandarts (zie figuur 3). Vroege opsporing van taal- en spraakproblemen door logopedisch spreekuur Taal is nodig voor het leren organiseren van waarnemingen, bij het richten van gedachten, bij het controleren van handelingen en bij het helpen onthouden en aanpassen van emoties. Het belang van een goed verlopende taalontwikkeling als voorwaarde voor een goede cognitieve, sociaal-emotionele ontwikkeling en de latere leerprestaties is groot. Problemen in de spraak- en taalontwikkeling hebben al vroeg negatieve effecten op de communicatie van en met het kind. De logopedist van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) kan, door vroegtijdige signalering en interventie, in een vroeg stadium van de ontwikkelingsachterstand ingrijpen. Het doel hiervan is verergering van de achterstand voorkomen en het scheppen van voorwaarden voor een verdere optimale ontwikkeling (Cox et al., 2011; van Agt, 2011). De logopedisten van de JGZ screenen op taal- en spraakontwikkeling bij kinderen van ongeveer vijf jaar in alle Zeeuwse gemeenten. In 2010 had 5% van de 5-jarigen in de Oosterschelderegio een zwakke taalontwikkeling en 6% een twijfelachtige taalontwikkeling. Naast de logopedische screening rond 5-jarige leeftijd vindt in Zeeuws-Vlaanderen maandelijks een logopedisch spreekuur plaats op het consultatiebureau, bedoeld voor kinderen van 0 tot 4 jaar. Op advies van de jeugdarts en/of -verpleegkundige worden kinderen preventief gescreend. Van de gescreende peuters werd in 2010 bijna de helft (48%) voor behandeling doorverwezen naar een particuliere logopedist. Onderzoek laat zien dat vroege signalering van taal- spraakproblemen bij 2-jarige kinderen zorgt voor aanzienlijke kostenbesparingen (Cox et al., 2011). Deze bedragen ongeveer 2 miljoen euro per jaar. Door vroege interventie daalt het aantal verwijzingen naar het speciaal onderwijs met ongeveer 30% (van Agt, 2011). > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Jeugd 4 t/m 11 jaar: Werken aan een goed fundament Op de basisschool leren kinderen de basis van onder andere rekenen en taal en wordt het fundament voor gespreksvaardigheden gelegd. Kinderen leren steeds meer op hun eigen benen staan en bepalen vaker hun eigen keuzes. Gezond gedrag en een gezonde levensstijl verdienen nu alle aandacht. Natuurlijk is het een onderwijstaak om de gezondheid te bevorderen, maar ook het gezin blijft onverminderd belangrijk. Ouders dienen hun kinderen te beschermen tegen ongezondheid en hen weerbaar te maken tegen alle verleidingen die op ze afkomen. In Schouwen-Duiveland hebben 10-jarigen meer overgewicht dan gemiddeld in Zeeland. De 9- en 10-jarigen in Schouwen-Duiveland zijn minder vaak lid van een sportvereniging. Gezond eten en voldoende bewegen De basis voor een gezond gewicht is gezond eten en voldoende bewegen. Aandacht voor een gezonde leefstijl is al vanaf jonge leeftijd belangrijk. Overgewicht heeft immers op alle leeftijden gevolgen voor de gezondheid. Kinderen hebben bijvoorbeeld een verhoogd risico op diabetes en een vergrote kans op (ernstig) overgewicht op latere leeftijd. Overgewicht kan zowel de oorzaak als het gevolg zijn van psychische problemen. Zo kan het zijn dat kinderen met overgewicht minder goed kunnen meedoen met buiten spelen of sporten. Maar het kan ook zijn dat kinderen gepest worden en daardoor veel gaan snoepen. 12

13 Figuur 4 toont de overgewichtcijfers van een aantal leeftijdsgroepen. Overgewicht neemt toe met de leeftijd. Bij 10-jarigen komt in Schouwen-Duiveland meer overgewicht voor dan gemiddeld in Zeeland. Vergeleken met de vorige periode ( ) is het percentage kinderen met overgewicht nagenoeg stabiel gebleven, met uitzondering van de 13-jarigen: hierbij steeg het percentage van 12% naar 16%. 13jr 16 10jr * 5jr jr % overgewicht Figuur 4 Overgewicht bij kinderen en jongeren in Schouwen-Duiveland (Bron: Jeugdgezondheidszorg GGD Zeeland, ) *significant verschil (niet berustend op toeval) met het gemiddelde van Zeeland In Schouwen-Duiveland eet 8% van de 9- en 10-jarigen niet dagelijks een ontbijt, vergelijkbaar met Zeeland. In deze leeftijdscategorie zijn in Schouwen-Duiveland beduidend minder kinderen lid van een sportvereniging (61% ten opzichte van 72%). Schouwen-Duiveland werkt met combinatiefunctionarissen. Ook krijgen inwoners van Schouwen-Duiveland die weinig te besteden de kans om te sporten door middel van het sportfonds. > Lees hier meer over in hoofdstuk 3 gezonde en veilige omgeving Kinderen zijn vaker vrolijk dan Zeeuwse leeftijdsgenoten Naast lichamelijke gezondheid is het ook belangrijk dat kinderen lekker in hun vel zitten en weinig problemen ervaren. Psychosociale problemen bij basisschoolkinderen kunnen leiden tot allerlei beperkingen en gedrags- en leerproblemen (Meijer & Schoemaker, 2008). Uit diverse onderzoeken blijkt dat ernstige gedragsproblemen al vroeg in het leven ontstaan. Bovendien blijven deze problemen opmerkelijk vaak bestaan op volwassen leeftijd. Van de 10-jarigen in Schouwen-Duiveland heeft 9% een verhoogde SDQ-score 1. Dit is een indicatie voor psychosociale problematiek en wordt berekend tijdens het preventief gezondheidsonderzoek van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ). Kinderen met een verhoogde SDQ-score krijgen, in overleg met de ouders, een vervolgonderzoek door de JGZ of worden doorverwezen naar andere instanties. Kinderen van 9 en 10 jaar in Schouwen-Duiveland voelen zich 1 Met behulp van de Strength and Difficulties Questionnaire (SDQ) kan het percentage 10-jarigen met een indicatie voor psychosociale problematiek bepaald worden. Deze SDQ-score wordt berekend uit 25 vragen die betrekking hebben op de onderdelen: hyperactiviteit/ aandachtstekort, emotionele problemen, problemen met leeftijdsgenoten, gedragsproblemen en prosociaal gedrag (gedrag dat anderen helpt). Een verhoogde score (boven de 14) betekent dat het kind een indicatie heeft voor psychosociale problematiek, de jeugdverpleegkundige beoordeelt vervolgens of er inderdaad sprake is van psychosociale problematiek. 13

14 vaker vrolijk in vergelijking met leeftijdsgenoten gemiddeld in Zeeland. Wel voelen zij zich minder rustig dan hun leeftijdsgenoten in Zeeland (zie figuur 5). Zeeland Schouwen-Duiveland Voelt zich vrolijk * Voelt zich rustig 29 * 36 Minder goede ervaren gezondheid 13 Verhoogde SDQ-score 9 % Figuur 5 Psychische gezondheid van basisschoolleerlingen in Schouwen-Duiveland en Zeeland (Bron: Monitor Primair Onderwijs 2010, Jeugdmonitor Zeeland; Preventieve Gezondheidsonderzoeken 10-jarigen 2010, Jeugdgezondheidszorg GGD Zeeland) *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Jeugd 12 t/m 18 jaar: De brug naar volwassenheid De pubertijd is een fase van grote veranderingen. De overwegend kleinschalige basisschool wordt verruild voor de grootschalige scholen van het Voortgezet Onderwijs. Deze scholen staan meestal verder van de eigen vertrouwde omgeving. Van deze jongeren verwachten we veel. We willen bijvoorbeeld dat ze zich verantwoord gedragen in het verkeer en gezond seksueel gedrag vertonen. Maar er zijn veel verleidingen en de hersenen van jongeren zijn nog volop in ontwikkeling. Daarom verdient ook hun weerbaarheid alle aandacht. Weerbare jongeren kunnen de verleidingen van telefoon, ongezonde tussendoortjes, roken en alcohol beter weerstaan. Hoewel betrokkenheid van ouders niet altijd meer op prijs wordt gesteld, is deze nog steeds belangrijk. Ouders fungeren als goed voorbeeld en stellen grenzen. Jongeren in Schouwen-Duiveland wijken qua gezondheid niet veel af van de gemiddelde Zeeuwse jongere. Ook in Schouwen-Duiveland zien we dat naarmate jongeren ouder worden, zij minder gezond eten, minder bewegen, meer middelen (roken, alcohol en drugs) gebruiken en seksueel actief worden. Jongeren in Schouwen-Duiveland bewegen minder dan gemiddeld in Zeeland. Ruim een kwart van de jongeren heeft een chronische aandoening Ruim een kwart van de 14- en 15-jarigen in Schouwen-Duiveland (28%) heeft één of meerdere door een arts vastgestelde chronische aandoeningen. De meest voorkomende aandoeningen zijn astma, eczeem en migraine. Vergeleken met 2007 is in Schouwen-Duiveland het aantal 14- en 15-jarigen met een chronische aandoening gelijk gebleven. Van de jongeren ervaart 15% de eigen gezondheid als minder goed (zie figuur 6). Wat betreft psychosociale problemen en suïcidegedachten gaan Schouwse en Zeeuwse cijfers gelijk op. Psychische klachten bij jongeren kunnen allerlei gevolgen hebben zoals een 14

15 verhoogd risico op schooluitval, criminaliteit, slechte fysieke en geestelijke gezondheid en verslaving (Meijer & Schoemaker, 2008). Schouwen-Duiveland Zeeland Chronische aandoening 28 Minder goede ervaren gezondheid 15 Suïcidegedachten 15 Heeft zich in de put of somber gevoeld 14 Figuur 6 Lichamelijke en psychische gezondheid jongeren in Schouwen-Duiveland (Bron: Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jaar 2010, GGD Zeeland en SCOOP; Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland) Jongeren in Schouwen-Duiveland bewegen minder Van de 13-jarigen heeft 16% overgewicht (zie figuur 4). Voor de bestrijding van overgewicht bij jongeren is het belangrijk dat de gezonde keuze makkelijk en goedkoop is. Jongeren gaan minder gezond eten en minder bewegen naarmate ze ouder worden. Ze worden daartoe op veel plaatsen en op veel manieren verleid. Ook in Schouwen-Duiveland is dit zo (zie figuur 7). Het is daarom belangrijk om hen weerbaar te maken tegen deze verleidingen. Ook moet de omgeving uitnodigen tot gezond leven. In Schouwen-Duiveland valt op dat meer jongeren niet voldoen aan de norm gezond bewegen. Dit kan deels verklaard worden door het feit dat een deel van de jongeren buiten het eiland naar school gaat % % 10 Niet elke dag ontbijten 47 Eet niet elke dag groente en fruit Schouwen-Duiveland 64 Drinkt meer dan 3 glz frisdrank per dag Zeeland 56* Voldoet niet aan norm gezond bewegen 46 Kijkt 2 uur of meer Is geen lid van een per dag televisie sportvereniging en/of computeren Figuur 7 Leefstijl van jongeren in Schouwen-Duiveland (Bron: Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jaar 2010) > Lees hier meer over in hoofdstuk 3 over gezonde en veilige omgeving 15

16 % jariegn in Schouwen- Duiveland Jongeren drinken nog steeds te vaak en te veel alcohol Hersenen groeien en ontwikkelen zich tot het 23 e levensjaar. Daarom is alcohol slecht voor jongeren. Alcohol heeft een negatieve werking op hun ontwikkeling en schoolprestaties (Kuunders & van Laar, 2010). Bovendien brengt het jongeren regelmatig in onveilige situaties. Het terugdringen van het alcoholgebruik is ook in de landelijke politiek een belangrijk speerpunt. Het aantal jongeren dat alcohol drinkt, is nog steeds te hoog. Jongeren die alcohol drinken, drinken te jong, te vaak en teveel. In Schouwen-Duiveland is de gemiddelde startleeftijd van de jongeren die wel eens alcohol hebben gedronken vergelijkbaar met Zeeland (13,8 jaar). Van de 16 t/m 18-jarigen dronk ruim driekwart (78%) recent alcohol en 55% is een binge drinker (5 glazen alcohol of meer per gelegenheid in de voorgaande vier weken) ooit alcohol recent alcohol binge drinken Figuur 8 Alcoholgebruik 14- en 15-jarigen in Schouwen-Duiveland in 2007 en 2011 (Bron: Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland) Positief is dat in Schouwen-Duiveland het alcoholgebruik onder 14- en 15-jarigen is gedaald, vergeleken met 2007 (zie figuur 8). Schouwen-Duiveland neemt deel aan het project Laat ze niet (ver)zuipen! (zie tekstblok 1). Tekstblok 1 Laat ze niet (ver)zuipen! Schouwen-Duiveland doet mee aan het provinciale project Laat ze niet (ver)zuipen!. Dit richt zich op het terugdringen van alcoholgebruik onder jongeren en op het verhogen van de startleeftijd. Door de integrale opzet van het project, zijn ook de beleidsterreinen handhaving en regelgeving betrokken. Dit is belangrijk omdat alleen voorlichting niet werkt. Schouwen-Duiveland geeft samen met de andere gemeenten in de Oosterschelderegio op regionaal niveau invulling aan dit project, onder andere door frisfeesten en de Aanpak per kern. Wat betreft andere genotmiddelen zoals roken en het gebruik van drugs verschillen jongeren (12 t/m 18 jaar) in Schouwen-Duiveland niet met leeftijdsgenoten in Zeeland. Van de jongeren rookt 7% iedere dag. Van de groep jongeren die wel eens hebben gerookt, is de gemiddelde startleeftijd 13,2 jaar in Schouwen-Duiveland in vergelijking met 13,7 jaar gemiddeld in Zeeland. De startleeftijd ligt in Schouwen-Duiveland dus wat lager. Van de jongeren in Schouwen-Duiveland heeft 4% recent hasj of wiet gebruikt. Het gebruik van harddrugs is minimaal (<1%). Een klein deel van de jongeren (3%) gebruikt op één avond wel eens 16

17 alcohol samen met wiet. De combinatie van alcohol en drugs levert vaak extra en onverwachte risico s op. Het dubbele gebruik kan versterkend werken, maar de uitwerking is niet goed te voorspellen. Combigebruik wordt daarom afgeraden 2. De bestaande voorlichting, zoals bijvoorbeeld het project de Gezonde School en Genotmiddelen, dient hieraan blijvend aandacht te schenken op zowel het basis- als het voortgezet onderwijs. Voorlichting over seksuele gezondheid blijft nodig Verliefdheid, intimiteit en seksuele ontwikkeling spelen een belangrijke rol in het leven van jongeren. Seksueel gedrag heeft zowel positieve als negatieve effecten op de gezondheid en het welzijn van mensen. 16% van de jongeren in Schouwen-Duiveland heeft wel eens geslachtsgemeenschap gehad. Bij de laatste keer geslachtsgemeenschap gebruikte 64% een condoom en 64% een ander voorbehoedsmiddel zoals de pil. Net als in Zeeland schiet het kennisniveau op het gebied van voortplanting, soa en hiv, anticonceptie en maagdelijkheid op een aantal punten tekort, met name bij jongeren tussen de 12 en 14 jaar. De acceptatie van homoseksualiteit onder Zeeuwse jongeren blijkt net als elders in Nederland gering te zijn (de Graaf et al., 2012). Ook in Schouwen-Duiveland is dit zo (zie figuur 9). Een kwart van de jongeren in Schouwen-Duiveland meent dat als iemand homoseksueel is, hij/zij dit niet eerlijk op school kan vertellen. Als iemand lesbisch/homo zou zijn in de klas dan zou ik... (zeker) laten merken dat diegene van mij af moet blijven 54 (zeker) in de pauze naast iemand anders gaan zitten 29 (zeker) geen vriendschap sluiten met diegene 14 % Figuur 9 Houding homoseksualiteit onder jongeren (12 t/m 18 jaar) in Schouwen-Duiveland en Zeeland (Bron: Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jaar 2010, GGD Zeeland en SCOOP) Op het gebied van seksualiteit en relaties kunnen ouders hun kinderen al op jonge leeftijd waarden en normen bijbrengen. Ook kunnen zij hen begeleiden bij een gezonde seksuele ontwikkeling. Daarnaast spelen professionals in het onderwijs en het jongeren- en welzijnswerk een belangrijke rol bij het stimuleren van weerbaarheid, seksuele voorlichting en preventie van seksueel ongezond gedrag. Vanaf augustus 2012 is seksuele voorlichting en voorlichting over seksuele diversiteit verplicht in het onderwijs (Bron: kamerbrief november 2011, OCW). Eén van de dingen die Schouwen-Duiveland kan doen is basisscholen en voortgezet onderwijs stimuleren om effectieve lespakketten in te voeren. 2 Bron: 17

18 Verder vinden in het kader van Sense 3 verschillende activiteiten plaats, zoals een maandelijks soa-sense spreekuur. Eén op de zeven vertoont meerdere risicofactoren tegelijk Verschillende soorten van ongezond gedrag komen vaak bij dezelfde jongeren voor, al dan niet in combinatie met psychische problemen. Van de jongeren in Schouwen-Duiveland vertoont 11% drie of meer risicofactoren (overgewicht, wekelijks roken, recent alcoholgebruik, ooit gebruik cannabis, ooit seksuele gemeenschap gehad, emotionele problemen en gedragsproblemen). Dit is vergelijkbaar met Zeeland. Het is mogelijk dat de samenhang tussen risicogedragingen verklaard kan worden aan de hand van overkoepelende factoren zoals jeugdcultuur of experimenteergedrag. Interventies gericht op afzonderlijk risicogedrag moeten daarom onderling worden afgestemd, en bij voorkeur worden gecombineerd tot één aanpak (Schoemaker et al., 2008; van Dorsselaer et al., 2010). > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Jeugd 19 t/m 64 jaar: Gezonde volwassenen, gezonde toekomst Het bevorderen van de gezondheid van volwassenen levert op veel fronten voordeel op: vaak voeden volwassenen kinderen op en bovendien vormen zij de toekomstige ouderen. Bij de beoordeling van hun eigen gezondheid tillen mensen van middelbare leeftijd zwaar aan lichamelijke en psychische klachten. Een gezonde leefstijl kan veel uitval door ziekte (in zorg en werk) voorkomen. Het doel van het gezondheidsbeleid is dat burgers zo lang mogelijk deelnemen aan de samenleving en zelfstandig zijn, ook al hebben ze één of meer ziekten of aandoeningen. In Schouwen-Duiveland hebben volwassenen evenveel chronische aandoeningen als gemiddeld in Zeeland. Wel ervaren meer volwassenen de eigen gezondheid slechter. Het aantal volwassenen in Schouwen-Duiveland met overgewicht is hoog. Op het gebied van leefstijl valt nog winst te behalen, een kwart rookt en de helft voldoet niet aan de beweegnorm. Meer volwassenen die zich niet gezond voelen 14% van de volwassenen in Schouwen-Duiveland ervaart de eigen gezondheid als matig tot slecht en dit is meer dan gemiddeld in Zeeland (zie figuur 10). Het aandeel volwassenen met een chronische ziekte is overigens niet afwijkend van Zeeland. Gezond voelen heeft lang niet altijd iets met ziek zijn te maken. Het betekent dat je dingen kunt doen die je wilt doen, dat je onafhankelijk bent, dat je je fit voelt en dat je in balans bent (zowel geestelijk als lichamelijk) (Hoeymans et al., 2010). Van de volwassenen in Schouwen-Duiveland met één of meerdere chronische aandoeningen ervaart 72% de eigen gezondheid als goed. 3 Op initiatief van het ministerie van VWS worden voor jongeren gratis en anonieme seksualiteitsspreekuren georganiseerd, zogenaamde Sense spreekuren. Daar kunnen jongeren terecht met vragen over seksualiteit, relaties, vrijen en anticonceptie maar ook met problemen rond seksueel overschrijdend gedrag of onbedoelde zwangerschap. Naast de spreekuren vinden ook andere activiteiten plaats. 18

19 Minder goede ervaren gezondheid * Een of meerdere chronische aandoeningen 43 Zeeland Schouwen-Duiveland % Figuur 10 Chronische aandoeningen en ervaren gezondheid onder volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Schouwen- Duiveland (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland) *significant verschil (niet berustend op toeval) met Zeeland Naast lichamelijke gezondheid is ook geestelijke gezondheid van belang. Mensen met een goede geestelijke gezondheid zijn in staat een zinvol, betrokken en productief leven te leiden, relaties met anderen aan te gaan en met tegenslagen om te gaan. Een goede geestelijke gezondheid is belangrijk voor het individu, maar zeker ook voor de maatschappij (denk maar aan zorgkosten en productieverlies). Bij bevorderen van de geestelijke gezondheid verdienen ook spanning en stress in de privé- en/of werksituatie aandacht. In Schouwen-Duiveland voelt 14% van de volwassenen zich psychisch ongezond (zie figuur 11). Ongeveer drie op de tien volwassenen in Schouwen-Duiveland (29%) heeft een matig tot hoog risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie % Voelt zich psychisch ongezond Risico op ontwikkelen angststoornis of depressie Figuur 11 Psychische gezondheid volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Schouwen-Duiveland (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland) Meer overgewicht in Schouwen-Duiveland Nog veel volwassenen hebben een ongezonde leefstijl (zie figuur 12). De meeste gezondheidswinst is te behalen door het verminderen van roken, gevolgd door het verminderen van overgewicht en het verminderen van overmatig alcoholgebruik (van der Lucht & Polder, 2010). Beweging is goed, zowel voor de lichamelijke als de geestelijke gezondheid. Wat betreft leefstijl verschilt de volwassen bevolking in Schouwen-Duiveland niet van de gemiddelde Zeeuw. Positief is dat er vergeleken met 2005 minder volwassenen roken (gedaald van 33% naar 26%). Ook positief is dat het percentage dat weinig of niet sport is gedaald (van 60% naar 50%). 19

20 % Roker Overmatig alcoholgebruik Ontbijt niet dagelijks Voldoet niet aan NL Norm Gezond Bewegen Sport minder dan 1x per week Figuur 12 Leefstijl volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Schouwen-Duiveland (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland) *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland In Schouwen-Duiveland komt onder volwassenen meer overgewicht voor dan gemiddeld in Zeeland. Ruim de helft (53%) heeft overgewicht, waarvan 18% zelfs ernstig (obesitas). Deze percentages zijn gestegen sinds 2005 (toen was het 44% en 10%). > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Volwassenen 65 jaar en ouder: Gezondheid koesteren Bij gezond ouder worden, gaat het niet alleen om het voorkómen en uitstellen van ziekten en sterfte. Het betreft ook het voorkómen en terugdringen van beperkingen in het functioneren. En om het bevorderen van zelfredzaamheid, participatie en een goede kwaliteit van leven. Wat betreft gezondheid en leefstijl wijken ouderen in Schouwen-Duiveland niet veel af van het gemiddelde in Zeeland. Driekwart heeft een chronische aandoening, ruim één op de zes voelt zich psychisch ongezond, zes op de tien heeft overgewicht en een derde beweegt nog te weinig. Meer ouderen beperkt in hun dagelijkse levensverrichtingen Ouderen in de gemeente Schouwen-Duiveland ervaren hun gezondheid niet slechter of beter dan ouderen in Zeeland of vergeleken met Wel zijn er in Schouwen-Duiveland minder ouderen beperkt in hun algemene dagelijkse levensverrichtingen, zoals aankleden en wassen (zie figuur 13). Driekwart van ouderen heeft één of meer chronische aandoeningen en drie op de tien is beperkt door de lichamelijke gezondheid. 20

21 % dat zich psychisch ongezond voelt Zeeland Schouwen-Duiveland Chronische aandoeningen 74 Matig tot slecht ervaren gezondheid 26 Beperkt door lichamelijke gezondheid 31 ADL-beperkingen * % Figuur 13 Lichamelijke gezondheid ouderen (65 jaar en ouder) in Schouwen-Duiveland (Bron: Ouderenmonitor 2010, GGD Zeeland) *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Ruim één op de zes ouderen voelt zich psychisch ongezond In Schouwen-Duiveland voelt ruim één op de zes ouderen zich psychisch ongezond. Dit is vergelijkbaar met Zeeland en met 2007 (zie figuur 14). Het percentage ouderen met een verhoogd risico op een angststoornis of depressie is 32%. Onder 75-plussers is dit een stuk hoger dan onder de jongere leeftijdsgroep: 43% tegenover 27% Schouwen-Duiveland Zeeland Figuur 14 Psychische gezondheid ouderen (65 jaar en ouder) in Schouwen-Duiveland in 2007 en 2010 (Bron: Ouderenmonitor 2007 en 2010, GGD Zeeland) *significant verschil (niet berustend op toeval) met Zeeland Zet in op bewegen bij ouderen Van de ouderen in Schouwen-Duiveland heeft 59% overgewicht. Daarvan kampt 15% met ernstig overgewicht. Dit is vergelijkbaar met De problematiek van overgewicht lijkt enigszins te stabiliseren, maar stabiliseert wel op een te hoog niveau. Dit is ook landelijk het geval (Hoeymans et al., 2010). Zelfs op oudere leeftijd levert leefstijlverandering gezondheidswinst op (Zantinge et al., 2011). Zo is bekend dat aanpassingen in bewegen, voeding, alcoholgebruik en roken de kans op de sterfte aan 21

22 % dat voldoet aan norm gezond bewegen verschillende aandoeningen verkleint. Bewegen is belangrijk; niet alleen voor het behoud van gezondheid maar ook voor het beperken van de gevolgen van ziekten. Daarnaast kan het achteruitgang in het functioneren, zelfredzaamheid en participatie in de maatschappij voorkomen. Ook om valongevallen te voorkomen, is voldoende beweging van belang Schouwen-Duiveland Zeeland Figuur 15 Bewegen onder ouderen (65 jaar en ouder) in Schouwen-Duiveland in 2007 en 2010 (Bron: Ouderenmonitor 2007 en 2010, GGD Zeeland) *significant verschil (niet berustend op toeval) met Zeeland Tweederde van de ouderen voldoet aan de norm gezond bewegen. Net als in Zeeland is dit aantal sinds 2007 licht gestegen (zie figuur 15). De 65- t/m 74-jarigen bewegen meer dan 75-plussers. Zo beweegt ruim de helft van de 75-plussers te weinig. In Schouwen-Duiveland zegt 6% van de ouderen gebruik te maken van de sport- of bewegingsactiviteiten voor ouderen georganiseerd vanuit een activiteiten- of dienstencentrum. Voor de gemeente Schouwen-Duiveland is het van belang te blijven inzetten op beweegactiviteiten voor ouderen. Verder heeft de gemeente het voornemen de interventie Elke stap telt uit te voeren (zie tekstblok 2). Dit is een laagdrempelige interventie waarbij ouderen een persoonlijk afgestemd wandelschema volgen. Tekstblok 2. Elke stap telt Het project Elke stap telt zet mensen van 55 jaar en ouder aan het wandelen. De Zeeuwse Stichtingen Welzijn, gemeenten en SportZeeland werken samen om dit project ook in Zeeland uit te voeren. Het project is gestart in april Senioren worden eerst getest op hun conditie. Daarna worden zij in een groep ingedeeld en krijgen een individueel opbouwplan dat ze weken gaan volgen. Daarbij staat het opbouwen van conditie/gezondheid centraal. Naast lichamelijke gezondheid is ook sociaal contact een wezenlijk onderdeel. Elke week vindt een informatieve groepsessie plaats. De groepsessies vinden plaats op een plek waar senioren al samenkomen. Er wordt informatie verstrekt over verschillende onderwerpen, zoals gezonde voeding, actieve leefstijl, omgaan met chronische aandoeningen, depressie en eenzaamheid. De wekelijkse bijeenkomsten dienen daarnaast om deelnemers te stimuleren hun persoonlijke opbouwplan te blijven volgen. Het project is wijk- en dorpsgericht en wordt dichtbij huis' uitgevoerd (SportZeeland, 2011) 22

23 Valpreventieprojecten zijn kosteneffectief Aandacht voor valpreventie is belangrijk. De verminderde mobiliteit en balans zijn de belangrijkste oorzaken van vallen bij ouderen. Valincidenten zijn de meest voorkomende privéongevallen bij ouderen met alle gevolgen van dien, zoals lichamelijk letsel en sociaal isolement (VWS, 2011). Van de ouderen in Schouwen-Duiveland heeft 11% in de afgelopen 3 maanden letsel opgelopen, 2% heeft letsel opgelopen door een valongeval. Omdat onderzoek aantoont dat valpreventieprojecten voor gemeenten kosteneffectief zijn, zou de gemeente hier op in moeten zetten. Door samenhang te creëren, extra te investeren in signalering en doorverwijzing naar effectieve interventies (zoals Tai Chi en cursus In balans) kunnen kosten op de Wmo worden bespaard. Overmatig alcoholgebruik is ook bij ouderen een probleem Qua roken en alcohol drinken wijkt Schouwen-Duiveland niet af van Zeeland en van de situatie in Van de ouderen rookt 11% en is 9% een zogeheten overmatige drinker (mannen; meer dan 21 glazen per week. Vrouwen; meer dan 14 glazen per week). Landelijk steeg tussen 1999 en 2008 het aantal ouderen met drankproblemen in de verslavingszorg. Onderzoek wijst uit dat ouderen minder goed tegen alcohol kunnen (Kuunders & van Laar, 2010) Ook kan overmatig alcoholgebruik de kans op een val vergroten en in combinatie met medicijnen een risico vormen. Alcoholgebruik is ook van invloed op het krijgen van ruim 60 chronische of acute aandoeningen (Kuunders & van Laar, 2010). > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Ouderen 23

24 3. Gezonde en veilige omgeving Bij een gezonde omgeving gaat de eerste gedachte al snel uit naar frisse lucht. Maar een gezonde omgeving is zoveel meer. Het is een omgeving waarin mensen zich veilig voelen, waar ze graag vertoeven, mensen ontmoeten en waar ze geen overlast ervaren. Ook dat is een verademing. Op het terrein van de leefomgeving kan de overheid een belangrijke rol spelen (de Kok et al., 2011). Dit hoofdstuk beschrijft de sociale omgeving van jongeren, volwassenen en ouderen, het belang van de inrichting van de wijk en de staat van de fysieke omgeving. 3.1 Sociale omgeving De sociale omgeving heeft grote invloed op het welzijn van burgers. Het is van belang dat burgers zich veilig voelen in hun omgeving. De belangrijkste sociale omgeving van kinderen en jongeren is hun gezin, de school en de buurt. Zo is het voor een goede sfeer op school belangrijk dat kinderen elkaar accepteren en elkaar niet pesten. In Schouwen-Duiveland wordt ruim de helft van de 9- en 10-jarigen gepest. Veel volwassenen brengen een groot deel van de tijd op hun werk door. Daarnaast hebben zij contacten met hun gezin, de wijk en de verenigingen waarvan ze lid zijn. In Schouwen-Duiveland hebben volwassenen meer contact met familie dan gemiddeld. Een derde van de volwassenen ervaart weinig sociale samenhang binnen zijn gemeenschap en één op de zeven voelt zich wel eens onveilig. Ouderen zijn vaak thuis of in een instelling voor verzorging of verpleging. Sommigen zijn actief in de maatschappij, maar bij veel ouderen krimpt de sociale omgeving. Eenzaamheid is voor veel ouderen een belangrijke risicofactor. Ook raken veel ouderen afhankelijk van (mantel)zorg. Maatschappelijke organisaties, zoals kerken, sportclubs en (buurt)verenigingen spelen een belangrijke rol in de sociale omgeving. Sociale netwerken beïnvloeden gedrag kinderen en jongeren De sociale omgeving in het gezin, de buurt en de school kan een bron van steun maar ook een bron van stress zijn voor kinderen en jongeren. De opvoeding en de sociale netwerken (waaronder steeds meer online netwerken) van jongeren beïnvloeden hun gedrag. Volwassenen kunnen bijdragen aan de gezondheid van de kinderen door zelf het goede voorbeeld te geven. Ouders ontvangen advies over gezondheid en leefstijl van de Jeugdgezondheidszorg. Maar ook peuterspeelzalen, scholen en kinderdagverblijven spelen een rol in de sociale omgeving van kinderen en jongeren. Een gezond pedagogisch klimaat helpt kinderen zich prettig te voelen op school en beter te presteren. Voor een goede sfeer op school is het belangrijk dat kinderen elkaar accepteren en elkaar niet pesten. Van de 9- en 10-jarigen in Schouwen-Duiveland wordt de helft gepest (zie figuur 16). Bij oudere kinderen is 8% slachtoffer van pesten op school ( 2 of 3x per maand). Pesten is onderdeel van de veiligheidsnota van Schouwen-Duiveland. 24

25 % 20 0 Wordt gepest (9-10 jr) 8 Slachtoffer van pesten** (14-15 jr) Figuur 16 Pesten onder kinderen en jongeren in Schouwen-Duiveland (Bron: Monitor Primair Onderwijs 2010; Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland) **Slachtoffer van pesten: minimaal 2 keer per maand gepest op school Gepest worden vergroot gevoelens van eenzaamheid en depressie. Het kan bestaande problemen verergeren. Slachtoffers gaan zichzelf minder leuk vinden, vertrouwen hun leeftijdsgenoten niet en zijn bang om naar school te gaan. Die gevoelens kunnen leiden tot een verder isolement en een diepere depressie hetgeen nog meer pestgedrag uitloktn (NJI, 2012). Hoewel zij wel naar school gaan en lid zijn van verenigingen, hebben eenzame kinderen geen betekenisvolle sociale contacten (Smit & van Gorsel, 2005). Zeer eenzaam noemen we kinderen die noch een vriend(in), noch iemand anders hebben om alles mee te bepraten. Beperkt eenzaam zijn kinderen die geen vriend(in) hebben, maar wel een ander persoon, bijvoorbeeld vader of moeder, om dingen mee te bespreken. Niet eenzaam zijn de kinderen die aangeven in ieder geval een vriend(in) te hebben om mee te praten. Van de 9- en 10-jarigen in Schouwen- Duiveland is 1% zeer eenzaam en 13% een beetje eenzaam. Dit is vergelijkbaar met het Zeeuwse gemiddelde. Scholen, ouders en verenigingen moeten dit bij deze kinderen kunnen signaleren en helpen bij het ontwikkelen van betekenisvolle contacten. Een kwart van de jongeren voelt zich wel eens onveilig De buurt waarin kinderen en jongeren opgroeien is belangrijk voor hun ontwikkeling. In een gezonde buurt voelen jongeren zich veilig. Een kwart van de jongeren (14- en 15-jarigen) voelt zich wel eens onveilig, dat is vergelijkbaar met Zeeland (zie figuur 17) en vergelijkbaar met Voelt zich overdag en/of 's avonds/ 's nachts wel eens onveilig % jr jr 14 Figuur 17 Gevoelens van onveiligheid bij volwassenen (19 t/m 64 jaar) en jongeren (14-15 jaar) in Schouwen- Duiveland (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland; Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland) 25