Lokaal rapport. Gemeente Veere. Auteurs. P.C. van Klinken K.C.G. Weterings

Transcriptie

1 Lokaal rapport Gemeente Veere Auteurs P.C. van Klinken K.C.G. Weterings Augustus 2012

2 Inhoud Voorwoord... 3 Inleiding De inwoners van Veere Van levensfase naar levensfase: gezondheid en gedrag t/m 3 jaar: Ouders geven het voorbeeld t/m 11 jaar: Werken aan een goed fundament t/m 18 jaar: De brug naar volwassenheid t/m 64 jaar: Gezonde volwassenen, gezonde toekomst jaar en ouder: Gezondheid koesteren Gezonde en veilige omgeving Sociale omgeving Inrichting van de omgeving Buiten- en binnenmilieu Maatschappelijke participatie en zorg Arbeid Vrijwilligerswerk en mantelzorg Zorg, begeleiding en voorzieningen Extra aandacht voor kwetsbare groepen Sociaal economische gezondheidsverschillen Risicogezinnen Kwetsbare ouderen Meest kwetsbare burgers Conclusies en aanbevelingen Literatuur Gegevensbronnen Gezondheidsprofiel

3 Voorwoord Het leven is goed in Veere. De gemiddelde leeftijd stijgt door vergrijzing, maar wij in Veere voelen ons met zijn allen bovengemiddeld gezond. Wij houden van gezonde voeding en bewegen vaak. Dit en meer is te lezen in deze rapportage van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rvtv) Zeeland voor de Gemeente Veere. Veere is bijzonder goed toegerust om een actieve, gezonde levensstijl te bevorderen. De stranden, bossen en velden zijn ideaal om te wandelen. Ons uitstekend fietspadennet nodigt uit om te fietsen naar school en werk. Voor de jeugd zijn er veel speelruimten. De kernen beschikken veelal over eigen sportfaciliteiten en jong en oud staan in het weekend op de sportvelden. We doen het goed, maar het stuk maakt ook duidelijk dat we bij de les moeten blijven. Zo neemt het aantal mensen met een chronische aandoening toe en is het drankgebruik onder jongeren nog steeds een punt van zorg. Vroegtijdig signaleren van volksgezondheidsproblemen en een proactieve opstelling blijven belangrijk. Deze en andere vraagstukken van de volksgezondheid zijn onlosmakelijk verbonden met die van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), van het jeugd-, sport-, welzijns-en omgevingsbeleid, en van de demografische ontwikkelingen in de regio. Veere werkt eraan, zowel binnen de eigen gemeente als door Walchers brede samenwerking en afspraken met de GGD en andere netwerkpartners. De inzichten uit de rvtv vormen de basis voor de Regionale nota volksgezondheid Walcheren die we dit jaar maken en het nieuwe op de toekomst gerichte Wmo beleidsplan. Eigen en maatschappelijke verantwoordelijkheid zijn hierin belangrijke aandachtspunten. Ik hoop dan ook met u, inwoner, zorgaanbieder, professional, ondernemer, samen te werken aan een gezond en vitaal Veere. Chris Maas, Wethouder volksgezondheid gemeente Veere 3

4 Belangrijkste bevindingen Lang leve de Zeeuw! De levensverwachting in Veere is hoger dan die in Nederland en Zeeland. De levensverwachting in Veere is net als in Zeeland en Nederland gestegen. Mannen worden gemiddeld 80 jaar en vrouwen 84 jaar. Naar verwachting neemt de levensverwachting verder toe. Veere vergrijst en krimpt in de toekomst. De bevolking is in 2030 met 8% afgenomen. Daarbij neemt de grijze druk toe tot 71%. Chronische aandoeningen komen in Veere net zo veel voor als in Zeeland. Van de jongeren heeft 23% een chronische aandoening, van de volwassenen 36% en van de ouderen 72%. In Veere voelen meer volwassenen (94%) en ouderen (79%) zich gezond dan in Zeeland (respectievelijk 89% en 72%). Minder ouderen met lichamelijke beperkingen in Veere. Minder 13-jarigen in Veere hebben overgewicht (11%) dan gemiddeld in Zeeland (15%). Het aantal 10-jarigen met overgewicht is ten opzichte van gestegen: van 11% naar 17%. Minder volwassenen en ouderen in Veere hebben ernstig overgewicht: 7% van de volwassenen en 10% van de ouderen in vergelijking met 12% en 14% gemiddeld in Zeeland. Volwassenen en ouderen in Veere voelen zich psychisch gezonder: 9% van de volwassenen en 13% van de ouderen voelt zich psychisch ongezond in vergelijking met respectievelijk 14% en 15% gemiddeld in Zeeland. Gezonde Zeeuwen: houden zo! In Walcheren start 78% van de vrouwen met borstvoeding. In Veere speelt een kwart van de jonge kinderen niet wekelijks buiten. Jongeren, volwassenen en ouderen in Veere voldoen vaker aan de beweegnorm: 73% van de jongeren, 75% van de volwassenen en 71% van de ouderen beweegt voldoende. In Zeeland is dat respectievelijk 57%, 66%, 63%. Van de Veerse ouderen heeft 15% in de afgelopen 3 maanden een letsel opgelopen, het hoogste percentage van alle Zeeuwse gemeenten. Ze zijn vaker gestruikeld of hebben zich verstapt. Van de jongeren in Veere rookt 9% iedere dag. De gemiddelde startleeftijd ligt in Veere hoger dan gemiddeld in Zeeland. Volwassenen roken juist minder (18% in vergelijking met 26% gemiddeld in Zeeland). Alcoholgebruik onder 16 t/m 18 jarigen in Veere zorgwekkend hoog: 61% is een bingedrinker (vijf glazen alcohol of meer per gelegenheid in de voorgaande vier weken). Het hoogste percentage is Zeeland. In Veere zijn ook meer ouderen die alcohol drinken: 82% tegenover 77% gemiddeld in Zeeland. Van de seksueel actieve jongeren in Veere heeft 67% condooms gebruikt bij de laatste keer geslachtsgemeenschap en 73% een ander voorbehoedsmiddel, zoals de pil. Jongeren in Veere zijn minder tolerant t.a.v. homoseksualiteit dan hun Zeeuwse leeftijdsgenoten. Eén op de acht jongeren in Veere vertoont meerdere risicogedragingen tegelijk. Omgeving: vriend of vijand? Ongeveer de helft van de 9- en 10-jarigen in Veere wordt gepest. Minder volwassenen in Veere voelen zich wel eens onveilig (10% versus 17% in Zeeland). Ook de ouderen in Veere voelen zich veiliger (9% onveilig versus 14% in Zeeland). Minder 14- en 15-jarigen in Veere voelen zich eenzaam (11% versus 15% in Zeeland). 4

5 Het aandeel (zeer) ernstig eenzame ouderen in Veere is gedaald van 10% in 2007 naar 6% in Van de volwassenen in Veere is 5% (zeer) ernstig eenzaam. Volwassenen in Veere ervaren meer sociale samenhang in de buurt. Ook hebben zij vaker contact met familie en buren. Volwassenen in Veere ondervinden minder hinder van geluid, geur of stof dan de gemiddelde Zeeuw. Volwassenen in Veere ventileren minder goed in de woonkamer. Daarentegen zijn ze minder blootgesteld aan verbrandingsproducten in huis dan gemiddeld in Zeeland. Alleen samen gezond Werkloosheid in Veere lager dan in Zeeland en Nederland Meer vrijwilligers in Veere: 44% van de 14- en 15-jarigen, 42% van de volwassenen en 35% van de ouderen. Mantelzorg wordt gegeven door 9% van de jongeren, 8% van de volwassenen en 8% van de ouderen. Minder ouderen geven mantelzorg in Veere in vergelijking met Zeeland gemiddeld (11%). In Veere grote tevredenheid over telefonische bereikbaarheid huisarts. Meer ouderen in Veere fietsen of wandelen om ergens te komen. Gebruik van de eigen auto is gestegen ten opzichte van Minder ouderen in Veere ontvangen professionele hulp (20%) in vergelijking met Zeeland gemiddeld (26%). Ouderen in Veere gebruiken minder vaak een Wmo-voorziening (18%) dan gemiddeld in Zeeland (24%). Verder gebruikt 34% wel eens een welzijnsvoorziening. Oog voor de kwetsbaren Veere heeft minder laag opgeleiden (28%) en minder achterstandsleerlingen (9%) dan gemiddeld in Zeeland (respectievelijk 33% en 13%). Het aantal voortijdig schoolverlaters in Veere is gedaald van 2,6% in 2004 naar 1,3% in Veere heeft minder risicogezinnen (1,0%) dan gemiddeld in Zeeland (3,6%). Minder kwetsbare ouderen in Veere (15%) dan gemiddeld in Zeeland (20%). De groep meest kwetsbare burgers (OGGz) zal naar verwachting gaan toenemen. 5

6 Inleiding Inzicht in lokaal gezondheidsbeleid Gemeenten hebben belangrijke taken en verantwoordelijkheden op het gebied van de publieke gezondheid. Een aantal daarvan is vastgelegd in de Wet publieke gezondheid (Wpg). Met de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de Wet werken naar vermogen (Wwnv), de transitie van de Awbz begeleiding en de structurele verandering van de jeugdzorg is de verantwoordelijkheid van de gemeente voor de publieke gezondheid verder toegenomen. Door deze en andere ontwikkelingen staan gemeenten voor de uitdaging om met een beperkt budget alle burgers te bedienen. Dat vereist keuzes. Om die goed te kunnen maken, is inzicht nodig in de lokale situatie en in de mogelijkheden om die situatie te beïnvloeden. De GGD Zeeland, adviseur op het terrein van Publieke Gezondheid, adviseert gemeenten bij de keuzes waar ze voor staan. Dit rapport helpt gemeenten om de regie op het gezondheidsbeleid te behouden en samen te werken met die partijen die hier handen en voeten aan kunnen geven. Oog voor de levensloop Elke Zeeuwse gemeente ontvangt een lokale rapportage. Deze rapporten beschrijven de drie niveaus waarop effectief beleid zich richt : het individuele niveau, de directe omgeving en de bredere maatschappij. Binnen deze niveaus hebben we oog voor de levensloop. Dit zijn de levensfasen die iedereen doorloopt: van pasgeborene, peuter, kleuter, schoolkind, puber, jongere, adolescent, volwassene en oudere. Bij deze verschillende levensfasen horen belangrijke gebeurtenissen. Een van de algemene principes is dat gebeurtenissen vroeg in de levensloop een grote invloed kunnen hebben op de verdere ontwikkeling van de levensloop. Een voorbeeld: vroeg succes in het onderwijs geeft een grotere kans om verder te stijgen in de loopbaan. Dit rapport staat niet alleen Dit rapport maakt deel uit van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) De regionale VTV van Zeeland bestaat uit verschillende deelrapporten (link invoegen), samenvattende kernboodschappen, een rapport per gemeente waarin de belangrijkste bevindingen voor die gemeente staan en de website De regionale VTV volgt op de nationale VTV. Deze wordt door het RIVM geschreven, in opdracht van het ministerie van VWS. De regionale en de nationale VTV staan aan de basis van het gezondheidsbeleid van respectievelijk gemeenten en het Rijk. In de regionale VTV staan gegevens uit de monitors van de GGD en tal van andere bronnen. Deze informatie wordt gebundeld en in samenhang gepresenteerd. Aan de hand van de cijfers zijn kernboodschappen voor beleid geformuleerd. De regionale VTV verscheen eerder in Waar mogelijk worden de huidige cijfers vergeleken met die van toen. De gemeente Veere Dit rapport schetst de gezondheidssituatie van de inwoners en de invloed hierop van de omgeving, de volksaard in de kernen en het maatschappelijk klimaat binnen de gemeente Veere. Daarnaast zet het de belangrijkste aandachtspunten op een rij, beschrijft wat gedaan wordt en wat nog meer gedaan kan worden om de gezondheidssituatie te verbeteren. Tot slot wordt een aantal toekomstige uitdagingen beschreven. Deze verdienen aandacht in het lokale gezondheidsbeleid. Niet alle cijfers worden in de tekst besproken of zijn in de figuren terug te vinden. Daarom vindt u hier het gezondheidsprofiel voor de gemeente Veere. Daarin zijn alle cijfers gebundeld, inclusief de significante verschillen. Naast de cijfers zullen ook bevindingen en signalen uit de praktijk van zorgverleners en welzijnswerkers worden 6

7 beschreven die binnen het netwerk van het Centrum voor Jeugd en Gezin/Wmo Vraagpunt Veere actief zijn. Leeswijzer In de tekst wordt gesproken over jonge kinderen (0 t/m 3 jaar), basisschoolkinderen (4 t/m 11 jaar), jongeren (12 t/m 18 jaar), volwassenen (19 t/m 64 jaar) en ouderen (65 jaar en ouder). Daar waar gemeente en Veere staat, wordt de gemeente Veere bedoeld en waar Zeeland staat, wordt de provincie Zeeland bedoeld. In de figuren worden de cijfers van Veere gepresenteerd. Alleen waar deze significant verschillen van het Zeeuwse gemiddelde, wordt ook het Zeeuwse cijfer vermeld. - Hoofdstuk 1 beschrijft enkele kenmerken van de bevolking van Veere - Hoofdstuk 2 beschrijft de gezondheidstoestand en leefstijl van de inwoners Hoofdstuk 3 gaat in op een gezonde, sociale en veilige omgeving - Hoofdstuk 4 bespreekt de invloed van een aantal maatschappelijke ontwikkelingen, participatie en een aantal aspecten van zorg en welzijn - Hoofdstuk 5 gaat nader in op aandacht voor kwetsbare burgers en sociaaleconomische gezondheidsverschillen - Het rapport sluit af met conclusies en adviezen van de GGD Zeeland aan de gemeente. 7

8 1. De inwoners van Veere De opbouw van de bevolking heeft grote invloed op de algemene gezondheidstoestand van die gemeente. Logisch immers want met het ouder worden, nemen de gezondheidsproblemen toe. Dit hoofdstuk beschrijft hoe de huidige bevolking van de gemeente Veere is samengesteld. Ook werpen we een blik op de toekomst; met welke bevolkingsprognoses moet de gemeente Veere rekening houden. Natuurlijk spelen ook andere kenmerken, zoals gezinssamenstelling en de sociaaleconomische status, een rol. Deze komen aan bod in de hierop volgende hoofdstukken. Eén op de vijf inwoners van Veere is 65 jaar of ouder Met bijna inwoners is Veere één van de kleinere gemeenten in Zeeland. Van de inwoners is 20% 65 jaar of ouder (CBS Statline 2011). Veere is een plattelandsgemeente met 13 dorpen waarvan Koudekerke met 3500 inwoners het grootste is. De kustplaatsen Vrouwenpolder, Oostkapelle, Domburg, Westkapelle, Zoutelande en Veere zijn vooral ingesteld op toeristen en badgasten. Het agrarische middengebied wordt gevormd door de kernen Serooskerke, Aagtekerke, Gapinge, Grijpskerke, Meliskerke, Biggekerke en Koudekerke. Het gebied wordt vooral gekenmerkt door akkerbouw en af en toe veeteelt.( De levensverwachting in Veere is hoog De levensverwachting in Veere is net als in Zeeland en Nederland gestegen. De levensverwachting in Veere is voor mannen 80 jaar en voor vrouwen 84 jaar en ligt significant hoger dan in Zeeland gemiddeld. De sterfte in Veere is lager, met name de sterfte aan kanker. Overigens verdient de interpretatie van cijfers over levensverwachting en sterfte op gemeenteniveau enige terughoudendheid. Zeker in kleine gemeenten kan, vanwege de kleine sterfteaantallen, sprake zijn van toevalsfluctuaties. Daarnaast ligt de sterfte in gemeenten met verpleeg- en verzorgingshuizen relatief hoog en is de levensverwachting daardoor relatief laag. In Veere hoge groene druk De verhouding tussen het aantal jongeren (0 tot 20 jaar) en de beroepsbevolking (20 t/m 64 jaar) noemen we de groene druk. Het is een maat om de ontgroening in kaart te brengen. Een lage groene druk duidt op ontgroening. Voor Veere geldt dat de groene druk in % bedraagt, ongeveer 3% hoger dan in Zeeland gemiddeld (CBS, 2012). Veere heeft dus relatief veel jongeren. Het aantal jongeren (0 tot 25 jaar) is tussen 2000 en 2010 wel met 9,2% afgenomen. Deze afname is in Veere groter dan in Zeeland. Het aantal basisschoolkinderen is in de periode met 7% afgenomen. In Veere zijn relatief veel huishoudens met drie of meer kinderen. De verhouding tussen het aantal ouderen (65+) en de beroepsbevolking (20 t/m 64 jaar) noemen we de grijze druk. Het is een maat voor de vergrijzing. Een hoge grijze druk duidt op vergevorderde vergrijzing. De grijze druk bedraagt in Veere 38% voor het jaar Dit percentage is 4% hoger dan het Zeeuwse cijfer (34%) (CBS, 2012). Veere vergrijst en krimpt in de toekomst Volgens toekomstprognoses van de Provincie Zeeland van 2012 (PRIMOS, 2012), vergrijst en krimpt de Veerse bevolking. Deze is in 2030 met 8% afgenomen. Daarbij neemt de grijze druk toe tot 71%. 8

9 Figuur 1 Bevolkingsopbouw in gemeente Veere (Bron: CBS, 2012) Weinig allochtonen in Veere In Veere bedraagt het aandeel westerse allochtonen 6%. Het aandeel niet-westerse allochtonen bedraagt 2% (CBS, 2011). Omgaan met diversiteit In zijn algemeenheid gaat de integratie van nieuwkomers goed *). Toch rapporteren zorgverleners ook regelmatig over problematische situaties. De hechte dorpsgemeenschappen kenmerken zich door een sterke sociale cohesie. Een positief gegeven! Soms wordt hierdoor echter ook een uitsluitingmechanisme getriggerd. Het ervaren van uitsluiting is niet bevorderlijk voor de psychosociale gezondheid. Vooral voor kwetsbare kinderen en volwassenen kunnen de gevolgen ernstig zijn. Respectvol omgaan met verschillen is een belangrijk aandachtspunt. *) uit binnen- en buitenland 9

10 2. Van levensfase naar levensfase: gezondheid en gedrag En ze leefden nog lang en gelukkig. Uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde: lang en gezond leven. Zelfs als onze gezondheid minder wordt, willen we zo lang mogelijk blijven meedoen. Dat laatste is ook het streven van de gemeente. En terecht, een gezonde en gelukkige bevolking is immers lonend voor de samenleving en de economie als geheel. Met de meeste burgers in Veere gaat het goed. Ze voelen zich gezond, kunnen meedoen in de maatschappij en functioneren zoals ze dat zelf graag willen. Natuurlijk zijn er ook inwoners die zich niet gezond voelen. Omdat de factoren die van invloed zijn op de gezondheid per levensfase veranderen, spitst effectief gezondheidsbeleid zich toe op de verschillende levensfasen. Dit hoofdstuk beschrijft de gezondheidstoestand en leefstijl van jongeren, volwassenen en ouderen. De cijfers bieden belangrijke aanknopingspunten voor preventie en integraal beleid. 0 t/m 3 jaar: Ouders geven het voorbeeld De meeste kleine kinderen zijn gezond en ontwikkelen zich goed. De ouders hebben door de opvoeding en hun voorbeeldgedrag grote invloed op de leefstijl en de gezondheid van hun kind. Al voor de geboorte wordt de gezondheid van baby s op tal van manieren beïnvloed. Zo zijn roken, drinken en stress tijdens de zwangerschap schadelijk voor het ongeboren kind. Borstvoeding is voor het pasgeboren kind de beste voeding. Op Walcheren start ruim driekwart van de moeders met borstvoeding. In Veere drinken sommige jonge kinderen al veel frisdrank en speelt een groot deel niet wekelijks buiten. Wel eten jonge kinderen in Veere meer groente en fruit en kijken ze minder televisie dan hun Zeeuwse leeftijdgenoten. Ruim driekwart van de moeders start met borstvoeding Voor de groei van kleine kinderen is goede voeding belangrijk. Moedermelk is de beste voeding; het kind heeft minder kans op infecties, allergieën en overgewicht. Het Terneuzen Onderzoek naar Preventie (TOP) bevestigt dit (de Kroon, 2011). Bovendien heeft het geven van borstvoeding ook positieve gezondheidseffecten voor de moeder. Op Walcheren start ruim driekwart van de moeders (78%) met borstvoeding (zie figuur 2). 10

11 % dat met borstvoeding start Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen 65 Figuur 2 Percentage gestart met borstvoeding in Zeeland naar regio (Bron: Peiling Melkvoeding van zuigelingen in Borstvoeding in de provincie Zeeland. TNO, 2011). Gezond gedrag begint al op jonge leeftijd Zodra kinderen iets ouder zijn, begint het aanleren van gezond gedrag. Vooral de leefstijl en het gedrag van de ouders is van invloed op de gezondheid van het jonge kind. Wat betreft leefstijl doen jonge kinderen in Veere het op een aantal punten beter dan het gemiddelde Zeeuwse kind. (zie figuur 3). Zo eet één op de veertien kinderen in Veere onvoldoende fruit, terwijl dit in Zeeland één op de vijf is. Ook wordt er minder tv gekeken: 8% van de Veerse jonge kinderen kijkt 2 uur of meer per dag televisie, terwijl dit gemiddeld in Zeeland bijna één op de vijf is. Wel drinken ook in Veere net als elders in Zeeland sommige kinderen veel frisdrank en speelt een groot deel niet wekelijks buiten % 1 Niet elke dag ontbijten 7 * Eet niet elke dag groente en fruit Drinkt meer dan 3 glz frisdrank per dag 26 Speelt niet wekelijks buiten 8 * Kijkt 2 uur of meer per dag televisie en/of computeren 41 Poetst de tanden onvoldoende 14 Gaat niet jaarlijks naar de tandarts Figuur 3 Leefstijl van jonge kinderen (3-4 jaar) in Veere (Bron: Monitor Ouders Jonge Kinderen, Jeugdmonitor Zeeland) * significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Bij gezond gedrag hoort ook het (leren) tandenpoetsen. De laatste jaren gaat het echter steeds slechter met de kindergebitten in Nederland (CVZ, 2008). Een deel van de, met name jongste, kinderen gaat niet tijdig naar de tandarts. Een gezond gebit heeft gedurende het hele leven positieve invloed op veel gezondheidsaspecten zoals sociale ontwikkeling (Klages et al., 2004) en hart- en vaatziekten (de Oliveira et al., 2010). Verder is er een duidelijke relatie met een gezonde leefstijl. Het is daarom belangrijk om 11

12 tanden poetsen vroeg in het leven als gezonde gewoonte aan te leren. In Veere poetsen vier op de tien jonge kinderen de tanden onvoldoende (minder dan 2x per dag) en één op de zeven gaat niet jaarlijks naar de tandarts (zie figuur 3). De logopedist van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) kan, door vroegtijdige signalering en interventie, in een vroeg stadium van de ontwikkelingsachterstand ingrijpen. Het doel hiervan is verergering van de achterstand voorkomen en het scheppen van voorwaarden voor een verdere optimale ontwikkeling. (Cox et al., 2011; van Agt, 2011). De logopedisten van de JGZ screenen op taal- en spraakontwikkeling bij kinderen van ongeveer vijf jaar in alle Zeeuwse gemeenten. In 2010 had 4% van de 5-jarigen in Walcheren een zwakke taalontwikkeling en 5% een twijfelachtige taalontwikkeling. Naast de logopedische screening rond 5-jarige leeftijd vindt in Zeeuws-Vlaanderen maandelijks een logopedisch spreekuur plaats op het consultatiebureau, bedoeld voor kinderen van 0 tot 4 jaar. Op advies van de jeugdarts en/of -verpleegkundige worden kinderen preventief gescreend. Van de gescreende peuters werd in 2010 bijna de helft (48%) voor behandeling doorverwezen naar een particuliere logopedist. Onderzoek laat zien dat vroege signalering van taal- spraakproblemen bij 2-jarige kinderen zorgt voor aanzienlijke kostenbesparingen (Cox et al., 2011). Deze bedragen ongeveer 2 miljoen euro per jaar. Door vroege interventie daalt het aantal verwijzingen naar het speciaal onderwijs met ongeveer 30% (van Agt, 2011). > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Jeugd 4 t/m 11 jaar: Werken aan een goed fundament Op de basisschool leren kinderen de basis van onder andere rekenen en taal en wordt het fundament voor gespreksvaardigheden gelegd. Kinderen leren steeds meer op hun eigen benen staan en bepalen vaker hun eigen keuzes. Gezond gedrag en een gezonde levensstijl verdienen nu alle aandacht. Natuurlijk is het een onderwijstaak om de gezondheid te bevorderen, maar ook het gezin blijft onverminderd belangrijk. Ouders dienen hun kinderen te beschermen tegen ongezondheid en hen weerbaar te maken tegen alle verleidingen die op ze afkomen. Onder 13-jarigen in Veere komt overgewicht minder voor dan gemiddeld in Zeeland Ten opzichte van de vorige periode is het percentage kinderen met overgewicht bij 10-jarigen in Veere gestegen. Het merendeel van de basisschoolkinderen in Veere voelt zich vrolijk en rustig. Bijna één op de twaalf heeft een indicatie voor psychosociale problematiek. Gezond eten en voldoende bewegen De basis voor een gezond gewicht is gezond eten en voldoende bewegen. Aandacht voor een gezonde leefstijl is al vanaf jonge leeftijd belangrijk. Overgewicht heeft immers op alle leeftijden gevolgen voor de gezondheid. Kinderen hebben bijvoorbeeld een verhoogd risico op diabetes en een vergrote kans op (ernstig) overgewicht op latere leeftijd. Overgewicht kan zowel de oorzaak als het gevolg zijn van psychische problemen. Zo kan het zijn dat kinderen met overgewicht minder goed kunnen meedoen met buiten spelen of sporten. Maar het kan ook zijn dat kinderen gepest worden en daardoor veel gaan snoepen. Inzetten op bewegen en op weerbaarheid is belangrijk. Figuur 4 toont de overgewichtcijfers van een aantal leeftijdsgroepen. Overgewicht neemt toe met de leeftijd. Bij 13-jarigen is het percentage met overgewicht lager dan het Zeeuws gemiddelde. Ten opzichte van de vorige periode is het percentage kinderen met overgewicht nagenoeg stabiel gebleven, met uitzondering van de 10-jarigen: hier is het percentage gestegen van 11% naar 17%. 12

13 13jr 11 * 15 10jr 17 5jr jr % overgewicht Figuur 4 Overgewicht bij kinderen en jongeren in Veere (Bron: Jeugdgezondheidszorg GGD Zeeland, ) * significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Wat betreft het eet- en beweegpatroon wijken basisschoolkinderen in Veere niet af van het Zeeuwse gemiddelde. Van de 9- en 10-jarigen eet 8% niet dagelijks een ontbijt. In deze leeftijdscategorie is 77% lid van een sportvereniging. In Veere zijn er drie scoolsportscholen in Gapinge (De Schutte), Biggekerke (De Schute) en een school in Oostkapelle (De Regenboog) (zie tekstblok 1). Binnen scoolsport zijn de thema s weerbaarheid en bewegen verankerd. Daarnaast wordt in Veere het sporten en bewegen bij de jeugd gestimuleerd door onder andere het aanbieden van sportkennismakingsactiviteiten, de SportDoeMee pas en sportbuurtwerk. De combinatiefunctionarissen zijn hierbij de spin in het web, en leggen verbindingen tussen het onderwijs en de sportvereniging, maar ook met andere welzijnspartners zoals de kinderopvang. Tekstblok 1 - scoolsport In Veere werken drie scholen met het concept scoolsport. Deze methode is een goed concept om structureel aandacht te besteden aan gezonde leefstijl. Er wordt gewerkt aan de thema s: Elke dag bewegen Motorisch vaardig Fysiek en mentaal weerbaar Gezond gewicht Meer informatie vindt u op: 13

14 Merendeel van de kinderen is vrolijk en rustig Naast lichamelijke gezondheid, is het ook belangrijk dat kinderen lekker in hun vel zitten en weinig problemen ervaren. Psychosociale problemen bij basisschoolkinderen kunnen leiden tot allerlei beperkingen en gedrags- en leerproblemen (Meijer & Schoemaker, 2008). Uit diverse onderzoeken blijkt dat ernstige gedragsproblemen al vroeg in het leven ontstaan. Bovendien blijven deze problemen opmerkelijk vaak bestaan op volwassen leeftijd. Van de 10-jarigen in Veere heeft 8% een verhoogde SDQ-score 1 (14 of hoger). Dit is een indicatie voor psychosociale problematiek en wordt berekend tijdens het preventief gezondheidsonderzoek van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ). Kinderen met een verhoogde SDQ-score krijgen, in overleg met de ouders, een vervolgonderzoek door de JGZ of worden doorverwezen naar andere instanties. Veere wijkt hierin niet af van Zeeland. Het merendeel van de kinderen van 9 en 10 jaar in Veere voelt zich vrolijk (49%) of rustig (40%) en ervaart de eigen gezondheid als goed (89%) (zie figuur 5). Minder goede ervaren gezondheid 11 Verhoogde SDQ-score % Figuur 5 Psychische gezondheid van basisschoolleerlingen in Veere en Zeeland (Bron: Monitor Primair Onderwijs 2010, Jeugdmonitor Zeeland; Preventieve Gezondheidsonderzoeken 10-jarigen 2010, Jeugdgezondheidszorg GGD Zeeland) *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Jeugd 12 t/m 18 jaar: De brug naar volwassenheid De pubertijd is een fase van grote veranderingen. De overwegend kleinschalige basisschool wordt verruild voor de grootschalige scholen van het Voortgezet Onderwijs. Deze scholen staan meestal verder van de eigen vertrouwde omgeving. Van deze jongeren verwachten we veel. We willen bijvoorbeeld dat ze zich verantwoord gedragen in het verkeer en gezond seksueel gedrag vertonen. Maar er zijn veel verleidingen en de hersenen van jongeren zijn nog volop in ontwikkeling. Daarom verdient ook hun weerbaarheid alle aandacht. Weerbare jongeren kunnen de verleidingen van telefoon, ongezonde tussendoortjes, roken en alcohol beter weerstaan. Hoewel betrokkenheid van ouders niet altijd meer op prijs wordt gesteld, is deze nog steeds belangrijk. Ouders fungeren als goed voorbeeld en stellen grenzen. Ook in Veere zien we dat naarmate jongeren ouder worden, zij minder gezond gaan eten, 1 Met behulp van de Strength and Difficulties Questionnaire (SDQ) kan het percentage 10-jarigen met een indicatie voor psychosociale problematiek bepaald worden. Deze SDQ-score wordt berekend uit 25 vragen die betrekking hebben op de onderdelen: hyperactiviteit/ aandachtstekort, emotionele problemen, problemen met leeftijdsgenoten, gedragsproblemen en prosociaal gedrag (gedrag dat anderen helpt). Een verhoogde score (boven de 14) betekent dat het kind een indicatie heeft voor psychosociale problematiek, de jeugdverpleegkundige beoordeelt vervolgens of er inderdaad sprake is van psychosociale problematiek. 14

15 minder bewegen, meer middelen (roken, alcohol en drugs) gaan gebruiken en seksueel actief worden. Jongeren in Veere bewegen meer maar het alcoholgebruik onder hen is zorgwekkend hoog. 15

16 Bijna een kwart van de jongeren heeft een chronische aandoening Bijna een kwart van de 14- en 15-jarigen in Veere (23%) heeft één of meerdere door een arts vastgestelde chronische aandoeningen. De meest voorkomende aandoeningen zijn eczeem, astma, migraine en buikklachten. Vergeleken met 2007 is in Veere het aantal 14- en 15-jarigen met een chronische aandoening gelijk gebleven. Eén op de acht jongeren in Veere ervaart de gezondheid als matig tot slecht (zie figuur 6), vergelijkbaar met Zeeland. Ook wat betreft psychosociale problemen en suïcidegedachten gaan Veerse en Zeeuwse cijfers gelijk op. Psychische klachten bij jongeren kunnen allerlei gevolgen hebben zoals een verhoogd risico op schooluitval, criminaliteit, slechte fysieke en geestelijke gezondheid en verslaving (Meijer & Schoemaker, 2008). Chronische aandoening 23 Minder goede ervaren gezondheid 12 Suïcidegedachten 16 Heeft zich in de put of somber gevoeld 15 *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Figuur 6 Lichamelijke en psychische gezondheid jongeren in Veere (Bron: Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jaar 2010, GGD Zeeland en SCOOP; Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland) Jongeren in Veere bewegen meer Van de 13-jarigen heeft 11% overgewicht (zie figuur 4). Voor de bestrijding van overgewicht bij jongeren is het belangrijk dat de gezonde keuze makkelijk en goedkoop is. Jongeren gaan minder gezond eten en minder bewegen naarmate ze ouder worden. Ze worden daartoe op veel plaatsen en op veel manieren verleid. Ook in Veere is dit zo (zie figuur 7). Het is daarom belangrijk om hen weerbaar te maken tegen deze verleidingen. Ook moet de omgeving uitnodigen tot gezond leven. Positief is dat Veerse jongeren meer bewegen dan Zeeuwse leeftijdsgenoten. Mogelijk heeft dit te maken met het feit dat de scholen voor voortgezet onderwijs buiten de gemeente Veere liggen en een groot deel van de jongeren daar op de fiets naar toe gaat % Veere Zeeland % * Niet elke dag ontbijten Eet niet elke dag groente en fruit Drinkt meer dan 3 glz frisdrank per dag Voldoet niet aan norm gezond bewegen Kijkt 2 uur of meer per dag televisie en/of computeren Is geen lid van een sportvereniging *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Figuur 7 Leefstijl van jongeren in Veere (Bron: Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jaar 2010) 16

17 % jariegn in Veere De combinatiefunctionaris organiseert vanuit de Stichting Welzijn Veere sportactiviteiten voor en met jongeren (doelgroep 12+). Hij legt ook de verbinding met de jeugd uit de groepen 7 en 8, en werkt daarin samen met de andere combinatie-functionarissen. > Lees hier meer over in hoofdstuk 3 over Gezonde en veilige omgeving Alcoholgebruik onder 16 t/m 18 jarigen in Veere zorgwekkend hoog Hersenen groeien en ontwikkelen zich tot het 23 e levensjaar. Alcohol heeft een negatieve werking op hun ontwikkeling en schoolprestaties (Kuunders & van Laar, 2010). Bovendien brengt het jongeren regelmatig in onveilige situaties. Het terugdringen van het alcoholgebruik is ook in de landelijke politiek een belangrijk speerpunt. Het aantal jongeren dat alcohol drinkt, is nog steeds te hoog. Jongeren die alcohol drinken, drinken vaak te jong, te vaak en teveel. In Veere is het aantal 16 t/m 18 jaar dat alcohol drinkt erg hoog, namelijk 87% (gemiddeld in Zeeland 76%). Ook heeft Veere een hoog percentage bingedrinkers (vijf glazen alcohol of meer per gelegenheid in de voorgaande vier weken) onder de jarigen: 61%, veruit het hoogste percentage van alle Zeeuwse gemeenten (gemiddeld in Zeeland (47%) ooit alcohol recent alcohol binge drinken Figuur 8 Alcoholgebruik jarigen in Veere in 2007 en 2011 (Bron: Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland) Positief is dat in Veere, zoals in de meeste andere Zeeuwse gemeenten, het alcoholgebruik onder 14- en 15-jarigen is gedaald, vergeleken met 2007 (zie figuur 8). Integrale projecten, zoals Laat ze niet (ver)zuipen!, dragen hier hun steentje aan bij (zie tekstblok 2) Tekstblok 2 - Laat ze niet (ver)zuipen! Veere doet mee aan het provinciale project Laat ze niet (ver)zuipen!. Dit richt zich op het terugdringen van alcoholgebruik onder jongeren en op het verhogen van de startleeftijd. Door de integrale opzet van het project, zijn ook de beleidsterreinen handhaving en regelgeving betrokken. Dit is belangrijk omdat alleen voorlichting niet werkt. In Veere gaat het straathoekwerk van de Stichting Welzijn actief naar groepen hang jongeren toe. In samenwerking met Indigo wordt voorlichting aan deze jongeren gegeven, problematiek gesignaleerd en zo nodig jongeren naar hulp begeleid. Ook worden er in de kernen actief lokale plannen gemaakt om ouders en jongeren voor te lichten. Veere neemt deel aan het HALT project in het kader van Laat ze niet verzuipen. 17

18 Wat betreft andere genotmiddelen zoals roken en het gebruik van drugs verschillen jongeren in Veere niet met leeftijdsgenoten in Zeeland. Van de Veerse jongeren rookt 9% iedere dag. Van de groep jongeren die wel eens hebben gerookt, is de gemiddelde startleeftijd 14,1 jaar in Veere in vergelijking met 13,7 jaar gemiddeld in Zeeland. De startleeftijd ligt in Veere dus wat hoger. Van de Veerse jongeren heeft 2% recent hasj of wiet gebruikt. Het gebruik van harddrugs is minimaal (<1%). Een klein deel van de jongeren (4%) gebruikt op één avond wel eens alcohol samen met wiet. De combinatie van alcohol en drugs levert vaak extra en onverwachte risico s op. Het dubbele gebruik kan versterkend werken, maar de uitwerking is niet goed te voorspellen. Combigebruik wordt daarom afgeraden ( De bestaande voorlichting, zoals bijvoorbeeld het project de Gezonde School en Genotmiddelen, schenkt hieraan blijvend aandacht. In Veere doen meer dan de helft van de basisscholen mee aan het project Gezonde School en Genotmiddelen. Voorlichting over seksuele gezondheid blijft nodig Verliefdheid, intimiteit en seksuele ontwikkeling spelen een belangrijke rol in het leven van jongeren. Seksueel gedrag heeft zowel positieve als negatieve effecten op de gezondheid en het welzijn van mensen. Bijna één op de zes jongeren in Veere heeft wel eens geslachtsgemeenschap gehad. Bij de laatste keer geslachtsgemeenschap gebruikte 67% condooms en 73% een ander voorbehoedsmiddel of de pil. Net als in Zeeland schiet het kennisniveau op het gebied van voortplanting, soa en hiv, anticonceptie en maagdelijkheid op een aantal punten tekort, met name bij jongeren tussen de 12 en 14 jaar. De acceptatie van homoseksualiteit onder Zeeuwse jongeren blijkt net als elders in Nederland gering te zijn (de Graaf et al., 2012). Jongeren in Veere zijn zelfs nog minder tolerant dan hun Zeeuwse leeftijdsgenoten (zie figuur 9). Drie op de tien jongeren in Veere meent dat als iemand op school homoseksueel is, hij/zij dit niet eerlijk kan vertellen. Als iemand lesbisch/homo zou zijn in de klas dan zou ik... Zeeland Veere (zeker) laten merken dat diegene van mij af moet blijven 54 (zeker) in de pauze naast iemand anders gaan zitten * (zeker) geen vriendschap sluiten met diegene * % 60 Figuur 9 Houding homoseksualiteit onder jongeren (12 t/m 18 jaar) in Veere en Zeeland (Bron: Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jaar 2010, GGD Zeeland en SCOOP) *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Op het gebied van seksualiteit en relaties kunnen ouders hun kinderen al op jonge leeftijd waarden en normen bijbrengen. Ook kunnen zij hen begeleiden bij een gezonde seksuele ontwikkeling. Daarnaast spelen professionals in het onderwijs en het jongeren- en welzijnswerk een belangrijke rol bij het stimuleren van weerbaarheid, seksuele voorlichting en preventie van seksueel ongezond gedrag. Vanaf augustus 2012 is seksuele voorlichting en voorlichting over seksuele diversiteit verplicht in het onderwijs (kamerbrief november 2011, OCW). Eén van de dingen die Veere doet, is basisscholen 18

19 stimuleren om effectieve lespakketten zoals Lentekriebels in te voeren. Scholen rapporteren echter dat ze keuzes moeten maken uit de grote hoeveelheid lespakketten over diverse andere onderwerpen. In de praktijk blijkt dat scholen het specifieke aanbod op het gebied van seksualiteit en relaties redelijk beperkt vinden. Verder vinden in het kader van Sense 2 verschillende activiteiten plaats, zoals een maandelijks soa-sense spreekuur (voor Walcheren in Middelburg). Lees voor meer informatie verder in het themarapport Seksuele Gezondheid van jongeren in Zeeland. Eén op de acht vertoont meerdere risicofactoren tegelijk Verschillende soorten van ongezond gedrag komen vaak bij dezelfde jongeren voor, al dan niet in combinatie met psychische problemen. Van de jongeren in Veere vertoont 12% drie of meer risicogedragingen (overgewicht, wekelijks roken, recent alcoholgebruik, ooit gebruik cannabis, ooit seksuele gemeenschap gehad, emotionele problemen en gedragsproblemen). Dit is vergelijkbaar met Zeeland. Het is mogelijk dat de samenhang tussen risicogedragingen verklaard kan worden aan de hand van overkoepelende factoren zoals jeugdcultuur of experimenteergedrag. Interventies gericht op afzonderlijk risicogedrag moeten daarom onderling worden afgestemd, en bij voorkeur worden gecombineerd tot één aanpak (Schoemaker et al., 2008; van Dorsselaer et al., 2010). > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Jeugd 19 t/m 64 jaar: Gezonde volwassenen, gezonde toekomst Het bevorderen van de gezondheid van volwassenen levert op veel fronten voordeel op: vaak voeden volwassenen kinderen op en bovendien vormen zij de toekomstige ouderen. Bij de beoordeling van hun eigen gezondheid tillen mensen van middelbare leeftijd zwaar aan lichamelijke en psychische klachten. Een gezonde leefstijl kan veel uitval door ziekte (in zorg en werk) voorkomen. Het doel van het gezondheidsbeleid is dat burgers zo lang mogelijk deelnemen aan de samenleving en zelfstandig zijn, ook al hebben ze één of meer ziekten of aandoeningen. In Veere voelen volwassenen zich gezonder dan de gemiddelde Zeeuws. Ook hebben ze een wat gezondere leefstijl. Wel kampt ook in Veere een groot deel van de volwassen bevolking met overgewicht. Volwassenen in Veere voelen zich gezonder Veerse volwassenen voelen zich gezonder dan Zeeuwse volwassenen gemiddeld: 6% heeft een minder goede ervaren gezondheid, terwijl dit gemiddeld in Zeeland 11% is (figuur 10). Het aandeel volwassenen met een chronische ziekte is overigens niet afwijkend van Zeeland. Gezond voelen heeft lang niet altijd iets met ziek zijn te maken. Het betekent dat je dingen kunt doen die je wilt doen, dat je onafhankelijk bent, dat je je fit voelt en dat je in balans bent (zowel geestelijk als lichamelijk) (Hoeymans et al., 2010). Van de volwassenen in Veere met één of meerdere chronische aandoeningen ervaart 84% de eigen gezondheid als goed (98% mensen zonder chronische aandoeningen). 2 Op initiatief van het ministerie van VWS worden voor jongeren gratis en anonieme seksualiteitsspreekuren georganiseerd, zogenaamde Sense spreekuren. Daar kunnen jongeren terecht met vragen over seksualiteit, relaties, vrijen en anticonceptie maar ook met problemen rond seksueel overschrijdend gedrag of onbedoelde zwangerschap. Naast de spreekuren vinden ook andere activiteiten plaats. 19

20 Zeeland Veere Minder dan goede ervaren gezondheid 6* 11 Een of meerdere chronische aandoeningen % Figuur 10 Chronische aandoeningen en ervaren gezondheid onder volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Veere (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland) *significant verschil (niet berustend op toeval) met Zeeland Naast lichamelijke gezondheid is ook geestelijke gezondheid van belang. Mensen met een goede geestelijke gezondheid zijn in staat een zinvol, betrokken en productief leven te leiden, relaties met anderen aan te gaan en met tegenslagen om te gaan. Een goede geestelijke gezondheid is belangrijk voor het individu, maar zeker ook voor de maatschappij (denk maar aan zorgkosten en productieverlies). Bij bevorderen van de geestelijke gezondheid verdienen ook spanning en stress in de privé- en/of werksituatie aandacht. In Veere voelen volwassenen zich psychisch gezonder (zie figuur 11). Ook zijn in Veere minder volwassenen die een matig tot hoog risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie hebben. Veere Zeeland % * Voelt zich psychisch ongezond * Risico op ontwikkelen angststoornis of depressie Figuur 11 Psychische gezondheid volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Veere (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland) * significant verschil (niet berustend op toeval) met Zeeland Bijna de helft kampt met overgewicht Vergeleken met de gemiddelde Zeeuwse volwassene heeft de Veerse volwassene een gezondere leefstijl. Zo roken ze minder, ontbijten ze vaker, bewegen meer en sporten vaker (zie figuur 12). Het overmatig alcoholgebruik is even hoog. De meeste gezondheidswinst is te behalen door het verminderen van roken, gevolgd door het verminderen van overgewicht en het verminderen van overmatig alcoholgebruik (van der Lucht & Polder, 2010). Beweging is goed, zowel voor de lichamelijke als de geestelijke gezondheid. Een kwart van de volwassenen voldoet niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Veere heeft minder volwassenen met ernstig overgewicht (obesitas): 7% tegenover 12% Zeeuws gemiddeld. Van de volwassenen in Veere heeft 43% overgewicht, dit is vergelijkbaar met Zeeland. 20

21 80 60 Veere Zeeland 61 * 70 % * * * 34 0 Roker Overmatig alcoholgebruik Ontbijt niet dagelijks Voldoet niet aan NL Norm Gezond Bewegen Sport minder dan 1x per week Figuur 12 Leefstijl volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Veere (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland) *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Volwassenen 65 jaar en ouder: Gezondheid koesteren Bij gezond ouder worden, gaat het niet alleen om het voorkómen en uitstellen van ziekten en sterfte. Het betreft ook het voorkómen en terugdringen van beperkingen in het functioneren. En om het bevorderen van zelfredzaamheid, participatie en een goede kwaliteit van leven. Ouderen in Veere ervaren hun gezondheid beter en hebben minder beperkingen dan gemiddeld. Ze bewegen en sporten meer. Ongunstig is, dat in Veere meer ouderen een letstel hebben opgelopen. Ouderen in Veere voelen zich gezonder en hebben minder beperkingen Hoewel evenveel ouderen in Veere een chronische aandoening hebben als gemiddeld in Zeeland, ervaren zij hun gezondheid beter, zijn ze minder beperkt door hun lichamelijke gezondheid en hebben ze ook minder ADL-beperkingen. ADL staat voor Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen, zoals aankleden en wassen (zie figuur 13). Meer ouderen voelen zich psychisch gezond Verder voelen meer ouderen in Veere zich psychisch gezonder (zie figuur 14). Dit percentage is ten opzichte van 2007 niet veranderd. Van alle Zeeuwse gemeenten heeft Veere het laagste percentage o uderen met een verhoogd risico op angststoornis of depressie 28%, een stuk lager dan het gemiddelde van 34 %. Chronische aandoeningen 72 Matig tot slecht ervaren gezondheid 28 Zeeland 21 * Veere Beperkt door lichamelijke gezondheid ADL-beperkingen 11 * * 19 % *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Figuur 13 Lichamelijke gezondheid ouderen (65 jaar en ouder) in Veere (Bron: Ouderenmonitor 2010, GGD Zeeland) 21

22 % dat aan de beweegnorm voldoet % dat zich psychisch ongezond voelt * Veere Zeeland *significant verschil (niet berustend op toeval) met Zeeland **significant verschil (niet berustend op toeval) in vergelijking met 2007 Figuur 14 Psychische gezondheid ouderen (65 jaar en ouder) in Veere in 2007 en 2010 (Bron: Ouderenmonitor 2007 en 2010, GGD Zeeland) Zet in op bewegen bij ouderen Van de Veerse ouderen heeft 53% overgewicht, minder dan het Zeeuwse gemiddelde van 58%. Daarvan kampt 10% met ernstig overgewicht, ook dit is lager dan het gemiddelde (14%). Het aantal ouderen met overgewicht is niet veranderd ten opzichte van De problematiek van overgewicht lijkt enigszins te stabiliseren, maar stabiliseert wel op een te hoog niveau. Dit is ook landelijk het geval (Hoeymans et al., 2010). Zelfs op oudere leeftijd levert leefstijlverandering gezondheidswinst op (Zantinge et al., 2011). Zo is bekend dat aanpassingen in bewegen, voeding, alcoholgebruik en roken de kans op de sterfte aan verschillende aandoeningen verkleint. Bewegen is belangrijk; niet alleen voor het behoud van gezondheid maar ook voor het beperken van de gevolgen van ziekten. Daarnaast kan het achteruitgang in het functioneren, zelfredzaamheid en participatie in de maatschappij voorkomen. Ook om valongevallen te voorkomen, is voldoende beweging van belang * Veere Zeeland *significant verschil (niet berustend op toeval) met Zeeland Figuur 15 Bewegen onder ouderen (65 jaar en ouder) in Veere in 2007 en 2010 (Bron: Ouderenmonitor 2007 en 2010, GGD Zeeland) 22

23 Ouderen in Veere bewegen en sporten meer dan de gemiddelde Zeeuwse oudere. Zeven op de tien ouderen in Veere voldoet aan de norm gezond bewegen, meer dan in Zeeland (zie figuur 15) jarigen bewegen meer dan 75-plussers. Zo beweegt ruim de helft van de 75-plussers te weinig. Vergeleken met 2007 is het aantal ouderen dat in Zeeland aan deze norm voldoet licht gestegen. Ook in Veere is dit percentage gestegen, hoewel niet significant. In Veere sport 42% van de ouderen minimaal één keer per week, terwijl dit gemiddeld in Zeeland maar 33% is. In Veere zegt 8% van de ouderen gebruik te maken van sport- of bewegingactiviteiten voor ouderen vanuit een activiteiten- of dienstencentrum. Dit is vergelijkbaar met Zeeland als geheel (7%). Veere heeft diverse GALM- en Meer Bewegen voor Ouderen groepen. Ook zijn er diverse sportactiviteiten gericht op ouderen (bv koersbal). Daarnaast start binnenkort De Beweegkuur, een interventieprogramma voor mensen met overgewicht. Valpreventieprojecten zijn kosteneffectief Aandacht voor valpreventie is belangrijk. De verminderde mobiliteit en balans zijn de belangrijkste oorzaken van vallen bij ouderen. Valincidenten zijn de meest voorkomende privéongevallen bij ouderen met alle gevolgen van dien, zoals lichamelijk letsel en sociaal isolement (VWS, 2011). Van de Veerse ouderen heeft 15% in de afgelopen 3 maanden een letsel opgelopen, het hoogste percentage van alle Zeeuwse gemeenten. Dit is ook een flinke stijging ten opzichte van 2007: toen was dit 9%. Ook het Zeeuwse gemiddelde is in die periode gestegen: van 9% naar 11%. Vergeleken met andere gemeenten hebben in Veere relatief meer ouderen een ongeval opgelopen doordat ze zijn gestruikeld of zich verstapt hebben. Omdat onderzoek aantoont dat valpreventieprojecten voor gemeenten kosteneffectief zijn, is het raadzaam hier projectmatig op in te zetten. Door samenhang te creëren, extra te investeren in signalering en doorverwijzing naar effectieve interventies (zoals Tai Chi en cursus In balans) kunnen kosten op de Wmo worden bespaard. De Stichting Welzijn Veere geeft regelmatig een voorlichting over valpreventie. In het najaar zal extra aandacht geschonken worden aan veiligheid in en om het huis. Hier zal ook valpreventie bij betrokken worden. Overmatig alcoholgebruik is ook bij ouderen een probleem Eén op de tien ouderen in Veere rookt, vergelijkbaar met de gemiddelde Zeeuwse oudere. Wel zijn er in Veere meer ouderen die alcohol drinken: 82% tegenover 77% gemiddeld. Het aantal overmatige drinkers is in Veere echter niet hoger. Het aantal rokers en zware drinkers is ten opzichte van 2007 niet veranderd. Landelijk steeg tussen 1999 en 2008 het aantal ouderen met drankproblemen in de verslavingszorg. Onderzoek wijst uit dat ouderen minder goed tegen alcohol kunnen (Kuunders & van Laar, 2010). Ook kan overmatig alcoholgebruik de kans op een val vergroten en in combinatie met medicijnen een risico vormen. Alcoholgebruik is ook van invloed op het krijgen van ruim 60 chronische of acute aandoeningen (Kuunders & van Laar, 2010). > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Ouderen 23

24 3. Gezonde en veilige omgeving Bij een gezonde omgeving gaat de eerste gedachte al snel uit naar frisse lucht. Maar een gezonde omgeving is zoveel meer. Het is een omgeving waarin mensen zich veilig voelen, waar ze graag vertoeven, mensen ontmoeten en waar ze geen overlast ervaren. Ook dat is een verademing. Op het terrein van de leefomgeving kan de overheid een belangrijke rol spelen (de Kok et al., 2011). Dit hoofdstuk beschrijft de sociale omgeving van jongeren, volwassenen en ouderen, het belang van de inrichting van de wijk en de staat van de fysieke omgeving. 3.1 Sociale omgeving De sociale omgeving heeft grote invloed op het welzijn van burgers. Het is van belang dat burgers zich veilig voelen in hun omgeving. De belangrijkste sociale omgeving van kinderen en jongeren is hun gezin, de school en de buurt. Zo is het voor een goede sfeer op school belangrijk dat kinderen elkaar accepteren en elkaar niet pesten. Echter, uit onderzoek blijkt dat in Veere veel van de 9- en 10-jarigen worden gepest. Veel volwassenen brengen een groot deel van de tijd op hun werk door. Zij hebben daar contacten, naast hun gezin, de wijk en de verenigingen waarvan ze lid zijn. In Veere ervaren volwassenen een grotere sociale samenhang. Zowel volwassenen als ouderen voelen zich in Veere veiliger. Ouderen zijn vaak thuis of in een instelling voor verzorging of verpleging. Sommigen zijn actief in de maatschappij, maar bij veel ouderen krimpt de sociale omgeving. Eenzaamheid is voor veel ouderen een belangrijke risicofactor. Ook raken veel ouderen afhankelijk van (mantel)zorg. Maatschappelijke organisaties, zoals kerken, sportclubs en (buurt)verenigingen spelen een belangrijke rol in de sociale omgeving. Sociale netwerken beïnvloeden gedrag kinderen en jongeren De sociale omgeving in het gezin, de buurt en de school kan een bron van steun maar ook een bron van stress zijn voor kinderen en jongeren. De opvoeding en de sociale netwerken (waaronder steeds meer online netwerken) van jongeren beïnvloeden hun gedrag. Volwassenen kunnen bijdragen aan de gezondheid van de kinderen door zelf het goede voorbeeld te geven. Zij kunnen laten zien dat het respectvol omgaan met anderen (sociale diversiteit) een verrijking kan zijn. Ouders ontvangen advies over gezondheid en leefstijl van de Jeugdgezondheidszorg. Maar ook peuterspeelzalen, scholen, kinderdagverblijven, de buren en de trainer van de sportvereniging spelen een verantwoordelijke rol in de sociale omgeving van kinderen en jongeren. Met het gedrag dat zij vertonen zullen kinderen zich identificeren. Hun gedrag en opvattingen zullen zij overnemen. Een gezond pedagogisch klimaat helpt kinderen zich prettig te voelen op school en beter te presteren. Voor een goede sfeer op school is het belangrijk dat kinderen elkaar accepteren en elkaar niet pesten. Van de 9- en 10-jarigen in Veere wordt de helft gepest (zie figuur 16). Bij oudere kinderen is 7% slachtoffer van pesten op school ( 2 of 3x per maand). ). Veere heeft samen met Vlissingen en Middelburg verschillende cursussen binnen de onderwijssfeer. In 2012 worden de cursussen Plezier op school, Zorg op school en Preventie onderwijs georganiseerd. Zorgverleners rapporteren dat het vaak moeizaam is om dit onwenselijke gedrag (pesten) via ouders en leerkrachten aan te pakken. Als reden hiervoor worden genoemd o.a. handelingsverlegenheid en het vermijden van de confrontatie. Om gedragsverandering teweeg te brengen is het van groot belang om ouders, leerkrachten en alle mensen die met kinderen werken te ondersteunen om deze handelingsverlegenheid te overwinnen. 24