Lokaal rapport. gemeente Borsele. M.A.M. Vergouwe, K.W. Weterings

Transcriptie

1 Lokaal rapport gemeente Borsele M.A.M. Vergouwe, K.W. Weterings Goes, augustus 2012

2 Inhoud Voorwoord... 3 Inleiding De inwoners van Borsele Van levensfase naar levensfase: gezondheid en gedrag t/m 3 jaar: Ouders geven het voorbeeld t/m 11 jaar: Werken aan een goed fundament t/m 18 jaar: De brug naar volwassenheid t/m 64 jaar: Gezonde volwassenen, gezonde toekomst jaar en ouder: Gezondheid koesteren Gezonde en veilige omgeving Sociale omgeving Inrichting van de omgeving Buiten- en binnenmilieu Maatschappelijke participatie en zorg Arbeid Vrijwilligerswerk en mantelzorg Zorg, begeleiding en voorzieningen Extra aandacht voor kwetsbare groepen Sociaal economische gezondheidsverschillen Risicogezinnen Kwetsbare ouderen Meest kwetsbare burgers Conclusies en aanbevelingen Literatuur Gegevensbronnen Gezondheidsprofiel

3 Voorwoord Preventie loont. Dat is het eerste wat in me opkwam toen ik de resultaten van onze tweede rvtv zag. Veel zaken waarin we in Borsele de afgelopen periode hebben geïnvesteerd laten zien dat het een positief effect heeft gehad. De Regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning geeft een beeld over de gezondheidstoestand van onze inwoners, de trends en de verwachte toekomstontwikkelingen. Ik zie deze tweede rvtv dan ook als een test van ons huidige beleid en een advies voor ons toekomstig beleid. We zijn de afgelopen jaren goed bezig geweest met ons jeugdbeleid. Hierdoor scoort onze gemeente o.a. goed op het eet- en beweegpatroon van de leerlingen van de basisscholen, maar ook op de daling van het alcoholgebruik van de 14- en 15-jarigen. Al blijft het alcohol- en middelengebruik van onze jongeren altijd wel een aandachtspunt, we gaan daarvoor ook meer investeren in het bewustzijn van de ouders en opvoeders. Ons Centrum voor Jeugd en Gezin zal daar de komende periode speciale aandacht aan gaan schenken. In Borsele voelen minder volwassenen zich psychisch ongezond. Naar mijn mening zijn onze investeringen van de afgelopen periode, in bijvoorbeeld de eenzaamheidspreventie (zoals de Borselse Sprinter), goede voorbeelden, waardoor volwassenen en ouderen zich gezonder voelen. Maar er blijven ook altijd aandachtspunten, waar we als gemeente meer aandacht aan zouden kunnen geven. Als wethouder met o.a. Volksgezondheid in mijn portefeuille zou ik meer aandacht willen geven aan de zwakkeren in onze samenleving. Gezondheid is een heel belangrijk goed voor mensen, we moeten er daarom ook zuinig op zijn. De landelijke gezondheidsnota legt veel verantwoordelijkheid bij de burgers zelf. Dat is naar mijn mening goed voor diegene die dat aankunnen. Mensen die een lage Sociaal Economische Status (SES) hebben, lopen meer gezondheidsrisico dan anderen. Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat de levensverwachting van mensen met een lage SES korter is en met minder gezonde jaren. Dat maakt naar mijn mening dat gemeenten in Zeeland meer aandacht zouden moeten gaan geven aan deze doelgroep, daar is nog veel gezondheidswinst te halen. Ik wil de medewerkers van de GGD Zeeland, het RIVM en Scoop hartelijk danken voor de inzet die zij hebben gedaan voor de ontwikkeling van deze rvtv. We weten dankzij hun inzet dat we op de goede weg zijn en waar we nog wat te doen hebben. Conny Miermans, Wethouder gemeente Borsele. 3

4 Belangrijkste bevindingen Lang leve de Zeeuw! De levensverwachting in Borsele is hoger dan in Zeeland: mannen worden gemiddeld bijna 81 jaar en vrouwen 86 jaar. Borsele heeft minder 65-plussers en meer jongeren dan Zeeuws gemiddeld. Het bevolkingsaantal neemt nog licht toe (met 1%) in 2030 en tegelijkertijd neemt ook de grijze druk toe tot 53%. Chronische aandoeningen komen in Borsele iets minder voor dan in Zeeland. Hoewel dat percentage voor jarigen flink is gestegen (van 16% in 2007 tot 24% nu) ligt het nog steeds iets onder het Zeeuws gemiddelde. Van de volwassenen heeft 37% en van de ouderen 73% een chronische aandoening. In Borsele voelen de inwoners zich net zo gezond als gemiddeld in Zeeland; op psychische gezondheid scoren inwoners uit Borsele gemiddeld beter dan Zeeuwen in het algemeen, en voor volwassenen is dat verschil zelfs significant. Overgewicht en ernstig overgewicht bij kinderen, jongeren en volwassenen liggen onder het Zeeuws gemiddelde, terwijl Borsele met overgewicht bij ouderen net iets hoger scoort. Gezonde Zeeuwen: houden zo! In de Oosterschelderegio start 77% van de vrouwen met borstvoeding. Een derde van de jonge kinderen in Borsele speelt niet wekelijks buiten. Borselse volwassenen bewegen minder dan Zeeuws gemiddeld (significant: 59% tegen 34% Zeeuws). Van de Borselse ouderen voldoen er iets meer aan de beweegnorm dan Zeeuws gemiddeld. Het alcoholgebruik onder jarigen is afgenomen ten opzichte van 2007; toch drinken meer jarigen (24%) dan Zeeuws gemiddeld (20%). Voor overmatig alcoholgebruik bij volwassenen scoort Borsele hoger dan Zeeuws gemiddeld (13% tegen 10% Zeeuws); voor ouderen is geen verschil. Van de seksueel actieve jongeren in Borsele heeft ruim de helft niet altijd condooms gebruikt. Eén op de zeven jongeren in Borsele vertoont meerdere risicogedragingen tegelijk. Omgeving: vriend of vijand? In Borsele worden minder kinderen (9- en 10-jarigen) en jongeren (14- en 15-jarigen) gepest. Inwoners van Borsele voelen zich minder vaak onveilig, en dat geldt voor alle leeftijden; voor volwassenen is het verschil met Zeeland zelfs significant. (12% tegen 17% Zeeuws). Van de Borselse 9- en 10-jarigen is 3% zeer eenzaam. Van de volwassenen in Borsele voelt 33% weinig sociale samenhang binnen hun gemeenschap, en dat cijfer is significant lager dan het Zeeuws gemiddelde van 42%. In Borsele ervaren iets meer volwassenen geurhinder (10%) dan gemiddeld in Zeeland. Op alle indicatoren in het kader van binnenmilieu scoort Borsele beter dan gemiddeld in Zeeland; een uitzondering is voor schimmel- en/of vochtplekken in huis. 4

5 Alleen samen gezond Minder jarigen in Borsele doen een maatschappelijke stage (een kwart tegen 41% Zeeuws). Mantelzorg wordt in Borsele gegeven door zowel 14- en 15-jarigen (11%), volwassenen (11%) en ouderen (8%). Aantal inwoners wat vrijwilligerswerk doet is niet toegenomen. In Borsele zal voorlopig geen tekort aan huisartsen ontstaan (0,57 fte te veel in 2015). Van de ouderen in Borsele maakt 25% wel eens gebruik van een wmo-voorziening en 37% van een welzijnsvoorziening. Oog voor de kwetsbaren Borsele heeft iets meer laag opgeleide mensen: 36% van de 15- t/m 64-jarigen. In Borsele is 10% van de leerlingen een achterstandsleerling, Zeeuws is dat 13%. Het aantal voortijdig schoolverlaters in Borsele is 2%. Het percentage risicogezinnen in Borsele is 1,8%, Zeeuws 3,6%. Van de ouderen in Borsele is een vijfde kwetsbaar, ongeveer gelijk aan het Zeeuwse cijfer. 5

6 Inleiding Inzicht in lokaal gezondheidsbeleid Gemeenten hebben belangrijke taken en verantwoordelijkheden op het gebied van de publieke gezondheid. Een aantal daarvan is vastgelegd in de Wet publieke gezondheid (Wpg). Met de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de Wet werken naar vermogen (Wwnv), de transitie van de Awbz begeleiding en de structurele verandering van de jeugdzorg is de verantwoordelijkheid van de gemeente voor de publieke gezondheid verder toegenomen. Door deze en andere ontwikkelingen staan gemeenten voor de uitdaging om met een beperkt budget alle burgers te bedienen. Dat vereist keuzes. Om die goed te kunnen maken, is inzicht nodig in de lokale situatie en in de mogelijkheden om die situatie te beïnvloeden. De GGD Zeeland, adviseur op het terrein van Publieke Gezondheid, adviseert gemeenten bij de keuzes waar ze voor staan. Dit rapport helpt gemeenten om de regie op het gezondheidsbeleid te behouden en samen te werken met die partijen die hier handen en voeten aan kunnen geven. Oog voor de levensloop Elke Zeeuwse gemeente ontvangt een lokale rapportage. Deze rapporten beschrijven de drie niveaus waarop effectief beleid zich richt : het individuele niveau, de directe omgeving en de bredere maatschappij. Binnen deze niveaus hebben we oog voor de levensloop. Dit zijn de levensfasen die iedereen doorloopt: van pasgeborene, peuter, kleuter, schoolkind, puber, jongere, adolescent, volwassene en oudere. Bij deze verschillende levensfasen horen belangrijke gebeurtenissen. Een van de algemene principes is dat gebeurtenissen vroeg in de levensloop een grote invloed kunnen hebben op de verdere ontwikkeling van de levensloop. Een voorbeeld: vroeg succes in het onderwijs geeft een grotere kans om verder te stijgen in de loopbaan. Dit rapport staat niet alleen Dit rapport maakt deel uit van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) De regionale VTV van Zeeland bestaat uit verschillende deelrapporten, samenvattende kernboodschappen, een rapport per gemeente waarin de belangrijkste bevindingen voor die gemeente staan en de website De regionale VTV volgt op de nationale VTV. Deze wordt door het RIVM geschreven, in opdracht van het ministerie van VWS. De regionale en de nationale VTV staan aan de basis van het gezondheidsbeleid van respectievelijk gemeenten en het Rijk. In de regionale VTV staan gegevens uit de monitors van de GGD en tal van andere bronnen. Deze informatie wordt gebundeld en in samenhang gepresenteerd. Aan de hand van de cijfers zijn kernboodschappen voor beleid geformuleerd. De regionale VTV verscheen eerder in Waar mogelijk worden de huidige cijfers vergeleken met die van toen. Landelijke ontwikkelingen Transities dwingen gemeenten tot visie en regie op publiek gezondheidsbeleid. De landelijke overheid hevelt de komende jaren een fors aantal taken over naar gemeenten. Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen hebben dit in april 2011 met elkaar vastgelegd in de zogenaamde Bestuursafspraken Doel van deze afspraken is om te komen tot een compacte en slagvaardige overheid. Bijkomende doelstelling is om de huidige taken voor minder geld uit te voeren. Voor publieke gezondheid zijn met name de drie grote transities AWBZbegeleiding, jeugdzorg en werken naar vermogen van betekenis. Directe raakvlakken zijn er ook tussen de zorg voor leerlingen en gezinnen en de Wet Passend onderwijs. Gemeenten staan voor een grote opdracht. Zij zullen in korte tijd hun visie op deze complexe beleidsterreinen 6

7 moeten aanscherpen en daarbij op zoek gaan naar de balans tussen kwaliteit en kostenbesparing. De transities bieden ook kansen om schoon schip te maken met verouderd en inefficiënt beleid en er zal ruimte ontstaan voor innovatie en nieuwe combinaties van beleid en uitvoering. Regie en bijbehorende budgetten liggen primair bij gemeenten. Daardoor ontstaat voor hen meer ruimte om te sturen, ook op publiek gezondheidsbeleid. Details hierover kunt u verder lezen in het deelrapport publieke gezondheid. De gemeente Borsele Dit rapport schetst de gezondheidssituatie van de inwoners, de invloed van de omgeving en het maatschappelijk klimaat binnen de gemeente Borsele. Daarnaast zet het de belangrijkste aandachtspunten op een rij, beschrijft wat gedaan wordt en wat nog meer gedaan kan worden om de gezondheidssituatie te verbeteren. Tot slot wordt een aantal toekomstige uitdagingen beschreven. Deze verdienen aandacht in het lokale gezondheidsbeleid. Niet alle cijfers worden in de tekst besproken of zijn in de figuren terug te vinden. Daarom vindt u hier het gezondheidsprofiel voor de gemeente Borsele. Daarin zijn alle cijfers gebundeld, inclusief de significante verschillen. Leeswijzer In de tekst wordt gesproken over jonge kinderen (0 t/m 3 jaar), basisschoolkinderen (4 t/m 11 jaar), jongeren (12 t/m 18 jaar), volwassenen (19 t/m 64 jaar) en ouderen (65 jaar en ouder). Daar waar gemeente en Borsele staat, wordt de gemeente Borsele bedoeld en waar Zeeland staat, wordt de provincie Zeeland bedoeld. In de figuren worden de cijfers van Borsele gepresenteerd. Alleen waar deze significant verschillen van het Zeeuwse gemiddelde, wordt ook het Zeeuwse cijfer vermeld. - Hoofdstuk 1 beschrijft enkele kenmerken van de bevolking van Borsele - Hoofdstuk 2 beschrijft de gezondheidstoestand en leefstijl van de inwoners - Hoofdstuk 3 gaat in op een gezonde, sociale en veilige omgeving - Hoofdstuk 4 bespreekt de invloed van een aantal maatschappelijke ontwikkelingen, participatie en een aantal aspecten van zorg en welzijn - Hoofdstuk 5 gaat nader in op aandacht voor kwetsbare burgers en sociaaleconomische gezondheidsverschillen - Het rapport sluit af met conclusies en adviezen van de GGD Zeeland aan de gemeente. 7

8 1. De inwoners van Borsele De opbouw van de bevolking heeft grote invloed op de algemene gezondheidstoestand van die gemeente. Logisch immers want met het ouder worden, nemen de gezondheidsproblemen toe. Dit hoofdstuk beschrijft hoe de huidige bevolking van de gemeente Borsele is samengesteld. Ook werpen we een blik op de toekomst; met welke bevolkingsprognoses moet de gemeente Borsele rekening houden. Natuurlijk spelen ook andere kenmerken, zoals gezinssamenstelling en de sociaaleconomische status, een rol. Deze komen aan bod in de hierop volgende hoofdstukken. Borsele: een gemeente van contrasten De gemeente Borsele heeft ruim inwoners en bestaat uit 15 dorpen, waarvan Heinkenszand en s Gravenpolder de grootste zijn. Van de inwoners is 17% 65 jaar of ouder (CBS, 2012). Vergeleken met andere gemeenten in Zeeland valt de vergrijzing in Borsele mee. Borsele is een gemeente van contrasten. Enerzijds kenmerkt de gemeente zich door het Nationaal Landschap De Zak van Zuid-Beveland en anderzijds bevindt zich in Borsele het Sloegebied. Het Sloegebied is een grootschalig industrie- en havengebied waar ook een kerncentrale gevestigd is (Website gemeente Borsele). De levensverwachting in Borsele hoger De levensverwachting in Borsele is zowel voor mannen als vrouwen gestegen en ligt nog steeds hoger dan die in Zeeland. De levensverwachting is voor mannen bijna 81 jaar en voor vrouwen 86 jaar. De totale sterfte en de sterfte aan hart- en vaatziekten in Borsele is lager dan in Zeeland en Nederland. Overigens verdient de interpretatie van cijfers over levensverwachting en sterfte op gemeenteniveau enige terughoudendheid. Zeker in kleine gemeenten kan, vanwege de kleine sterfteaantallen, sprake zijn van toevalsfluctuaties. Daarnaast ligt de sterfte in gemeenten met verpleeg- en verzorgingshuizen relatief hoog en is de levensverwachting daardoor relatief laag. Borsele heeft geen verpleeghuizen, wel relatief veel woon- zorgcentra (wozoco s). Borsele ontgroent minder De verhouding tussen het aantal jongeren (0 tot 20 jaar) en de beroepsbevolking (20 tot en met 64 jaar) noemen we de groene druk. Het is een maat om de ontgroening in kaart te brengen. Een lage groene druk duidt op ontgroening. Voor Borsele geldt dat de groene druk in % bedraagt, ongeveer 5% hoger dan in Zeeland gemiddeld (CBS, 2012). 8

9 Aantal Figuur 1 Bevolkingsopbouw in gemeente Borsele (Bron: CBS 2012) De verhouding tussen het aantal ouderen (65+) en de beroepsbevolking (20 tot en met 64 jaar) noemen we de grijze druk. Het is een maat voor de vergrijzing. Een hoge grijze druk duidt op vergevorderde vergrijzing. De grijze druk bedraagt in Borsele 29% voor het jaar Dit percentage is 5% lager dan het Zeeuwse cijfer (34%) (CBS, 2012). Borsele vergrijst maar krimpt niet in de toekomst Volgens toekomstprognoses van de Provincie Zeeland van 2012 (PRIMOS, 2012) krimpt de Borselse bevolking niet. Deze zal in 2030 nog met 1% zijn toegenomen. Daarbij neemt de grijze druk echter wel toe tot 53%. Weinig allochtonen in Borsele De gemeente Borsele heeft relatief weinig allochtonen. Het aandeel westerse allochtonen bedraagt 6% (in Zeeland gemiddeld11%). Het aandeel niet-westerse allochtonen bedraagt in Borsele 2% (gemiddeld in Zeeland 5%) (CBS, 2011). 9

10 2. Van levensfase naar levensfase: gezondheid en gedrag En ze leefden nog lang en gelukkig. Uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde: lang en gezond leven. Zelfs als onze gezondheid minder wordt, willen we zo lang mogelijk blijven meedoen. Dat laatste is ook het streven van de gemeente. En terecht, een gezonde en gelukkige bevolking is immers lonend voor de samenleving en de economie als geheel. Met de meeste burgers in Borsele gaat het goed. Ze voelen zich gezond, kunnen meedoen in de maatschappij en functioneren zoals ze dat zelf graag willen. Natuurlijk zijn er ook inwoners die zich niet gezond voelen. Omdat de factoren die van invloed zijn op de gezondheid per levensfase veranderen, spitst effectief gezondheidsbeleid zich toe op de verschillende levensfasen. Dit hoofdstuk beschrijft de gezondheidstoestand en leefstijl van jongeren, volwassenen en ouderen. De cijfers bieden belangrijke aanknopingspunten voor preventie en integraal beleid. 0 t/m 3 jaar: Ouders geven het voorbeeld De meeste kleine kinderen zijn gezond en ontwikkelen zich goed. De ouders hebben door de opvoeding en hun voorbeeldgedrag grote invloed op de leefstijl en de gezondheid van hun kind. Al voor de geboorte wordt de gezondheid van baby s op tal van manieren beïnvloed. Zo zijn roken, drinken en stress tijdens de zwangerschap schadelijk voor het ongeboren kind. Borstvoeding is voor het pasgeboren kind de beste voeding. Met betrekking tot een aantal risicofactoren wijken jonge kinderen in Borsele niet af van Zeeland. Ook in Borsele kijken ze al op jonge leeftijd veel televisie en drinken ze veel frisdrank. Een groot deel van de jonge kinderen speelt niet wekelijks buiten en poetst de tanden onvoldoende. Driekwart van de vrouwen start met borstvoeding Voor de groei van kleine kinderen is goede voeding belangrijk. Moedermelk is de beste voeding; het kind heeft minder kans op infecties, allergieën en overgewicht. Het Terneuzen Onderzoek naar Preventie (TOP) bevestigt dit. Bovendien heeft het geven van borstvoeding ook positieve gezondheidseffecten voor de moeder. In de Oosterschelderegio start ruim driekwart van de moeders met borstvoeding (zie figuur 2). 10

11 % dat met borstvoeding start Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen 65 Figuur 2 Percentage gestart met borstvoeding in Zeeland naar regio (Bron: Peiling Melkvoeding van zuigelingen in Borstvoeding in de provincie Zeeland. TNO, 2011) Gezond gedrag begint al op jonge leeftijd Zodra kinderen iets ouder zijn, begint het aanleren van gezond gedrag. Vooral de leefstijl en het gedrag van de ouders is van invloed op de gezondheid van het jonge kind. Wat betreft leefstijl wijken jonge kinderen in Borsele niet af van het Zeeuwse gemiddelde (zie figuur 3). Net als elders in Zeeland kijkt een vijfde al op jonge leeftijd twee uur per dag of meer televisie. Verder drinkt ruim 6% meer dan drie glazen frisdrank per dag en speelt een derde niet wekelijks buiten % Niet elke dag ontbijten Eet niet elke dag groente en fruit Drinkt meer dan 3 glz frisdrank per dag Speelt niet wekelijks buiten Kijkt 2 uur of meer per dag televisie en/of computeren Poetst de tanden onvoldoende Gaat niet jaarlijks naar de tandarts Figuur 3 Leefstijl van jonge kinderen (3-4 jaar) in Borsele (Bron: Monitor Ouders Jonge Kinderen, Jeugdmonitor Zeeland) Bij gezond gedrag hoort ook het (leren) tandenpoetsen. De laatste jaren gaat het echter steeds slechter met de kindergebitten in Nederland (Bron: Signalementen Mondzorg, College voor Zorgverzekeringen). Een deel van de, met name jongste, kinderen gaat niet tijdig naar de tandarts. Een gezond gebit heeft gedurende het hele leven positieve invloed op veel gezondheidsaspecten zoals sociale ontwikkeling (Klages et al, 2004) en hart- en vaatziekten (de Oliveira, 2010). Bovendien wordt een verband vermoed tussen ontstekingen van tandvlees en kaakbot bij de moeder en het risico op bijvoorbeeld vroeggeboorten (Kunnen et al, 2010). Verder is er een duidelijke relatie met een gezonde leefstijl. Het is 11

12 daarom belangrijk om tanden poetsen vroeg in het leven als gezonde gewoonte aan te leren. In Borsele poetst een derde van de jonge kinderen de tanden onvoldoende (minder dan 2x per dag) en bijna één op de acht gaat niet jaarlijks naar de tandarts (zie figuur 3). Vroege opsporing van taal- en spraakproblemen door logopedisch spreekuur Taal is nodig voor het leren organiseren van waarnemingen, bij het richten van gedachten, bij het controleren van handelingen en bij het helpen onthouden en aanpassen van emoties. Het belang van een goed verlopende taalontwikkeling als voorwaarde voor een goede cognitieve, sociaal-emotionele ontwikkeling en de latere leerprestaties is groot. Problemen in de spraak- en taalontwikkeling hebben al vroeg negatieve effecten op de communicatie van en met het kind. Met behulp van vroegtijdige signalering en interventie wordt in een vroeg stadium van de ontwikkelingsachterstand ingegrepen door de logopedist van de Jeugdgezondheidszorg. Het doel hiervan is verergering van de achterstand voorkomen en het scheppen van voorwaarden voor een verdere optimale ontwikkeling (Cox et al., 2011; van Agt, 2011). In de Zeeuws Vlaamse gemeenten vindt sinds 2007 maandelijks een logopedisch spreekuur plaats. Dit is bedoeld voor kinderen van 0 tot 4 jaar. Op advies van de jeugdarts en/of -verpleegkundige worden kinderen preventief gescreend. Van de gescreende peuters werd in 2010 bijna de helft (48%) voor behandeling doorverwezen naar een particuliere logopedist. Preventie op jonge leeftijd voorkomt hiermee extra zorgbehoefte in de toekomst. > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Jeugd 4 t/m 11 jaar: Werken aan een goed fundament Op de basisschool leren kinderen de basis van onder andere rekenen en taal en wordt het fundament voor gespreksvaardigheden gelegd. Kinderen leren steeds meer op hun eigen benen staan en bepalen vaker hun eigen keuzes. Gezond gedrag en een gezonde levensstijl verdienen nu alle aandacht. Natuurlijk is het een onderwijstaak om de gezondheid te bevorderen, maar ook het gezin blijft onverminderd belangrijk. Ouders dienen hun kinderen te beschermen tegen ongezondheid en hen weerbaar te maken tegen alle verleidingen die op ze afkomen. Gezond eten en voldoende bewegen De basis voor een gezond gewicht is gezond eten en voldoende bewegen. Aandacht voor een gezonde leefstijl is al vanaf jonge leeftijd belangrijk. Overgewicht heeft immers op alle leeftijden gevolgen voor de gezondheid. Kinderen hebben bijvoorbeeld een verhoogd risico op diabetes en een vergrote kans op (ernstig) overgewicht op latere leeftijd. Overgewicht kan zowel de oorzaak als het gevolg zijn van psychische problemen. Zo kan het zijn dat kinderen met overgewicht minder goed kunnen meedoen met buiten spelen of sporten. Maar het kan ook zijn dat kinderen gepest worden en daardoor veel gaan snoepen. 12

13 Figuur 4 toont de overgewichtcijfers van een aantal leeftijdsgroepen. Overgewicht neemt toe met de leeftijd. Vergeleken met de vorige periode ( ) is het percentage kinderen met overgewicht nagenoeg stabiel gebleven. 13jr 13 10jr 14 5jr jr % overgewicht Figuur 4 Overgewicht bij kinderen en jongeren in Borsele (Bron: Jeugdgezondheidszorg GGD Zeeland, ) Wat betreft het eet- en beweegpatroon wijken basisschoolkinderen in Borsele niet veel af van het Zeeuwse gemiddelde. Van de 9- en 10-jarigen eet 8% niet dagelijks een ontbijt. In deze leeftijdscategorie is in Borsele 67% lid van een sportvereniging en dat is minder dan gemiddeld in Zeeland (73%). Borsele heeft de afgelopen jaren geïnvesteerd in het BOSproject de gezonde brede school. BOS staat voor Buurt Onderwijs Sport en is met ondersteuning vanuit de landelijke overheid uitgevoerd. In 2011 is dit project geëvalueerd. Uit de evaluatie is gebleken dat implementatie van aandacht voor bewegen, overgewicht, pesten en samenwerken zeer wenselijk is. > Lees hier meer over in hoofdstuk 3 over Gezonde en veilige omgeving Lekker in je vel minstens zo belangrijk! Naast lichamelijke gezondheid is het ook belangrijk dat kinderen lekker in hun vel zitten en weinig problemen ervaren. Psychosociale problemen bij basisschoolkinderen kunnen leiden tot allerlei beperkingen en gedrags- en leerproblemen. Uit diverse onderzoeken blijkt dat ernstige gedragsproblemen al vroeg in het leven ontstaan. Bovendien blijven deze problemen opmerkelijk vaak bestaan op volwassen leeftijd. Van de 10-jarigen in Borsele heeft 8% een verhoogde SDQ-score 1. (Zeeland 10%). Dit is een indicatie voor psychosociale problematiek en wordt berekend tijdens het preventief gezondheidsonderzoek van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ). Kinderen met een verhoogde SDQ-score krijgen, in overleg met de ouders, een vervolgonderzoek door de JGZ of worden doorverwezen naar andere instanties. Eén op de zes kinderen ervaart de eigen gezondheid als minder goed (zie figuur 5). 1 Met behulp van de Strength and Difficulties Questionnaire (SDQ) kan het percentage 10-jarigen met een indicatie voor psychosociale problematiek bepaald worden. Deze SDQ-score wordt berekend uit 25 vragen die betrekking hebben op de onderdelen: hyperactiviteit/ aandachtstekort, emotionele problemen, problemen met leeftijdsgenoten, gedragsproblemen en prosociaal gedrag (gedrag dat anderen helpt). Een verhoogde score (boven de 14) betekent dat het kind een indicatie heeft voor psychosociale problematiek, de jeugdverpleegkundige beoordeelt vervolgens of er inderdaad sprake is van psychosociale problematiek. 13

14 Minder goede ervaren gezondheid 16 Verhoogde SDQ-score 8 % Figuur 5 Psychische gezondheid van basisschoolleerlingen in Borsele en Zeeland (Bron: Monitor Primair Onderwijs 2010, Jeugdmonitor Zeeland; Preventieve Gezondheidsonderzoeken 10-jarigen 2010, Jeugdgezondheidszorg GGD Zeeland) *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Jeugd 12 t/m 18 jaar: De brug naar volwassenheid De pubertijd is een fase van grote veranderingen. De overwegend kleinschalige basisschool wordt verruild voor de grootschalige scholen van het Voortgezet Onderwijs. Deze scholen staan meestal verder van de eigen vertrouwde omgeving. Van deze jongeren verwachten we veel. We willen bijvoorbeeld dat ze zich verantwoord gedragen in het verkeer en gezond seksueel gedrag vertonen. Maar er zijn veel verleidingen en de hersenen van jongeren zijn nog volop in ontwikkeling. Daarom verdient ook hun weerbaarheid alle aandacht. Weerbare jongeren kunnen de verleidingen van telefoon, ongezonde tussendoortjes, roken en alcohol beter weerstaan. Hoewel betrokkenheid van ouders niet altijd meer op prijs wordt gesteld, is deze nog steeds belangrijk. Ouders fungeren als goed voorbeeld en stellen grenzen. Toename van chronische aandoeningen. Bijna een kwart van de 14- en 15-jarigen in Borsele (24%) heeft één of meerdere door een arts vastgestelde chronische aandoeningen. De meest voorkomende aandoeningen zijn astma, eczeem, migraine en buikklachten. Vergeleken met 2007 is in Borsele het aantal 14- en 15-jarigen met een chronische aandoening toegenomen (was 16%). Met de toename, waarvan de oorzaak niet bekend is, is Borsele op het Zeeuws gemiddelde gekomen. Wat betreft ervaren gezondheid, psychosociale problemen en suïcidegedachten gaan Borselse en Zeeuwse cijfers gelijk op (zie figuur 6). Psychische klachten bij jongeren kunnen allerlei gevolgen hebben zoals een verhoogd risico op schooluitval, criminaliteit, slechte fysieke en geestelijke gezondheid en verslaving. 14

15 Chronische aandoening 24 Minder goede ervaren gezondheid 15 Suïcidegedachten 13 Heeft zich in de put of somber gevoeld % Figuur 6 Lichamelijke en psychische gezondheid jongeren in Borsele (Bron: Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jaar 2010, GGD Zeeland en SCOOP; Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland) Meer jongeren voldoen aan de beweegnorm Van de 13-jarigen heeft 13% overgewicht (zie figuur 4). Voor de bestrijding van overgewicht bij jongeren is het belangrijk dat de gezonde keuze makkelijk en goedkoop is. Jongeren gaan minder gezond eten en minder bewegen naarmate ze ouder worden. Ze worden daartoe op veel plaatsen en op veel manieren verleid. Ook in Borsele is dit zo (zie figuur 7). Het is daarom belangrijk om hen weerbaar te maken tegen deze verleidingen. Ook moet de omgeving uitnodigen tot gezond leven. Positief is dat in Borsele meer jongeren voldoen aan de norm gezond bewegen % 0 14 Niet elke dag ontbijten 52 Eet niet elke dag groente en fruit 68 Borsele Drinkt meer dan 3 glz frisdrank per dag 32* Zeeland 43 Voldoet niet aan norm gezond bewegen Kijkt 2 uur of meer Is geen lid van een per dag televisie sportvereniging en/of computeren Figuur 7 Leefstijl van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Borsele (Bron: Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jaar 2010, GGD Zeeland en SCOOP) *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland > Lees hier meer over in hoofdstuk 3 over Gezonde en veilige omgeving 15

16 % jarigen in Borsele Alcoholgebruik begint minder vroeg, maar te veel jongeren drinken nog te vaak en teveel Hersenen groeien en ontwikkelen zich tot het 23 e levensjaar. Alcohol heeft een negatieve werking op die ontwikkeling en op schoolprestaties. Bovendien brengt het jongeren regelmatig in onveilige situaties. Het terugdringen van het alcoholgebruik is ook in de landelijke politiek een belangrijk speerpunt. In Borsele is de gemiddelde startleeftijd van de jongeren die wel eens alcohol hebben gedronken 13,9 jaar net als in Zeeland. Het aantal jongeren dat alcohol drinkt, is nog steeds te hoog. Jongeren die alcohol drinken, drinken vaak te jong, te vaak en teveel. Zo dronk driekwart (76%) van de 16- t/m 18-jarigen recent alcohol en 48% is een binge drinker (5 glazen alcohol of meer per gelegenheid in de voorgaande vier weken) ooit alcohol recent alcohol binge drinken Figuur 8 Alcoholgebruik 14- en 15-jarigen in Borsele in 2007 en 2011 (Bron: Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland) Positief is dat in Borsele het alcoholgebruik onder jarigen is gedaald, vergeleken met 2007 (zie figuur 8). Integrale projecten, zoals Laat ze niet (ver)zuipen!, (zie tekstblok 1) maar ook de frisfeesten die samen met de jongerenraden worden georganiseerd, dragen hier hun steentje aan bij. Tekstblok 1 Laat ze niet (ver)zuipen! Borsele doet via regionale participatie in de Oosterschelderegio mee aan het provinciale project Laat ze niet (ver)zuipen!. Dit richt zich op het terugdringen van alcoholgebruik onder jongeren en op het verhogen van de startleeftijd. Door de integrale opzet van het project, zijn ook de beleidsterreinen handhaving en regelgeving betrokken. Dit is belangrijk omdat alleen voorlichting niet voldoende werkt. Wat betreft andere genotmiddelen zoals roken en het gebruik van drugs verschillen jongeren in Borsele niet met leeftijdsgenoten in Zeeland. Van de Borselse jongeren rookt 9% iedere dag en heeft 4% recent hasj of wiet gebruikt. Het gebruik van harddrugs is minimaal (<2%). Een klein deel van de jongeren (4%) gebruikt op één avond wel eens alcohol samen met wiet. De combinatie van alcohol en drugs levert vaak extra en onverwachte risico s op. De middelen versterken elkaars werking en de uitwerking is niet te voorspellen. Combigebruik wordt daarom afgeraden 2. De bestaande voorlichting, zoals 2 Bron: 16

17 bijvoorbeeld het project de Gezonde School en Genotmiddelen, dient hieraan blijvend aandacht te schenken. Voorlichting over seksuele gezondheid blijft nodig Verliefdheid, intimiteit en seksuele ontwikkeling spelen een belangrijke rol in het leven van jongeren. Seksueel gedrag heeft zowel positieve als negatieve effecten op de gezondheid en het welzijn van mensen. Ruim één op de zes jongeren in Borsele heeft wel eens geslachtsgemeenschap gehad. Bij de laatste keer geslachtsgemeenschap gebruikte 63% een condoom en 75% een ander voorbehoedsmiddel zoals de pil. Net als in Zeeland schiet het kennisniveau op het gebied van voortplanting, soa en hiv, anticonceptie en maagdelijkheid op een aantal punten tekort, met name bij jongeren tussen de 12 en 14 jaar. De acceptatie van homoseksualiteit onder Zeeuwse jongeren blijkt net als elders in Nederland gering te zijn. Jongeren in Borsele blijken iets minder tolerant te zijn dan in Zeeland (zie figuur 9). Een vijfde van de jongeren in Borsele meent dat als iemand homoseksueel is, hij/zij dit niet eerlijk op school kan vertellen. Als iemand lesbisch/homo zou zijn in de klas dan zou ik... Zeeland Borsele (zeker) laten merken dat diegene van mij af moet blijven 59 (zeker) in de pauze naast iemand anders gaan zitten 31 35* (zeker) geen vriendschap sluiten met diegene % 80 Figuur 9 Houding homoseksualiteit onder jongeren (12 t/m 18 jaar) in Borsele en Zeeland (Bron: Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jaar 2010, GGD Zeeland en SCOOP) *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Op het gebied van seksualiteit en relaties kunnen ouders hun kinderen al op jonge leeftijd waarden en normen bijbrengen. Ook kunnen zij hen begeleiden bij een gezonde seksuele ontwikkeling. De gemeente Borsele wil via de CJG s aandacht geven aan het programma Lentekriebels, een programma voor het primair onderwijs. Daarnaast spelen professionals in het onderwijs en het jongeren- en welzijnswerk een belangrijke rol bij het stimuleren van weerbaarheid, seksuele voorlichting en preventie van seksueel ongezond gedrag. Vanaf augustus 2012 is seksuele voorlichting en voorlichting over seksuele diversiteit verplicht in het onderwijs (kamerbrief november 2011, OCW). Met financiële steun van de overheid trekt het Anti-DiscriminatieBureau Zeeland een project om seksuele diversiteit onder de aandacht te brengen van met name jongeren in het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. Secundaire doelgroep zijn de kinderen op de basisschool. Verder vinden in het kader van Sense 3 verschillende activiteiten plaats, zoals een maandelijks soa-sense spreekuur. 3 Op initiatief van het ministerie van VWS worden voor jongeren gratis en anonieme seksualiteitsspreekuren georganiseerd, zogenaamde Sense spreekuren. Daar kunnen jongeren terecht met vragen over seksualiteit, relaties, 17

18 Eén op de zeven vertoont meerdere risicofactoren tegelijk Verschillende soorten van ongezond gedrag komen vaak bij dezelfde jongeren voor, al dan niet in combinatie met psychische problemen. Van de jongeren in Borsele vertoont 14% drie of meer risicofactoren (overgewicht, wekelijks roken, recent alcoholgebruik, ooit gebruik cannabis, ooit seksuele gemeenschap gehad, emotionele problemen en gedragsproblemen). Dit is vergelijkbaar met Zeeland. Het is mogelijk dat de samenhang tussen risicogedragingen verklaard kan worden aan de hand van overkoepelende factoren zoals jeugdcultuur of experimenteergedrag. Interventies gericht op afzonderlijk risicogedrag moeten daarom onderling worden afgestemd, en bij voorkeur worden gecombineerd tot één aanpak (Schoemaker et al., 2008; van Dorsselaer er al., 2010). In de nieuwe nota lokaal gezondheidsbeleid zal hieraan aandacht worden besteed. > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Jeugd 19 t/m 64 jaar: Gezonde volwassenen, gezonde toekomst Blijvend investeren in het bevorderen van de gezondheid van volwassenen levert op veel fronten voordeel op: vaak voeden volwassenen kinderen (rolmodel) op en bovendien vormen zij de toekomstige ouderen. Bij de beoordeling van hun eigen gezondheid tillen mensen van middelbare leeftijd zwaar aan lichamelijke en psychische klachten. Een gezonde leefstijl kan veel uitval door ziekte (in het verlenen van zorg en bij de uitvoering van werk) voorkomen. Het doel van het gezondheidsbeleid is dat burgers zo lang mogelijk deelnemen aan de samenleving en zelfstandig zijn, ook al hebben ze één of meer ziekten of aandoeningen. In Borsele heeft vier op de tien volwassenen een chronische ziekte. Eén op de tien volwassenen in Borsele voelt zich psychisch ongezond, dat is minder dan gemiddeld. Op het gebied van leefstijl valt nog veel winst te behalen. Bijna de helft van de volwassenen heeft overgewicht en een kwart rookt. In Borsele bewegen de volwassenen minder dan de gemiddelde Zeeuw. Driekwart van de chronisch zieken ervaart gezondheid als goed. In Borsele heeft bijna vier op de tien volwassenen minimaal één chronische ziekte of aandoening (zie figuur 10). Dit wil overigens niet zeggen dat mensen die een ziekte hebben, zich niet gezond voelen. Gezond voelen heeft lang niet altijd iets met ziek zijn te maken. Het betekent dat je dingen kunt doen die je wilt doen, dat je onafhankelijk bent, dat je je fit voelt en dat je in balans bent (zowel geestelijk als lichamelijk) (Hoeymans et al., 2010). Van de volwassenen in Borsele met één of meerdere chronische aandoeningen ervaart driekwart de eigen gezondheid als goed. vrijen en anticonceptie maar ook met problemen rond seksueel overschrijdend gedrag of onbedoelde zwangerschap. Naast de spreekuren vinden ook andere activiteiten plaats. 18

19 Minder dan goede ervaren gezondheid 9 Een of meerdere chronische aandoeningen % Figuur 10 Chronische aandoeningen en ervaren gezondheid onder volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Borsele (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland) Naast lichamelijke gezondheid is ook geestelijke gezondheid van belang. Mensen met een goede geestelijke gezondheid zijn in staat een zinvol, betrokken en productief leven te leiden, relaties met anderen aan te gaan en met tegenslagen om te gaan. Een goede geestelijke gezondheid is belangrijk voor het individu, maar zeker ook voor de maatschappij (denk maar aan zorgkosten en productieverlies). Bij bevorderen van de geestelijke gezondheid verdienen ook spanning en stress in de privé- en/of werksituatie aandacht. In Borsele voelt 11% van de volwassenen zich psychisch ongezond (zie figuur 11), dit is minder dan in Zeeland gemiddeld. Een derde van de volwassenen in Borsele heeft een matig tot hoog risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie % * 14 0 Voelt zich psychisch ongezond Risico op ontwikkelen angststoornis of depressie Figuur 11 Psychische gezondheid volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Borsele (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland) Bijna de helft kampt met overgewicht Nog veel volwassenen hebben een ongezonde leefstijl (zie figuur 12). De meeste gezondheidswinst is te behalen door het verminderen van roken, gevolgd door het verminderen van overgewicht en het verminderen van overmatig alcoholgebruik. Beweging is goed, zowel voor de lichamelijke als de geestelijke gezondheid. Wat betreft leefstijl verschilt de volwassen bevolking in Borsele niet veel van de gemiddelde Zeeuw, met uitzondering van bewegen. In Borsele bewegen en sporten de volwassenen minder. 19

20 % 0 26 Roker Overmatig alcoholgebruik Borsele Zeeland Ontbijt niet dagelijks 41 * 34 Voldoet niet aan NL Norm Gezond Bewegen 59 * 53 Sport minder dan 1x per week Figuur 12 Leefstijl volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Borsele (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland) *significant verschil (niet berustend op toeval) met gemiddelde van Zeeland Van de volwassenen in Borsele heeft ruim vier op de tien (43%) overgewicht, waarvan 11% zelfs ernstig (obesitas). Borsele doet mee aan Elke stap telt om mensen vanaf 55 jaar in beweging te houden. Verder zal Borsele gebruik maken van de mogelijkheden van VWS voor sportcoaches in de buurt. Het ministerie van VWS heeft immers afspraken gemaakt met de VNG, NOC*NSF en VNO-NCW en MKB-Nederland voor het programma sport en bewegen in de buurt. Dit zal terugkomen in de nieuwe gezondheidsnota. Borsele stimuleert bewegen voor volwassenen en ouderen vanaf 55 jaar middels het aanbieden van het project: Elke stap telt. (zie tekstblok 2) Tekstblok 2 Elke stap telt Middels Elke stap telt biedt de gemeente aan de 55+ inwoners een uniek wandelproject, wat als doel heeft binnen 10 weken de conditie te verbeteren. Samen met andere gemeenten en Sport Zeeland is dit project uit België Zeeland binnengehaald. Via het project gaan 55plussers wandelen. Zowel de niet actieve senioren, de minder actieve senioren als de sportieve senioren kunnen meedoen. Bij dit project is de stappenteller essentieel. Alle deelnemers krijgen bij aanvang van het project een professionele stappenteller en een persoonlijk wandelprogramma, afgestemd op de conditie bij aanvang. Zo bouwen deelnemers rustig hun conditie op. Tevens wordt met de groep eenmaal in de week samen gewandeld en krijgen de deelnemers informatie over thema s die betrekking hebben op de gezondheid. Goed voor de conditie en voor de sociale contacten. > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Volwassenen 65 jaar en ouder: Gezondheid koesteren Bij gezond ouder worden, gaat het niet alleen om het voorkómen en uitstellen van ziekten en sterfte. Het betreft ook het voorkómen en terugdringen van beperkingen in het functioneren. En om het bevorderen van zelfredzaamheid, participatie en een goede kwaliteit van leven. Driekwart van de ouderen in Borsele heeft een chronische aandoening en minder ouderen voelen zich psychisch ongezond. 20

21 % dat zich psychisch ongezond voelt Tweederde van de ouderen voldoet niet aan de beweegnorm en bijna één op de twaalf is een overmatige drinker. Eenzelfde aantal rookt en dit is een daling ten opzichte van Driekwart van de ouderen heeft een chronische aandoening Driekwart van de ouderen in Borsele heeft één of meer chronische aandoeningen (zie figuur 13). Het aantal ouderen met diabetes is gestegen van 11% in 2007 tot 16% in Bijna drie op de tien ouderen in Borsele ervaart een slechte gezondheid. Chronische aandoeningen 73 Matig tot slecht ervaren gezondheid 28 Beperkt door lichamelijke gezondheid 33 ADL-beperkingen 13 Figuur 13 Lichamelijke gezondheid ouderen (65 jaar en ouder) in Borsele (Bron: Ouderenmonitor 2010, GGD Zeeland) Bijna één op de zes ouderen voelt zich psychisch ongezond Van de ouderen in Borsele voelt 15% zich psychisch ongezond (zie figuur 14). Dit is vergelijkbaar met In Zeeland is het percentage gedaald van 19% naar 17%. Het percentage ouderen met een verhoogd risico op angststoornis of depressie is 33%. Onder 75-plussers is dit een stuk hoger dan onder de jongere leeftijdsgroep: 43% tegenover 27% % Borsele Zeeland Figuur 14 Psychische gezondheid ouderen (65 jaar en ouder) in Borsele in 2007 en 2010 (Bron: Ouderenmonitor 2007 en 2010, GGD Zeeland) Zet in op bewegen bij ouderen Van de ouderen in Borsele heeft 59% overgewicht. Daarvan kampt 14% met ernstig overgewicht. Dit is vergelijkbaar met De problematiek van overgewicht lijkt enigszins te stabiliseren, maar stabiliseert wel op een te hoog niveau. Dit is ook landelijk het geval (Hoeymans et al., 2010). 21

22 % dat voldoet aan norm gezond bewegen Zelfs op oudere leeftijd levert leefstijlverandering gezondheidswinst op (Zantinge et al., 2011). Zo is bekend dat aanpassingen in bewegen, voeding, alcoholgebruik en roken de kans op de sterfte aan verschillende aandoeningen verkleint. Bewegen is belangrijk; niet alleen voor het behoud van gezondheid maar ook voor het beperken van de gevolgen van ziekten. Daarnaast kan het achteruitgang in het functioneren, zelfredzaamheid en participatie in de maatschappij voorkomen. Ook om valongevallen te voorkomen, is voldoende beweging van belang Borsele Zeeland Figuur 15 Bewegen onder ouderen (65 jaar en ouder) in Borsele in 2007 en 2010 (Bron: Ouderenmonitor 2007 en 2010, GGD Zeeland) Tweederde van de ouderen in Borsele voldoet aan de norm gezond bewegen (zie figuur 15) jarigen bewegen meer dan 75-plussers. Zo beweegt ruim de helft van de 75-plussers te weinig. Vergeleken met 2007 is het aantal ouderen dat in Zeeland aan deze norm voldoet licht gestegen. In Borsele is dit ook het geval, hoewel niet significant. In Borsele zegt 8% van de ouderen gebruik te maken van de sport- of bewegingsactiviteiten voor ouderen georganiseerd vanuit het vrijwilligershuis. Vanuit het vrijwilligershuis wordt Elke stap telt aangeboden; het project stimuleert mensen om meer te gaan bewegen d.m.v. wandelen met een stappenteller, en wordt gekoppeld aan voorlichtingsbijeenkomsten over bijvoorbeeld voeding. Verder worden structureel fietstochten en dansmiddagen voor senioren georganiseerd en wordt nagedacht over het opzetten van een beweegtuin. Minder letsels bij ouderen in Borsele Aandacht voor valpreventie is belangrijk. De verminderde mobiliteit en balans zijn de belangrijkste oorzaken van vallen bij ouderen. Valincidenten zijn de meest voorkomende privéongevallen bij ouderen met alle gevolgen van dien, zoals lichamelijk letsel en sociaal isolement (Bron: 9. nota VWS, mei 2011). Van de Borselse ouderen heeft 7% in de afgelopen 3 maanden letsel opgelopen, minder dan de 11% in Zeeland gemiddeld. Twee op de tien ouderen heeft letsel opgelopen door een valongeval. 22

23 Roken sinds 2007 gedaald Qua roken en alcohol drinken wijkt Borsele niet af van Zeeland. Wel zien we dat het aantal rokers in Borsele sinds 2007 is gedaald. Nu rookt 8% van de ouderen. Daarnaast is 8% een overmatige drinker (mannen; meer dan 21 glazen per week. Vrouwen; meer dan 14 glazen per week). Landelijk steeg tussen 1999 en 2008 het aantal ouderen met drankproblemen in de verslavingszorg. Onderzoek wijst uit dat ouderen minder goed tegen alcohol kunnen ( Ook kan overmatig alcoholgebruik de kans op een val vergroten en in combinatie met medicijnen een risico vormen. Alcoholgebruik is ook van invloed op het krijgen van ruim 60 chronische of acute aandoeningen (Kuunders en van Laar, 2010). Via het vrijwilligershuis geeft de gemeente aandacht aan alcohol-, drugs en medicijngebruik, soms gekoppeld het thema verkeersveiligheid. > Meer informatie? Lees verder in het deelrapport Ouderen 23

24 3. Gezonde en veilige omgeving Bij een gezonde omgeving gaat de eerste gedachte al snel uit naar frisse lucht. Maar een gezonde omgeving is zoveel meer. Het is een omgeving waarin mensen zich veilig voelen, waar ze graag vertoeven, mensen ontmoeten en waar ze geen overlast ervaren. Ook dat is een verademing. Op het terrein van de leefomgeving kan de overheid een belangrijke rol spelen (de Kok et al., 2011). Dit hoofdstuk beschrijft de sociale omgeving van jongeren, volwassenen en ouderen, het belang van de inrichting van de wijk en de staat van de fysieke omgeving. 3.1 Sociale omgeving De sociale omgeving heeft grote invloed op het welzijn van burgers. Het is van belang dat burgers zich veilig voelen in hun omgeving. De belangrijkste sociale omgeving van kinderen en jongeren is hun gezin, de school en de buurt. Zo is het voor een goede sfeer op school belangrijk dat kinderen elkaar accepteren en elkaar niet pesten. Veel volwassenen brengen een groot deel van de tijd op hun werk door. Daarnaast hebben zij contacten met hun gezin, de wijk en de verenigingen waarvan ze lid zijn. Ouderen zijn vaak thuis of in een instelling voor verzorging of verpleging. Sommigen zijn actief in de maatschappij, maar bij veel ouderen krimpt de sociale omgeving. Eenzaamheid is voor veel ouderen een belangrijke risicofactor. Ook raken veel ouderen afhankelijk van (mantel)zorg. Maatschappelijke organisaties, zoals kerken, sportclubs en (buurt)verenigingen spelen een belangrijke rol in de sociale omgeving. Minder kinderen worden gepest De sociale omgeving in het gezin, de buurt en de school kan een bron van steun maar ook een bron van stress zijn voor kinderen en jongeren. De opvoeding en de sociale netwerken (waaronder steeds meer online netwerken) van jongeren beïnvloeden hun gedrag. Volwassenen kunnen bijdragen aan de gezondheid van de kinderen door zelf het goede voorbeeld te geven. Ouders ontvangen advies over gezondheid en leefstijl van de Jeugdgezondheidszorg. Maar ook peuterspeelzalen, scholen en kinderdagverblijven spelen een rol in de sociale omgeving van kinderen en jongeren. Een gezond pedagogisch klimaat helpt kinderen zich prettig te voelen op school en beter te presteren. Voor een goede sfeer op school is het belangrijk dat kinderen elkaar accepteren en elkaar niet pesten. In Borsele worden kinderen minder gepest dan gemiddeld in Zeeland (zie figuur 16). Dit geldt voor zowel de 9- en 10-jarigen als de 14- en 15-jarigen. 24

25 60 52 Borsele Zeeland 45 * 40 % 20 0 Wordt gepest (9-10 jr) 3 * Slachtoffer van pesten** (14-15 jr) 7 Figuur 16 Pesten onder kinderen en jongeren in Borsele (Bron: Monitor Primair Onderwijs 2010; Monitor klas 3 voortgezet onderwijs 2011, Jeugdmonitor Zeeland) *significant verschil (niet berustend op toeval) met Zeeland **Slachtoffer van pesten: minimaal 2 keer per maand gepest op school Gepest worden vergroot gevoelens van eenzaamheid en depressie. Het kan bestaande problemen verergeren. Slachtoffers gaan zichzelf minder leuk vinden, vertrouwen hun leeftijdsgenoten niet en zijn bang om naar school te gaan. Die gevoelens kunnen leiden tot een verder isolement en een diepere depressie hetgeen nog meer pestgedrag uitlokt (NJI, 2012). Hoewel zij wel naar school gaan en lid zijn van verenigingen, hebben eenzame kinderen geen betekenisvolle sociale contacten (Smit & van Gorsel, 2005). Zeer eenzaam noemen we kinderen die noch een vriend(in), noch iemand anders hebben om alles mee te bepraten. Beperkt eenzaam zijn kinderen die geen vriend(in) hebben, maar wel een ander persoon, bijvoorbeeld vader of moeder, om dingen mee te bespreken. Niet eenzaam zijn de kinderen die aangeven in ieder geval een vriend(in) te hebben om mee te praten. Van de 9- en 10-jarigen in Borsele is 3% zeer eenzaam en 18% een beetje eenzaam. Dit is vergelijkbaar met het Zeeuwse gemiddelde. Scholen, ouders en verenigingen moeten dit bij deze kinderen kunnen signaleren en helpen bij het ontwikkelen van betekenisvolle contacten. Van de 14- en 15-jarigen voelt 17% zich weleens onveilig De buurt waarin kinderen en jongeren opgroeien is belangrijk voor hun ontwikkeling. In een gezonde buurt voelen jongeren zich veilig. Van de Zeeuwse 14- en 15-jarigen voelt 17% zich overdag en/of s avonds/ s nachts zich wel eens onveilig (zie figuur 17). 25