Monitor alternatieve instroom in de sector voortgezet onderwijs

Transcriptie

1 Monitor alternatieve instroom in de sector voortgezet onderwijs

2 Monitor alternatieve instroom in de sector voortgezet onderwijs November 2011

3 CAOP, Den Haag November 2011 Yvonne Hoogeveen Rob Hoffius Marjolein van Dijk CAOP Research Lange Voorhout 9-13 Postbus CN Den Haag Telefoon Fax Rapportage Stageonderzoek Stedendriehoek Het gebruik van cijfers en teksten is toegestaan mits de bron daarbij duidelijk wordt vermeld. Drukfouten en/of andere onvolkomenheden voorbehouden. CA 209 Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 2

4 Inhoudsopgave Samenvatting, conclusies en aanbevelingen...4 Samenvatting en conclusies...4 Aanbevelingen Inleiding Onderzoeksvragen Onderzoeksmethode Leeswijzer Alternatieve opleidingen tweedegraads docent Kopopleiding tot tweedegraads docent Educatieve minor Duale lerarenopleiding Zij-instroom opleiding Leraar in opleiding Alternatieve opleidingen eerstegraads docent Hbo masteropleiding tot eerstegraads docent Eerst de klas Assistent van de leraar Overige alternatieve instroom Vissen uit eigen vijver Herintreders Van pabo naar tweedegraads docent Ervaringen alternatieve instroom nader belicht Vergelijking van ervaringen met instroomvormen Vergelijking van benodigde begeleiding bij instroomvormen Ervaringen zittende docenten met alternatieve instroom Samenspel opleiding, persoonlijkheid en achtergrond Bijdrage alternatieve instroom aan totale instroom Verwachte tekort Alternatieve instroom Instroom Gediplomeerden Toekomstbeeld Literatuur...47 Tabellenboek...49 Bijlage: Lerarenbeurs...52 Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 3

5 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Hieronder vindt u eerst de samenvatting en de conclusies van het onderzoek, gevolgd door aanbevelingen. Samenvatting en conclusies De komende jaren wordt verwacht dat het lerarentekort in het voortgezet onderwijs (vo) oploopt tot fte in Om deze reden zijn de afgelopen jaren verschillende alternatieve instroomvormen in het leraarsberoep ingevoerd. Het gaat om instroomvormen aanvullend op de instroom vanuit de reguliere lerarenopleidingen. Op verzoek van de CAO-tafel vo heeft het CAOP Research onderzoek uitgevoerd naar de beschikbaarheid van alternatieve instroom voor de onderwijsarbeidsmarkt en de kwaliteit van deze instroom. CAOP Research heeft hiertoe literatuur bestudeerd en kwantitatief en kwalitatief onderzoek uitgevoerd onder schoolleiders. Deze monitor heeft een tweeledig doel: 1. Inzicht verschaffen in de omvang van de alternatieve instroom vanuit zijinstroom, educatieve minors, persoonlijke assistenten van de leraar (PAL s) en mogelijke andere alternatieve opleidingenroutes 2. Inzicht verschaffen in de kwaliteit van de alternatieve instroom. Hiertoe zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: 1. Vanuit welke opleidingsroutes doet zich alternatieve instroom voor in het vo? 2. Hoeveel bevoegden zijn in 2010 voortgekomen uit deze alternatieve instroom? 3. Hoeveel bevoegden zijn in 2011 te verwachten uit deze alternatieve instroom? 4. Welke ervaringen hebben scholen met deze alternatieve instroom? 5. Hoe gaan scholen om met deze diversiteit op de arbeidsmarkt? Als last resort of als gewenste bijdrage aan het personeelsbestand als onderdeel van een open-deuren-beleid? 6. In hoeverre kunnen de alternatieve bronnen bijdragen aan het bestrijden van het verwachte tekort? Vele opleidingsroutes voor het docentschap Uit het onderzoek blijkt dat de alternatieve instroom naar de onderwijsarbeidsmarkt afkomstig is vanuit vele (alternatieve) opleidingsroutes. Naast de instroom vanuit de reguliere opleidingen tot tweede en eerstegraads docent, is er alternatieve instroom vanuit de kopopleiding tot tweedegraads docent, de educatieve minor opleiding, de duale lerarenopleiding, de zij-instroomopleiding en de hbo master. Daarnaast wordt ook bijgedragen aan de instroom door vissen uit eigen vijver, herintreders en pabodocenten die zich tot tweedegraads docent doorontwikkelen. Tot slot komt uit het onderzoek een positief beeld naar voren over de opbrengsten van het project gericht op persoonlijk assistenten van de leraar (PAL). De PAL betreft weliswaar onbevoegde assistenten, maar de verwachting is dat het uiteindelijk zal leiden tot nieuwe docenten in het onderwijs. Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 4

6 Aantal bevoegden vanuit alternatieve instroom Zoals is af te lezen in onderstaande tabel, zijn in 2009 ongeveer bevoegden voortgekomen uit alternatieve opleidingsroutes. Aantal gediplomeerden alternatieve lerarenopleidingen Opleiding Aantal Kopopleiding tweedegraads * 2 Educatieve minor 149 Duale lerarenopleiding (2egraads) 130 Duale lerarenopleiding (1 e graads hbo) - Zij-instromers Onbekend Hbo master eerstegraads deeltijd 319 Hbo master eerstegraads voltijd 865 Totaal Als gezegd wordt naast deze alternatieve opleidingsroutes ook bijgedragen aan de instroom door vissen uit eigen vijver, herintreders en pabo-docenten die zich tot tweedegraads docent doorontwikkelen en is de verwachting dat het PAL-project op termijn ook nieuwe docenten oplevert. Cijfers hierover zijn vooralsnog niet bekend. Ervaren kwaliteit alternatieve instroom van invloed op begeleiding Als we de ervaringen met de kwaliteit van deze alternatieve instroom afzetten tegen de ervaringen met de reguliere instroom, kunnen we concluderen dat de ervaringen met docenten afkomstig van de reguliere lerarenopleiding tweede en eerste graad het meest positief zijn. Ook de docenten afkomstig van de eerstegraads hbo masteropleiding en de vissen uit eigen vijver worden als goed beoordeeld, op zowel vakinhoudelijk als didactisch vlak. Van de docenten afkomstig van de tweedegraads kopopleiding en de educatieve minor beoordeelt men vooral de vakkennis als goed. De didactische en pedagogische vaardigheden behoeven wel aandacht. Bij docenten met een duale opleiding- of pabo-achtergrond is men juist tevreden over de praktijkervaring en minder over de vakkennis. Bij zij-instromers en herintreders is de kwaliteit van de didactische vaardigheden een belangrijk aandachtspunt. Hieronder is dit schematisch weergegeven. Het gaat daarbij om indicaties van de ervaren kwaliteit wat betreft vakinhoudelijke en didactische vaardigheden van de alternatieve instroom. In de betreffende hoofdstukken van het rapport wordt dit nader uitgewerkt en toegelicht. Ervaren kwaliteit alternatieve instroom Instroomvorm Vakinhoudelijke kennis Didactische vaardigheden Hbo master eerstegraads + + Vissen uit eigen vijver + + Kopopleiding tweedegraads + +/- Educatieve minor + +/- 1 Bron: HBO-raad, peildatum 1 oktober 2010, bewerkt door stamos.nl; Hovius e.a., 2010; Centerdata, Verwerkt in cijfers reguliere opleiding tot tweedegraads docent Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 5

7 Duale lerarenopleiding +/- + Pabo-gediplomeerden +/- + Zij-instromers + - Herintreders + - De ervaren kwaliteit van de alternatieve instroom heeft invloed op de mate en inhoud van de begeleiding die de docenten nodig hebben. De begeleiding voor docenten afkomstig van de zij-instroom-, educatieve minor- en tweedegraads kopopleiding richt zich daarom voornamelijk op het pedagogisch didactisch vlak. Dit geldt ook voor de begeleiding van herintreders. Voor docenten met een duale opleidings- of paboachtergrond is begeleiding gericht op vakkennis essentiëler. Alternatieve instroom niet altijd gericht op tekortvakken Uit het onderzoek blijkt dat de alternatieve instroom niet altijd is opgeleid voor de tekortvakken (exacte vakken en talen). Zo komt naar voren dat studenten op de kopopleiding tot tweedegraads docent vooral omgangskunde, algemene economie en pedagogiek volgen. Bij zij-instromers zien we wel dat ze voornamelijk gericht zijn op tekortvakken. Pabo-gediplomeerden worden voornamelijk op tekortvakken ingezet. Toekomstverwachting positief voor reguliere én alternatieve opleidingsroutes Uit onderzoek onder schoolleiders blijkt dat voor de leraren met een hbo master en de vissen uit eigen vijver de verwachting voor de toekomst in het onderwijs positief is. Bij beide vormen van instroom geven de schoolleiders uit het onderzoek aan dat ze hen voor vacatures in aanmerking zouden laten komen. Hetzelfde geldt voor zijinstromers en herintreders, ondanks dat hun didactische vaardigheden aandacht behoeven. Mogelijke verklaringen hiervoor zijn dat deze groepen direct inzetbaar zijn op tekortvakken en dat ze praktijkervaring meebrengen in het onderwijs. Wat betreft de educatieve minor komt uit de enquête een positiever toekomstbeeld naar voren dan uit de diepte-interviews. Het beeld is hierdoor iets minder duidelijk. Men ziet de educatieve minor wel als een goede opstap naar de universitaire lerarenopleiding. Tot slot zien schoolleiders een toekomst in het onderwijs voor de PAL-lers. Ze hebben weliswaar geen lesbevoegdheid, maar het PAL-project biedt een goede mogelijkheid voor studenten om kennis te maken met het onderwijs en blijkt hen te stimuleren door te studeren voor een bevoegdheid. Onderstaand is dit schematisch weergeven. Voor de nadere uiteenzetting verwijzen we naar de rapporttekst. Toekomstbeeld alternatieve instroom Instroomvorm Toekomstbeeld Hbo master eerstegraads + Vissen uit eigen vijver + Zij-instromers +/- Herintreders +/- Educatieve minor +/- PAL + Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 6

8 Mix belangrijk van ervaren docenten en alternatieve instroom In interviews geven schoolleiders aan dat bij het samenstellen van een lerarenteam vooral de mix van docenten afkomstig uit verschillende opleidingsroutes leidt tot een optimaal resultaat. Het wordt namelijk als verrijking gezien dat mensen verschillende achtergronden hebben en dito ervaring meebrengen. Echter, zo blijkt uit de gesprekken met schoolleiders, het blijft van belang dat naast relatief onervaren docenten ook ervaren docenten in het team zitten. Onvoldoende alternatieve instroom om lerarentekort op te heffen In 2016 is ongeveer fte aan docenten vanuit alternatieve instroom nodig. In 2009 bedraagt het aantal gediplomeerden van alternatieve lerarenopleidingen ongeveer Echter, deze gediplomeerden zullen veelal niet voor de tekortvakken zijn opgeleid, zoals blijkt uit de gegevens over de kopopleiding (paragraaf 2.1). Zelfs als we ervan uitgaan dat dit wel zo is en ervan uitgaande dat deze gediplomeerden een full time betrekking als docent zullen accepteren, wordt het lerarentekort bij gelijkblijvende aantallen in de komende jaren weliswaar kleiner, maar blijft er nog steeds een tekort van ruim fte s. Doordat het aanbod van de alternatieve instroom hoogstwaarschijnlijk onvoldoende aansluit bij de behoefte aan instroom op het gebied van tekortvakken, is het probleem dus groter dan deze fte s. Aanbevelingen Aangezien de huidige instroom vanuit reguliere lerarenopleidingen, alternatieve opleidingsvormen en overige alternatieve instroom onvoldoende is om het lerarentekort op te vangen, blijven extra inspanningen op instroom van nieuwe docenten in het vo essentieel. Lerarenopleidingen, vo-scholen, overheid en sociale partners dienen hierbij hun krachten te bundelen om het effect zo groot mogelijk te laten zijn. Promoten opleidingen voor tekortvakken In eerste instantie dienen inspanningen zich richten op het vergroten van de instroom naar reguliere lerarenopleidingen waar de tekorten het grootst zijn, namelijk in de exacte vakken en de talen. Het verbeteren van het vrij negatieve imago van het leraarsvak en het promoten van de opleidingen waar de tekorten zich het sterkst voordoen, kan hiertoe bijdragen. Hier ligt een taak voor zowel de lerarenopleidingen zelf, de overheid, sociale partners als ook de vo-scholen zelf. Instroom vergroten op hbo master en vissen uit eigen vijver Als we de verschillende alternatieve opleidingsroutes nader bezien, kunnen we constateren dat vooral de docenten die via een hbo master van tweedegraads naar eerstegraads docent zijn doorgegroeid en de vissen uit eigen vijver gewild zijn op scholen. Vanuit deze behoefte geredeneerd, is het wenselijk dat er maatregelen worden genomen om de instroom vanuit deze groepen te vergroten zodat in deze behoefte kan worden voorzien. Wederom geldt dat de instroom vooral gericht dient te zijn op de tekortvakken aangezien daar de nood het hoogst is. Docenten vanuit andere alternatieve instroom extra begeleiding bieden Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 7

9 Gezien de grootte van het lerarentekort (naar verwachting fte in 2016) zijn ook extra inspanningen nodig op de andere alternatieve instroomvormen zoals zijinstromers, herintreders, de kopopleiding, de educatieve minor en de duale- en paboopleiding. Voor deze opleidingen geldt wel dat veel begeleiding nodig is op didactisch vlak dan wel op het gebied van vakkennis, afhankelijk van de opleidingsvorm. Vo-scholen, hogescholen en universiteiten dienen hiertoe in samenwerking met elkaar een goede begeleidingsstructuur op te ontwikkelen zodat de begeleiding effectief kan worden vormgegeven. Zo geldt voor zij-instromers en herintreders dat veel begeleiding nodig is op didactisch vlak. Ook docenten die instromen vanuit de kopopleiding tot tweedegraads leraar behoeven begeleiding op didactische vaardigheden, zij het in mindere mate. Voor de educatieve minor kan is begeleiding en ondersteuning nodig op het gebied van vakkennis. Voor docenten met een duale opleidings- of pabo-achtergrond is eveneens begeleiding nodig gericht op vakkennis, maar dit geldt in mindere mate dan bij de educatieve minor. Bij de begeleiding van de docenten die via alternatieve opleidingsvormen in het vo starten, is het belangrijk lering te trekken uit de recente inzichten rond begeleiding. Zo is voor het verbeteren van de vakkennis naast het inzetten van vakcoaches en vakopleiders ook het gebruik van peer teaching of tandemlessen zinvol. Daarbij begeleiden een ervaren en een nieuwe docent samen een grote groep leerlingen, gewoonlijk parallelklassen. De docenten kunnen in dit traject van elkaar leren. Deze vorm van begeleiding is ook van belang bij het verbeteren van didactische vaardigheden. Daarnaast zijn intervisie, mentorschap, lesbezoeken, intervisie, coaching en video interactie begeleiding zinvolle begeleidingsvormen als het gaat om het verbeteren van didactische vaardigheden 3 4. Voor enkele van deze instroomvormen - zoals de kopopleiding, maar waarschijnlijk ook de vervolgopleiding die pabo-gediplomeerden volgen - geldt dat gestimuleerd moet worden dat de instroom vooral gericht is op de tekortvakken. Hier is een rol weggelegd voor de lerarenopleidingen om studenten te stimuleren en te adviseren een opleiding te volgen in een tekortvak. De overheid kan hieraan in faciliterende zin aan bijdragen. Tevens is een rol weggelegd voor de vo-scholen zelf. Het gaat dan vooral om het bewaken dat gediplomeerden op die vakken worden ingezet waarvoor ze zijn opgeleid. PAL-project voortzetten Aanbevolen wordt voorts om de stimuleringsbijdrage voor het PAL-project voort te zetten. De ervaringen met het PAL-project zijn overwegend positief en verwacht wordt dat dit voor de toekomst extra docenten zal opleveren. Financiële bijdragen voortzetten Bovengenoemde inspanningen hebben het meeste effect als de financiële bijdragen zoals de lerarenbeurs, zij-instroombeurs, de bijdrage voor scholen die educatieve minoren aanstellen en de stimuleringsbijdrage voor de PAL blijven bestaan; dit vanwege de drempelverlagende werking die deze bijdragen hebben. 3 Bron: SBO, Bron: SBO, 2009 Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 8

10 Alternatieve instroom periodiek monitoren Om de komende jaren te blijven volgen hoe de kwantiteit en kwaliteit van de alternatieve instroomvormen zich ontwikkelen, wordt aanbevolen de alternatieve instroom periodiek, bijvoorbeeld (twee)jaarlijks in kaart te brengen op aantal bevoegden die het oplevert en de kwaliteit die vo-scholen in de praktijk ervaren bij deze alternatieve instroom. Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 9

11 1. Inleiding In dit hoofdstuk vindt u de aanleiding voor het onderzoek, de onderzoeksvragen (1.1), de methode van onderzoek (1.2) en een leeswijzer (1.3). De komende jaren wordt een oplopend tekort verwacht aan leraren voor het voortgezet onderwijs (vo).uit ramingen van de onderwijsarbeidsmarkt in opdracht van de directie Leraren van het Ministerie van OCW blijkt dat het tekort in 2016 maximaal zal zijn en fte zal bedragen 5. In de WIO 2012 is het verwachte tekort in 2016 omhoog aangepast naar fte. Om hierop in te spelen zijn de afgelopen jaren diverse vormen van instroom in het lerarenbestand ingevoerd. Deze manieren van instroom doen zich voor naast de reguliere instroom van de lerarenopleiding. Aangezien het duidelijk is dat met de instroom van de lerarenopleidingen niet voldoende in de komende vacatures kan worden voorzien, is inzicht in deze extra (potentiële) instroom van groot belang. Daarbij gaat het enerzijds om inzicht in de huidige en (mogelijke) toekomstige aantallen. Anderzijds gaat het om de kwaliteit van deze alternatieve instroom volgens degenen waar deze instroom voor bedoeld is: de scholen. De CAO-tafel vo heeft het CAOP Research gevraagd dit onderzoek uit te voeren. 1.1 Onderzoeksvragen Deze monitor heeft een tweeledig doel: 1. Inzicht verschaffen in de omvang van de alternatieve instroom vanuit zijinstroom, educatieve minors, persoonlijke assistenten van de leraar (PAL s) en mogelijke andere alternatieve opleidingenroutes 2. Inzicht verschaffen in de kwaliteit van de alternatieve instroom. Hiertoe zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: 1. Vanuit welke opleidingsroutes doet zich alternatieve instroom voor in het vo? 2. Hoeveel bevoegden zijn in 2010 voortgekomen uit deze alternatieve instroom? 3. Hoeveel bevoegden zijn in 2011 te verwachten uit deze alternatieve instroom? 4. Welke ervaringen hebben scholen met deze alternatieve instroom? 5. Hoe gaan scholen om met deze diversiteit op de arbeidsmarkt? Als last resort of als gewenste bijdrage aan het personeelsbestand als onderdeel van een opendeuren-beleid? 6. In hoeverre kunnen de alternatieve bronnen bijdragen aan het bestrijden van het verwachte tekort? 5 Bron: CentERdata, 2010 Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 10

12 1.2 Onderzoeksmethode Gedeeltelijk zijn gegevens uit bestaande rapporten gedestilleerd. Dit zijn onder meer rapporten over specifieke acties voor bepaalde doelgroepen en een recent rapport over de educatieve minor. Verder zijn cijfers opgevraagd bij OCW en de Inspectie van het Onderwijs. Voorts zijn de opleidingsinstituten benaderd die alternatieve vormen aanbieden, zoals scholing voor zij-instromers en educatieve minors. Om de ervaringen van scholen in kaart te brengen met deze alternatieve instroom, zijn schoolleiders en opleidingscoördinatoren van scholen via het SBO-panel bevraagd. Daarnaast zijn veertien telefonische interviews gehouden met schoolleiders en opleidingscoördinatoren. De resultaten van de interviews zijn indicatief van aard. De bevraging via het SBO-panel heeft plaatsgevonden in de periode van 21 maart tot en met 20 april ResearchNed beheert dit panel in opdracht van het SBO. Voor het onderzoek zijn alle panelleden uit het voortgezet onderwijs uitgenodigd om een internetenquête in te vullen. Daarnaast zijn ook alle school- en locatieleiders benaderd die niet aan het SBO-panel deelnemen. De totale steekproef kwam hiermee (in beginsel) uit op 850 personen. Vanwege tegenvallende respons is medio april 2011 besloten om daarnaast alle opleidingscoördinatoren die in dienst zijn bij de scholen uit te nodigen voor het onderzoek. In totaal hebben 236 personen de enquête ingevuld. De respons op de initiële mailing was twintig procent en die onder opleidingscoördinatoren 7,5 procent. De telefonische interviews zijn gevoerd van 11 mei tot en met 7 juni Hiertoe zijn schoolleiders en opleidingscoördinatoren benaderd die in de enquête hadden aangegeven te willen meewerken aan een diepte-interview. 1.3 Leeswijzer Voorin deze monitor vindt u de samenvatting en conclusies. Hoofdstuk 2 belicht de alternatieve opleidingen tot tweedegraads docent, waaronder de educatieve minor en de zij-instroomopleiding. Naast cijfermatige informatie komen ook de ervaringen aan bod die scholen hebben met docenten afkomstig uit deze opleidingen. In hoofdstuk 3 wordt hetzelfde gedaan voor de opleiding tot eerstegraads docent. De assistent van de leraar komt aan bod in hoofdstuk 4. In hoofdstuk 5 vindt u een toelichting op overige alternatieve instroom, zoals herintreders. Hoofdstuk 6 zet de ervaringen met verschillende vormen van alternatieve instroom tegen elkaar af. Hoofdstuk 7, tot slot, gaat in op de verwachte bijdrage van de alternatieve instroom aan de totale instroom van docenten op de onderwijsarbeidsmarkt. In deze monitor worden docenten afkomstig uit alternatieve opleidingsroutes vergeleken met gewone leraren. Met gewone leraren wordt in deze monitor leraren bedoeld die al jaren in het onderwijs werken 6. 6 Hieronder kan een enkele docent zitten met bijvoorbeeld een zij-instroomopleiding. Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 11

13 2. Alternatieve opleidingen tweedegraads docent De reguliere manier om een tweedegraads onderwijsbevoegdheid te behalen is door het afronden van een lerarenopleiding aan een hogeschool. Met een tweedegraads bevoegdheid kan men lesgeven aan de eerste drie klassen van de havo en het vwo, het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) en het beroepsonderwijs en volwasseneducatie (bve). Zoals in onderstaande tabellen 1 en 2 is af te lezen, stromen in 2010 ruim studenten in op deze opleiding en in 2009 behalen ruim studenten een diploma. Tabel 1: Aantal instromers reguliere lerarenopleidingen 2egraads Voltijd Deeltijd Totaal Tabel 2: Aantal diploma s reguliere lerarenopleidingen 2 e graads Voltijd Deeltijd Totaal De laatste jaren zijn naast deze reguliere opleiding tot tweedegraads docent een aantal alternatieve opleidingsroutes ontwikkeld om een tweedegraads bevoegdheid te behalen. Dit zijn: - de kopopleiding tot tweedegraads docent (paragraaf 2.1) - de educatieve minor (paragraaf 2.2) - de duale lerarenopleiding (paragraaf 2.3) en - de zij-instroomopleiding (paragraaf 2.4). Met deze alternatieve opleidingsroutes wordt beoogd te voorzien in het lerarentekort. Deze vormen worden hierna achtereenvolgens behandeld. Daarnaast biedt de leraar in opleiding eveneens de mogelijkheid om in het tekort te voorzien. Ook deze vorm van instroom op de onderwijsarbeidsmarkt zal in dit hoofdstuk aan de orde komen (paragraaf 2.5). Op elke alternatieve vorm van instroom zal een toelichting gegeven worden. Waar mogelijk wordt het aantal instromers en diploma s besproken. Ook komen de ervaringen van schoolleiders en opleiders met deze alternatieve instroom aan bod. 7 Bron: HBO-raad, peildatum 1 oktober 2010, bewerkt door stamos.nl 8 Bron: HBO-raad, peildatum 1 december 2010, bewerkt door stamos.nl Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 12

14 2.1 Kopopleiding tot tweedegraads docent Achtergrond opleiding Eén van de maatregelen van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) voor het steeds groter wordende tekort aan leraren is de kopopleiding tot tweedegraads docent. Doel van deze opleiding is dat mensen versneld een tweedegraads lesbevoegdheid kunnen halen. De opleiding heeft een duur van een jaar, waarbij als ingangseis wordt gesteld dat studenten reeds een relevante hbo- of wobacheloropleiding hebben afgerond 9. De aandacht van de opleiding ligt vooral op didactische en pedagogische competenties in het functioneren als docent. Aan het begin van de opleiding wordt een persoonlijk ontwikkelingsplan gemaakt. De opleiding is sterk gericht op de praktijk. Men start met een korte oriëntatie op een school en begint al snel ondersteunende taken uit te voeren. In de tweede helft van het jaar verzorgen studenten zelf onderwijs. Als rode draad door de kopopleiding loopt een intervisie- en reflectietraject. Tijdens de stage worden studenten begeleid door een coach van de school en door een docent van de lerarenopleiding. Na de tweedegraads opleiding bestaat de mogelijkheid door te stromen naar een eerstegraads masteropleiding. Aantallen Sinds 2004 zijn binnen verschillende hogescholen kopopleidingen gestart. Uit tabel 3 blijkt dat het aantal studenten binnen de kopopleidingen sterk is gegroeid. In 2010 stroomden in totaal 420 studenten in binnen een kopopleiding, terwijl dit aantal in 2004 nog slechts 40 was. Sinds juni 2011 zijn 31 nieuwe opleidingen toegevoegd die recht geven op instroom in een kopopleiding. In totaal zijn er nu 105 kopopleidingen: 39 hbo-bachelors en 66 wo-bachelors. Het aantal instromers in en het aantal gediplomeerden van deze kopopleidingen zijn verwerkt in de cijfers van de reguliere lerarenopleiding tot tweedegraads docent (zie begin van dit hoofdstuk). Hieronder zijn ze separaat weergegeven. Tabel 3: Instroom kopopleidingen 10 Jaar Aantal instromers Totaal Als we de instroom nader bezien, blijkt dat één op de drie studenten binnen de kopopleidingen is ingestroomd binnen de opleiding omgangskunde. Andere populaire opleidingen zijn algemene economie (23%), pedagogiek (16%) en 9 Bron: HBO-raad, Bron: HBO-raad, 2009; Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 13

15 bedrijfseconomie (9%). Dit wijkt af van de instroom in de reguliere lerarenopleiding waar de instroom in deze richtingen respectievelijk 3, 4, 1 en 1 procent van het totaal is 11. Er is dus weinig instroom binnen de kopopleiding tot tweedegraads docent in de tekortvakken zoals de exacte vakken en de talen. Ervaringen Uit enkele telefonische diepte-interviews blijkt dat scholen docenten afkomstig uit de kopopleiding tot tweedegraads docent als zeer gemotiveerd ervaren. Wel brengen de geïnterviewden in dat een opleiding van een jaar eigenlijk te kort is. Het is vooral voor de docent heel zwaar om in één jaar het lesgeven onder de knie te krijgen, aldus een schoolleider. Daardoor beschikken docenten na de opleiding nog over onvoldoende pedagogische en didactische ervaring. Zoals een opleider dit uitdrukt: Ze missen vooral klassenmanagement vaardigheden en hoe om te gaan met lastige situaties. Een school lost dit op door een coach in te schakelen en een begeleidingstraject op te starten. Een andere school laat mensen van de kopopleiding niet direct geheel zelfstandig voor de klas staan. 2.2 Educatieve minor Achtergrond opleiding Sinds het studiejaar is er een nieuwe route naar het leraarschap. Universitaire studenten kunnen binnen een aantal bacheloropleidingen een educatieve minor volgen. De educatieve minor duurt een half jaar. Vooralsnog bieden tien van de veertien universiteiten de educatieve minor aan. Studenten die zowel de bachelor als de minor goed doorlopen, krijgen een beperkte tweedegraads bevoegdheid. Dit houdt in dat ze bevoegd zijn om les te geven in de theoretische leerweg van het vmbo en de eerste drie leerjaren van havo en vwo. In tegenstelling tot de normale tweedegraads bevoegdheid mag met de educatieve minor geen les worden gegeven in het beroepsgericht onderwijs. De educatieve minor is bedoeld om studenten al tijdens de bachelorfase op een laagdrempelige wijze kennis te laten maken met het onderwijs. Daarnaast is de educatieve minor ook bedoeld studenten die niet eerder overwogen om te leraar te worden te interesseren en om zo de instroom in de eerstegraads lerarenopleiding te vergroten, zodat er uiteindelijk meer eerstegraads docenten beschikbaar komen voor de bovenbouw van havo en vwo. De educatieve minor kan gedeeltelijke vrijstellingen opleveren voor de eerstegraads opleiding 12. De nadruk bij de educatieve minor ligt op de (vak)didactische aspecten en algemeen onderwijskundige en pedagogische aspecten. Op een aantal plekken wordt daarbij geput uit het programma van de masteropleiding. Uiteindelijk blijft het doel dat studenten doorstromen naar de eerstegraads educatieve masteropleiding 13. Voor scholen voor voortgezet onderwijs waar educatieve minorstudenten voldoen aan hun stageverplichting (van minimaal 15 studiepunten van elk 28 uur), is tijdelijk een tegemoetkoming beschikbaar. Het gaat om een tegemoetkoming van 4.000,- voor 11 Bron: HBO-raad, Bron: Hovius e.a., Bron: Inspectie van het Onderwijs, 2011 Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 14

16 onder meer de begeleidingskosten; deze geldt voor de eerste studenten. Naar verwachting is het totaalbudget van 4 miljoen dat voor de tegemoetkoming beschikbaar is, uitgeput in Aantallen In het studiejaar zijn 329 studenten met de educatieve minor gestart. In oktober 2010 hebben 149 studenten deze minor afgerond. Dit komt neer op 45 procent. Een deel van de studenten is nog bezig met de minor en 15 procent is voortijdig gestopt. In onderstaande tabel 4 is aangegeven wat de instroom is en waar in het traject studenten zich bevinden 15. Tabel 4: Rendement educatieve minor; cohort 2009/2010 op peildatum 1 oktober September 2009 februari Instroom Afgerond bezig gestopt instroom afgerond bezig gestopt Totaal De doelstelling om nieuwe doelgroepen aan te boren, blijkt deels te zijn gehaald. Uit de evaluatie van het eerste studiejaar van de educatieve minor komt naar voren dat bijna de helft van de studenten niet altijd al leraar wilde worden. Ook blijkt dat ruim een derde nog niet van plan was leraar te worden op het moment dat ze de minor startten. Na afronding van de educatieve minor wil bijna een vijfde direct aan het werk gaan als leraar en 8 procent wil als leraar gaan werken naast een vervolgopleiding. Twee derde van de studenten wil na de bachelor doorstuderen in een vakinhoudelijke master. De helft van hen is van plan aansluitend ook de eerstegraads educatieve master opleiding te gaan volgen. Na afronding van de educatieve minor heeft ruim een vijfde van de studenten een baan als leraar. Hierbij zit ook een enkeling die al voor de minor onbevoegd als leraar werkzaam was. Het gaat om kleine aanstellingen van gemiddeld 11 uur per week. Dit strookt met het feit dat na de minor leraren vaak nog verder studeren. Zoals in tabel 5 is af te lezen, gaat het meestal om lessen aan onderbouw havo/vwo-klassen (40%) of klassen van alle schooltypen (36%). De vakken die ze gaan geven, beslaan vrijwel het hele spectrum: aardrijkskunde (2), biologie (2), Duits, Engels, filosofie, Frans, geschiedenis (2), godsdienst/ levensbeschouwing (3), natuur-/scheikunde, Nederlands, rekenvaardigheid, scheikunde, Spaans en wiskunde (2) Bron: OCW, Bron: Hovius e.a., Bron: Universiteiten 17 Alleen de UVA, Lei en UU boden in deze periode de educatieve minor aan 18 Bron: Hovius e.a., 2010 Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 15

17 Tabel 5: Soort aanstelling (onderwijsniveau) van minorstudenten die al onderwijsbaan hebben gevonden (N=25) 19 Aanstelling voor alleen vmbo-t 16% vmbo-t/havo 4% vmbo-t/havo/vwo 36% havo/vwo 40% alleen vwo 4% Totaal (100%) N=25 Of de invoering van de educatieve minor tot meer eerstegraads leraren in de klas leidt, kan pas op langere termijn worden bepaald. Ervaringen Van de begeleidende docenten op de stagescholen vindt een zeer ruime meerderheid van de begeleidende docenten dat de studenten goed of voldoende scoren op de BIO-competenties voor leraren. Vakinhoudelijk zijn de begeleiders zeer over de studenten te spreken: ruim vier vijfde van de begeleidende leraren vindt dat ze gelijk te stellen zijn aan een stagiair van een tweede- of eerstegraads opleiding. Echter, didactisch is nog wel wat winst te behalen: ruim twee vijfde van de begeleidende leraren vindt dat de minor stagiairs op didactisch vlak minder goed presteren dan een stagiair van een tweedegraads opleiding. Van de stagecoördinatoren op scholen die een educatieve minor stagiaire hebben gehad, heeft een vijfde de studenten een baan aangeboden en zou drie kwart zeker overwegen een educatieve minor leraar aan te nemen. Wel zou ruim een derde eisen dat ze vervolgens een eerstegraads bevoegdheid halen 20. Dit beeld strookt globaal met de resultaten uit de enquête voor dit onderzoek. Het blijkt dat een kwart van de 236 ondervraagde schoolleiders aangeeft docenten in dienst te hebben (gehad) die de educatieve minor hebben gevolgd. Zoals te zien is in tabel 6, heeft van hen vier vijfde positieve tot zeer positieve ervaringen met deze groep. Over de vakinhoudelijke kennis van docenten met een educatieve minorachtergrond zijn schoolleiders over het algemeen tevreden: een derde van de schoolleiders die ervaring hebben met educatieve minoren acht deze goed en ruim de helft geeft aan deze voldoende te vinden. De didactische en pedagogische kennis en vaardigheden van docenten die de educatieve minor hebben gevolgd beoordelen de schoolleiders minder positief. Een derde vindt deze matig tot slecht. 19 Bron: Hovius e.a., Bron: Hovius e.a., 2010 Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 16

18 Tabel 6: Ervaringen met minoren 21 Positief/goed Neutraal/voldoende Negatief/onvoldoende Ervaringen 83% 15% 2% Vakinhoudelijk 31% 58% 11% Didactisch 10% 55% 35% n=58 Twee derde van de schoolleiders die ervaring hebben met educatieve minoren, vindt dat ze meer begeleiding vergen dan gewone leraren. Wel vindt drie kwart docenten met een educatieve minorachtergrond in hun functioneren vergelijkbaar met gewone leraren. Een ruime meerderheid van de schoolleiders met ervaring met educatieve minoren vindt alles bij elkaar genomen hun kwaliteit voldoende (85%) 22. Uit de diepte-interviews met schoolleiders komen wat kanttekeningen naar voren. Dit is vooral gelegen in de toekenning van een bevoegdheid aan de minoren. De meeste geïnterviewden staan afwijzend tegenover de lesbevoegdheid die mensen behalen na het doorlopen van een programma van een half jaar. Ze vinden dat de educatieve minorstudenten na een half jaar niet startbekwaam zijn. Ze beschikken nog over onvoldoende vakinhoudelijke en didactische en pedagogische vaardigheden om als docent te functioneren. Dit geldt in sterkere mate voor het lesgeven op een vmbo. Minoren hebben te weinig basis om langdurig voor de klas te staan. Ook inzicht in de beroepsidentiteit ontbreekt nog bij deze groep, aldus een geïnterviewde schoolopleider. Een ander wijt dit aan de jonge leeftijd van minoren en zegt hierover: Het zijn hele jonge jongens en meisjes die nog niet echt duidelijk voor ogen hebben of ze het onderwijs in willen en nog veel te dicht bij hun eigen schooltijd staan. Volgens een ander is de educatieve minor meer bedoeld om te snuffelen aan wat is onderwijs voor je en ervaren studenten het ook op die manier. Tevens vraagt het om intensieve begeleiding vanuit de school, bijvoorbeeld via een vakcoach, en scholen zijn hier niet altijd op voorbereid. Daarbij geeft het volgens enkele geïnterviewden scheve gezichten bij collega s en leidt tot concurrentievervalsing. Een geïnterviewde opleider oppert dat de eis gesteld zou moeten worden dat educatieve minoren nog een jaar in het onderwijs moeten hebben gewerkt voordat ze als startbekwaam worden betiteld. Enkele geïnterviewde schoolleiders staan juist positief tegenover de educatieve minor. Ze achten het een goede manier om jonge mensen in het onderwijs te krijgen en vinden dat ze goed functioneren. Een geïnterviewde voegt als voordeel toe dat ze al één tot twee jaar vakkennis gestudeerd hebben waardoor ze in de onderbouw kunnen lesgeven. In het half jaar kunnen ze dan didactische en pedagogische vaardigheden eigen maken. Voorwaarde volgens deze geïnterviewde is wel dat er een subsidie aan 21 Bron: enquête onder SBO-panel 22 De tabellen A t/m E van het tabellenboek geven een overzicht van de percentages over deze onderwerpen. Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 17

19 verbonden blijft zodat begeleiding door vakcoaches gewaarborgd blijft. Ook geven veel geïnterviewde schoolleiders aan dat de educatieve minorstudenten enthousiast zijn wat ze positief waarderen. Tevens achten veel van hen de educatieve minoropleiding zinvol in de zin dat het een goede opstap biedt voor de opleiding tot eerstegraads docent. Deze geïnterviewden vinden dan ook minoren gestimuleerd moeten worden de eerstegraads opleiding te volgen. 2.3 Duale lerarenopleiding Achtergrond opleiding In de duale lerarenopleiding wordt leren en werken gecombineerd. In het duale opleidingsarrangement gaan leren en betaald werken samen op grond van een leerarbeidsovereenkomst tussen een aanstaand leraar, een school en een lerarenopleiding. Duaal opleiden is geen nieuw fenomeen. Al jarenlang was voornamelijk bij de bètavakken het tekort aan leraren voor het voortgezet onderwijs zo groot, dat er van overheidswege regelingen kwamen om het mogelijk te maken dat studenten de lerarenopleiding volgden terwijl ze tegelijkertijd betaald werkten als docent. Naarmate het lerarentekort zich bij steeds meer schoolvakken begon voor te doen, werd het ook steeds gebruikelijker dat studenten al tijdens hun opleiding tot leraar een betaalde stage deden, dat wil zeggen in feite al in dienst werden genomen door een school. Daardoor kreeg de lerarenopleiding soms het karakter van een in-service opleiding, een opleiding waarin werken en leren samen gaan 23. Aantallen Tabel 7: Aantal instromers duale lerarenopleidingen Leraar vo (2 e graads) Leraar vo (1 e graads hbo) Tabel 8: Aantal diploma s duale lerarenopleidingen Leraar vo (2 e graads) Leraar vo (1 e graads hbo) Ervaringen De ervaringen met docenten afkomstig van de duale lerarenopleiding zijn positief. Een aantal geïnterviewde schoolleiders benoemt als voordeel van dit traject dat mensen na afronding van de opleiding veel praktijkervaring hebben en weten wat het 23 Bron: Korthagen & Tigchelaar, Bron: HBO-raad (ulo: VSNU), peildatum 1 oktober 2010, bewerkt door stamos.nl 25 Bron: HBO-raad, peildatum 1 december 2010, ulo: VSNU, peildatum oktober 2010, bewerkt door stamos.nl Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 18

20 beroep van docent inhoudt. Een geïnterviewde acht de duale lerarenopleiding uitermate geschikt om zogenoemde vissen uit eigen vijver mee op te leiden. Meer hierover is te lezen in onderstaand kader. Het begrip vissen uit eigen vijver wordt verder toegelicht in paragraaf 5.1 Duale opleiding voor vissen uit eigen vijver Op de school van een geïnterviewde rector probeert men bij leerlingen belangstelling te kweken voor het onderwijs. Als oudere leerlingen interesse tonen in het lerarenberoep, stelt de school voor dat ze tutor worden. Ze helpen dan jongerejaars leerlingen in bepaalde vakken met huiswerk en lesstof. Ze stimuleren hen dan om de lerarenopleiding te gaan doen. Als ze daarvoor kiezen bieden ze hen een werkplek aan op school. Op de school van deze respondent kiezen jaarlijks 20 á 30 leerlingen voor het lerarenberoep. Met de lerarenopleiding is de afspraak gemaakt dat deze groep het privilege krijgt om stage te lopen op de scholen van respondent. Deze school werft dus actief aan de voorkant. Een geïnterviewde rector is behoudender over de duale opleiding. Volgens deze respondent wordt tijdens de opleiding veel nadruk gelegd op beroepsmatige componenten en minder op vakinhoud. Mensen die vanuit deze opleiding uitstromen kunnen daarom minder goed functioneren in een havo/vwo klas en komen beter tot hun recht in het vmbo, aldus deze respondent. Enkele respondenten geven toelichting op een bijzondere vorm van duaal opleiden, namelijk het project meester in je vak. Over dit project kunt u meer lezen in onderstaand kader. Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 19

21 Duale opleidingsvorm: Meester in je vak Het project meester in je vak is een initiatief van het platform Reformatorisch vo, een samenwerkingsverband van zeven scholengemeenschappen en de lerarenopleiding van Driestar Educatief in Gouda. In studiejaar is de opleiding van start gegaan. Een academische studie vormt de basis van het traject. Daarnaast volgen de studenten op gezette tijden een programma op de lerarenopleiding in Gouda dat niet botst met het tijdsbeslag van de universitaire studie. Dit wordt aangevuld met enkele dagdelen per week op de opleidingsschool. De opleiding aan Driestar Educatief begint eind augustus met een tweedaagse zomercursus. De studenten komen dan nog vijf á zes keer in het jaar een avond bij elkaar voor vakdidactiek, intervisie en groepsbinding. Na afloop van hun studie kunnen ze doorgaan voor hun eerstegraads bevoegdheid. Anders dan de academici die pas na hun studie aan hun lesbevoegdheid gaan werken, zijn ze dan al volop in aanraking geweest met de praktijk. Op sommige scholen wordt de term adio (academische docent in opleiding) gehanteerd als synoniem van Meester in je vakstudenten (SBO, 2009). Meester in je vak is een opleiding in ontwikkeling. In is de opleiding gestart met 9 studenten. Het jaar erop zijn 16 studenten in de opleiding ingestroomd. In is de derde lichting gestart met 20 studenten. In zullen de eerste gediplomeerden uit deze opleidingsvorm voortkomen. Deze aantallen zijn niet opgenomen in de cijfers van de duale opleidingen (Hogeschool Driestar Educatief, 2011). 2.4 Zij-instroom opleiding Achtergrond opleiding Bij zij-instromers gaat het om mensen die het onderwijs ingaan met elders verworven competenties. In 2000 is de Interimwet zij-instroom van kracht gegaan. In het kader van deze wet konden mensen met een afgeronde hbo- of wo-opleiding via een verkort traject van werken en leren in twee jaar tijd hun tweedegraads of eerstegraads onderwijsbevoegdheid halen. De Interimwet zij-instroom is per 1 augustus 2006 vervallen. Wel is in het convenant Professionalisering en begeleiding van onderwijspersoneel in het primair en voortgezet onderwijs afgesproken dat er budget beschikbaar is voor scholing en begeleiding van zij-instromers. Het streven is het aantal zij-instromers in het primair en voortgezet onderwijs op een voldoende niveau te houden. Alle zij-instromers dienen binnen twee jaar na aanstelling te voldoen aan de gestelde bekwaamheidseisen. In 2009 is het ministerie van OCW gestart met een subsidieregeling voor zij-instroom waarbij de opleidingskosten vergoed worden evenals de kosten voor vervanging van een dag in de week waarop de zij-instromer studeert. Het ministerie is voornemens per 2012 de subsidie stop te zetten. Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 20

22 Aantallen Uit tabel 9 blijkt dat het aantal zij-instromers dat in 2009 een geschiktheidsverklaring heeft ontvangen 78 bedraagt. Deze verklaring is een voorwaarde om een aanstelling bij een school te kunnen krijgen en een tweede dan wel eerstegraadsopleiding te volgen. Er is geen zicht op het aantal mensen dat zij-instroomt via het reguliere traject. Tabel 9: Afgifte aantal geschiktheidsverklaringen voor het vo per jaar vanaf Jaar 1 e graad 2 e graad Totaal Totaal Als we kijken naar de vakken waarvoor de geschikheidsverklaringen zijn afgegeven (tabel 10) in de periode 2000 tot en met 2008, zien we dat de meeste verklaringen zijn afgegeven voor de exacte vakken en de talen, de vakken waarin de grootste tekorten zich voordoen. Tabel 10: Aantal zij-instromers naar vo-vak in de periode 2000 tot en met Vak Wiskunde 315 Economie 307 Nederlands 263 Gezondheidszorg en welzijn 162 Natuurkunde 158 Engels 142 Duits 127 Biologie 119 Scheikunde 97 Frans 82 Maatschappijleer 75 Geschiedenis 54 Omgangskunde 53 Aardrijkskunde 52 Techniek Bron: Inspectie van het Onderwijs, Bron: Inspectie van het Onderwijs, 2011 Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 21

23 Elektrotechniek 33 Godsdienst 30 Overig 156 Totaal Ervaringen Uit de enquête blijkt dat drie kwart van de 236 ondervraagde schoolleiders aangeeft de afgelopen drie jaar zij-instromers in dienst te hebben (gehad). In tabel 11 is te zien dat de ervaringen met zij-instromers overwegend positief zijn. De vakinhoudelijke kennis van zij-instromers wordt meestal voldoende geacht. Wel vindt bijna een derde van de schoolleiders de vakinhoudelijke kennis matig tot slecht. De didactische en pedagogische kennis en vaardigheden van zij-instromers vindt men doorgaans onvoldoende. Tabel 11: Ervaringen met zij-instromers 28 Positief/goed Neutraal/voldoende Negatief/onvoldoende Ervaringen 45% 38% 17% Vakinhoudelijk 16% 55% 29% Didactisch 2% 31% 67% n=173 Het merendeel (89%) van de schoolleiders die ervaring hebben met zij-instromers vindt dat zij-instromers meer begeleiding vergen dan gewone leraren. Wel vindt twee derde dat zij-instromers in hun functioneren te vergelijken zijn gewone leraren. Een derde vindt dat ze slechter functioneren. Ongeveer de helft van de schoolleiders die ervaring hebben met zij-instromers vindt alles bij elkaar genomen de kwaliteit van zijinstromers voldoende. Echter, de andere helft is van mening dat de kwaliteit van zijinstromers alles bij elkaar genomen onvoldoende is 29. Uit de verdiepende interviews komt een soortgelijk beeld naar voren. De vakinhoudelijke kennis van de zij-instromer acht men op orde. Daarbij brengt de zijinstromer veel praktische vakkennis in vanuit het werkverleden. Dit wordt in bepaalde vakken zoals economie of techniek als een gewenste aanvulling ervaren. In deze vakken is de praktijkervaring van bijvoorbeeld een manager/vertegenwoordiger of iemand die in de bouw heeft gewerkt een verrijking. Ook vinden de geïnterviewde schoolleiders het over het algemeen positief dat zij-instromers iets ouder zijn dan mensen die rechtstreeks van de lerarenopleiding komen. Ze hebben meer levenservaring, hebben zich meer persoonlijk ontwikkeld en hebben meer zelfvertrouwen. Ook zijn ze vaak heel gedreven en hebben de vaart erin. Een enkeling brengt naar voren dat vooral wat oudere zij-instromers iets minder bereid zijn om eigen ideeën los te laten. Uit de interviews komen drie factoren naar voren waardoor zij-instromers meer daadkracht nodig hebben om in het onderwijs te slagen dan mensen die van een reguliere lerarenopleiding afkomen. Ten eerste doen ze een opleiding naast het werken als docent. Ten tweede blijken zij-instromers vaak andere verwachtingen te 28 Bron: enquête onder SBO-panel 29 De tabellen A t/m E van het tabellenboek geven een overzicht van de percentages over deze onderwerpen. Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 22

24 hebben van het onderwijs dan de werkelijkheid. Het vak blijkt complexer dan in eerste instantie verwacht. Naast het lesgeven zijn er aanvullende taken zoals het bijwonen van bijeenkomsten en de communicatie met ouders. Ook de doelgroep pubers behoeft specifieke aandacht. Een schoolleider noemt dat zij-instromers oplopen tegen de trage besluitvorming in het onderwijs ten opzichte van het bedrijfsleven. Ten derde hebben zij-instromers qua didactische en pedagogische vaardigheden een achterstand. Hier speelt de achtergrond van de zij-instromer een rol. Zo geeft een geïnterviewde schoolleider aan dat een zij-instromer voorheen als coach werkzaam was en veranderingsprocessen in bedrijven begeleidde. Deze persoon doet het heel goed in het onderwijs, terwijl het bij een zij-instromer die voorheen werkzaam was op een laboratorium niet goed ging. Het eerste jaar van de zij-instroomopleiding is voor zij-instromers het zwaarst, zo blijkt uit de diepte-interviews. De benodigde extra begeleiding is dan ook het grootst en de kans op uitval is aanwezig. Dit geldt vooral op vmbo-scholen waar op dit punt veel uitdagingen zijn. Na het eerste jaar is het afbreukrisico sterk verkleind en is de zij-instromer op het niveau van een docent van de reguliere lerarenopleiding. Begeleiding van zij-instromers Aan het begin van het traject doen zij-instromers een assessment. De begeleiding focust zich op de ontwikkelpunten die uit het assessment naar voren komen. De begeleiding die de school biedt aan zij-instromers strekt zich uit tot twee jaar waar andere nieuwe docenten één jaar begeleiding krijgen, aldus enkele geïnterviewden. Ook biedt een aantal scholen zij-instromers een opleidingsweek aan in de zomervakantie. Hierin ontwikkelen ze basisvaardigheden voor het lesgeven. Andere begeleidingsvormen zijn coaching, intervisie en het inwerken door een ervaren docent. Ook zonder zij-instroombeurs? Tijdens de interviews is gevraagd of de scholen nog zij-instromers in dienst zouden nemen als de zij-instroombeurs niet meer bestaat. Hierover zijn de meningen verdeeld. Ongeveer de helft van de geïnterviewden zou nog zij-instromers aannemen als de zij-instroombeurs niet meer bestaat. Hierbij merkt een aantal schoolleiders op dat ze in dat geval alleen zij-instromers aannemen voor vakken waar heel moeilijk docenten voor te vinden zijn. De andere helft van de geïnterviewden zou geen zijinstromers meer aannemen als de zij-instroombeurs ophoudt te bestaan aangezien de financiële situatie van de school dit niet volgens hen toelaat. 2.5 Leraar in opleiding Achtergrond terminologie Een leraar in opleiding (lio) is een student die bezig is met de afronding van de lerarenopleiding (vierde jaar van de opleiding) en tegelijkertijd lesgeeft op een school. Lio s vinden we in het basisonderwijs (bo), het voortgezet onderwijs (vo) en het beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (bve). Een lio heeft nog geen onderwijsbevoegdheid, maar mag wel lesgeven zonder de begeleiding van een docent. De school en de lio maken samen afspraken over de taken en activiteiten die de lio uitvoert. Daarnaast worden in leerwerkplannen de startverantwoordelijkheden en leerdoelen vastgelegd. Het leerwerkplan wordt opgesteld door de lio en moet worden Monitor alternatieve instroom in het voortgezet onderwijs 23