OUVERTURE ARTISTIEKE COMPETENTIES

Transcriptie

1 OUVERTURE ARTISTIEKE COMPETENTIES Competent in Artistieke Competenties KHLim, Kunstig Competent GO! 1

2 Ouverture artistieke competenties Luk Bosman & Erik Schrooten Vormgeving Wim De Buck 2014, Luk Bosman & Erik Schrooten Uitgegeven in eigen beheer - Erik Schrooten Alle rechten voorbehouden. Alles uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever ouverture artistieke competenties Competent in Artistieke Competenties KHLim, Kunstig Competent GO! 2

3 De projecten Competent in Artistieke Competenties van de KHLim en Kunstig Competent van het GO! verkenden twee jaren het terrein van de artistieke competenties. Het resultaat is een helder concept dat vele leraars deeltijds kunstonderwijs raakt. Deze brochure introduceert het concept artistieke competenties. De teksten zorgen voor een samenhangend verhaal dat overzicht geeft. De beelden en witte ruimte dagen je uit om eigen invullingen te laten opborrelen. Veel plezier! Luk Bosman Veerle Boeckx, Sven Creyns, Ann Deballie, Harry Faessen en Erik Schrooten 3

4 Ik weet Ik kan Ik wil Ik KUNST artistieke competenties? Artistieke competenties zijn bekwaamheden die je nodig hebt voor je artistieke praktijk. Enkele voorbeelden: De leerling kan een partituur instuderen. De leerling kan een eigen interpretatie van een theatertekst geven. De leerling kan een eigen dansfrase verzinnen. De leerling kan geschikte tekstfragmenten opzoeken. Voor elke competentie heb je kennis, vaardigheden en attitudes (bijv. aandacht, doorzettingsvermogen en nauwkeurigheid) nodig. Je bent pas echt competent als je de competentie zelfstandig en in een authentieke context kan uitvoeren. 4

5 onderwijs + kunsten = paars Het deeltijds kunstonderwijs is uniek in het Vlaamse onderwijslandschap. Het combineert het beste van de onderwijs- en kunstenwereld. Onderwijs geeft richting. Het bereikt strakke, vooraf bepaalde leerdoelen. Dankzij een systematische, chronologische en lineaire aanpak. De kunstenwereld biedt ruimte. Hier ontbolsteren unieke talenten, dromen en aspiraties. Tot een eigen vormtaal en unieke stem. Als onderwijs blauw is en kunsten rood, dan kleurt het deeltijds kunstonderwijs paars. Met evenveel aandacht voor richting als voor ruimte. 5

6 Het NA van het KO Samenwerken ondersteunen Nieuwsgierigheid prikkelen Tonen versterken Vakmanschap ontwikkelen Verbeelding en e pressie stimuleren Unieke ik aanscherpen brede artistieke vorming Het deeltijds kunstonderwijs wil nauw aansluiten met de ontwikkelingen in de hedendaagse kunstenwereld. Kunstenaars werken daarin vaak samen over de disciplines heen en dienen van vele markten thuis te zijn. Het deeltijds kunstonderwijs biedt kansen om veelzijdig competent te worden. Het DNA van het deeltijds kunstonderwijs bevat volgende elementen: vakmanschap ontwikkelen; verbeelding en expressie stimuleren; nieuwsgierigheid prikkelen; présence versterken; samenwerken ondersteunen. De slotsom is dat leerlingen in het deeltijds kunstonderwijs als mens gevormd worden en uitgroeien tot een unieke ik. 6

7 onderzoeker kunstenaar samenspeler vakman performer unieke ik vijf rollen + één unieke ik De essentie van het deeltijds kunstonderwijs is een brede artistieke vorming bieden, en het unieke ik helpen ontwikkelen. Het model van de vijf rollen is een belangrijke werkinstrument om deze vorming aan op te hangen. Elke rol staat voor één van de kernen uit het DKO-DNA: De vakman ontwikkelt vakmanschap. De kunstenaar scherpt de eigen verbeelding en expressiekracht aan. De (onder)zoeker stelt vragen, experimenteert en (onder)zoekt. De samenspeler werkt samen met anderen. De performer toont (zich) aan een publiek. Het rolmodel reikt een gemeenschappelijk kader en woordenschat aan om over de disciplines heen met elkaar in gesprek te kunnen gaan en samen te werken. 7

8 ik kan ZEGGEN wat iemand goed of minder goed kan ik FANTASEER GRAAG ik OEFEN tot ik het kan ik weet wat ik NOG NIET GOED KAN ik BEREID ME GOED VOOR als ik optreed ik ontdek graag IETS NIEUWS woorden voor alle kunsten: speelkaarten Communiceren tussen verschillende disciplines is niet vanzelfsprekend. Iedere discipline gebruikt een ander medium; klank, beeld, woord en bewegend lichaam. Ze ontstonden ook vanuit erg verschillende tradities. De gemeenschappelijke woordenschat van de rollen maakt samen spreken, werken en creëren makkelijker. Een eerste hulpmiddel is een set van 36 speelkaarten in zes kleuren, die refereren aan één van de zes rollen. Op elke kaart staat een kernbegrip van een rol geschreven. Er zijn twee sets beschikbaar: een voor kinderen (6-12 jaar) en een voor oudere leerlingen. 8

9 woorden voor alle kunsten: landkaarten Om de competenties van leerlingen te kunnen observeren, vastleggen en uitdrukken hebben we (een) taal nodig. Het leerplichtonderwijs gebruikt gewoonlijk (exacte) definities, woorden en aanvinklijsten. Maar past dit bij het deeltijds kunstonderwijs? Wij kiezen voor een open en beeldend concept: de landkaarten. Elke kaart zoomt in op één rol. Elke kaart heeft een eigen kleur, dynamiek en vormtaal, én eigen begrippen en metaforen. LAND ART - is een stroming in de beeldende kunst, waarbij kunstenaars kunstzinnig ingrijpen in een landschap. LANDKAART - geeft gebieden, reliëf, waterlopen, centra en verbindingswegen op een overzichtelijke wijze weer. landkaart - maakt de bouwstenen van artistieke leerprocessen zichtbaar en bespreekbaar en daagt leraar-kunstenaars en hun leerlingen uit om er mee aan de slag te gaan. 9

10 Erik Schrooten Luk Bosman Wim De Buck de vakman Vakmanschap is altijd door kwaliteit gedreven werk. Richard Sennett, in De ambachtsman. De mens als maker (2008). De landkaart vakman ziet er hoekig uit. De wegen zijn recht. Het vakmanschap pak je best zo efficiënt mogelijk aan. Rondom de huizenblokken worden rondjes gedraaid. Zonder repeteren en oefenen immers geen vakmanschap. Alle straten en wegen lijken op elkaar. Standaardisatie hoort bij vakmanschap. De kleur van de vakman is grijs. Het is een kleur die allerlei gradaties en nuances heeft én zich vlot laat mengen met de kleuren van de andere rollen. 10

11 geraakt worden Beleving Passie oog hebben voor het ongewone er n eren impressie durven proberen ntu t e creativiteit (h)art laten komen ingeving variëren er enteren combineren ets aar e (Ver)dwalen verbanden feeling voor het sensuele speelveld verbinden e en transformeren spelplezier kiezen vertolken interpreteren dromen van het onmogelijke anders bekijken Op de rand er ee en neus voor het juiste n e oog voor het schone van het lelijke e en expressie Moed het onaffe n r nteren wroeten afzetten kunstenaar vorm (aan)geven schrappen buiten de lijntjes kleuren Schaven Buiten zinnen Erik Schrooten Luk Bosman Wim De Buck eigen stem(pel) t rukken eigen smaak Pauzeren e kunstenaar It s not easy being green! Kermit de Kikker uit de Muppetshow over identiteit De landkaart van de kunstenaar kleurt groen. Groen staat voor vitaliteit, bloei, mogelijkheden en weelderigheid. De kaart ziet er grillig, vlekkerig en onvoorspelbaar uit. De groene rivieren bewegen en kronkelen door de kerngebieden van de kunstenaar. Wil je kunstenaarschap ontwikkelen bij je leerling? Geef hem ruimte om te spelen, proberen, experimenteren, creëren, verbeelden en verklanken. Geef extra aandacht aan verwondering, de eigen intuïtie, het schone, het sublieme en het kwetsbare. 11

12 onderbouwen doorzetten oordeel uitstellen open blik andere ku(n)sten bezoeken durf niet willen weten zich vragen stellen invalshoeken bewondering over het muurtje kijken historisch centrum kunststromingen verwondering obstakels ondervinden uitvinden mysterieus tussenstop hervinden straatje zonder einde niet vinden panorama schatten verzamelen e e eigen pad begrijpenonthouden vasthouden weten delen wég van de (leer)meesters platgetreden paden nieuw spoor wikken en wegen weg van avontuur weg van de wereld dieper graven wég van de wereld overwegen brug naar gedachtenstromen nieuwe wereld voorkeuren intuïties neigingen in vraag stellen afkeer catacomben tankplaats doolhof van informatie bron van informatie bron van inspiratie grasduinen ontrafelen onderzoeker weg van de (leer)meesters Erik Schrooten Luk Bosman Wim De Buck speuren naar sporen de (onder)zoeker Aan leerlingen zeggen Dit is van belang, en zo moeten jullie er mee omgaan, ontneemt hen de kans om de wereld (van de kunst, van de wetenschap, ) te vernieuwen. Hannah Arendt, filosofe We komen allemaal nieuwsgierig ter wereld. Baby s experimenteren met alles in hun omgeving. Zodra ze kunnen spreken, stellen ze de ene vraag na de andere. Kinderen benaderen het leven met een onverzadigbare nieuwsgierigheid en een niet aflatend streven om bij te leren. Het deeltijds kunstonderwijs is de plek om deze natuurlijke drang tot (onder) zoeken te blijven prikkelen. Blauw staat voor de lucht. Vanuit een helikopterzicht verken je een bepaald gebied. Het labyrint op deze kaart biedt vele keuze- en uitwijkmogelijkheden. Je kan er verdwalen en vastlopen. Dat is eigen aan het artistiek proces. 12

13 spel als spel elan s ell n nen spann n s el e enspelen n s emmen e al e en spelen s leren eers e l spelen l s eren samen re ren nspelen man p leren p e r r n men e ee l n r n eren m eren p el aar n espeel n n e er e en e r l spelen r rammen spelen ers ppen l en l ssen ran e n e en samenspeler aar elen er re en a a en Erik Schrooten Luk Bosman Wim De Buck aan elen a n s n m e en eer er e en ns emmen naspelen e samenspeler Ik werk met mensen waarvan je het niet zou verwachten. Ik neem daarbij risico s en loop de kans op mislukkingen, maar het verrassende en creatieve resultaat van een succesvolle samenwerking is erg groot. David Byrne, ex-leider van de Talking Heads Kunstmakers werken op sommige momenten alleen en op andere samen. Samenwerken betekent in het deeltijds kunstonderwijs: - feedback geven op elkaars werk; - elkaar helpen met een moeilijke passage; - samen een voorstelling of tentoonstelling maken. De rol van samenspeler helpt je een creatieve kunstenaar, een kundige vakman, een performer met présence en een vaardig (onder)zoeker te worden. Een leraar heeft hier oog voor. 13

14 e e eer or e oor oe oe ore e oe o e e e roere e e e r e e re e e er er e e e o e em r e ffe e er pp e o ere er o ere o oor e p e er e f o p e ep e oor oe o o o oor e effe er e o m r r e oe e ere po ere o e ere e oo e e e erf e e er oppe e emme o e e e p rme e e o e o e r e e e e e performer ere e e e Erik Schrooten Luk Bosman Wim De Buck ere e e e pe e op o oor e e om e e e oor o e e re o m e performer Dat er voor het voorbrengen van een werk publiek nodig is, daaraan valt niet te twijfelen. Cesare Pavese, Leven als ambacht. Jonge kinderen tonen trots hun tekening en knutselwerk. Ze doen niets liever dan een pas geleerd lied laten horen. Later wordt het (zich) tonen aan een publiek meer tricky. Het vraagt zelfvertrouwen en leren omgaan met plankenkoorts. Het deeltijds kunstonderwijs is de plek bij uitstek om je daarin te oefenen. Een performer probeert het publiek te raken met hetgeen hij/zij toont; opkomen, plaats nemen en het woord of de blik tot het publiek richten. Je toont je vanaf het moment dat je het podium opstapt. Je kan hierin een eigen stijl ontwikkelen; je kan kiezen voor een branievolle entrée of een klunzige intro. In elk geval is het belangrijk te weten dat je hiermee een bepaalde toon zet. 14

15 unieke ik Erik Schrooten Luk Bosman Wim De Buck e ei en in e uk Iedereen is anders, Niemand is als jij. Iedereen is anders, Jij bent jou en ik ben mij. Elly en Rikkert Leerlingen komen in het deeltijds kunstonderwijs binnen als een uniek persoon met eigen dromen en wensen, met een eigen voorgeschiedenis en achtergrond. Doorheen de lessen en ervaringen krijgt hun persoonlijkheid nog meer vorm en reliëf. Wie echt artistiek bezig is ontwikkelt een eigen stem of een eigen vorm. Het unieke verdiept en verbreedt zich. De manier waarop de leerling invulling geeft aan de kunstenaar, de vakman, de samenspeler, de (onder)zoeker en de performer, vormt zijn unieke ik. 15

16 onderzoeker vakman samenspeler kunstenaar performer unieke ik Erik Schrooten Luk Bosman Wim De Buck uitzoomen Elke landkaart past in een groter plaatje. De totaalkaart brengt de verschillende landkaarten bij elkaar en maakt de samenhang zichtbaar. De verschillende rollen vloeien in elkaar over in tussenzones. Competent worden in het ene gebied beïnvloedt de ontwikkeling in een ander gebied. De kunstenaar, vakman en (onder)zoeker zijn belangrijke domeinen in deze globale kaart. De pleinen zijn plekken waar de kunstenaar/leerling zijn ontwikkelde werk toont. Deze plekken zien er telkens anders uit: soms klein, soms groot, soms in een klassieke setting, soms ongewoon. De samenspeler stippelt een weg uit doorheen de hele kaart. De vingerafdruk van het unieke ik komt soms meer, soms minder op de voorgrond. 16

17 speelveld creativiteit variëren beren er enteren combineren transformeren verbanden verbinden (h)art dromen inzoomen De landkaarten laten de kernen van een bepaalde rol zien en voegen woorden, beelden en metaforen toe. Ze brengen in kaart waar het in het deeltijds kunstonderwijs om te doen is. Ze laten ook toe om in te zoomen. Dan komt een woord of een cluster woorden in het vizier. Hoe maak jij deze woorden in je onderwijspraktijk zichtbaar? Een uitdagende vraag De inspiratiekaarten kunnen je helpen om in te zoomen op bepaalde concepten en ze concreet te maken. 17

18 kaarten naar je hand zetten De landkaarten komen in twee versies. De set standaardkaarten biedt je een vast palet aan beelden, woorden en kansen. Met de set werkkaarten kan je de kaarten naar je hand zetten. Woorden kunnen weggelaten of toegevoegd worden. Je kan kaarten meer of minder invullen. Hoe kan je de kaarten gebruiken? als inspiratie voor je lespraktijk: Waar is het me om te doen? Waar besteed ik veel, weinig of geen aandacht aan? Welke kansen zie ik? als navigatiemiddel: Welke weg wil ik met mijn leerlingen uittekenen? als hulp om met leerlingen én collega s af te stemmen; als observatie- of evaluatie-instrument; als uitnodiging tot glimlachen en zoeken naar ideeën achter de woorden. 18

19 Voeden Waarderen Observeren Verzamelen Afstemmen art-pad Niet elke leerling pikt uit de lessen hetzelfde mee. De ene leerling wil een bepaalde techniek in de vingers krijgen. Een ander wil ervaren hoe plezierig het is om samen te musiceren. Een derde is dol op creatieve ontwerpopdrachten. Elke leerling ontwikkelt zich via een kronkelend pad. En dat pad is voor iedereen anders. Dit maakt het deeltijds kunstonderwijs zo uniek: er zijn evenveel ontwikkelpaden als er leerlingen zijn. En toch zijn er gemeenschappelijke elementen: afstemmen op elkaar, regelmatig achteruit- en vooruit blikken, voeding geven voor een volgende stap en informatie verzamelen om tenslotte waarderend terug te koppelen. 19

20 artistieke barcode Om de ontwikkeling van leerlingen in beeld te brengen, gebruiken we het concept van de barcode. De barcode drukt uit wat bij een leerling sterk of minder ontwikkeld is. Hij is uniek voor elk leerling. In één oogopslag zie je welke competenties dik en minder dik in de verf staan. Door barcodes van je leerling in de tijd te vergelijken maak je zijn artistieke evolutie bespreekbaar. In de e-tool (zie pagina 50) beschrijven we hoe een barcode tot stand komt. 20

21 de duizendpoot Het deeltijds kunstonderwijs beoogt leerlingen op een veelzijdige manier te vormen. Dit vraagt van jou als leraar-kunstenaar een even grote veelzijdigheid. Het is sterk als je zelf model staat voor de verschillende competenties. Groeien als leraar-kunstenaar betekent in die zin stilstaan bij volgende vragen: Welke rollen beheers ik al goed? Waar liggen voor mij de kansen? Hoe begeleid ik mijn leerlingen voor een bepaalde rol? 21

22 If you don t have a friend who s a painter, you re in trouble. If you don t have a friend who s a musician, you re in trouble. If you don t have a friend who s a dancer, you re in trouble. If you don t have a friend who s an actor, you re in trouble. Vrij naar Morton Feldman, Darmstadt Lecture, 1984 van elkaar leren We hebben veel van de andere domeinen te leren. De sterkte van de ene is vaak de uitdaging voor een ander. Een leraar beeld zet bijvoorbeeld vanaf het begin heel makkelijk in op de kunstenaar. Bedreven stimuleert hij de creativiteit en de expressiekracht van leerlingen. Spelen en experimenteren is bij hem evident. In veel muziekonderwijs is de rol van vakman sterk ontwikkeld. Techniek en respect voor de perfecte imitatie is belangrijk. Uitmuntende vakmannen afleveren geeft een leraar muziek veel voldoening. Een leraar drama of dans besteedt veel aandacht aan podiumprésence en de zorg voor de eigen stem of het eigen lichaam. Omdat het domein media volop in ontwikkeling is, zijn deze leraars vaak sterk in het onderzoekend zijn. 22

23 d oordeel uitstellen obstakels durf open blik andere ku(n)sten bezoeken bewondering over het muurtje kijken invalshoeken uitv ondervinden leraars zijn (onder)zoekers Ik heb geen special talent Ik ben slechts nieuwsgierig Albert Einstein Wil je in het deeltijds kunstonderwijs breed competente leerlingen vormen dan vraagt dat leraars die zich als (onder)zoekers opstellen: Je zoekt naar de juiste aanpak voor elk leerling, je bent nieuwsgierig naar de oude meesters maar volgt ook ontwikkelingen op in het eigen vakgebied. Je staat als (onder)zoeker model voor je leerlingen. Je leeft voor hoe je nieuwsgierig in het leven kan staan. Je toont hoe je op een slimme manier kan omgaan met het onbekende. Bijvoorbeeld door een idee niet té snel weg te gooien en het op zo n manier te veranderen dat er iets interessants ontstaat. 23

24 sleutelvragen voor evalueren Niet alles wat kan gemeten worden, is het meten waard, en niet alles van waarde, is te meten. Albert Einstein Waarom evalueren? Wil ik mijn leerlingen ermee vooruit helpen? Of wil ik de kwaliteit van het geleverde werk beoordelen? Of wil ik mijn leerlingen vergelijken en rangschikken? Wat evalueren? Wil ik een werk evalueren? Of het werk eraan? Of beoordeel ik of iemand competent is? Evalueer ik alle rollen? Of slechts enkele? Wie evalueert? Op welke wijze betrek ik leerlingen? Welke meerwaarde hebben externen bij de evaluatie? En zijn die externen vakgenoten of niet? Hoe evalueren? In welke mate zijn mijn evaluaties voedend, veelzijdig en veelvormig? Welke vormen zijn geschikt? Kloppen ze bij wat ik wil evalueren? Wanneer evalueren? Evalueer ik enkel tijdens het toonmoment? Of las ik verschillende toonmomenten in? Of evalueer ik permanent via feedup, feedback en feedforward? 24

25 principes voor artistiek evalueren Voedend Elke evaluatie versterkt de goesting om zich verder artistiek en veelzijdig te ontwikkelen. Evaluaties bieden voeding om een volgende stap in de eigen ontwikkeling te zetten. Veelzijdig Evaluaties geven feedback over de competenties verbonden aan alle rollen: vakmanschap, kunstenaar, (onder)zoeker, samenspeler en performer. Ze worden verwoord met aandacht voor het unieke van elk leerling. Veelvormig Leerlingen krijgen een gevarieerd palet aan kansen om te tonen wat ze kunnen; verschillende momenten, verschillende vormen, verschillende actoren. 25

26 neus voor het juiste n e oog voor het schone van het lelijke rtolken reteren e en expressie vorm (a KO Samenwerken ondersteunen Tonen verste verzamelen Om na te gaan hoe iemand zich ontwikkelt in de rollen is het belangrijk om terug te blikken op de afgelegde weg. In de beeldende kunsten is het een verworvenheid dat leerlingen hun eigen weg documenteren. In dagboeken worden inspirerende gedachten en markante gebeurtenissen bijgehouden. In plakboeken worden knipsels en foto s verzameld als mogelijk inspiratie. In porfolio s worden polaroids van eigen werk best works én minder goed gelukte werken chronologisch ingeplakt. De evolutie in compositie, thematiek en kleurenpalet wordt zo zichtbaar. 26

27 ook leraars verzamelen Het klassieke hulpmiddel om vorderingen van je leerlingen bij te houden is het puntenboek en de agenda. Je ziet en hoort dingen die typisch zijn voor een leerling: ze doen verrassende uitspraken of laten opvallende dingen zien. Vaak vergeet je deze gebeurtenissen snel, terwijl ze juist kleur geven aan iemands artistieke ontwikkeling. Hou dergelijke observaties vast en gebruik ze bij de evaluatie van je leerlingen. Misschien verkies je daarbij een papieren notitieboek. Of gebruik je liever nieuwe technologieën? Op de url (gebruikersnaam: Test & paswoord: test) vind je een voorbeeld van een tweeledig leerlingvolgsysteem. Je kan er dingen noteren die je opvallen. Je kan je leerlingen scoren op belangrijke leerdoelen. en hun artistieke barcode zichtbaar maken. 27

28 Laat het kunstonderwijs tenminste open zijn wijd open voor de mogelijkheden die ieder mens, een nieuw jaar en het leven tout court in zich dragen. Ann Meskens, moraalfilosofe schone praktijken De schone praktijken werden verzameld in een bundel inspiratiekaarten. Sommige kaarten beschrijven direct toepasbare zaken. Andere bevatten ideeën die je naar je eigen discipline vertaalt. Quotes van belangrijke kunstenaars nodigen uit om op een andere manier naar artistiek onderwijs te kijken. De kaarten werken het best wanneer ze in een klein team ter bespreking op tafel komen. Maak het echt boeiend door deelnemers uit de verschillende kunstdisciplines te laten meedoen. 28