Jaarverslag Kris Joosten & Raymond Creemers Vastgesteld door de bestuurder en goedgekeurd door Raad van Toezicht van RAVON juli 2012

Transcriptie

1 Kris Joosten & Raymond Creemers Vastgesteld door de bestuurder en goedgekeurd door Raad van Toezicht van RAVON juli 2012 STICHTING RAVON POSTBUS BK NIJMEGEN

2 Colofon 2012 Stichting RAVON Nijmegen Vestigingsplaats statutaire zetel Nijmegen, KvK Eindredactie: Kris Joosten en Raymond Creemers Foto omslag: Adder. Fotograaf: Jelger Herder Wijze van citeren: Joosten, C.M.C., en R. Creemers (redactie), Jaarverslag 2011 Stichting RAVON 2

3 Stichting RAVON INHOUD 1 INLEIDING DE STICHTING RAVON Raad van Toezicht Werkorganisatie Samenwerking THEMA VRIJWILLIGERS EN DONATEURS Werkgroepen en afdelingen Afgegeven ontheffingen RAVON-dag Weekenden Sleutelvrijwilligersdag RAVON-tijdschrift Nieuwsbrief Schubben & Slijm Website Webwinkel Stand Bibliotheek Fotoarchief Helpdesk Natuurbericht Sociale media THEMA DATA Telmee en de NDFF Gegevensleveringen Monitoring Verspreidingsonderzoek reptielen & amfibieën Provinciale atlassen Exoten THEMA ONDERZOEK Stagiaires Onderzoek grote modderkruiper Environmental DNA Monitoring Natura 2000 besluiten Temporele vismigratie Chytridiomycose Ranavirus THEMA BESCHERMING Landelijk Projectplan Knoflookpad Gladde slang Noord-Brabant Proefopstelling uitklimvoorzieningen straatkolken Brulkikkers wegvangen in Baarlo Inspraak nieuwe natuurwet THEMA DRAAGVLAK Padden.nu Kijk een kikker Slangen.nu Determinatie apps voor iphone en Android Floriade Congres Van waarnemen naar natuurbescherming Verzorgen cursussen en colleges

4 8 THEMA INTERNATIONAAL th Conference Safeguarding of amphibians in Idro (Italië) Tweejaarlijks Europees herpetologencongres in Trier (Luxemburg) Lezing prof. dr. Claude Miaud Amfibieënmonitoringnetwerk Spanje OVERIGE Financiën Opdrachtgevers, opdrachtnemers en samenwerkingspartners Sponsoring en giften BIJLAGE 1 Publicatielijst

5 Stichting RAVON 1 INLEIDING. In dit jaarverslag zijn de belangrijkste zaken uit 2011 vermeld met betrekking tot de Stichting Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland (RAVON). Er is zowel informatie over de vrijwilligersactiviteiten als over de werkorganisatie opgenomen. De indeling volgt de zes thema s zoals deze zijn vastgesteld in het Meerjarenplan : Vrijwilligers en donateurs Data Onderzoek Bescherming Draagvlak Internationaal Een beknopte versie van dit jaarverslag is als kleurenbrochure uitgegeven. Heeft u vragen over een bepaald onderdeel uit dit jaarverslag, dan kunt u zich direct richten tot de schrijver van het betreffende onderdeel. RAVON zet zich, samen met haar betrokken donateurs en vrijwilligers, al jaren in voor de bescherming van reptielen, amfibieën en vissen in Nederland, door: voortdurend in de gaten te houden hoe het met onze diersoorten gaat (inventariseren en monitoren); onderzoek uit te voeren; organisaties te adviseren die zich bezighouden met het beheer en de inrichting van (natuur)- gebieden, zoals ministeries, provincies, terreinbeheerders en adviesbureaus; voorlichting en scholing te geven, bijvoorbeeld door het ontwikkelen van lespakketten voor het basisonderwijs, het geven van lezingen, het uitgeven van brochures, gidsen en boeken en het organiseren van cursussen en excursies. De afgelopen jaren is RAVON sterk in omvang gegroeid. Er zijn meer vrijwilligers actief, we hebben meer donateurs gekregen en het aantal projecten en daarmee het aantal medewerkers is fors toegenomen. In de komende jaren willen we nóg meer betekenen in de bescherming van reptielen, amfibieën en vissen in Nederland en uitgroeien tot dé gesprekspartner voor overheid en andere instanties als het gaat om deze diersoorten. Onze missie: RAVON is hét aanspreekpunt en de kennisorganisatie voor de bescherming en studie van reptielen, amfibieën en vissen in Nederland. 5

6 6

7 Stichting RAVON 2 DE STICHTING RAVON RAVON coördineert de inventarisatie en monitoring van reptielen, amfibieën en vissen door vrijwilligers in Nederland. Op basis van deze gegevens zet RAVON zich in voor betere bescherming en het duurzaam behouden van de soorten en hun leefgebieden. Honderden deskundige en enthousiaste vrijwilligers inventariseren en monitoren jaarlijks vele gebieden. De stichting heeft ten doel: a. de studie en bescherming van de Nederlandse reptielen, amfibieën en vissen, waaronder begrepen ontwikkeling, behoud, adequaat beheer en herstel van haar leefgebieden; b. de bevordering van natuur- en milieubescherming in algemene zin. RAVON werkt op non-profit basis: het eventuele positieve resultaat van de jaarrekening wordt weer geïnvesteerd in de doelstelling van de organisatie. De werkorganisatie van RAVON is gehuisvest op de campus van de Radboud Universiteit te Nijmegen en de Universiteit van Amsterdam (RAVON Werkgroep Monitoring). Vanuit Amsterdam coördineren we het Meetnet Amfibieën en het Meetnet Reptielen in het kader van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM). Vanuit Nijmegen coördineren we het Meetnet beek- en poldervissen, het verspreidingsonderzoek en voeren we professionele inventarisaties, kennisintensieve opdrachten en ecologisch en wetenschappelijk onderzoek uit. Verder werken we aan voorlichting en geven we praktijkgerichte cursussen. Bovendien is RAVON actief bij het opstellen en uitvoeren van regionale of landelijke beschermingsactiviteiten. 2.1 Raad van Toezicht (RvT) en Adviesraad door Rob van Westrienen Tot bestond het Dagelijks Bestuur uit Hero Prins (voorzitter), Johan Cronau (secretaris), Reint Boer (penningmeester), Michaël Steeghs (lid) en Rob Lenders (lid). Directeur van RAVON is Rob van Westrienen. Per is de Raad van Toezicht (RvT) ingesteld. De RvT bestond uit: Hero Prins (voorzitter), Johan Cronau (lid), Reint Boer (lid), Michaël Steeghs (vice-voorzitter), Rob Lenders (lid) en John Melis (lid). In december is Harry Keereweer toegetreden als lid. Directeur/bestuurder van RAVON is Rob van Westrienen. De Raad van Toezicht vergadert 4 keer per jaar. Belangrijke onderwerpen die aan de orde kwamen in de RvT waren: vaststelling van de jaarrekening en het jaarverslag 2010 en de begroting 2012 het directiereglement input van de Adviesraad samenstelling van de Raad van Toezicht de meerjarenvisie samenwerking met de Zoogdiervereniging De Adviesraad bestond uit: Fabrice Ottburg, Gerard Smit, Jarno Beijk, Michel Kapelle, Monica Wesseling, Romeo Neuteboom Spijker, Stefan Huijgens en Wim van den Heuvel. John Melis is vanuit de Raad van Toezicht voorzitter van de Adviesraad. 7

8 2.2 Werkorganisatie Ter ondersteuning van RAVON is in 1994 een bureau in Amsterdam opgericht en in 1999 een bureau in Nijmegen. Tezamen vormen zij de werkorganisatie. Directeur Rob van Westrienen P&O medewerker Pien Hoogma Coördinator Staf Jeroen van Delft Managementteam (MT) R. v Westrienen, R. Zollinger, R.Creemers Administratieve medewerkers Financiële medewerkers Systeembeheerder Team Onderzoek en Bescherming Ronald Zollinger (teamleider) Team Vrijwilligers en Gegevens Raymond Creemers (teamleider) Eén van de belangrijke taken van de werkorganisatie is: ondersteunend zijn aan de vrijwilligers en donateurs: faciliteren, stimuleren en coördineren. In 2011 waren er 27 personen werkzaam bij RAVON. (19,2 FTE per ). De meeste medewerkers werken in deeltijd. Op het bureau in Amsterdam, bij de RAVON Werkgroep Monitoring, waren werkzaam: Ingo Janssen en Edo Goverse. Op het bureau in Nijmegen waren werkzaam: Wilbert Bosman, Arthur de Bruin, Raymond Creemers, Jeroen van Delft, Karin Didderen, Annemarie van Diepenbeek, Peter Frigge, Jelger Herder, Pien Hoogma, Erik Jan Hofmeyer, Gonny van Ingen, Jöran Janse, Kris Joosten, Jan Kranenbarg, Arnold van Rijsewijk, Wilma Roerink, Kim Rongen, Frank Spikmans, Annemarieke Spitzen, Richard Struijk, Sander Turnhout, Marjan Verdijk, Tonnie Woeltjes, Rob van Westrienen en Ronald Zollinger. Ton Stumpel is gastmedewerker van RAVON. Op het bureau in Nijmegen leveren meerdere vrijwilligers een grote bijdrage aan de organisatie RAVON. Zo werken Tonnie Woeltjes en Rianne van der Graaf aan de bibliotheek, houdt Lotty Luiten het fotoarchief bij, Ria van den Boogaard werkt o.a. aan educatieve lespakketten voor kinderen, de RAVON-stand, de webwinkel, het ontsluiten tijdschrift RAVON en administratie. Daarnaast is er een vrijwilligster (Claire Hengeveld) die zich bezig houdt met het vertalen en corrigeren van Engelse teksten ten behoeve van het tijdschrift, diverse toepassingen op internet, buitenlandse lezingen en wetenschappelijke artikelen. Han Peper heeft wederom veel technische ondersteuning voor de RAVON website geleverd. Allen hartelijk dank hiervoor! Tonnie en Rianne aan het werk in de bibliotheek RAVON heeft sinds 2009 een personeelsvertegenwoordiging (PVT). Deze bestond in 2011 uit Annemarieke Spitzen, Arnold van Rijsewijk, Jelger Herder en Edo Goverse. 8

9 Stichting RAVON RAVON-team in 2011 RAVON-kantoor Nijmegen RAVON-kantoor Amsterdam Jeroen van Delft (1) Ingo Janssen (12) Wilbert Bosman (2) Ronald Zollinger (3) Frank Spikmans (4) VOFF Arthur de Bruin (5) Sander Turnhout (20) Rob van Westrienen (6) Kim Rongen (10) Richard Struijk (7) Marjan Verdijk (8) Jöran Janse (9) Kim Rongen (10) Pien Hoogma (11) Jelger Herder (13) Annemarieke Spitzen-van der Sluis (14) Jan Kranenbarg (15) Gonnie van Ingen (16) Peter Frigge (17) Raymond Creemers (18) Arnold van Rijsewijk, Edo Goverse, Erik Jan Hofmeyer, Karin Didderen, Kris Joosten en Wilma Roerink staan niet op de foto. 9

10 2.3 Samenwerking door Raymond Creemers Halverwege 2011 hebben het bestuur van de Zoogdiervereniging, het bestuur van de Steunstichting VZZ en de Raad van Toezicht van RAVON besloten om intensivering van de samenwerking tussen beide organisaties te onderzoeken. Dit onderzoek, gestart op 1 september, werd geleid door Jos Teeuwisse (directeur van de Zoogdiervereniging). Hij werd daarvoor 2 dagen per week vrijgesteld. Rob van Westrienen is per dezelfde datum aangesteld als interim bedrijfsleider bij de Steunstichting VZZ. Aan het eind van het jaar is geconcludeerd dat intensivering van de samenwerking zeer perspectiefvol is mede in het licht van de grote veranderingen die er in de natuursector plaats vinden en plaats zullen gaan vinden. Besloten is een convenant op te stellen waarin wordt afgesproken hoe die samenwerking er uit gaat zien. In praktische zin betekent het dat beide werkorganisaties bij elkaar gehuisvest worden en dat per 1 januari 2012 Rob van Westrienen interim directeur Zoogdiervereniging is geworden. Jos Teeuwisse is per die datum met pensioen gegaan. Hoofddoelen van de samenwerking tussen de Zoogdiervereniging en RAVON zijn: 1. Bredere producten die via een sneller en beter proces tot stand komen. 2. Sterker profiel cq uitstraling naar partners en opdrachtgevers. 3. Efficiencywinst en robuuster door samenwerking van de (ondersteunende) medewerkers. 4. RAVON en Zoogdiervereniging zijn een aantrekkelijkere werkgever. RAVON participeert in diverse samenwerkingsverbanden op het gebied van natuuronderzoek en bescherming: Stichting Veld Onderzoek Flora en Fauna (VOFF); een brancheorganisatie van Particuliere Gegevensbeherende Organisaties (PGO s), die onderzoeksactiviteiten door vrijwilligers op het gebied van flora en fauna coördineert en aanvullende werkzaamheden uitvoert die te maken hebben met externe vertegenwoordiging en acquisitie ten behoeve van gezamenlijke projecten. Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF). De PGO's en de Stichting Gegevensautoriteit Natuur (GaN) beheren, ontwikkelen en exploiteren samen de NDFF. Rob van Westrienen maakt deel uit van het Uitvoeringsorgaan, het bestuur van de samenwerkingsconstructie. De komende jaren zal de VOFF stimuleren dat de PGO s in samenwerking met de GaN komen tot een optimale exploitatie en ontwikkeling van de NDFF. Daaronder valt onder andere: het werven van abonnementen, de verdere ontwikkeling van de NDFF als werkdatabase van de PGO s, de ontsluiting van de NDFF voor publieke en wetenschappelijke doeleinden en de ontsluiting van de NDFF voor gebruik door vrijwilligers. 10

11 Stichting RAVON Soortbescherming Nederland, dat soortgerichte beschermingsactiviteiten op landelijk niveau behartigt. Voorheen heette dit samenwerkingsverband Platform Soortenbeschermende Organisaties (PSO). Belangrijke onderwerpen in 2011 waren: 1. Versterken samenwerking met landschapbeherende organisaties via Landschapsbeheer Nederland. 2. Starten initiatief Natuurhulp: meer aandacht krijgen voor bescherming van onze soorten door onze vrijwilligers te stimuleren niet alleen te tellen, maar ook praktische beschermingszaken op te pakken; daarbij is het de bedoeling dat het de onderlinge samenwerking ten aanzien van bescherming op lokaal niveau sterk bevordert. 3. Inbreng geleverd in de nieuwe Wet Natuurbescherming; helaas hebben we als natuursector moeten constateren dat onze inbreng niet de veranderingen heeft opgeleverd die we wilden; daarom heeft de natuursector gezegd dat de wet terug moet naar de tekentafel; ze zal zelf komen met een alternatief voorstel komen. 4. Inbreng geleverd in de discussie hoe de natuursector meer met één mond kan spreken en minder versnipperd over komt. 5. Aanvraag structureel beneficiëntschap Postcodeloterij; is helaas afgewezen. 6. Actieve deelname aan de actie Hart voor Natuur ( 7. Actieve deelname in de Groene 11 (lobby faciliteit in politiek Den Haag van de natuursector). Natuurplaza; een samenwerkingsverband tussen Stichting Bargerveen, SOVON Vogelonderzoek Nederland, Zoogdiervereniging, FLORON en RAVON. De partners werken aan de ontwikkeling en verspreiding van toepasbare kennis voor natuurbeheer. We doen dit door systeem- en soortgericht onderzoek te combineren. Hierin werken we samen met de Radboud Universiteit Nijmegen. Tevens worden in Natuurplazaverband colleges en practica gegeven, colloquia en symposia georganiseerd en worden studenten voor onderzoek begeleid. Vissennetwerk; een netwerk van personen die informatie, kennis en ideeën uitwisselen, zowel vanuit een wetenschappelijke als praktische invalshoek, gericht op vissen, visserij en de leefomgeving van vissen. Dit jaar is er gewerkt aan de thema s soort- en gebiedsbescherming, vismigratie, benutting van visstanden en de bescherming van de paling. Jan Kranenbarg participeert namens RAVON in de stuurgroep van dit netwerk. Societas Europaea Herpetologica (SEH); Raymond Creemers is lid van het Mapping Comité, dat zich o.a. richt op de productie van een nieuwe Europese atlas voor herpetologie. Ton Stumpel (gastmedewerker RAVON) is voorzitter van het Conservation Comité. EPCN; RAVON is vertegenwoordiger voor de Benelux van het European Pond Conservation Network, een Europese herpetologische club. Ronald Zollinger participeert namens RAVON in dit comité. 11

12 Vivara Natuurbeschermingsproducten; een postorderbedrijf dat producten voor dieren in en rond de tuin verkoopt. Met deze samenwerking krijgt RAVON een grotere naamsbekendheid onder het brede publiek. Vivara had eind 2011 ruim huishoudens in het klantenbestand. In 2011 is hard gewerkt aan de gezamenlijke inzending voor de Floriade 2012 Through Animal Eyes. Meer info op: en Projectgroep Aalherstel; een initiatief van Sportvisserij Nederland, Stichting de Noordzee, het Wereld Natuur Fonds, Vereniging Natuurmonumenten, Greenpeace en RAVON onder voorzitterschap van oud politicus Dr. J.C. Terlouw. De projectgroep gaat in de komende jaren belangeloos activiteiten initiëren en stimuleren die bijdragen tot het herstel van de aal op een zo kort mogelijke termijn. Jan Kranenbarg participeert namens RAVON in deze projectgroep. IUCN; RAVON is lid van de International Union for Conservation of Nature (IUCN) en draait mee in het IUCN-NL comité. Rob van Westrienen is lid van de Raad van Toezicht. Annemarieke Spitzen vertegenwoordigt RAVON in de IUCN amphibian specialist group. Meer info op: RAVON Werkgroep Monitoring (WM) werkt nauw samen met de Universiteit van Amsterdam. Zo worden er bijvoorbeeld colleges gegeven en studenten begeleid. RAVON WM maakt dankbaar gebruik van de door de Universiteit van Amsterdam aangeboden kantoorruimte en technische ondersteuning. RAVON werkt ook nauw samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) voor de verwerking van alle data. Samenwerking met Universiteiten; RAVON heeft door haar aanwezigheid bij Natuurplaza een intensieve samenwerking met de Radboud Universiteit en werkt nauw samen met de Universiteit Gent in het kader van het dierziektenonderzoek. 12

13 Stichting RAVON Hart voor Natuur. Een in 2010 opgerichte coalitie van meer dan 30 organisaties, waaronder RAVON, die zich inzetten voor de toekomst van de natuur en het landschap in Nederland. Naar aanleiding van de zorgen om de kabinetsplannen m.b.t. natuur zijn diverse acties uitgevoerd in In het voorjaar is aandacht gevraagd middels een posteractie en een manifestatie op 19 maart bij Radio Kootwijk en Haarzuilens. In het najaar zijn onder het motto 'streep door natuur' overal in het land de namen van dieren en planten afgeplakt in plaatsnamen en op straatnaambordjes. Natuurmonumenten is gestart met een enquête over de nieuwe natuurwet. 13

14 14

15 Stichting RAVON 3 THEMA VRIJWILLIGERS EN DONATEURS Aan de basis van RAVON staan onze vrijwilligers. RAVON investeert niet alleen in het werven van nieuwe vrijwilligers, maar ook in het versterken van de band met onze huidige vrijwilligers. 3.1 Werkgroepen en afdelingen In 2011 heeft zich 1 nieuwe werkgroep aangesloten; Ringslangwerkgroep Houten (zie foto). RAVON heeft nu 22 afdelingen en werkgroepen, die actief zijn met inventarisatie, monitoring, onderzoek, bescherming, het geven van voorlichting en beheerwerk. Dit zijn: RAVON Flevoland, RAVON Gelderland, RAVON Groningen, Herpetologische Studiegroep Limburg, RAVON Noord-Brabant, RAVON Noord-Holland, RAVON Overijssel, RAVON Utrecht, Ringslangwerkgroep Houten, WARD (werkgroep Amfibieën en Reptielen Drente), WARF (Werk- en studiegroep Amfibieën en Reptielen Friesland), RAVON Zeeland, RAVON Zuid- Holland, Gelderse Vissers, RAVON Werkgroep Monitoring, Werkgroep Poldervissen, Visclub de Prik, Werkgroep Verspreidingsonderzoek Noord-Oost Brabant, WVOF (Werkgroep VissenOnderzoek Friesland), WAN (Werkgroep Adderonderzoek Nederland) en Werkgroep Vissenonderzoek Groningen-Drenthe. Wij willen alle regiocoördinatoren, sleutelvrijwilligers, werkgroepen en afdelingen danken voor hun grote inzet. Ringslangwerkgroep Houten aan het werk 3.2 Afgegeven ontheffingen - door Kim Rongen RAVON is gemachtigd om namens het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie (voorheen Ministerie van LNV) ontheffingen te verlenen aan onze vrijwilligers. Het gaat om ontheffingen voor verbodsbepalingen in artikel 9 en 10 van de Flora- en faunawet: het vangen, bemachtigen, met het oog daarop opsporen en het opzettelijk verontrusten van beschermde inheemse amfibieën, reptielen en vissen. Het schepnet dat al decennia in gebruik is bij herpetologen en vissers, blijkt een verboden vangtuig te zijn volgens de Visserijwet. Het ministerie van EL&I heeft RAVON een ontheffing voor het gebruik verleend. RAVON is gemachtigd om deze aan de vrijwilligers te verstrekken. Vanaf 2011 kunnen ontheffingen worden aangevraagd door het invullen van een formulier via de RAVON-website. Op deze wijze zijn er dit jaar 772 ontheffingen verleend aan de vrijwilligers. 15

16 3.3 RAVON-dag door Kris Joosten De landelijke RAVON-dag wordt jaarlijks gehouden op de tweede zaterdag van november. In 2011 vond deze dag plaats op zaterdag 12 november met als thema innovatie Aan bod kwamen actuele en innovatieve ontwikkelingen binnen het veldonderzoek aan reptielen, amfibieën en vissen, uitgevoerd door vrijwilligers, stagiaires en RAVON-werkgroepen. Korte lezingen werden afgewisseld met leuk filmmateriaal en muziekfragmenten. Een samenvatting van de lezingen is na te lezen op de RAVON-website. Ieder jaar selecteert een jury, bestaande uit drie personen, uit alle voorgedragen kandidaten een kandidaat die in aanmerking komt voor het ontvangen van de Lendersprijs tijdens de RAVON-dag. Deze werd in 2011 uitgereikt aan John Melis voor zijn energieke bijdrage aan het initiëren en professionaliseren van RAVON activiteiten in Friesland. Hij heeft een grote groep vrijwilligers weten te motiveren waardoor er veel meer waarnemingen van reptielen, amfibieën en vissen worden verzameld. Er is door zijn inzet structureel meer regionale beleids- en media-aandacht voor aanwezigheid en trends van reptielen, amfibieën en vissen en daarmee ook meer aandacht voor beter beheer en inrichting van gebieden. Daarbij levert John al jaren een constructieve bijdrage aan de groei en ontwikkeling van de landelijke RAVON organisatie. Een trotse John te midden van andere Lendersprijswinnaars (Annie Zuiderwijk, Rob Lenders, Ton Lenders en Henk Strijbosch) Afsluiter dit jaar was Freek Vonk. Bekend van zijn optredens in De Wereld Draait Door en zijn eigen shows op TV waar hij de gevaarlijkste gifslangen ter wereld voor de camera brengt en gif afneemt ten behoeve van onderzoek. Freek s eigen koningscobra werd ter plekke, met medewerking van onze dappere directeur Rob van Westrienen, gemolken. 3.4 Weekenden RAVON organiseert jaarlijks twee inventarisatieweekeinden. Met Hemelvaart gaat de aandacht vooral uit naar amfibieën en reptielen en in september is het traditionele Vissenweekeinde. Voor meer informatie over en de resultaten van de weekenden, zijn de verslagen via de website te downloaden. 16

17 Stichting RAVON Hemelvaartweekend door Peter Frigge Het Hemelvaartweekend werd gehouden in Limburg van 1 t/m 5 juni. We waren met een vrij grote groep deelnemers (ruim 50) en konden eten en slapen op kampeerboerderij De Holsterhof te Posterholt nabij het natuurgebied De Meinweg. Zoals tijdens al deze weekeinden stond het verzamelen van waarnemingen van reptielen en amfibieën (en in mindere mate ook vissen) centraal. Bij de selectie van de te bezoeken gebieden is rekening gehouden met reeds bekende verspreidingsgegevens: er zijn gebieden bezocht waarvan weinig gegevens bekend zijn, maar ook topgebieden waar nieuwe waarnemers de kans hadden veel soorten te leren kennen. Omdat dit de 25 e keer was dat dit weekend werd gehouden, kreeg elke deelnemer een leuk bedrukt T-shirt als aandenken (zie afbeelding). Het weekend werd wederom zeer geslaagd genoemd, ook door het prettige weer. En er werden 6 soorten reptielen, 15 soorten amfibieën en 24 vissoorten aangetroffen Vissenweekeind door Frank Spikmans & Arthur de Bruin Het jaarlijkse vissenweekend vond dit jaar plaats van vrijdag 23 september tot en met zondag 25 september. Uitvalsbasis was accommodatie Ossa, gelegen in Sint Odiliënberg in Limburg. Het hoofddoel van het vissenweekend is het uitvoeren van visinventarisaties in gebieden, waarvan de visgegevens oud of onbekend zijn. Dit jaar ging speciale aandacht uit naar de optrek van exotische grondels in de verschillende beekmondingen. Uiteraard staat het weekend ook bekend om zijn gezelligheid, ontmoetingen met oude bekenden en het delen van ervaringen en visserslatijn. Zoals elk jaar stond ook de visquiz tijdens het weekend weer op het programma waarbij gestreden werd om de roem en een heuse wisselbeker. De quiz werd ondanks gesteun en geklaag over de moeilijkheid van de vragen toch goed ontvangen door de deelnemers. Na correctie bleek Theo de Jong de meeste vragen goed te hebben en kan zich hiermee de fel begeerde titel RAVON vissenweekend-quiz-winnaar 2011 toe-eigenen. De organisatie bestond dit jaar uit Arthur de Bruin en Frank Spikmans. Er waren 30 mensen aanwezig op het Vissenweekend. Het weekend is mede gesubsidieerd door Rijkswaterstaat Limburg. Op de RAVON-website kunt u het uitgebreide verslag downloaden. 3.5 Sleutelvrijwilligersdag door Annemarie van Diepenbeek De landelijke dag voor de sleutelvrijwilligers van RAVON vond dit jaar plaats op 2 april te Houten. Na diverse presentaties over lopende en toekomstige projecten zijn de vrijwilligers aansluitend veldwerk gaan verrichten, namelijk het omzetten van een aantal ringslangenhopen en verzamelen en tellen uitgekomen eieren. De organisatie was in handen van Annemarie van Diepenbeek, met medewerking van Raymond Creemers, Jelger Herder en anderen. 17

18 3.6 RAVON-tijdschrift - door Kris Joosten Er zijn in 2011 volgens planning 4 nummers verschenen. Alle soortgroepen waren weer goed vertegenwoordigd in het tijdschrift en traditioneel werd in het laatste nummer van het jaar een waarnemingenoverzicht opgenomen. Het aantal abonnees (donateurs en externe relaties) op het tijdschrift is in 2011 toegenomen van 1270 naar Nieuwsbrief Schubben & Slijm - door Kris Joosten RAVON ontvangt veel kopij en mooie foto s van vrijwilligers en daar zijn we zeer dankbaar voor omdat het uitgangspunt van de nieuwsbrief is: voor en door vrijwilligers. Mede dankzij deze kopij konden wij dit jaar weer vier prachtige nummers uitbrengen. De nieuwsbrief Schubben & Slijm wordt uitgegeven vanuit de vier grote vrijwilligersprojecten: Meetnet Amfibieën, Meetnet Reptielen, Verspreidingsonderzoek Reptielen en Amfibieën en Meetnet Vissen en in het middenkatern van iedere nieuwsbrief presenteert één van de projecten zijn resultaten. De nieuwsbrieven zijn altijd direct na verschijning gratis te downloaden via de RAVON-website. Het aantal abonnees op de nieuwsbrief bedroeg in Website - door Jelger Herder De RAVON-website is in 2011 zeer goed bezocht. We zijn inmiddels overgestapt op een nieuw statistiekprogramma dat kengetallen m.b.t. bezoekers voor ons bijhoudt: Google Analytics. Dit is één van de meest geavanceerde en betrouwbare statistische programma s. In 2011 is de RAVONwebsite in totaal keer bezocht door unieke bezoekers. Dit laat zien dat veel bezoekers de website meerdere malen per dag bekijken. Gemiddeld komen er 510 unieke bezoekers per dag op de RAVON-website. 18

19 Stichting RAVON De drukst bezochte dag was 3 mei Bezoekers per maand 2010 toen er maar liefst bezoekers de RAVON-website bezochten. Het grootste deel van de bezoekers zijn mensen die gericht bezoekers bepaalde informatie zoeken. Zestig procent van de bezoekers heeft de website slechts één keer bezocht in 0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Daartegenover staat ook een trouwe aanhang. Bijna tien procent van de bezoekers bezoekt de RAVON-website meer dan honderd keer per jaar! In totaal zijn er maar liefst pagina s opgevraagd in Hoe komen bezoekers op de website? Zestig procent van de bezoekers komt via een zoekmachine, met name Google, op de RAVON website terecht. Als zoekwoorden worden het vaakst RAVON, vissen, RAVON.nl, reptielen en brulkikker gebruikt. Ongeveer twintig procent van de bezoekers typt zelf RAVON in (of via de favorieten) en de laatste twintig procent komt via links op andere websites op de RAVON website terecht. De vijf websites via welke de meeste bezoekers bij RAVON kwamen zijn: natuurbericht.nl, nu.nl, padden.nu, voff.nl en zoogdiervereniging.nl. Welke pagina s zijn het populairst? De meest bezochte pagina is de pagina over vissen, gevolgd door de pagina s over soorten, amfibieën, het forum en reptielen. De meest bekeken soort is de Amerikaanse brulkikker. Bij de reptielen is de meest bekeken soort de ringslang en bij de vissen de Donaubrasem. Andere goed bezochte pagina s zijn de activiteiten, publicaties, onderzoek en advies, foto-album en het verspreidingsonderzoek. Waar komen de bezoekers vandaan? Zoals verwacht komt het overgrote deel van de bezoekers uit Nederland (88%) en België (9%). De overige bezoekers komen uit maar liefst 125 verschillende landen. De top 10 wordt compleet gemaakt (op volgorde van aantal bezoekers) door: Duitsland, Frankrijk, Verenigde Staten, Verenigd Koninkrijk, Spanje, Italië, Suriname en Ierland. De kaart hiernaast geeft een overzicht van de wereld. 3.9 Webwinkel - door Kim Rongen Via de webwinkel van RAVON kunnen de RAVON-vrijwilligers en -donateurs met korting allerlei materialen aanschaffen. In 2011 zijn 283 bestelformulieren verwerkt. Het betreft vooral bestellingen van boeken, cuvetten en de veldgidsen Herkenning en waarnemen van Reptielen, Amfibieën en Zoetwatervissen. Speciaal te vermelden voor 2011 is de verkoop van 213 schepnetten. 19

20 3.10 Stand - door Kris Joosten Er komen ieder jaar meer aanvragen binnen voor de RAVON-stand. RAVON was dit jaar met een stand aanwezig op de Genootschapsdag van het NHGL in Roermond, de actiedag van Hart voor Natuur in Kootwijk en Utrecht, het symposium Van Waarneming tot Beleid van VOFF/KNNV, Diergaarde Blijdorp, de RAVON-dag en de SOVON-dag in Nijmegen. Voor de locaties waar wij niet aanwezig konden zijn, zoals de reptielenbeurs in Dierenpark De Oliemeulen in Tilburg is informatiemateriaal beschikbaar gesteld. Er zijn weer veel nieuwe standmaterialen toegevoegd zoals educatieve materialen voor kinderen. RAVON-stand tijdens Hart voor Natuur in Haarzuilens, februari 2011(Foto s: Kris Joosten) 3.11 RAVON-bibliotheek door Annemarieke Spitzen De bibliotheek van RAVON is ook in 2011 enorm gegroeid dankzij de inzet van Rianne van de Graaf en Tonnie Woeltjes en met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds (PBCF). Het bibliotheeksysteem bevat ruim records en is toegankelijk voor alle geïnteresseerden. Ook dit jaar hebben we mooie archieven aan onze collectie toevertrouwd gekregen, waaronder die van het Zoologisch Museum Amsterdam, Ton Stumpel en Bert Hanekamp. Met name de collectie overgekomen van het Zoologisch Museum is dermate groot, dat de complete invoer hiervan wel enkele jaren in beslag zal nemen. Op dit moment telt de bibliotheek 968 boeken (571 over amfibieën en reptielen, 102 over vissen en 295 overig), 1948 rapporten, 327 studentenverslagen en 24 meter plank met vele jaargangen van vele tijdschriften Fotoarchief door Kris Joosten Dankzij de enorme inzet van onze vrijwilligster Lotty Luiten is er thans een enorm uitgebreid fotoarchief beschikbaar waarin fotocollecties zijn opgenomen van tientallen fotografen. Alle foto s zijn gerubriceerd in de categorieën amfibieën, reptielen en vissen en vervolgens in soortmappen ondergebracht. Per soort is onderscheid gemaakt in de levensstadia (adult, juveniel) en specifieke soortgebonden zaken (bijvoorbeeld bij ringslang broeihopen). Ook habitatfoto s, foto s gericht op beleid en ziekten zijn verwerkt. Veel fotomateriaal is vrij te gebruiken door RAVON en haar vrijwilligers, vooral voor educatieve doeleinden. Het fotoarchief is niet openbaar toegankelijk, dus als u een specifieke foto zoekt, kunt u contact opnemen met RAVON. Foto s Ben Geutskens voor educatieve doeleinden 20

21 Stichting RAVON 3.13 Helpdesk - door Arnold van Rijsewijk Een extra service die RAVON biedt aan het publiek is de mogelijkheid om vragen te stellen betreffende onze soortgroepen. Dit draagt bij aan onze naamsbekendheid en de bescherming van soorten. Na de start van de helpdesk in 2006 met 200 vragen liep dat aantal vragen snel op. Sinds 2009 daalt het aantal vragen weer omdat veel vragen al worden beantwoord via de antwoorden op de meest gestelde vragen of via forums op zowel Ravon.nl als waarneming.nl. Aantal helpdeskvragen naar onderwerp in 2009, 2010 en 2011 Onderwerp aantal 2009 aantal 2010 Aantal 2011 determinatie bescherming Wetgeving Ecologie beheer en inrichting (incl. vragen faunatunnels) verspreiding en waarnemingen educatie en voorlichting overige Totaal De onderwerpen en de moeilijkheidgraad van de vragen waren zeer verschillend. Het varieert van Kan ik een ven in februari droogzetten? tot Ik heb een hagedis in mijn tuin. Welke soort? en dit blijkt dan meestal een kleine water salamander te zijn. Opvallend is dat, net zoals in 2010, een aantal determinatievragen over een waargenomen amfibie om een van onze meest algemene soorten gaat: de bruine kikker. De variatie in formaat, kleur en tekening is zo groot dat de soort niet altijd herkend wordt. Het totaal aantal vragen omtrent determinatie is sterk gedaald. Het aantal vragen over slachtoffers na een vorstperiode bleef dit jaar beperkt. Waarschijnlijk omdat het antwoord inmiddels op de RAVON-website bij Meest gestelde vragen is geplaatst en er via natuurberichten extra aandacht aan is gegeven. Hetzelfde geldt voor vragen betreffende natuurwetgeving. We krijgen nog steeds veel determinatievragen (Foto links gemaakt door Jöran Janse, rechts gemaakt door Arnold van Rijsewijk) 21

22 3.14 Natuurbericht - door Kris Joosten De bekendheid van natuurbericht.nl blijft toenemen en vele nieuwe partners, zoals Natuurmonumenten en Stichting Ark, hebben zich aangesloten. Iedere week levert RAVON natuurberichten en deze worden vaak door de pers opgepakt. Dit genereerde ook dit jaar weer veel publiciteit voor RAVON en haar activiteiten. Zo werden er naar aanleiding van natuurberichten interviews gegeven en radio- en TV-opnames gemaakt door zowel landelijke (Vara s Vroege Vogels) en regionale TV (bijvoorbeeld Omroep Gelderland). Alle gepubliceerde natuurberichten zijn te vinden op De samenwerkingspartners van natuurbericht.nl hebben dit jaar ook een bijdrage geleverd aan de Natuurscheurkalender In deze kalender zijn leuke natuurberichten uit voorgaande jaren verwerkt. Alle sprekers tijdens de RAVON-dag kregen deze kalender als cadeau uitgereikt Sociale media - door Kris Joosten Sociale media hebben ook bij RAVON sinds twee jaar hun intrede gedaan. We waren als organisatie al actief op twitter en ook onze directeur is nu op twitter te volgen. De twitteradressen Wij hebben inmiddels meer dan 800 volgers. Alle tweets verschijnen ook op de homepage van de RAVON-website. RAVON is ook actief op Facebook en LinkedIn (Engelstalig). Deze pagina s zijn in 2011 geïntroduceerd en worden veelvuldig bezocht. 22

23 Stichting RAVON 4 THEMA DATA Ieder jaar neemt het aantal data in onze databank toe dankzij de inzet van vele vrijwilligers en waarnemers. Ook onze eigen projecten leveren veel data op. En dankzij deze data kunnen we nieuwe atlassen maken, adviseren en beschermen. 4.1 Telmee.nl en de Nationale Databank Flora en Fauna - door Raymond Creemers Een groot deel van de databank van RAVON is opgenomen in de Nationale Databank Flora & Fauna (NDFF), waardoor de gegevens beschikbaar zijn voor natuurbeheer en ruimtelijke ordening. Deze databank is daarmee de meest complete en actuele bron van natuurgegevens. Via Het Natuurloket kunnen maatschappelijke partijen, zoals projectontwikkelaars, gemeenten en bouwbedrijven maar ook natuurbeheerders, een abonnement nemen op de NDFF of incidenteel natuurgegevens aanvragen. De gegevens worden ingevoerd en beheerd op invoerportalen zoals waarneming.nl en lokale invoerportalen voor stadsregio's of provinciale organisaties. Inmiddels zijn ook een groot aantal andere partijen aangesloten op de NDFF, waaronder het Natuurhistorisch Genootschap Limburg (NHGL) en een groeiend aantal provincies, gemeentes en Waterschappen. De gegevens worden centraal en lokaal gevalideerd. In 2011 zijn nieuwe invoerportalen ontwikkeld voor het meetnet reptielen en het nieuw opgezette meetnet beek- en poldervissen. In 2012 zullen deze portalen door de vrijwilligers in gebruik worden genomen zodat ook deze meetnetgegevens direct ingevoerd en beheerd kunnen worden in de NDFF. 4.2 Gegevensleveringen - door Arthur de Bruijn Vanaf september 2010 zijn opdrachtgevers doorverwezen naar de NDFF, voor vrijwilligers blijft het mogelijk gegevens op te vragen bij RAVON voor eigen gebruik. In 2011 is hiervan slechts enkele malen gebruik gemaakt. 4.3 Monitoring Meetnet Reptielen - door Ingo Janssen Het Meetnet Reptielen beleefde het 18 e monitorjaar. Jaarlijks worden op zo n 350 trajecten op een gestandaardiseerde manier reptielen geteld. Aan de hand van deze gegevens berekend het CBS trends en indexen. De laatste jaren doet vooral de levendbarende hagedis het slecht in Nederland, waar de andere reptielsoorten stabiel zijn of zelfs toenemen geeft de levendbarende hagedis nog ieder jaar terrein prijs. In 2011 is vooral veel werk verricht om een online invoerportaal voor dit meetnet operationeel te krijgen Meetnet Amfibieën - door Edo Goverse Alle inheemse amfibiesoorten worden verspreid door het land gemonitord. Voorjaar 2011 zijn de nieuwe indexen berekend door het CBS over de periode Het aantal meetlocaties bedraagt ruim 400 gebieden (ruim afzonderlijke wateren en luisterpunten), waarvan er 229 werden geteld. Er zijn records verwerkt waarvan positief waren, met een amfibie dus. Het totaal aantal records is thans waarvan positief. Binnen het Meetnet Amfibieën zijn enkele opvallende zaken te zien. Zo hebben we eindelijk (weer) een betrouwbare beoordeling voor de vinpootsalamander (stabiel), blijft de rugstreeppad ons zorgen baren (matige afname) en heeft de dip van de boomkikker niet doorgezet. Kroon op 23

24 het nachtelijk veldwerk van een nieuwe waarnemer bij het Vijlenerbosch is de vondst van een vuursalamander op zijn traject. Op deze locatie is eindelijk, na 20 jaar weer een vuursalamander gevonden! Vuursalamander (Foto Edo Goverse) Meetnet beek- en poldervissen - door Jan Kranenbarg en Richard Struijk Sinds 2007 coördineert RAVON het landelijke Verspreidingsonderzoek beek- en poldervissen. Het doel was om het verspreidingsgebied van een zestal doelsoorten te actualiseren en completeren. Om daarnaast ook inzicht te krijgen in de voor- of achteruitgang van soorten, is vanaf 2011 het Meetnet beek- en poldervissen van start gegaan. Hierbij wordt een zevental soorten (beekprik, rivierprik, rivierdonderpad, beekdonderpad, bittervoorn, kleine modderkruiper en grote modderkruiper) gemonitoord zodat trends in af- of aanwezigheid bepaald kunnen worden. Verspreiding van donderpadden, prikken, modderkruipers en bittervoorn worden gevolgd. (Foto s: Jelger Herder & Arthur de Bruin) Via een speciaal ontwikkelde invoerportal ( kunnen vrijwilligers kmhokken claimen en zelfstandig (of onder begeleiding) monitoren. Cruciaal is het goed vastleggen van de onderzoeksinspanning en, afhankelijk van de doelsoort, het uitvoeren van een of enkele herhaalbezoeken. In 2011 kreeg het actualiseren en compleet maken van het verspreidingsbeeld van de grote modderkruiper en de rivierdonderpad speciale aandacht. Binnen de Modderkruiper marathon zijn 20 excursies door heel Nederland georganiseerd en zijn diverse nieuwe locaties ontdekt en verschillende oude vindplaatsen herbevestigd. Het onderzoek naar de rivierdonderpad richtte zich op een nieuwe vismethodiek, namelijk met zaklampen in het donker. De methode is zeer veelbelovend en leidde tot het vinden van nieuwe plaatsen waar de soort voorkomt. 24

25 Stichting RAVON 4.4 Verspreidingsonderzoek reptielen & amfibieën - door Jelger Herder 4.5 Provinciale atlassen door Kris Joosten In het kader van het verspreidingsonderzoek zijn in 2011 met de hulp van honderden vrijwilligers opnieuw uit 849 prioritaire 10x10 km-hokken waarnemingen verzameld van de verschillende doelsoorten. Hoofddoel van het verspreidingsonderzoek is het verspreidings-gebied van de doelsoorten op 10x10 km compleet te actualiseren over de periode Momenteel is van alle soorten samen reeds 85% van het verspreidingsbeeld geactualiseerd sinds Hiermee scoort het verspreidingsonderzoek in de kwaliteitsrapportage van het CBS voor bijna alle soorten een goed. Enkel de actualisatie van de knoflookpad blijft iets achter bij de overige soorten. Voor deze soort zal er in 2012 extra actie worden ondernomen. Mede als onderdeel van het verspreidingsonderzoek zijn er in 2011 bijna 20 excursies georganiseerd. RAVON werkt aan zowel landelijke als provinciale verspreidingsatlassen voor reptielen, amfibieën en vissen. Sinds 2011 wordt via de RAVON-website (>Tellen > Atlas) een overzicht gegeven van de lopende projecten in dit kader. Ook in 2011 is met vrijwilligers hard gewerkt aan het verzamelen van data voor diverse visatlassen, namelijk Zuid-Holland, Flevoland, Gelderland en Noord-Holland. In deze laatste provincie wordt ook gewerkt aan een Herpetofauna Atlas Noord- Holland. In 2011 is de Visatlas Noord-Brabant in drukvorm verschenen. De visatlassen van Gelderland en Noord-Holland en Flevoland zullen in 2012 in drukvorm verschijnen. 4.6 Exoten - door Jeroen van Delft In 2011 is veel werk verricht op het gebied van exoten, waarbij veelal sprake was van een nauwe samenwerking met het Team Invasieve Exoten (TIE). Zo vond er onderzoek naar de Italiaanse kamsalamander op de Veluwe plaats. De terreinbeheerders, waaronder Kroondomein Het Loo, werkten hier bereidwillig aan mee. De soort is in 19 van de 53 onderzochte wateren aangetroffen, en dat is een forse toename ten opzichte van het laatste onderzoek in Aangezien de Italiaanse kamsalamander zich al vermengd blijkt te hebben met de strikt beschermde inheemse kamsalamander, is er sprake van een heel onwenselijke situatie. RAVON heeft aanbevelingen gedaan voor vervolgonderzoek en mogelijkheden ter bestrijding of beheersing geschetst. De Amerikaanse brulkikker stond ook in 2011 volop in de aandacht (zie hoofdstuk 6). De bestrijdingsactie die RAVON in Baarlo heeft uitgevoerd, haalde regionale en landelijke dagbladen en diverse nieuwssites. Een groep vrijwilligers was, in het kader van het grensoverschrijdende project INVEXO (INTERREG-gelden), actief langs de grens tussen Vlaanderen en Noord- Brabant om tijdig te kunnen signaleren of de soort probeert ons land binnen te komen. Om de ecologie van de zonnebaars beter te begrijpen en om bestrijding efficiënter te maken, zijn Stichting Bargerveen, Bosgroep Zuid Nederland en RAVON betrokken bij projecten rondom deze soort. Terreinbeheerders zoals Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten geven ons toestemming voor betreding van hun terreinen en dragen zelfs bij aan het veldwerk. 25

26 Op het 16e Europese herpetologie-congres van de SEH (Societas Europaea Herpetologica) in Luxemburg zijn de ervaringen van RAVON met het opsporen en bestrijden van invasieve exoten gepresenteerd. De grote waarde van de vele, zeer deskundige Nederlandse vrijwilligers is daar nadrukkelijk onder de aandacht gebracht en zeker niet alleen in relatie tot exoten. In diverse publicaties en lezingen van RAVON speelden exotische vissen, amfibieën en reptielen een rol. Het ging daarbij zowel om de ecologische achtergronden als om voorlichting naar een breder publiek. De laatste jaren is er een duidelijke tendens om waarnemingen van exoten te melden en om er gericht onderzoek naar te doen. Onze kennis over verspreiding, ecologie en risico s neemt daardoor snel toe en deze wordt verder uitgedragen en toegepast. In 2011 is ook via een moderne manier gewerkt aan het besteden van aandacht aan exoten en het verzamelen van nog meer waarnemingen. Er zijn, in samenwerking tussen ETI Bioinformatics en RAVON, gratis determinatie-apps verschenen over amfibieën, reptielen en vissen. Naast alle inheemse soorten zijn ook alle exoten waaronder ook alle nieuw verschenen exotische vissoorten opgenomen (zie hoofdstuk 7). 26

27 Stichting RAVON 5 THEMA ONDERZOEK Veel vrijwilligers en donateurs van RAVON houden zich bezig met verspreidingsonderzoek, monitoring en ecologisch onderzoek (zie hoofdstuk 4). De grote databank van RAVON maken het mogelijk om betrouwbare informatie over onze soortgroepen te genereren. De komende jaren zullen de medewerkers van het RAVON kantoor zich meer richten op het uitvoeren van toegepast wetenschappelijk onderzoek waarbij gebruik gemaakt zal worden van innovatieve technieken als environmetal DNA en telemetrie. Hiervoor worden samenwerkingsverbanden aangegaan met onderzoeksinstituten, beheerders, universiteiten en hogescholen waarbij ook stagiaires en vrijwilligers de mogelijkheid krijgen om een bijdrage te leveren aan het onderzoek. In dit hoofdstuk zullen een aantal onderzoeksprojecten kort worden uitgelicht. Het Prins Bernhard Cultuurfonds biedt vrijwilligers de mogelijkheid om wetenschappelijk onderzoek uit te voeren. Via dit fonds is in 2011 onderzoek uitgevoerd naar de besmettingsgraad van groene kikkers en kamsalamanders in de omgeving Zevenaar door Gerrit Kolenbrander. Het onderzoek loopt ook in 2012 nog door, maar de eerste resultaten worden in 2012 gepubliceerd in de RAVON nieuwsbrief schubben & slijm. In samenwerking met de UvA/IBED worden zowel de populatiegenetica als de fylogenie van de Nederlandse ringslangen onderzocht. Dit onderzoek zal de komende jaren worden voortgezet. De kennis die middels onderzoeksprojecten is opgedaan wordt gepubliceerd in internationale en nationale wetenschappelijke tijdschriften. Dit jaar zijn er van RAVON 4 artikelen gepubliceerd in internationale wetenschappelijke peer reviewed tijdschriften. Deze artikelen zijn via de RAVON-website te downloaden: R. Cammaerts, F. Spikmans, N. van Kessel, H. Verreycken, F. Chérot, T. Demol & S. Richez, Colonization of the Border Meuse area (The Netherlands and Belgium) by the nonnative western tubenose goby Proterorhinus semilunaris (Heckel, 1837) (Teleostei, Gobiidae). Aquatic Invasions, volume 7, Issue 2: Kik, M. A. Martel, A. Spitzen-van der Sluijs, F. Pasmans, P. Wohlsein, A. Gröne, J. M. Rijks Ranavirus-associated mass mortality in wild amphibians, The Netherlands, 2010: A first report. The Veterinary Journal 190(2): Spitzen-van der Sluijs, A., Bosman, W. & A. de Bruin, Is compensation for the loss of nature feasible for reptiles, amphibians and fish?, in: "Atti 4. Convegno nazionale Salvaguardia Anfibi (Idro, 2011)", Pianura, 27: Spitzen van der Sluijs, A. M., A. Martel, E. Wombwell, P. van Rooij, R. Zollinger, T. Woeltjes, M. Rendle, F. Haesebrouck, F. Pasmans Clinically healthy amphibians in captive collections and at pet fairs: a reservoir of Batrachochytrium dendrobatidis. Amphibia Reptilia 32 (2011): DOI: / X Bijlage 1 geeft een volledig overzicht van alle publicaties in

28 5.1 Stagiaires - door Kim Rongen In 2011 is er onderzoek verricht door stagiaires. In totaal hebben 15 studenten een stage bij RAVON in Nijmegen of Amsterdam uitgevoerd. In stageverslagen, welke zijn vermeld in de publicatielijst (bijlage 1), zijn de resultaten van hun onderzoek te lezen. Deze verslagen kunnen worden opgevraagd bij RAVON te Nijmegen. De stagiaires zijn hieronder op alfabetische volgorde weergegeven: Althuizen, Inge, Radboud Universiteit, Nijmegen. Onderwerp: Italiaanse kamsalamander; Begeleiding: Wilbert Bosman en Jeroen van Delft Beumer, Niels, Radboud Universiteit, Nijmegen. Onderwerp: Metapopulatiestructuur van een kamsalamanderpopulatie in het rivierengebied; Begeleiding: Wilbert Bosman Blom, Johan, Radboud Universiteit, Nijmegen. Onderwerpen: Life history van de geelbuikvuurpad in Nederland en populatieonderzoek geelbuikvuurbad in 2011; Begeleiding: Wilbert Bosman Cabuy, Tom, Erasmus Hogeschool Brussel. Onderwerp: Actuele verspreiding en kansen voor bestrijding van de Italiaanse kamsalamander; Begeleiding: Wilbert Bosman en Jeroen van Delft Carvajal-Campos, Amaranta, Universiteit van Amsterdam/IBED. Onderwerp: Phylogeny of Natrix natrix in Western Europe; Begeleiding: Ingo Janssen Eck, Roel van, Radboud Universiteit, Nijmegen. Onderwerp: Vismigratie en habitatgebruik in de Ittervoortse beek; Begeleiding: Jan Kranenbarg en Arthur de Bruin Freese, Jessica, Christelijke Agrarische Hogeschool, Dronten, Onderwerp: Proefopzet uitklimvoorzieningen voor amfibieën in straatkolken; Begeleiding: Annemarie van Diepenbeek Groenhout, Elze, Universiteit van Amsterdam/IBED. Onderwerp: populatiegenetica van de Nederlandse ringslangen; Begeleiding: Ingo Janssen Hoogland, Layze, Hogeschool HAS, Den Bosch. Onderwerp: De effecten van Bd-besmetting op groene kikkers; Begeleiding: Annemarieke Spitzen Ketelaars, Lydia, Radboud Universiteit Nijmegen. Onderwerp: effecten van de amfibieschimmel Batrachochytrium dendrobatidis op de vroedmeesterpad; Begeleiding: Annemariek Spitzen Laurent, Cedric, Erasmus Hogeschool Brussel en SAXION Hogescholen Deventer. Onderwerp: Vismigratie en habitatgebruik in de Ittervoortse beek; Begeleiding: Jan Kranenbarg en Arthur de Bruin Loloë, J.-O., Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics, Universiteit van Amsterdam. Onderwerp: Scriptie over: Head-starting green sea turtles: trails, errors, and successes. Begeleiding: Edo Goverse MacLeod, A., Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics, Universiteit van Amsterdam. Onderwerp: Natterjack in the Port of Amsterdam status, distribution and ecology. Begeleiding: Edo Goverse Meijer, Marco, Van Hall Larenstein, Leeuwarden. Onderwerp: Verspreiding van de marmergrondel in regionale wateren; Begeleiding: Frank Spikmans Noort, Hannah, van, Radboud Universiteit, Nijmegen. Onderwerp: Effecten van beheer op verspreiding van de adder in Haaksbergerveen; Begeleiding: Wilbert Bosman en Jeroen van Delft Snijders, Veerle, Hogeschool HAS, Den Bosch. Onderwerp: Onderzoek naar de schimmelziekte chytridiomycose; Begeleiding: Annemarieke Spitzen Velden, Milan, van der, Hogeschool HAS, Den Bosch. Onderwerp: Chytride onderzoek Alytes en Bombina incl. labwerk (pcr, infectieproeven); Begeleiding: Annemarieke Spitzen Welles, Christel, Hogeschool HAS, Den Bosch. Onderwerp: Chytride onderzoek Alytes en Bombina incl. labwerk (pcr, infectieproeven); Begeleiding: Annemarieke Spitzen 28