Verspreidingsonderzoek vissen 2008 REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND
|
|
- Jeroen Kuiper
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Verspreidingsonderzoek vissen 2008 REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND
2
3 Verspreidingsonderzoek vissen 2008 Een rapportage van RAVON In opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Gegevensautoriteit Natuur Jan Kranenbarg, Richard Struijk, Arthur de Bruin, Willem Kuijsten, Frank Spikmans & Peter Frigge Juni 2009 STICHTING RAVON POSTBUS BK NIJMEGEN
4 Verspreidingsonderzoek vissen 2008 COLOFON 2009 Stichting RAVON, Nijmegen Tekst: Jan Kranenbarg, Richard Struijk, Arthur de Bruin, Willem Kuijsten & Frank Spikmans Foto s: Paul van Hoof In opdracht van: Gegevensautoriteit Natuur, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Wijze van citeren: Kranenbarg, J, R.P.J.H. Struijk, A. de Bruin, C.W. Kuijsten, F. Spikmans & P. Frigge, Verspreidingsonderzoek vissen Stichting RAVON, Nijmegen. Rapport
5 Stichting RAVON INHOUD 1 INLEIDING Kader Vraagstelling Leeswijzer VERZAMELDE VERSPREIDINGSGEGEVENS Vrijwilligersgegevens Verkregen via andere organisaties Eindresultaat per doelsoort Validatie VERSPREIDINGSBEELDEN DOELSOORTEN Beekvissen Beekprik Rivierdonderpad Beekdonderpad Elrits Gestippelde alver Bermpje Poldervissen Grote modderkruiper Kleine modderkruiper Bittervoorn WERVING EN BEGELEIDING VAN VRIJWILLIGERS Excursies & Cursussen Website, nieuwsbrief en de media EVALUATIE Werving en begeleiding vrijwilligers Nulwaarnemingen en validatie DANKWOORD LITERATUUR BIJLAGEN BIJLAGE 1: VERSPREIDING BEEKPRIK (1X1 KMHOKNIVEAU) BIJLAGE 2: VERSPREIDING RIVIERDONDERPAD (1X1 KMHOKNIVEAU) BIJLAGE 3: VERSPREIDING BEEKDONDERPAD (1X1 KMHOKNIVEAU) BIJLAGE 4: VERSPREIDING ELRITS (1X1 KMHOKNIVEAU) BIJLAGE 5: VERSPREIDING GESTIPPELDE ALVER (1X1 KMHOKNIVEAU) BIJLAGE 6: VERSPREIDING BERMPJE (1X1 KMHOKNIVEAU) BIJLAGE 7: VERSPREIDING GROTE MODDERKRUIPER (1X1 KMHOKNIVEAU) BIJLAGE 8: VERSPREIDING KLEINE MODDERKRUIPER (1X1 KMHOKNIVEAU) BIJLAGE 9: VERSPREIDING BITTERVOORN (1X1 KMHOKNIVEAU)... 35
6 Verspreidingsonderzoek vissen
7 Stichting RAVON 1 INLEIDING 1.1 Kader Als vervolg op het verspreidingsonderzoek vissen 2007 (Kranenbarg et al., 2008) is RAVON in mei 2008 door de Gegevensautoriteit Natuur gevraagd om de verspreiding van de beleidsrelevante vissoorten beekprik, elrits, gestippelde alver, rivierdonderpad (& beekdonderpad), kleine modderkruiper, grote modderkruiper, en bittervoorn in kaart te brengen. Naast deze soorten wordt vanaf 2008, in het kader van de Flora- en faunawet, ook naar de verspreiding van het bermpje gekeken. Het verspreidingsonderzoek wordt uitgevoerd met behulp van vrijwilligers die het voorkomen van vissen inventariseren met schepnetten. Hiernaast wordt gebruik gemaakt van de gegevens die door regionale waterbeheerders (vooral waterschappen) verzameld worden. 1.2 Vraagstelling Voor de rapportage naar de Europese Unie over het voorkomen van Habitarichtlijnsoorten is het gewenst dat de verspreiding van doelsoorten landsdekkend bekend is op een schaal van 10x10 kilometerhokken. De meetdoelen zijn als volgt geformuleerd: 1. Het inwinnen van gegevens zodanig dat het verspreidingsbeeld op 10 x 10 kmhokniveau in de periode (de periode waarop de EU-rapportage betrekking heeft) compleet geactualiseerd wordt. 2. Het actualiseren van het verspreidingsbeeld op 1 x 1 km-hokniveau zodanig dat in de toekomst goede kansenkaarten gemaakt kunnen worden op basis van gegevens niet ouder dan 5 jaar. Ad2) Hierbij wordt vooral gestuurd op zwakke plekken in het verspreidingsbeeld. Dit zijn gebieden of biotopen waarvan verwacht wordt dat het inwinnen van gegevens de kwaliteit van een kansenkaart sterk zal verbeteren. 1.3 Leeswijzer In dit rapport wordt een overzicht gegeven van de resultaten van het verspreidingsonderzoek voor de periode juni 2008 mei 2009: Hoofdstuk 2 geeft een overzicht van de gegevens die in 2008 verzameld zijn en de wijze waarop dit gebeurt is. Hoofdstuk 3 bevat kaarten met het verspreidingsbeeld per doelsoort en de hokken die sinds 2007 geactualiseerd zijn. Hoofdstuk 4 gaat in op de activiteiten die ontplooid zijn om vrijwilligers te ondersteunen en om het bestaande vrijwilligersnetwerk uit te breiden. Hoofdstuk 5 evalueert de uitgevoerde activiteiten met betrekking tot het verspreidingsonderzoek naar vissen met behulp van vrijwilligers en geeft verbeteringen aan die doorgevoerd kunnen worden. 1
8 Verspreidingsonderzoek vissen
9 Stichting RAVON 2 VERZAMELDE VERSPREIDINGSGEGEVENS In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de verspreidingsgegevens die in 2008 verzameld zijn. Er werden meer dan 1000 waarnemingen van doelsoorten doorgegeven. Voor alle doelsoorten is de prognose ten aanzien van het aantal te actualiseren 10 x 10 kmhokken gehaald. Voor de meeste soorten is zelfs 50-75% van het verspreidingsgebied op dit schaalniveau geactualiseerd. 2.1 Vrijwilligersgegevens De verspreidingsgevens van vissoorten die worden verzameld door vrijwilligers zijn van verschillende bronnen afkomstig: via de claimhokken op de RAVON webpagina van het verspreidingsonderzoek vissen; via online invoerportals telmee.nl en waarnemingen.nl; losse waarnemingen; waarnemingen die verzameld worden tijdens visexcursies. Website verspreidingsonderzoek vissen Op de RAVON website is een aparte pagina aangemaakt voor het verspreidingsonderzoek vissen: Op deze pagina kunnen de vrijwilligers voor iedere doelsoort van het verspreidingsonderzoek een kaartje vinden met de prioritaire km-hokken die onderzocht dienen te worden. Vrijwilligers kunnen op basis hiervan de kilometerhokken inventariseren en hun waarnemingen doorgeven. Voor het doorgeven van waarnemingen worden de vrijwilligers doorgestuurd naar het invoerportal Telmee.nl. Door een koppeling tussen Telmee.nl en de kaartjes met prioritaire km-hokken krijgen hokken zodra ze zijn afgerond een groene kleur op de kaartjes zodat er geen dubbel werk wordt gedaan (zie figuur 2.1). Voor bepaalde 10x10 kilometerhokken is het wenselijk om ze spoediger te actualiseren dan anderen. Daarom is er een prioritering Figuur 2.1 : Claimkaart van de grote modderkruiper zoals deze op de RAVON website wordt weergegeven toegepast. Hiervoor is, volgens de in 2007 ontwikkelde methodiek, een prioriteitsgetal berekend. Dit gebeurt op basis van de volgende aspecten: aanwezigheid van andere doelsoorten; het jaar waarin het hok voor het laatst geactualiseerd is; opvullen van hiaten in het verspreidingsgebied ( zwakke plekken ). 3
10 Verspreidingsonderzoek vissen 2008 Telmee.nl en Waarneming.nl Via de online invoerportals komen jaarlijks duizenden waarnemingen binnen. Via Telmee.nl en Waarneming.nl zijn in 2008 respectievelijk 3701 en 2042 visrecords ingevoerd. Het ging hierbij om 795 respectievelijk 220 waarnemingen van doelsoorten. Losse waarnemingen Regelmatig worden losse waarnemingen doorgegeven via waarnemingskaartjes, s of telefoon. Deze worden door RAVON gecontroleerd en ingevoerd in de vissendatabase. Excursies In de periode mei mei 2009 zijn er 56 visexcursies verspreid over heel Nederland uitgevoerd. 2.2 Verkregen via andere organisaties In het kader van het verspreidingsonderzoek wordt er ook gebruikt gemaakt van gegevens die verzameld zijn door andere organisaties zoals waterschappen. Met een aantal organisaties is een uitwisselingsovereenkomst gesloten waarbij jaarlijks gegevens (van een bepaald gebied of regio) worden uitgewisseld. Gegevens worden vaak met één of meer jaar vertraging in de RAVON database opgenomen. Hierdoor komt een deel van de gegevens die in 2008 verzameld zijn pas in 2009 of 2010 in de vissendatabank terecht. Van de volgende organisaties zijn in 2008 visgegevens verkregen: Provincie Friesland; Provincie Noord-Brabant; Provincie Flevoland (nog niet verwerkt); RWS Noord-Holland; RWS Waterdienst; Waterschap Zuiderzeeland (nog niet verwerkt); Waterschap Veluwe; Waterschap Rijn en IJssel; Waterschap Vallei & Eem; Waterschap Rivierenland; Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden; Waterschap de Dommel; Waterschap Aa en Maas; Waterschap Brabantse Delta; Waterschap Friesland; Waterschap Amstel, Gooi en Vecht (nog verwerken); Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier; Waternet; Hoogheemraadschap Rijnland. De verkregen databestanden variëren sterk. Sommige organisaties hebben een goed gestructureerd visbestand, de meeste bezitten echter losse visbestanden die afkomstig zijn van afzonderlijke inventarisaties. In het laatste geval kost het vaak veel tijd om de gegevens om te zetten naar het format van de RAVON database. 4
11 Stichting RAVON 2.3 Eindresultaat per doelsoort In 2008 zijn er doelsoort waarnemingen uit x10 kilometerhokken en x1 kmhokken gedaan. Tabel 2.1 geeft per doelsoort het aantal 1x1- en 10x10 km-hokken met waarnemingen in 2008 en het percentage geactualiseerde 10x10 km-hokken t.o.v. de totale verspreiding van de soorten op 10x10 km-hokniveau. Voor alle doelsoorten is de prognose ten aanzien van het aantal te actualiseren 10 x 10 kmhokken gehaald. Voor de elrits, het bermpje en de kleine modderkruiper is reeds driekwart van het aantal hokken geactualiseerd. Voor de beekprik, rivierdonderpad, beekdonderpad en de bittervoorn is rond de 50% geactualiseerd. Voor de grote modderkruiper en de gestippelde alver is minder dan 50% geactualiseerd. Voor de bittervoorn, grote modderkuiper en kleine modderkruiper zijn er in 2008 verspreidingsgegevens verkregen van nieuwe 10x10 kilometerhokken. Voor een deel betreft dit waarnemingen van voor 2008 die nog niet in het RAVON bestand zaten en voor een deel waarnemingen waar de soort voor het eerst werd aangetroffen. Tabel 2.1: Aantal 1x1- en 10x10 kilometerhokken waar doelsoorten zijn aangetroffen in 2008 en (alleen 10x10 kmhokken). In de vijfde kolom staat de prognose voor het percentage van het verspreidingsgebied op 10x10 kilometerhokniveau dat in de periode geactualiseerd zou kunnen worden. De laatste kolom bevat het percentage dat in de periode daadwerkelijk geactualiseerd is. Soort 1x x x x Prognose (%) (10x10) Stand van zaken (%) (10x10) beekvissen beekprik rivierdonderpad beekdonderpad geen 57 elrits gestippelde alver bermpje poldervissen grote modderkruiper kleine modderkruiper bittervoorn Validatie Alle nieuwe waarnemingen die in een jaar bij RAVON binnenkomen worden uiterlijk het daaropvolgende jaar gecontroleerd. Slechts een klein deel van de binnengekomen waarneming (minder dan 1%) is afgekeurd. De controle vindt afhankelijk van de soort plaats op basis van de volgende kenmerken: 1) de afstand tot het bekende verspreidingsgebied (locatie); 2) watertype waar een soort is aangetroffen; 3) lengte(klasse) van de aangetroffen soort; 4) de tijd van het jaar waarin de waarneming is gedaan; 5) eventueel bijgeleverd fotomateriaal. 5
12 Verspreidingsonderzoek vissen 2008 Ad 1&2) Waarnemingen van soorten die ver uit de buurt liggen van de bekende populaties worden gecontroleerd op juistheid. Dit gebeurt op basis van de verspreidingskaart op 1x1 kmhokniveau. Met name de beeksoorten gestippelde alver, elrits en beekprik hebben een beperkt verspreidingsgebied, stellen hoge eisen aan hun leefomgeving en hebben een gering dispersievermogen. In de praktijk blijkt dat veel van de waarnemingen buiten de verspreidingsrange een verkeerde determinatie betreffen. Ad 3&4) Bij waarnemingen die als discutabel beschouwd worden kan de lengte(klasse) van de gevangen soort en de periode van het jaar soms uitsluitsel geven. Dit is met name het geval voor de beekprik en rivierprik. Juveniele en net gemetamorfoseerde exemplaren van deze soorten zijn op basis van uitwendige kenmerken niet goed van elkaar te onderscheiden. Als een gemetamorfoseerd dier buiten de paaitijd van de beekprik wordt aangetroffen zal het om een rivierprik gaan. Als het een individu van meer dan 15 cm betreft, gaat het om een rivierprik. Ad 5) Daar waar een waarneming als discutabel beschouwd is, wordt contact opgenomen met de waarnemer. Als de waarnemer voldoende deskundige is en hij kan de vangst beamen, wordt deze goedgekeurd. Als er aan de kundigheid van de waarnemer getwijfeld wordt, zal er alleen goedkeuring plaatsvinden als dit op basis van fotomateriaal mogelijk is. Foto 1: Voorbeeld foto op basis waarvan een validatie plaats kan vinden. 6
13 Stichting RAVON 3 VERSPREIDINGSBEELDEN DOELSOORTEN Dit hoofdstuk beschrijft de verspreiding van de doelsoorten in Nederland en geeft aan in hoeverre het verspreidingsbeeld uit de periode sinds 2007 geactualiseerd is. Voor de beekprik is in 58% van het leefgebied het voorkomen weer vastgesteld. Een achttal beken moet nog onderzocht worden. De verspreiding van de beekdonderpad, waarvan het voorkomen in Nederland pas sinds 2006 bekend is, werd in 2007 uitgebreid onderzocht middels een genetisch onderzoek. Voor deze soort resteren nog enkele locaties in de benedenloop van de Geul waar het voorkomen opnieuw vastgesteld moet worden. Voor de gestippelde alver moet het voorkomen nog op drie plaatsen in het stroomgebied van de Geul herbevestigd worden. Ook voor de rivierdonderpad, het bermpje, de kleine modderkruiper en de bittervoorn is sinds 2007 het voorkomen in een groot deel van het verspreidingsgebied opnieuw vastgesteld. De gebieden die voor deze soorten nog onderzocht moeten worden liggen met name in Zuid- en Noord-Holland. In vergelijking tot de andere doelsoorten zijn er voor de grote modderkruiper nog veel 10x10 hokken te actualiseren (100 van de 160). Dit komt doordat de grote modderkruiper vaak in lage dichtheden voorkomt en waarschijnlijk op veel plaatsen zelfs verdwenen is als gevolg van veranderingen in zijn leefgebied. 3.1 Beekvissen Beekprik Het voorkomen van de beekprik in Nederland is goed bekend. De soort komt voor in Gelderland, Overijssel, Noord-Brabant en Limburg. Uit het beschikbare materiaal over de vindplaatsen van beekprikken in Nederland blijkt tussen 1945 en 1980 het aantal plaatsen met beekprikken met 64% afgenomen (De Nie, 1997). Sinds 1960 is de soort verdwenen uit Midden-Brabant en het zuidwesten van de Veluwe. Figuur 3.1 geeft een overzicht van het geactualiseerde leefgebied van de beekprik sinds Bijlage 1 geeft een overzicht van de actualiteit van de verspreidingsgegevens van de beekprik op 1x1 km-hokniveau. De beekprik is in Nederland sinds 1980 waargenomen in 24 10x10 kmhokken. Uit figuur 3.1 blijkt dat de beekprik in een groot deel (58%) van het bekende leefgebied sinds 2007 weer werd aangetroffen. Fig. 3.1: Totale verspreiding en geactualiseerde verspreiding vanaf 2007 voor de beekprik op 10x10 kmhok-niveau Fig. 3.1: Totale verspreiding en geactualiseerde verspreiding vanaf 2007 op 10x10 kmhok-niveau 7
14 Verspreidingsonderzoek vissen 2008 Beken waar het voorkomen van de beekprik nog opnieuw vastgesteld moet worden zijn: Eerbeekse beek; Ruhenbergerbeek; Groenlose slinge; Ratumse beek; Boven Slinge; Roggelse beek; Tongelreep; Geul (benedenloop & bovenloop) Rivierdonderpad Genetisch en taxonomisch onderzoek (Nolte et al. 2005; Freyhof et al. 2005, Dorenbosch et al. 2008) hebben aangetoond dat er in Nederland sprake is van twee afzonderlijke soorten: Cottus perifretum en Cottus rhenanus. Cottus Gobio, de rivierdonderpad die verondersteld werd in Nederland voor te komen, komt niet in Nederland voor. Deze paragraaf gaat in op de verspreiding van de rivierdonderpad (Cottus perifretum) in Nederland. De verspreiding van de beekdonderpad (Cottus rhenanus) wordt beschreven in paragraaf Figuur 3.2 geeft een overzicht van het geactualiseerde leefgebied van de rivierdonderpad sinds De rivierdonderpad komt op veel plaatsen in Nederland voor en is sinds 1980 waargenomen in 215 Fig. 3.2: Totale verspreiding en geactualiseerde verspreiding vanaf 2007 op 10x10 kmhok-niveau 10x10 kmhokken. De verspreiding vertoont overlap met de stroomgebieden van de grote rivieren en grotere meren (IJsselmeer, Markermeer). Van de 215 bekende 10x10 hokken zijn er in de periode (49%) geactualiseerd. In Friesland, Zuid- en Noord-Holland zijn nog relatief veel km-hokken die nog niet geactualiseerd zijn. Bijlage 2 geeft een overzicht van de actualiteit van de verspreidingsgegevens van de rivierdonderpad op 1x1 km-hokniveau. 8
15 Stichting RAVON Beekdonderpad In 2007 is er een verspreidingsonderzoek naar het voorkomen van de beekdonderpad (Cottus rhenanus) uitgevoerd (Dorenbosch et al. 2008). In het kader van dit onderzoek zijn genetische samples van donderpadden in een groot aantal beken verzameld. De uitkomst van de genetische analyses is dat het voorkomen van de beekdonderpad beperkt is tot een drietal wateren in Nederland (Geul, Berkel en Aa Strang). Alle locaties waar beekdonderpad populaties worden aangetroffen zijn van het benedenstrooms gelegen deel gescheiden door een stuw. Figuur 3.3 geeft een overzicht van het geactualiseerde leefgebied van de beekdonderpad sinds De beekdonderpad is sinds 2006 in zeven 10x10 kmhokken aangetroffen. De grootste Fig. 3.3: Totale verspreiding en geactualiseerde verspreiding vanaf 2007 op 10x10 kmhok-niveau kernpopulatie (wat betreft verspreidingsareaal) van beekdonderpad bevindt zich in het stroomgebied van de Geul in Zuid-Limburg. Beekdonderpad is hier plaatselijk algemeen. In het Nederlandse deel van het stroomgebied van de Berkel is slechts één exemplaar waargenomen nabij de grens van Duitsland. In een snelstromende zijbeek (Olbach) van de Berkel in Duitsland komen plaatselijk hoge dichtheden beekdonderpad voor. De Aa-strang (Gelderland) herbergt ook een populatie beekdonderpadden. In beken en riviertjes die in Limburg afwateren maar net over de grens in Duitsland of België liggen, bevinden zich nog enkele populaties beekdonderpad. Het betreft populaties in de benedenloop van de Wurm waarvan de bron in Nederland ligt. De beek mondt uit in de Roer op enkele kilometers afstand van de grens. In 2006 is ook een populatie beekdonderpadden aangetroffen in een Belgisch zijbeekje van de Voer ter hoogte van St. Pietersvoeren en in de bovenloop van de Belgische Berwijn (Crombaghs et al. 2007). In de benedenloop van de Geul en in de Gulp moet het voorkomen van de beekdonderpad nog opnieuw vastgesteld worden ten behoeve van het actualiseren van het verspreidingsbeeld in de periode Bijlage 3 geeft een overzicht van de actualiteit van de verspreidingsgegevens van de beekdonderpad op 1x1 km-hokniveau. 9
16 Verspreidingsonderzoek vissen Elrits Tussen 1900 en 1950 kwam de elrits in verscheidene riviertjes en (zij)beken in Zuid-Limburg voor. Waarnemingen zijn bekend uit de Gulp, de Jeker, de Swalm en de Roer. In 1918 werd de elrits op de Veluwe in een beek tussen Beekbergen en Loenen waargenomen maar hierna nooit meer. Binnen Nederland komen momenteel nog drie elritspopulaties voor; twee in Limburg en één in Gelderland. Bij de inventarisaties die rond 1995 werden uitgevoerd in het kader van de vissenatlas Limburg werd de elrits aangetroffen in het Geulsysteem. Ook in de Roer en in de Gulp wordt de elrits de laatste jaren weer aangetroffen. In de jaren zeventig werd een populatie in de Verloren beek ontdekt. Fig. 3.4: Totale verspreiding en geactualiseerde verspreiding vanaf 2007 op 10x10 kmhok-niveau Deze populatie is nog steeds aanwezig maar komt slechts in één 10x10 kmhok voor. Figuur 3.4 geeft een overzicht van het geactualiseerde leefgebied van de elrits sinds De elrits is in Nederland sinds 1980 waargenomen in 11 10x10 kmhokken. Uit de figuur blijkt dat de elrits in een groot deel (73%) van het bekende leefgebied sinds 2007 weer werd aangetroffen. In het stroomgebied van de Roer zijn nog twee 10x10 kmhokken waar het voorkomen van de elrits geactualiseerd moet worden. Het andere 10x10 kmhok betreft een locatie in de Maas. Mogelijk betreft deze waarneming zwervende exemplaren die zijn uitgespoeld uit het Geulsysteem. Bijlage 4 geeft een overzicht van de actualiteit van de verspreidingsgegevens van de elrits op 1x1 km-hokniveau. 10
17 Stichting RAVON Gestippelde alver De gestippelde alver werd in 1930 nog genoemd als standvis in de Grensmaas en de Jeker. In de periode verdween deze soort o.a. ten gevolge van de watervervuiling. In 1995 werd door de vissenwerkgroep van het Natuurhistorisch Genootschap Limburg voor het eerst weer gestippelde alver in de Geul, de Selzerbeek en in de Grindmaas gevangen (Crombaghs et al., 1996). Het verspreidingsgebied bedraagt vier 10x10 kmhokken. Figuur 3.5 geeft een overzicht van het geactualiseerde leefgebied van de gestippelde alver sinds Uit de figuur blijkt dat drie van de vier 10x10 kmhokken in het stroomgebied van de Geul nog geactualiseerd moeten worden. Aangezien er in een aantal van deze hokken in het verleden zeer weinig exemplaren werden aangetroffen Fig. 3.5: Totale verspreiding en geactualiseerde verspreiding vanaf 2007 op 10x10 kmhok-niveau is het mogelijk dat het hier uitgespoelde of zwervende exemplaren van de stroomopwaartse vindplaats betrof. Bijlage 5 geeft een overzicht van de actualiteit van de verspreidingsgegevens van de gestippelde alver op 1x1 km-hokniveau. 11
18 Verspreidingsonderzoek vissen Bermpje Het bermpje komt in oostelijk Nederland redelijk algemeen voor. De verspreiding van het bermpje op landelijk niveau is veelal gebonden aan de hogere zandgronden. De soort wordt echter ook waargenomen in delen van het rivierengebied en laagveengebieden. Hier komt het bermpje voor op stromingsrijkere plaatsen zoals in de omgeving van duikers en stuwen. Figuur 3.6 geeft een overzicht van het geactualiseerde leefgebied van het bermpje sinds Het verspreidingsgebied bedraagt x10 kmhokken. Hiervan is 78% sinds 2007 geactualiseerd. Bijlage 6 geeft een overzicht van de actualiteit van de verspreidingsgegevens van Fig. 3.6: Totale verspreiding en geactualiseerde verspreiding het bermpje op 1x1 kmhokniveau. vanaf 2007 op 10x10 kmhok-niveau Op dit niveau is duidelijk zichtbaar dat de verspreiding van het bermpje veel overlap vertoond met de aanwezigheid van beken en andere wateren op de hogere zandgronden. 12
19 Stichting RAVON 3.2 Poldervissen Grote modderkruiper In Nederland was de grote modderkruiper in de jaren 30 en 50 van de vorige eeuw een algemene vis in zoet water. Er zijn sterke aanwijzingen dat de soort na 1950 in ons land is achteruitgegaan, maar precieze gegevens ontbreken omdat deze vis lastig is waar te nemen. De verspreiding van de grote modderkruiper ligt grotendeels binnen het rivierengebied. Daarnaast vormen beekdalen en laagveengebieden belangrijke leefgebieden. De soort lijkt niet voor te komen in gebieden die in het verleden zout waren (kustzone West-Nederland en Noord-Nederland) en op de hogere gronden (Veluwe, Zuid- Limburg). Figuur 3.7 geeft een overzicht van het geactualiseerde leefgebied van de grote modderkruiper sinds Het verspreidingsgebied bedraagt x10 kmhokken. Hiervan zijn 60 hokken (38%) sinds 2007 Fig. 3.7: Totale verspreiding en geactualiseerde verspreiding vanaf 2007 op 10x10 kmhok-niveau geactualiseerd. In vergelijking tot andere poldervissen zijn voor de grote modderkruiper nog veel 10x10 hokken te actualiseren. Dit komt doordat de grote modderkruiper vaak in lage dichtheden voorkomt en waarschijnlijk op veel plaatsen zelfs verdwenen is als gevolg van veranderingen in zijn leefgebied (zie ook de Bruin & Kranenbarg, 2009). Bijlage 7 geeft een overzicht van de actualiteit van de verspreidingsgegevens op 1x1 kmhokniveau. Het verspreidingsbeeld op dit niveau toont de veelal versnipperde verspreiding van de grote modderkruiper over Nederland. Vaak worden slechts één of enkele individuen op een locatie gevonden. 13
20 Verspreidingsonderzoek vissen Kleine modderkruiper De kleine modderkuiper komt wijd verspreid over Nederland in zowel stilstaande als stromende wateren voor. Op de hogere zandgronden en in het overgrote deel van Zeeland lijkt de soort vooralsnog niet voor te komen. In Zeeland zal dit deels te maken hebben met de geïsoleerde ligging en het hogere zoutgehalte. Het is onduidelijk of de kleine modderkruiper altijd al zo wijd verspreid was of dat dit een vrij recente ontwikkeling is en dat deze soort aan een opmars bezig is. De soort is namelijk minder goed te vangen met beroepsmatig toegepaste vangtuigen en is sinds de opkomst van het vissen met een schepnet in de afgelopen 15 jaar op zeer veel plaatsen gevangen. Figuur 3.8 geeft een overzicht van het geactualiseerde leefgebied van de kleine modderkruiper sinds Het verspreidingsgebied bedraagt 300 Fig. 3.8: Totale verspreiding en geactualiseerde verspreiding vanaf 2007 op 10x10 kmhok-niveau 10x10 kmhokken. Dat de kleine modderkruiper goed met het schepnet te inventariseren is blijkt uit het feit dat het overgrote deel (77%) van het bekende verspreidingsgebied van de kleine modderkruiper in geactualiseerd is. Bijlage 8 geeft een overzicht van de actualiteit van de verspreidingsgegevens op 1x1 kmhokniveau. 14
21 Stichting RAVON Bittervoorn De Bittervoorn komt in grote delen van Nederland voor. De verspreiding van de soort vertoond grote overlap met het rivierengebied, zeekleigebied en laagveengebied. Binnen deze gebieden komt de bittervoorn voor in de wat bredere sloten, weteringen en vaarten. Daarnaast komt de soort soms veelvuldig voor in vegetatierijke uiterwaardenplassen. Op de hogere zandgronden komt de bittervoorn minder algemeen voor en is zijn voorkomen meestal gebonden aan laaglandbeken. Figuur 3.9 geeft een overzicht van het geactualiseerde leefgebied van de kleine modderkruiper sinds Sinds 2007 zijn x10 kmhokken (59%) geactualiseerd. In Zuid-Holland en Noord-Holland zijn nog relatief veel 10x10 kmhokken te actualiseren. Fig. 3.9: Totale verspreiding en geactualiseerde verspreiding Bijlage 9 geeft een overzicht van vanaf 2007 op 10x10 kmhok-niveau de actualiteit van de verspreidingsgegevens op 1x1 km-hokniveau. 15
22 Verspreidingsonderzoek vissen
23 Stichting RAVON 4 WERVING EN BEGELEIDING VAN VRIJWILLIGERS Dit hoofdstuk beschrijft de ontplooide activiteiten met betrekking tot het werven en begeleiden van vrijwilligers. In 2008 heeft de nadruk gelegen op het leggen van contacten met regionale vrijwilligersorganisaties en het generen van media aandacht om mensen kennis te laten maken met schepnetvissen. Zowel door RAVON als regionale viswerkgroepen zijn veel excursies georganiseerd. Ook is het aantal waarnemers dat via de online invoermodules telmee.nl en waarnemingen.nl visgegevens heeft doorgegeven sterk toegenomen. Ten opzichte van 2007 nam het aantal doorgegeven viswaarnemingen in 2008 toe met 20% (van 4800 naar 5700). Het aantal waarnemers dat digitaal visgegevens doorgeeft nam toe met 28% (van 386 naar 496). 4.1 Excursies & Cursussen In 2006 en 2007 bleek dat het organiseren van excursies een goed middel is om nieuwe mensen enthousiast te krijgen voor het schepnetvissen en kennis over te dragen met betrekking tot het vangen en herkennen van vissoorten. Het sociale aspect van het vissen in een groep blijkt veel mensen aan te spreken. Omdat mensen regio gebonden zijn is het voor een landelijk netwerk van schepnetvissers van belang om excursies verspreid over Nederland te organiseren. Hierbij is het streven dat ervaren vrijwilligers in de regio (op termijn) een trekkende rol vervullen. Dit gaat inmiddels bijzonder goed in de provincies Gelderland, Friesland, Noordoost-Brabant en Flevoland waar RAVON (vissen)werkgroepen zijn gevormd. Vanuit het Natuurhistorisch Genootschap Limburg is ook een vissenwerkgroep actief waarmee nauwe banden zijn. In de provincie Noord-Holland is in april 2009 gestart met het maken van een vissenatlas. In dit kader zullen met behulp van vrijwilligers de komende jaren veel nieuwe visgegevens worden verzameld. Cursussen Cursussen leveren een belangrijke bijdrage aan de werving van nieuwe vrijwilligers. Men leert hoe om te gaan met een schepnet en hoe de Nederlandse zoetwatervissen gedetermineerd kunnen worden. In 2008 is er veel aandacht besteed aan het bekendmaken van deze cursussen bij een groter publiek en aan het werven van ervaren vrijwilligers als excursieleider. Zo is er in 2008 een trainingsdag voor ervaren vrijwilligers georganiseerd. Hierbij hebben mensen kennis gemaakt met de basiscursus Herkenning Zoetwatervissen met de insteek dat zij deze cursus kunnen geven aan beginnende schepnetvissers. Inmiddels kunnen de cursussen in acht provincies door ervaren vrijwilligers gegeven worden. De basiscursus is in de periode juni 2008 t/m mei 2009 in de provincies Friesland, Noord-Holland, Groningen, Utrecht, Gelderland en Noord-Brabant gegeven. Het aantal deelnemers varieerde hierbij van 15 tot 40. Verwacht wordt dat de vraag naar cursussen zal toenemen, door publiciteit hierover in natuurtijdschriften en door een mailing naar de afdelingsbesturen van landelijke organisaties voor natuurstudie en -educatie. 17
24 Verspreidingsonderzoek vissen 2008 Excursies Excursies zijn georganiseerd in de provincies Gelderland, Flevoland, Overijssel, Friesland, Groningen, Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht, Zeeland, Noord-Brabant en Limburg. De excursies zijn vrijwel altijd in samenwerking met één of twee lokale vrijwilligers georganiseerd. In tabel 4.1 is het aantal excursies en excursiedeelnemers per provincie weergegeven. In totaal hebben ruim 400 personen aan de excursies deelgenomen. Kanttekening hierbij is dat sommige mensen meerdere excursies hebben bezocht, waardoor het aantal unieke deelnemers lager ligt. Tabel 4.1: Aantal georganiseerde excursies en deelnemers per provincie in de periode juni 2008-mei 2009 Excursielocatie Aantal excursies Aantal deelnemers Zuid Holland 1 6 Zeeland 2 12 Friesland 1 15 ±100 Gelderland Flevoland Noord Holland 2 58 Groningen 1 12 Noord-Brabant 1 20 Overijssel 1 3 Limburg 4 5 ±50 Utrecht 1 13 Totaal deel van excursies door vissenwerkgroep WVOF 2 deel excursies door vissenwerkgroep De Prik & Gelderse Vissers 3 deel van excursies door vissenwerkgroep Flevoland 4 excursies door NHGL 4.2 Website, nieuwsbrief en de media De belangrijkste communicatiemiddelen naar de vrijwilligers toe zijn de website, nieuwsbrief en oproepen in diverse media. Hiermee worden vrijwilligers geïnformeerd over het verspreidingsonderzoek, wetenswaardigheden en activiteiten. Ook vindt op deze manier werving van nieuwe vrijwilligers plaats. Website Op de RAVON website is een aparte pagina voor het Verspreidingsonderzoek vissen gemaakt. Deze pagina is in 2008 compleet herzien: er is informatie toegevoegd over het doel van het verspreidingsonderzoek, de werking van de kaartmodule en richtlijnen voor het inventariseren van de doelsoorten. Daarnaast is de lay-out verbeterd en zijn meer foto s toegevoegd. Voor iedere doelsoort is een kaart met prioritaire hokken te bekijken zodat vrijwilligers een keuze kunnen maken voor een te onderzoeken gebied. De pagina van het verspreidingsonderzoek wordt momenteel keer per week bezocht. Nieuwsbrief In de periode mei 2008 april 2009 zijn drie nieuwsbrieven verspreidingsonderzoek vissen verschenen. De onderwerpen liepen uiteen van excursieverslagen en bijzondere vangsten tot het voorstellen van werkgroepen en het weergeven van onderzoeksresultaten. Tevens is 18
25 Stichting RAVON een visagenda opgenomen waarin excursies en cursussen worden aangekondigd. Aanvankelijk is een mailinglijst opgesteld van ruim 100 personen. Door het organiseren van excursies, cursussen, het creëren van een aanmeldmogelijkheid via de RAVON website en via mond op mond reclame door vrijwilligers, is de mailinglijst inmiddels (peildatum: mei 2009) uitgebreid tot ruim 425 abonnees. Naast actieve verspreiding van de nieuwsbrief, is deze ook via de website te downloaden. Het blijkt dat iedere nieuwsbrief circa 1200 keer wordt gedownload. Uit reacties van lezers blijkt dat zij enthousiast zijn over de inhoud en de kwaliteit van de artikelen. Foto 2: Voorbeelden van de nieuwsbrief vissen Media Ook via andere media wordt het schepnetvissen onder de aandacht gebracht. Dit gebeurt steeds frequenter door het uitbrengen van korte persberichten op bijvoorbeeld Natuurbericht.nl. Daarnaast is het verspreidingsonderzoek vissen op televisie onder de aandacht gebracht. Bij omroep Gelderland met een item over het excursiegedeelte van de basiscursus Herkenning Zoetwatervissen en bij VARA Vroege Vogels die deze basiscursus volgde bij de RAVON Werkgroep verspreidingsonderzoek Noordoost-Brabant. Verder is het schepnetvissen in een aantal regionale dagbladen vermeld. Foto 3: Artikel over het RAVON Vissenweekend in de Stellingerwerf (Friesland) 19
26 Verspreidingsonderzoek vissen 2008 Wervingsfolder & vissengidsjes RAVON is regelmatig bij natuur gerelateerde happenings vertegenwoordigd met een eigen stand. Daarbij worden wervingsfolders uitgedeeld. In 2008 zijn op deze manier naar schatting circa 300 visfolders verspreid. Helpdesk RAVON kantoor Om de vrijwilligers van het verspreidingsonderzoek zo goed mogelijk van dienst te kunnen zijn, is er een helpdesk ingericht. Vrijwilligers en andere geïnteresseerden kunnen hier met vragen omtrent het verspreidingsonderzoek terecht, zowel telefonisch als via . Naast het beantwoorden van vragen verzorgt de helpdesk het verstrekken van ontheffingen voor de Flora- en faunawet, het versturen van veldformulieren en het aankondigen en coördineren van excursies. 20
27 Stichting RAVON 5 EVALUATIE Het verspreidingsonderzoek vissen in de periode juni mei 2009 is erg goed verlopen gezien het aantal geactualiseerde hokken en de toename van het aantal vrijwilligers dat viswaarnemingen heeft doorgegeven. Aandachtspunten voor de toekomst zijn het vaststellen van nulwaarnemingen en de verdere uitbreiding van het netwerk van waarnemers. 5.1 Werving en begeleiding vrijwilligers Het verspreidingsonderzoek in 2008 is goed verlopen. De gestelde prognoses zijn ruimschoots gehaald (tabel 2.1). Dit komt mede doordat het aantal vrijwilligers flink is toegenomen (ruim vijfhonderd mensen hebben viswaarnemingen doorgegeven). In 2009 zal worden doorgegaan met het uitbreiden van het vrijwilligersnetwerk door stimulering van regionale werkgroepen, het leggen van contacten met regionale vrijwilligersorganisaties en het creëren van media aandacht in regionale en landelijke media. Hiernaast zal meer worden ingezet op het gericht benaderen van vrijwilligers voor het inventariseren van prioritaire kilometerhokken. Hierbij worden (nieuwe) waarnemers ook gewezen op de voordelen die het gebruik van telmee.nl als invoerportal biedt. In de tweede helft van 2009 zullen de nieuwsbrieven van de RAVON werkgroep Monitoring, het Verspreidingsonderzoek Amfibieën en reptielen en het Verspreidingsonderzoek Vissen samengevoegd worden. Gecombineerd met een nieuwe vormgeving hoopt RAVON hiermee de binding met de vrijwilligers te versterken. 5.2 Nulwaarnemingen en validatie Vanaf 2009 is het, het streven om nieuw binnengekomen waarnemingen wekelijks te valideren. Op basis van de validatie krijgen waarnemers een kwalificatie ten aanzien van de soorten die zij gedetermineerd hebben. Het blijkt nog steeds lastig om nulwaarnemingen vast te stellen doordat de meeste waarnemers géén nulwaarnemingen doorgeven. Het indirect bepalen van een nulwaarneming door te kijken naar de geleverde vangstinspanning per 10x10 kmhok en per uitgevoerde inventarisatie lijkt een kansrijke methode. Voor het vaststellen van een nulwaarneming op 10x10 kmhok niveau zal hierbij het uitgangspunt zijn dat alle kilometerhokken met historische waarnemingen (sinds 1980) voldoende onderzocht zijn. Om te bepalen of een kilometerhok voldoende onderzocht is zal in 2009 binnen telmee.nl een maat van vangstinspanning binnen het invoerscherm worden opgenomen. Hier dient de waarnemer aan te geven hoe lang er geschept is en wat de beviste oeverlengte is. Om de bruikbaarheid van de gegevens te vergroten is het van belang om zo goed mogelijke informatie over de vangstplaats te krijgen (waternaam, watertype, eenvoudige typering van diepte, oevertype, stroming, substraat, vegetatie e.d.). De invoermodule van Telmee zal hiervoor in 2009 ook aangepast worden zodat waarnemers deze informatie in kunnen voeren. 21
28 Verspreidingsonderzoek vissen
29 Stichting RAVON DANKWOORD Het verspreidingsonderzoek vissen zou niet mogelijk zijn zonder de inzet van de ruim vijfhonderd vrijwilligers die in 2008 inventarisaties van vissoorten hebben uitgevoerd. De kaarten met de verspreidingsgegevens van de doelsoorten in dit rapport spreken wat dit betreft voor zich. Viswaarnemers bedankt!!! Het afgelopen jaar zijn ook weer veel visgegevens via waterbeheerders en andere overheidsinstanties verkregen. Wij zijn hen hiervoor zeer erkentelijk. Foto s 4 t/m 8: Vrijwilligers aan het werk (foto s J.Janse) 23
30 Verspreidingsonderzoek vissen
31 Stichting RAVON LITERATUUR Bruin, A de & J. Kranenbarg, Fossiel uit een dynamisch deltagebied. Verspreiding en achteruitgang van de grote modderkruiper in een historisch perspectief & aanbevelingen voor het behoud van deze soort. Stichting RAVON, Nijmegen. Rapport Crombaghs, B.H.J.M., J.M.P.M. Habraken & R.E.M.B. Gubbels, De gestippelde alver terug in Nederland? Natuurhistorisch Maandblad 85: Delft, van, J.J.C.W., M. Verdijk, F. Spikmans & R. Zollinger Voorbereidende studie Implementatie Amendement Van der Ham Deelproject 1. Onderdeel amfibieën, reptielen en vissen. Stichting RAVON, Nijmegen. Dorenbosch, M., N. van Kessel, F. Spikmans, J. Kranenbarg & B. Crombaghs Voorkomen van rivier- en beekdonderpad in Nederland. Natuurbalans - Limes Divergens BV / RAVON, Nijmegen. Freyhof J, Kottelat M, Nolte A (2005) Taxonomic diversity of European Cottus with description of eight new species (Teleostei: Cottidae). Ichthyol. Explor. Freshwaters 16: Kranenbarg, J, R.P.J.H. Struijk, E. Brokkelkamp, W. Kuijsten, F. Spikmans & P. Frigge, Verspreidingsonderzoek vissen Stichting RAVON, Nijmegen. Rapport Kranenbarg, J. & F. Spikmans Voorstudie inhaalslag verspreidingsonderzoek poldervissen Stichting RAVON, Nijmegen: 22 p. Nie, H.W. de Atlas van de Nederlandse Zoetwatervissen. 2e druk. Media Publishing Int. BV. Doetinchem. 151 p. Nolte AW, Freyhof J, Tautz D (2006) When invaders meet locally adapted types: rapid moulding of hybrid zones between sculpins (Cottus, Pisces) in the Rhine system. Mol. Ecol. 15: Spikmans, F. & J.J.C.W. van Delft Voorbereidende studie Implementatie Amendement Van der Ham Deelproject 2. Onderdeel amfibieën, reptielen en vissen. Stichting RAVON, Nijmegen. Spikmans, F. & J. Kranenbarg Methodiek verspreidingsonderzoek beekvissen door vrijwilligers. Stichting RAVON, Nijmegen. Struijk, R.P.J.H. & J. Kranenbarg Eindrapport Inhaalslag verspreidingsonderzoek beekvissen Stichting RAVON, Nijmegen: 23 p Zollinger, R. & A. van Diepenbeek Voorbereiding inhaalslag verspreidingsonderzoek beekvissen (beekprik, elrits, gestippelde laver, rivierdonderpad in beeksystemen). Stichting RAVON, Nijmegen: 94 p. 25
32 Verspreidingsonderzoek vissen
33 Stichting RAVON BIJLAGEN 27
34 Verspreidingsonderzoek vissen 2008 BIJLAGE 1: VERSPREIDING BEEKPRIK (1X1 KMHOKNIVEAU) 28
35 Stichting RAVON BIJLAGE 2: VERSPREIDING RIVIERDONDERPAD (1X1 KMHOKNIVEAU) 29
36 Verspreidingsonderzoek vissen 2008 BIJLAGE 3: VERSPREIDING BEEKDONDERPAD (1X1 KMHOKNIVEAU) 30
37 Stichting RAVON BIJLAGE 4: VERSPREIDING ELRITS (1X1 KMHOKNIVEAU) 31
38 Verspreidingsonderzoek vissen 2008 BIJLAGE 5: VERSPREIDING GESTIPPELDE ALVER (1X1 KMHOKNIVEAU) 32
39 Stichting RAVON BIJLAGE 6: VERSPREIDING BERMPJE (1X1 KMHOKNIVEAU) 33
40 Verspreidingsonderzoek vissen 2008 BIJLAGE 7: VERSPREIDING GROTE MODDERKRUIPER (1X1 KMHOKNIVEAU) 34
41 Stichting RAVON BIJLAGE 8: VERSPREIDING KLEINE MODDERKRUIPER (1X1 KMHOKNIVEAU) 35
42 Verspreidingsonderzoek vissen 2008 BIJLAGE 9: VERSPREIDING BITTERVOORN (1X1 KMHOKNIVEAU) 36
Verspreidingsonderzoek vissen 2009
Verspreidingsonderzoek vissen 2009 REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Verspreidingsonderzoek vissen 2009 Een rapportage van RAVON In opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
Nadere informatieInventarisatie beschermde vissen met behulp van vrijwilligers in het beheersgebied van Waterschap Zuiderzeeland 2008
Inventarisatie beschermde vissen met behulp van vrijwilligers in het beheersgebied van Waterschap Zuiderzeeland 2008 REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Inventarisatie beschermde vissen met
Nadere informatieRivierdonderpad (Cottus gobio) 2 H Status: 2. Kenschets. 3. Ecologische vereisten. Habitatrichtlijn Bijlage II (inwerkingtreding 1994).
Dit profiel dient gelezen, geïnterpreteerd en gebruikt te worden in combinatie met de leeswijzer, waarin de noodzakelijke uitleg van de verschillende paragrafen vermeld is. Rivierdonderpad (Cottus gobio)
Nadere informatieVOORKOMEN VAN RIVIER- EN BEEKDONDERPAD IN NEDERLAND
VOORKOMEN VAN RIVIER- EN BEEKDONDERPAD IN NEDERLAND VOORKOMEN VAN RIVIER- EN BEEKDONDERPAD IN NEDERLAND M. Dorenbosch N. van Kessel F. Spikmans J. Kranenbarg B. Crombaghs In opdracht van: Ministerie van
Nadere informatieResultaten veldwerk t.b.v. de ontwikkeling van kansenkaarten voor beschermde vissoorten in Flevoland
Resultaten veldwerk t.b.v. de ontwikkeling van kansenkaarten voor beschermde vissoorten in Flevoland REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Resultaten veldwerk t.b.v. de ontwikkeling van kansenkaarten
Nadere informatieNieuwsbrief 18 van RAVON Afdeling Utrecht Maart 2015
Nieuwsbrief 18 van RAVON Afdeling Utrecht Maart 2015 Contactpersoon RAVON Utrecht Wim de Wild wim.de.wild@ziggo.nl tel. 030-6963771 RAVON Utrecht verstuurt onregelmatig een nieuwsbrief naar de RAVON waarnemers
Nadere informatieMethodiek en richtlijnen voor verspreidingsonderzoek naar beekvissen
Methodiek en richtlijnen voor verspreidingsonderzoek naar beekvissen REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Stichting RAVON Methodiek en richtlijnen voor verspreidingsonderzoek naar beekvissen
Nadere informatieSteeknet & Hengelvangstregistratie
Steeknet & Hengelvangstregistratie Schepnetvissers & hengelaars gezamenlijk op pad? Jan Kranenbarg & Toine Aarts Opbouw presentatie 1. Hengelaars & schepnetters bekeken 2. Wat wordt er zoal gevangen? 3.
Nadere informatieVissenweekend Overijssel 2013
Vissenweekend Overijssel 2013 REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Vissenweekend Overijssel 2013 Een rapportage van RAVON M.E. Schiphouwer & A. de Bruin December 2013 STICHTING RAVON POSTBUS
Nadere informatieNader onderzoek vissen polder t Hoekje
Nader onderzoek vissen polder t Hoekje Auteur: Ir. T.F. Kroon Opdrachtgever: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Datum: 25-07-2013 Autorisator: Drs. E. Nat Status: Eindrapport Registratienummer:
Nadere informatieEindrapport. Rugstreeppad en kleine modderkruiper ter plaatse van en direct rond de Hoefweg noord en zuid te Lansingerland
Eindrapport Rugstreeppad en kleine modderkruiper ter plaatse van en direct rond de Hoefweg noord en zuid te Lansingerland Eindrapport Rugstreeppad en kleine modderkruiper ter plaatse van en direct rond
Nadere informatieRAVON JAARVERSLAG 2007
RAVON JAARVERSLAG 2007 reptielen amfibieën vissen onderzoek Nederland Gelderse vissers s nachts in actie Foto: Maaike Pouwels Voorkant: rivierdonderpad (Cottus perifretum) Foto: Paul van Hoof RAVON heeft
Nadere informatieVeldinventarisatie ringslang en levendbarende hagedis A37, omgeving Zwartemeer
Veldinventarisatie ringslang en levendbarende hagedis A37, omgeving Zwartemeer Veldinventarisatie in opdracht van Advies- en Ingenieursbureau Oranjewoud Opgesteld door Stichting RAVON R.P.J.H. Struijk
Nadere informatieRAVON midzomer vissenweekend
RAVON midzomer vissenweekend 2010 Overijssel REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND RAVON Midzomer Vissenweekend 2010 Overijssel RAVON Midzomer Vissenweekend 2010 Overijssel Karin Didderen Juli
Nadere informatieRode Lijst Zoetwatervissen 2010: veranderingen ten opzichte van Frank Spikmans 42 ste bijeenkomst vissennetwerk Zwolle, 5 juni 2014
Rode Lijst Zoetwatervissen 2010: veranderingen ten opzichte van 1998 Frank Spikmans 42 ste bijeenkomst vissennetwerk Zwolle, 5 juni 2014 Inhoud Historie Rode Lijst Zoetwatervissen Aanpak Rode Lijst analyses
Nadere informatieRAVON Vissenweekend 2010 Utrecht
RAVON Vissenweekend 2010 Utrecht RAVON Vissenweekend 2010 Utrecht Rémon ter Harmsel Maart 2010 STICHTING RAVON POSTBUS 1413 6501 BK NIJMEGEN www.ravon.nl Stichting RAVON Colofon 2011 Stichting RAVON, Nijmegen
Nadere informatieInventarisatie beleidsrelevante vissen in het beheersgebied van Waterschap Zuiderzeeland
Inventarisatie beleidsrelevante vissen in het beheersgebied van Waterschap Zuiderzeeland REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Inventarisatie beleidsrelevante vissen in het beheersgebied van Waterschap
Nadere informatieHandleiding voor het gebruik van de kaartmodule NEM Meetnet Amfibieën
Handleiding voor het gebruik van de kaartmodule NEM Meetnet Amfibieën http://www.ravon.nl/kaartmodule Versie 1.1 30 maart 2015 Edo Goverse p.a. IBED/UvA Postbus 93501 1090 EA Amsterdam 020-525 7331 e.goverse@uva.nl
Nadere informatieOnderzoek naar kamsalamander, grote modderkruiper, kleine modderkruiper en bittervoorn in de Oeverlanden langs de Linge
Onderzoek naar kamsalamander, grote modderkruiper, kleine modderkruiper en bittervoorn in de Oeverlanden langs de Linge REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Onderzoek naar kamsalamander, grote
Nadere informatiePlaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier
Aantal soorten Inhoud presentatie Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier Habitatgebruik & trendontwikkeling in de grote Actuele verspreiding & Ecologie Risico s voor inheemse
Nadere informatieVerspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2008
Verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2008 REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2008 Een rapportage van RAVON In opdracht van het ministerie
Nadere informatieInvoerportaal Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer
Invoerportaal Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer Handleiding Thijs Schippers Versie 1.0 (juni 2016) Colofon Datum: Juni 2016 Titel: Handleiding invoermodule Subtitel: Meetnet Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer
Nadere informatieEindrapport VISONDERZOEK TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND HET HATTEMS DEEL VAN BEDRIJVENTERREIN H2O
Eindrapport VISONDERZOEK TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND HET HATTEMS DEEL VAN BEDRIJVENTERREIN H2O Eindrapport VISONDERZOEK TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND HET HATTEMS DEEL VAN BEDRIJVENTERREIN H2O rapportnr.
Nadere informatiePUBLIEKE PARTICIPATIE BIJ VISMONITORING RAPPORT
PUBLIEKE PARTICIPATIE BIJ VISMONITORING RAPPORT 2009 04 Publieke participatie bij vismonitoring Toepassing van schepnet- en hengelgegevens bij de ecologische beoordeling van de visfauna in Nederlandse
Nadere informatiePlaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier
Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier Frank Spikmans RAVON I.s.m: Nils van Kessel - Natuurbalans Inhoud presentatie Exotische vissen in Nederland Habitatgebruik & trendontwikkeling
Nadere informatieedna vismonitoring van grote modderkruiper naar soortsamenstelling (KRW)
edna vismonitoring van grote modderkruiper naar soortsamenstelling (KRW) Jelger Herder Utrecht, 9 april 2015 Sommige soorten zijn lastig te monitoren Grote modderkruiper (Misgurnus fossilis) Vrijwilligers
Nadere informatieVerspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2009
Verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2009 REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2009 Een rapportage van RAVON In opdracht van het ministerie
Nadere informatieInventarisatie verkiezingen tot 1 januari Herindelingsverkiezingen
Inventarisatie verkiezingen tot 1 januari 2008 leden van het Europees Parlement 10 juni 2004 leden van de gemeenteraden maart 2006 leden van de provinciale staten maart 2007 leden van de Tweede Kamer der
Nadere informatieNEM Verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2013
NEM Verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2013 REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND NEM Verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2013 Een rapportage van RAVON In opdracht van het
Nadere informatieKNNV afdeling Delfland
voor een natuurlijke leefomgeving In opdracht en in overleg met RAVON Uitgevoerd door de studiegroep vissen KNNV afdeling Delfland Doel: input voor digitale visatlas van Nederland en speciaal Zuid-Holland
Nadere informatieLandelijke klapekstertelling winter 2008/2009 Eindresultaten
Landelijke klapekstertelling winter 2008/2009 Eindresultaten Foto J. Schwiebbe - http://www.birdphoto.nl April 2009, Matthijs Broere (Waarneming.nl) & Fred Hustings (SOVON) 1. Inleiding Afgelopen winter
Nadere informatieRAVON Vissenweekend 2007 Biesbosch
RAVON Vissenweekend 2007 Biesbosch REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND RAVON Vissenweekend 2007 Biesbosch Frank Spikmans en Rombout van Eekelen oktober 2008 STICHTING RAVON POSTBUS 1413 6501
Nadere informatieRAVON JAARVERSLAG 2003 & 2004
RAVON JAARVERSLAG 2003 & 2004 REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND Projecten Inhaalslag In 2004 heeft RAVON van het ministerie van LNV opdracht gekregen voor het project Inhaalslag Verspreidingsonderzoek.
Nadere informatieRAVON JAARVERSLAG 2009
RAVON JAARVERSLAG 2009 reptielen amfibieën vissen onderzoek Nederland 2 Dit jaarverslag geeft een beknopt overzicht van onze activiteiten in 2009. De uitgebreide versie van het jaarverslag is te vinden
Nadere informatieRAVON Hemelvaartweekend
RAVON Hemelvaartweekend Gelderland, Limburg en Noord-Brabant 2007 REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND RAVON Hemelvaartweekend Gelderland, Limburg en Noord-Brabant 2007 Een rapportage van RAVON
Nadere informatieInventarisatie beschermde vissoorten Vreeland
Inventarisatie beschermde vissoorten Vreeland Rapport: VA2008_11 Opgesteld in opdracht van: Tijhuis Ingenieurs BV Maart, 2008 door: R. Caldenhoven Statuspagina Statuspagina Titel: Inventarisatie beschermde
Nadere informatieFlora- en faunabemonstering Capreton en Linge
Flora- en faunabemonstering Capreton en Linge Rapport: VA 2010_06 Opgesteld in opdracht van: Tijhuis Ingenieurs BV Juni, 2010 door: I.L.Y. Spierts Statuspagina Statuspagina Titel: Flora- en faunabemonstering
Nadere informatieVerspreidingsonderzoek libellen 2009
Verspreidingsonderzoek libellen 2009 Verspreidingsonderzoek libellen 2009 Tekst: Tim Termaat (De Vlinderstichting) & Vincent Kalkman (EIS-Nederland) Met medewerking van: Jaap Bouwman, Kim Huskens, René
Nadere informatieMONITORING VAN VISMIGRATIEVOORZIENINGEN VOORJAAR 2012
MONITORING VAN VISMIGRATIEVOORZIENINGEN VOORJAAR 2012 WATERSCHAP AA EN MAAS 20 september 2012 076534150:0.7 - Definitief C01012.100177.0100 5 Waterschap Aa en Maas Hevelpassage Kaweise Loop 5.1 KAWEISE
Nadere informatieWerkprotocol visbemonsteringen FF-wet
Visserij Service Nederland sterk in viswerk Werkprotocol visbemonsteringen FF-wet Bemonstering, vaststellen ecologisch effect, aanvragen ontheffing Opgesteld: Januari 2012 Update februari 2014 Visserij
Nadere informatieResultaten van het kleurringen van Nijlganzen en Grote Canadese Ganzen Frank Majoor & Berend Voslamber
Resultaten van het kleurringen van Nijlganzen en Grote Canadese Ganzen Frank Majoor & Berend Voslamber Sovon-rapport 2013/74 Resultaten van het kleurringen van Nijlganzen en Grote Canadese Ganzen Frank
Nadere informatieZoetwatervissen,
Indicator 19 oktober 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Soorten van schoon water zijn
Nadere informatieOpdrachtgever: Gemeente Bodegraven projectnummer:
Memo Opdrachtgever: Gemeente Bodegraven projectnummer: 035.00.03.00.00 Aan: Gemeente Bodegraven Van: Mevrouw drs. A.A. Schwab Onderwerp: Actualisatie natuurwaardenonderzoek Bodegraven-Oost Datum: 13-11-2013
Nadere informatieMonitoring en inventarisatie reptielen en amfibieën Loonse en Drunense Duinen / Huis ter Heide
Monitoring en inventarisatie reptielen en amfibieën Loonse en Drunense Duinen / Huis ter Heide 2010 Mark Klerks November 2010 Inleiding: Het jaar 2010 kwam maar langzaam op gang. Vooral het voorjaar was
Nadere informatieFlora- en faunawetbemonstering Hoorn-Enkhuizen
Flora- en faunawetbemonstering Hoorn-Enkhuizen Rapport: VA2009_32 Opgesteld in opdracht van: Tijhuis Ingenieurs Juni, 2009 door: Martin Kroes & Robin Blokhuizen Statuspagina Titel: Flora- en faunawetbemonstering
Nadere informatieNETWERK ECOLOGISCHE MONITORING Handleiding NEM-Meetnet Beek- en Poldervissen
NETWERK ECOLOGISCHE MONITORING Handleiding NEM-Meetnet Beek- en Poldervissen REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND NETWERK ECOLOGISCHE MONITORING Handleiding NEM-Meetnet Beek- en Poldervissen
Nadere informatieNetwerk vissenwaarnemers Noord-Brabant
Netwerk vissenwaarnemers Noord-Brabant Activiteitenverslag Aa en Maas 2015 Martijn Schiphouwer Netwerk vissenwaarnemers Noord-Brabant Activiteitenverslag Aa en Maas 2015 Martijn Schiphouwer Colofon Status
Nadere informatieInhaalslag verspreidingsonderzoek
19 7(1) 2005 1 Inhaalslag verspreidingsonderzoek Voor de tweede achtereenvolgende keer verschijnt RAVON in de vorm van een themanummer, waarbij een bepaald onderwerp volop in de schijnwerpers wordt gezet.
Nadere informatieKort verslag kleurringen van Nijlganzen en Grote Canadese Ganzen
Kort verslag kleurringen van Nijlganzen en Grote Canadese Ganzen 2011-2015 Frank Majoor & Berend Voslamber Sinds 2011 worden op verschillende plekken in Nederland in opdracht van het Faunafonds Nijlganzen
Nadere informatieVleermuizenonderzoek Het Bosje te Elst
Notitie Contactpersoon Sipke Holtes Datum 26 juni 2008 Vleermuizenonderzoek Het Bosje te Elst In opdracht van Amer Adviseurs bv is door Tauw begin 2007 een Natuurtoets met kenmerk N003-4463429FKO-pla-V01
Nadere informatieVerspreidingsonderzoek Nederlandse zoogdieren VONZ 2012
Verspreidingsonderzoek Nederlandse zoogdieren VONZ 2012 D.L. Bekker & H. Hollander Rapport nummer 2013.10 mei 2013 Rapport van de Zoogdiervereniging in opdracht van de Gegevensautoriteit Natuur Rapport
Nadere informatieNieuwsbrief 21 van RAVON Afdeling Utrecht Juli 2016
Nieuwsbrief 21 van RAVON Afdeling Utrecht Juli 2016 Contactpersoon RAVON Utrecht Wim de Wild wim.de.wild@ziggo.nl tel. 030-6963771 RAVON Utrecht verstuurt onregelmatig een nieuwsbrief naar de RAVON waarnemers
Nadere informatieTrekvissen van de Habitatrichtlijn,
Indicator 6 juli 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Acht Nederlandse trekvissoorten
Nadere informatieRAVON Vissenweekend 2011 Limburg
RAVON Vissenweekend 2011 Limburg REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND RAVON Vissenweekend 2011 Limburg Arthur de Bruin & Frank Spikmans November 2011 STICHTING RAVON POSTBUS 1413 6501 BK NIJMEGEN
Nadere informatieGroene glazenmaker in de provincie Groningen
Groene glazenmaker in de provincie Groningen Groene glazenmaker in de provincie Groningen Groene glazenmaker in de provincie Groningen Tekst: Albert Vliegenthart Met medewerking van: Herman de Heer, Henk
Nadere informatieFiguur 1: Ontwikkeling aantal leerlingen Figuur 2: Ontwikkeling aantal leerlingen 2009-2013 1 (index: 2009 = 100) 2014-2019 (index: 2014 = 100)
Het aantal leerlingen in het basisonderwijs is tussen 2010 en 2014 gedaald. In de provincie Limburg nam het aantal leerlingen in deze periode het sterkst af. In het voortgezet onderwijs is het aantal leerlingen
Nadere informatie3.8 Praktische aanpak monitoring natte dooradering en water Rémon ter Harmsel Stichting RAVON
3.8 Praktische aanpak monitoring natte dooradering en water Rémon ter Harmsel Stichting RAVON Praktische aanpak monitoring natte dooradering en water Amfibieën & Vissen Rémon ter Harmsel Landelijke ANLb-dag,
Nadere informatieNieuwsbrief verspreidingsonderzoek vissen Jaargang 2 (3) November 2008
Nieuwsbrief verspreidingsonderzoek vissen Jaargang 2 (3) November 2008 In deze Nieuwsbrief: Beekprikken in de Keersop RAVON Fiskje wykein 2008 Portret van een exoot: de zonnebaars Het monster van sluis
Nadere informatieHerintroductie bever,
Indicator 20 december 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Dankzij herintroducties vanaf
Nadere informatieBever, Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (
Indicator 3 december 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Dankzij herintroducties (vanaf
Nadere informatieOpvallend in deze figuur is het grote aantal bedrijven met een vergunning voor exact 340 stuks melkvee (200 melkkoeien en 140 stuks jongvee).
Ontwikkeling melkveebedrijven in Utrecht, Gelderland en Brabant Analyse van mogelijke groei van melkveebedrijven op basis van gegevens van CBS en provincies Het CBS inventariseert jaarlijks de feitelijk
Nadere informatieVistoets Opsterlandse Compagnonsvaart
Vistoets Opsterlandse Compagnonsvaart Rapport: VA2012_36 Opgesteld in opdracht van: Tijhuis Ingenieurs BV 22 november 2012 door: Q.A.A. de Bruijn Statuspagina Statuspagina Titel: Vistoets Opsterlandse
Nadere informatieTrekvissen in Natura2000 gebieden. Vissennetwerk 11 maart 2010 Martin Kroes
Trekvissen in Natura2000 gebieden Vissennetwerk 11 maart 2010 Martin Kroes martin.kroes@tauw.nl Inhoud Achtergrond Natura2000 Bijlage IV HR Relatie met Flora- en Faunawet Bijlage V HR Relatie met Visserijwet
Nadere informatieINHOUDSOPGAVE. Het voorkomen van vleermuizen, amfibieën en vissen in het gebied van de stedelijke uitbreidingslocatie te Elst. 1 INLEIDING...
INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING... 2 2 METHODE... 3 2.1 VLEERMUIZEN... 3 2.2 AMFIBIEËN... 3 2.3 VISSEN... 3 3 RESULTAAT... 4 3.1 VLEERMUIZEN... 4 3.2 AMFIBIEËN... 4 3.3 VISSEN... 4 4 CONCLUSIE... 5 LITERATUUR...
Nadere informatieAMFIBIEËN EN REPTIELEN IN HET PLANGEBIED EN OMGEVING VAN DE UITBREIDINGSLOCATIE RENDAC TE SON
AMFIBIEËN EN REPTIELEN IN HET PLANGEBIED EN OMGEVING VAN DE UITBREIDINGSLOCATIE RENDAC TE SON AMFIBIEËN EN REPTIELEN IN HET PLANGEBIED EN OMGEVING VAN DE UITBREIDINGSLOCATIE RENDAC TE SON juni 2007 In
Nadere informatieaanvullend veldonderzoek onderzoek naar de aanwezigheid van beschermde vissen locatie Hoge Weide, Leidsche Rijn, Utrecht rapportnummer
aanvullend veldonderzoek onderzoek naar de aanwezigheid van beschermde vissen locatie Hoge Weide, Leidsche Rijn, Utrecht rapportnummer 200841 aanvullend veldonderzoek vissen Locatie Hoge Weide, Leidsche
Nadere informatieIn deze Nieuwsbrief: RAVON Nieuwsbrief Vissen 1(1) Nieuwsbrief verspreidingsonderzoek vissen Jaargang 2 (1) april 2008. RAVON Vissenweekend 2007
Nieuwsbrief verspreidingsonderzoek vissen Jaargang 2 (1) april 2008 In deze Nieuwsbrief: RAVON Vissenweekend 2007 Salmonidenvangsten in de Roer Zoutwatervissen bij de Brouwersdam De Exoot: Donaubrasem
Nadere informatieWaarnemingenoverzicht 2013
Dit waarnemingenoverzicht omvat 2013. Er zijn weer heel veel waarnemingen aan het databestand toegevoegd. De resultaten zijn net als voorgaande jaren weergegeven in de vorm van kaarten per soort. Per soortgroep
Nadere informatieHET VOORKOMEN VAN DE RUGSTREEPPAD IN HET PLANGEBIED EN DIRECTE OMGEVING WATERHOVEN OOST TE ALBLASSERDAM
HET VOORKOMEN VAN DE RUGSTREEPPAD IN HET PLANGEBIED EN DIRECTE OMGEVING WATERHOVEN OOST TE ALBLASSERDAM HET VOORKOMEN VAN DE RUGSTREEPPAD IN HET PLANGEBIED EN DIRECTE OMGEVING WATERHOVEN OOST TE ALBLASSERDAM
Nadere informatieEMU-saldo vanuit het perspectief van de waterschappen
Bijlage 2 Bijlage EMU-saldo vanuit het perspectief van de waterschappen 1. Aanleiding Gegeven de huidige situatie van de overheidsfinanciën en het EMU-tekort van Nederland krijgt het EMU-saldo van de waterschappen
Nadere informatieMonitoring van Steenuilen in : een succes!
Monitoring van Steenuilen in 2003-2008: een succes! Monitoring van Steenuilen in 2003-2008: een succes! Arjan Boele Het zou ideaal zijn jaarlijks alle Steenuil-territoria in ons land in kaart te brengen,
Nadere informatieRAVON Vissenweekend 2006 Gelderland - Achterhoek
RAVON Vissenweekend 2006 Gelderland - Achterhoek Een rapportage van RAVON J.E. Herder & M. de Vos September 2007 m.m.v. J. Kranenbarg & J. Janse STICHTING RAVON POSTBUS 1413 6501 BK NIJMEGEN www.ravon.nl
Nadere informatieRotonde Oosthuizerweg te Edam Volendam
Rotonde Oosthuizerweg te Edam Volendam Inventarisatie naar beschermde vissoorten M. van Straaten 2013 Opdrachtgever Gemeente Edam Volendam G&G advies 2013 Versie Datum Concept 19 4 2013 Eindrapport 3 6
Nadere informatieVISSEN IN GELDERSE NATURA 2000. Voorkomen en status van doelsoorten langs rivieren in Gelderland
VISSEN IN GELDERSE NATURA 2000 Voorkomen en status van doelsoorten langs rivieren in Gelderland N. van Kessel M. Dorenbosch F. Spikmans 23 februari 2009 In opdracht van: Provincie Gelderland NATUURBALANS
Nadere informatieBasisscholen in krimpgebieden in schooljaar 2017/2018
Basisscholen in krimpgebieden in 2017/2018 In welke provincies sluiten de meeste basisscholen? Aan het begin van 2017/2018 zijn in Groningen, Zeeland, Limburg en Flevoland rond 2% van de basisscholen gesloten
Nadere informatieUitvoeringsbesluit regionale waterkeringen West-Nederland 2014
Besluit van gedeputeerde staten van Noord-Holland van 8 juli 2014, van Zuid- Holland van 15 juli 2014 en van Utrecht van 1 juli 2014 houdende nadere regels met betrekking tot regionale waterkeringen (Uitvoeringsbesluit
Nadere informatieEindrapport RUGSTREEPPAD TER PLAATSTE VAN EN DIRECT ROND DEELGEBIED VIERSLAG IN WESTERAAM TE ELST
Eindrapport RUGSTREEPPAD TER PLAATSTE VAN EN DIRECT ROND DEELGEBIED VIERSLAG IN WESTERAAM TE ELST Eindrapport RUGSTREEPPAD TER PLAATSTE VAN EN DIRECT ROND DEELGEBIED VIERSLAG IN WESTERAAM TE ELST rapportnr.
Nadere informatieFormatieraming Voortgezet Onderwijs
Formatieraming Voortgezet Onderwijs Onderzoeksnotitie Onderzoek in opdracht van het SBO Sil Vrielink april 2011 2010 Nijmegen in opdracht van het SBO. Alle rechten voorbehouden. Het is niet geoorloofd
Nadere informatieBezuinigingen openbaar groen Branche vereniging VHG Uitvoering december 2010 VELDWERK OPTIMAAL
Bezuinigingen openbaar groen Branche vereniging VHG Uitvoering december 2010 VELDWERK OPTIMAAL Veldwerk Optimaal B.V. 's-hertogenbosch, januari 2011 INHOUDSOPGAVE Pagina 1. ONDERZOEKSVERANTWOORDING 2 1.1
Nadere informatieVELDONDERZOEK VISSEN EN KREEFTACHTIGEN LUNTERSE BEEK 2010/2011
VELDONDERZOEK VISSEN EN KREEFTACHTIGEN LUNTERSE BEEK 2010/2011 Aanvulling op eerdere rapportage (2009) In opdracht van: Waterschap Vallei & Eem VELDONDERZOEK VISSEN EN KREEFTACHTIGEN LUNTERSE BEEK 2010/2011
Nadere informatieDe grote modderkruiper uitgepeild. Jan Kranenbarg & Arthur de Bruin
De grote modderkruiper uitgepeild Jan Kranenbarg & Arthur de Bruin Karakteristieken grote modderkruiper Lang flexibel lichaam (max lengte circa 30 cm) Darm ademhaling, larven hebben uitwendige kieuwen
Nadere informatieOntwikkeling werkdruk in het onderwijs 1999-2003
Ontwikkeling werkdruk in het onderwijs 1999-2003 Eindrapport Een onderzoek in opdracht van het Vervangingsfonds Frank Schoenmakers Rob Hoffius B3060 Leiden, 21 juni 2005 Inhoudsopgave 1 Inleiding 4 2 Verantwoording:
Nadere informatieZoetwatervissen,
Indicator 19 september 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Soorten van schoon water zijn
Nadere informatieQuickscan FF-wet voor ontwikkelingen aan Wedderstraat 18 te Vlagtwedde.
Quickscan FF-wet voor ontwikkelingen aan Wedderstraat 18 te Vlagtwedde. Quickscan FF-wet voor ontwikkelingen aan Wedderstraat 18 te Vlagtwedde. Status Definitief Datum 7 april 2015 Handtekening Matthijs
Nadere informatieRapportage biotoopinschatting en veldonderzoek in verband met de dijkversterking bij Schoonhoven
Rapportage biotoopinschatting en veldonderzoek in verband met de dijkversterking bij Schoonhoven Opdrachtgever Referentie Waterschap Rivierenland Meijer, K. 2014. Rapportage biotoopinschatting en veldonderzoek
Nadere informatieNVO's en vis. Wat is het effect van NVO s op de visstand? 32 tigste bijeenkomst Vissennetwerk: KRW, Vis & Maatregelen
NVO's en vis Wat is het effect van NVO s op de visstand? 32 tigste bijeenkomst Vissennetwerk: KRW, Vis & Maatregelen Amersfoort, 24 november 2011 Carlo Rutjes & Michelle de la Haye Scoren met natuurvriendelijke
Nadere informatieNevengeulen als kraamkamer voor vis Onderzoeksresultaten
Nevengeulen als kraamkamer voor vis Onderzoeksresultaten 2000-2010 Martijn Schiphouwer (i.p.v. Jan Kranenbarg) Vreugderijkerwaard, 18-10-2012 Opbouw presentatie 1. ON-onderzoek 2009: nevengeulen & uiterwaardwateren
Nadere informatieVerspreidingsonderzoek Nederlandse zoogdieren VONZ 2008
Verspreidingsonderzoek Nederlandse zoogdieren VONZ 2008 Drs. J.B.M. Thissen & Ir. R.H. Witte van den Bosch (red.) Drs. C. Achterberg Drs. D. L. Bekker Ir. E.T.C. de Bruijckere Ir. V.A.A. Dijkstra April
Nadere informatieGraydon Kwartaal Monitor. Kwartaal
Graydon kwartaal monitor Kwartaal 1 216 1 Inhoud Inleiding 3 Persbericht 4 Overzicht per branche 5 Vergelijking Q4-214, Q1 215 en Q2 215 Starters per branche 5 Opheffingen per branche 6 Faillissementen
Nadere informatieVrijwaringsovereenkomst inzake de garantstellingsverplichting ex artikel 41 Gr HWH
Kenmerk: V0051/1988 Vrijwaringsovereenkomst inzake de garantstellingsverplichting ex artikel 41 Gr HWH ONDERGETEKENDEN 1. Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht, hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden,
Nadere informatieMonitoring Ecocorridor Zwaluwenberg
Monitoring Ecocorridor Zwaluwenberg Nieuwsbrief Versie: oktober 2014 Inhoud 1. Inleiding 2. Zoogdieren 3. Herpetofauna 4. Vlinders 5. Overig 6. Colofon Wat dragen de ecoducten bij de Zwaluwenberg bij aan
Nadere informatieHerintroductie vissen : van plannen naar uitvoering Vissennetwerk 25 november J. Quak
Herintroductie vissen : van plannen naar uitvoering Vissennetwerk 25 november 2010 J. Quak Inhoud Historie, korte terugblik: herintroductie op agenda (beken, riviertjes) Kaders: beleid, ecologie en beheer
Nadere informatieNieuwsbrief 20 van RAVON Afdeling Utrecht Maart 2016
Nieuwsbrief 20 van RAVON Afdeling Utrecht Maart 2016 Contactpersoon RAVON Utrecht Wim de Wild wim.de.wild@ziggo.nl tel. 030-6963771 RAVON Utrecht verstuurt onregelmatig een nieuwsbrief naar de RAVON waarnemers
Nadere informatieNieuwsbrief 16 van RAVON Afdeling Utrecht Mei 2014
Nieuwsbrief 16 van RAVON Afdeling Utrecht Mei 2014 Contactpersoon RAVON Utrecht Wim de Wild wim.de.wild@ziggo.nl tel. 030-6963771 RAVON Utrecht verstuurt onregelmatig een nieuwsbrief naar de RAVON waarnemers
Nadere informatieRAVON Vissenweekend Drenthe & Groningen Mick Vos, Sanne Ploegaert, Arthur de Bruin & Martijn Schiphouwer
RAVON Vissenweekend Drenthe & Groningen 2016 Mick Vos, Sanne Ploegaert, Arthur de Bruin & Martijn Schiphouwer Vissenweekend Drenthe & Groningen 2016 In samenwerking met Waterschap Hunze en Aa's & Waterschap
Nadere informatieVisstandopname in duikpak. Wouter Lengkeek Bureau Waardenburg
Visstandopname in duikpak Wouter Lengkeek Bureau Waardenburg Duikend / snorkelend vissen inventariseren Algemeen geaccepteerde methode (internationale wetenschap): Monitoring rifvissen Ook in niet tropische
Nadere informatieIn de kolom "SWS" ziet u of stemmen in een willekeurig stemlokaal (SWS) van toepassing is in de betreffende gemeente.
In de kolom "SWS" ziet u of stemmen in een willekeurig stemlokaal (SWS) van toepassing is in de betreffende gemeente. 1 = Kiezers kunnen in deze gemeente voor alle waterschapsverkiezingen stemmen in elk
Nadere informatieINGEKfìMFN ne NOV.?0Î5. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier T.a.v. Algemeen bestuur Postbus AG HEERHUGOWAARD
INGEKfìMFN ne NOV.?0Î5 Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier T.a.v. Algemeen bestuur Postbus 250 1700 AG HEERHUGOWAARD Datum 5 november 2015 Betreft De BGT: is de finish voor u al in zicht? Geacht
Nadere informatieSCHORSINGEN EN VERWIJDERINGEN 2007/2008-2011/2012
SCHORSINGEN EN VERWIJDERINGEN 2007/2008-2011/2012 Utrecht, januari 2013 INHOUD Samenvatting 4 Inleiding 6 1 Trends en wetenswaardigheden 8 1.1 Inleiding 8 1.2 Trends 8 1.3 Wetenswaardigheden 11 2 Wet-
Nadere informatieILT-rapportages zorgplicht primaire waterkeringen Eerste landelijke indrukken. November 2018
ILT-rapportages zorgplicht primaire waterkeringen Eerste landelijke indrukken November 2018 Introductie > Sinds 2015 trekken waterschappen met elkaar op om te kijken hoe we samen de zorgplicht kunnen verbeteren
Nadere informatie