NEM Verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2013

Transcriptie

1 NEM Verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2013 REPTIELEN AMFIBIEËN VISSEN ONDERZOEK NEDERLAND

2 NEM Verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2013 Een rapportage van RAVON In opdracht van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Gegevensautoriteit Natuur Jelger Herder, Annemarie van Diepenbeek & Raymond Creemers STICHTING RAVON POSTBUS BK NIJMEGEN

3 Eindrapport NEM verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2013 Colofon 2013 Stichting RAVON, Nijmegen Tekst: Jelger Herder, Annemarie van Diepenbeek & Raymond Creemers Met medewerking van Peter Frigge Foto omslag: Knoflookpad Jelger Herder In opdracht van: Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Gegevensautoriteit Natuur. Wijze van citeren: Herder, J.E., A. van Diepenbeek & R.C.M. Creemers, NEM Verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën Stichting RAVON, Nijmegen. Rapport

4 Stichting RAVON INHOUD 1 INLEIDING Kader Vraagstelling PRIORITERING x10 km-hokken VERZAMELDE GEGEVENS Vrijwilligersgegevens Verkregen via andere organisaties Eindresultaat per doelsoort Validatie VERSPREIDINGSBEELDEN DOELSOORTEN Doelsoorten reptielen hazelworm zandhagedis gladde slang adder Doelsoorten amfibieën vuursalamander kamsalamander vinpootsalamander knoflookpad rugstreeppad boomkikker heikikker poelkikker WERVING EN BEGELEIDING VAN VRIJWILLIGERS Excursies & Weekeinde Cursussen Website, nieuwsbrief en social media Werving en overige public relations Helpdesk EVALUATIE Vrijwilligersbestand Gegevensinwinning en -verwerking Conclusies, knelpunten en aanbevelingen Contractuele verplichtingen DANKWOORD LITERATUUR BIJLAGE 1 excursieoverzicht BIJLAGE 2 Flora- en faunawet tabel 2 en HR bijlage V soorten BIJLAGE 3 Contractsoorten reptielen BIJLAGE 4 Contractsoorten amfibieën... 45

5 4 Eindrapport NEM verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2013

6 Stichting RAVON 1 INLEIDING 1.1 Kader RAVON is eind 2012 door de Gegevensautoriteit Natuur opnieuw gevraagd om de verspreiding van beleidsrelevante reptielen en amfibieën in kaart te brengen. Deze opdracht is een vervolg op de Inhaalslag verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën en het verspreidingsonderzoek reptielen & amfibieën 2008, 2009, 2010 en 2011 (Spikmans et al., 2006, Kuenen & Creemers, 2007, Kuenen et al.., 2008, Herder et al., 2009, Herder et al., 2010, Herder et al. 2011a, Herder et al., 2011b, Herder et al., 2012b). Sinds 2010 valt het verspreidingsonderzoek onder het NEM. Het Verspreidingsonderzoek reptielen valt samen met het NEM meetnet reptielen en het Verspreidingsonderzoek amfibieën valt samen met het NEM meetnet amfibieën. Formeel zijn dit twee losse opdrachten maar in de praktijk wordt het Verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën, net als voorgaande jaren, als één project gezien. Dit verslag behandelt dan ook, net als voorgaande jaren, zowel het Verspreidingsonderzoek reptielen als het Verspreidingsonderzoek amfibieën. Bij het verzamelen van gegevens met betrekking tot reptielen en amfibieën worden vrijwilligers ingezet. De vrijwilligers onderzoeken volgens een vaste methode of de betreffende soort (nog) aanwezig is in potentieel habitat (van Diepenbeek & van Delft, 2006). Hiernaast wordt gebruik gemaakt van losse waarnemingen, gerichte navraag bij waarnemers en van gegevens die door andere organisaties verzameld worden. 1.2 Vraagstelling Er zijn verschillende meetdoelen binnen het NEM. Enerzijds zijn deze meetdoelen gericht op het verzamelen van verspreidingsgegevens. Anderzijds richten ze zich op het verzamelen van trends in aantallen. Deze aantalsmonitoring valt onder de NEM meetnetten Amfibieen en Reptielen. Deze worden hier niet besproken. Meetdoelen voor het NEM verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën zijn: Habitatrichtlijn: verspreiding van soorten: het verzamelen van de distribution (verspreiding op 10 x10 km-hokniveau) van soorten van Bijlage II en IV van de Habitatrichtlijn en het leefgebied (verspreiding op 1x1 km-hokniveau) van alle soorten van Bijlage II en IV van de habitatrichtlijn (Meetdoel 2 uit CBS kwalitetisrapportage) Habitatrichtlijn: structuur & functie van habitattypen (o.a. Rode Lijst-status van typische soorten): Landelijke (trend in) verspreiding op uurhokniveau (5x5 km) van typische soorten van de habitattypen (Bijlage I). Deze gegevens zijn nodig voor het bepalen van de kwaliteit van de habitattypen, ten behoeve van de zesjaarlijkse rapportage aan de EU. Binnen de typische soorten wordt in eerste instantie gestuurd op de zogenaamde urgent bedreigde soorten (meetdoel 6) Overige meetdoelen voor reptielen en amfibieën: o Habitatrichtlijn: landelijke trends van soorten van Bijlage V (meetdoel 7) o Rode lijsten: Rode Lijst-status van soorten (meetdoel 10) o Convention on Biological Diversity: landelijke trends (meetdoel 12) o Klimaatverandering: landelijke trends en fenologische verschuivingen (meetdoel 22) o Natuurgraadmeters: landelijke trends, trends per biotoop etc. (meetdoel 23) o Stadsnatuur (meetdoel 24) o Invasieve exoten (meetdoel 25) 5

7 Eindrapport NEM verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2013 Samengevat richt de gegevensinwinning zich op het vaststellen van het verspreidingsbeeld op 10x10 km-hok niveau vanaf 2012 van amfibieën en reptielen van de Habitatrichtlijn bijlage II en IV en van typische soorten van de HR. Ten behoeve van de rapportage naar de EU voor de Habitatrichtlijn in 2018, onderdeel range van soorten, is het gewenst dat de verspreiding van doelsoorten landsdekkend bekend is op 10x10 km-hokniveau. Voor soorten van de Habitatrichtlijn bijlage I en de Rode Lijst status van typische soorten is een landsdekkende verspreiding op een schaal van 5x5 km-hok gewenst. De periode waarover de gegevens verzameld moeten worden duurt zes jaar en loopt van 2012 tot 2017 waarna de gegevens kunnen worden verwerkt in de rapportage naar Brussel (2018). Het verspreidingsonderzoek concentreert zich met name op de zwakke plekken in het verspreidingsbeeld. Om de Gegevensautoriteit Natuur een indruk te geven van de vorderingen gaat deze rapportage in op de volgende zaken: de hoeveelheid verzamelde verspreidingsgegevens per 10x10 en per 1x1 kilometerhok per doelsoort waarbij onderscheid is gemaakt tussen: o Onderzoeksperiode o 2013 alleen de actualiteit van de gegevens: o waarnemingen die verzameld zijn binnen de huidige onderzoeksperiode (2012 t/m 2017) en waarnemingen van 1980 t/m 2011 evaluatie van het vrijwilligersbestand (aantal vrijwilligers, behoefte aan uitbreiding aantal waarnemers, behoefte aan opleiding/bijscholing) evaluatie van de logistiek van de gegevensinwinning en verwerking een beschrijving van de problemen die zich tijdens de uitvoering van de opdracht hebben voorgedaan en hoe hiermee is omgegaan verbeteringen die doorgevoerd moeten worden, conclusies en aanbevelingen. Zie voor de contractsoorten en hun beleidsstatus Bijlage 3 en Bijlage 4. Enkele soorten worden voldoende gevolgd binnen de aantalsmonitoring (Meetnetten) waardoor er geen extra inspanning geleverd hoeft te worden vanuit het verspreidingsonderzoek. Foto 1 De geelbuikvuurpad wordt afdoende gevolgd binnen het Meetnet amfibieën (foto: Jelger Herder). 6

8 Stichting RAVON 2 PRIORITERING Dit hoofdstuk geeft een toelichting op de toegepaste priortering. Er zijn twee prioriteiten op de website, gebaseerd op of het hok reeds onderzocht wordt of niet x10 km-hokken Er is in 2013 gestuurd op de hokken die nog niet geactualiseerd waren over de periode Deze sturing vind plaats via de kaartmodule op de RAVON website. De nog te actualiseren 10x10 km-hokken over de periode op de RAVON website hebben twee verschillende prioriteiten gekregen: - Hoge prioriteit (als er nog niemand heeft aangegeven in het hok te willen gaan zoeken naar de doelsoort:: nog niet geclaimde hokken ) - Normale prioriteit (als er reeds iemand heeft aangegeven in het hok te willen gaan zoeken naar de doelsoort: geclaimde hokken ) Op deze manier worden vrijwilligers gestimuleerd de nog niet geclaimde hokken te onderzoeken maar vormt het reeds geclaimd zijn van een hok niet direct een belemmering voor een vrijwilliger om er toch te gaan kijken. Dit systeem is ingevoerd omdat in verleden bleek dat reeds geclaimde hokken niet altijd ook werkelijk bezocht worden door de vrijwilliger (om uiteenlopende redenen). Andere vrijwilligers lieten de reeds geclaimde hokken links liggen. Deze nieuwe methode ondervangt dat door enkel de prioriteit naar beneden te stellen als een hok geclaimd is en het hok dus nog wel aan te bieden. Foto 2: Rugstreeppad, een lastig te inventariseren soort (foto: Jelger Herder). 7

9 8 Eindrapport NEM verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2013

10 Stichting RAVON 3 VERZAMELDE GEGEVENS In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de verspreidingsgegevens die in 2013 verzameld zijn. In totaal zijn er x10 geactualiseerd voor de twaalf doelsoorten met daarbinnen een totaal van 2708 kilometerhokwaarnemingen voor deze soorten. 3.1 Gegevens De verspreidingsgegevens van reptielen en amfibieën die worden verzameld komen uit verschillende bronnen: via de kaartmodule op de RAVON website van het verspreidingsonderzoek Reptielen en Amfibieën via de online invoerportals Telmee.nl en Waarneming.nl via de invoerportals van de NEM Meetnetten (aantalsmonitoring) Losse waarnemingen (op waarnemingskaartjes of in persoonlijke bestanden). Via gerichte oproepen per of telefonische benadering van lokale natuurverenigingen. waarnemingen die verzameld zijn tijdens (door RAVON) georganiseerde excursies. Gegevens uit professionele opdrachten uitgevoerd door RAVON of door derden. Website verspreidingsonderzoek Reptielen & Amfibieën Op de RAVON website is een aparte pagina aangemaakt voor het verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën: Op deze pagina kunnen de vrijwilligers voor iedere doelsoort van het verspreidingsonderzoek kaartjes vinden met de prioritaire 10x10 km-hokken die onderzocht dienen te worden. Vrijwilligers kunnen op basis hiervan hokken gaan onderzoeken en hun bevindingen doorgeven. Voor het doorgeven van positieve waarnemingen worden de vrijwilligers doorgestuurd naar het invoerportal Telmee.nl. Door een koppeling tussen Telmee.nl en de kaartjes met prioritaire km-hokken worden reeds afgeronde hokken direct groen op de kaartjes zodat er geen dubbel werk wordt gedaan. Tot augustus 2012 was ook Waarneming.nl direct gekoppeld aan de kaartjes op de website van het verspreidingsonderzoek. Een wijziging bij Waarneming.nl heeft deze actuele koppeling echter teniet gedaan. De kaartjes worden sindsdien geupdate met informatie uit de NDFF. Hierdoor zit er nu een vertraging van twee tot vier weken tussen de invoer op Waarneming.nl en de actualisatie van het hok in de kaartmodule. Telmee.nl en Waarneming.nl Via de online invoerportals komen jaarlijks duizenden waarnemingen binnen. Omdat Telmee.nl deels ook voor het verspreidingsonderzoek en de losse waarnemingen uit de Meetnetten wordt gebruikt is het moeilijk onderscheid te maken tussen losse waarnemingen en gericht verzamelde gegevens. RAVON stimuleert invoer van losse waarnemingen op zowel Telmee.nl als Waarneming.nl. Van belang is dat de vrijwilligers zich prettig voelen bij het systeem dat ze kiezen zodat de drempel laag is voor het doorgeven van waarnemingen. Uiteindelijk komen de waarnemingen via beide invoerportals ter beschikking van het verspreidingsonderzoek. 9

11 Eindrapport NEM verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2013 Meetnetten Via de NEM Meetnetten reptielen en amfibieën worden op gestandaardiseerde wijze gegevens verzameld op trajecten verspreid over heel Nederland. Doel van de Meetnetten is het verkrijgen van trends in aantallen. Naast de doelsoorten worden er op de trajecten ook veel waarnemingen verzameld van andere reptielen en amfibieën. Deze kunnen ook worden ingevoerd in de voor de meetnetten ontwikkelde invoerportals. Zowel het Meetnet Reptielen (2011) als het Meetnet Amfibieën (2012) hebben inmiddels invoerportals in gebruik genomen waardoor de vrijwilligers hun data zelf direct invoeren op Telmee.nl. De data van de doelsoorten zelf worden ook aan de NDFF toegevoegd en dragen dus ook bij aan het verspreidingsonderzoek. Losse waarnemingen Het aantal losse waarnemingen dat bij RAVON binnenkomt in de vorm van losse bestandjes, waarnemingskaartjes en mondelinge mededelingen neemt af. Het overgrote deel van de waarnemingen komt nu digitaal binnen via de online invoerportals. Losse waarnemingen die worden doorgegeven via telefoon of worden door RAVON medewerkers direct ingevoerd in Telmee.nl of er wordt verzocht aan de vrijwilligers deze waarnemingen zelf door te geven via Telmee of Waarneming.nl. De bestanden die nog wel bij RAVON binnenkomen worden geconverteerd en toegevoegd aan de RAVON-database. Benadering natuurclubs In 2012 zijn ook een groot aantal lokale natuurverenigingen zoals afdelingen van het IVN en de KNNV benaderd met de gerichte vraag of ze waarnemingen hebben van de doelsoorten in nog te actualiseren 10x10 km-hokken in hun gebied. Dit levert enerzijds direct waarnemingen op, anderzijds worden de mensen bewust gemaakt te letten op de doelsoorten in hun werkgebied. Excursies Tijdens de excursies en het Hemelvaartweekend die in 2012 zijn georganiseerd zijn er weer een groot aantal hokken onderzocht op de aanwezigheid van één of meer van de doelsoorten. Professionele opdrachten Tot slot worden gegevens verzameld in het kader van andere opdrachten waarbij professionele inventarisaties worden uitgevoerd door RAVON medewerkers. De door RAVON verzamelde gegevens komen allen in de NDFF. Hieronder vallen ook de gegevens verzameld met Environmental DNA (edna), een relatief nieuwe inventarisatiemethode gebaseerd op het feit dat alle organismen die in het water leven daarin DNA achter laten via feaces, urine en huidcellen. Door watermonsters te nemen en deze te analyseren op het DNA van de doelsoort is het voorkomen van deze doelsoort aan te tonen. RAVON is pionier op het gebied van edna (gestart binnen het NEM) en voert inmiddels voor een groot aantal opdrachtgevers inventarisaties en onderzoeken uit. Hieronder zitten ook doelsoorten van het NEM reptielen en amfibieën (te weten: de kamsalamander en knoflookpad). 10

12 Stichting RAVON 3.2 Verkregen via andere organisaties In het kader van het verspreidingsonderzoek wordt er ook gebruikt gemaakt van gegevens die verzameld zijn door andere organisaties zoals adviesbureaus en terreinbeheerders. Het grootste deel van deze gegevens komt binnen via de NDFF. Daarnaast komen er van enkele organisaties ook nog digitale gegevens bestanden binnen. Deze zijn door RAVON verwerkt en toegevoegd aan de NDFF. 3.3 Eindresultaat per doelsoort In 2013 zijn er x10 kilometerhokken (tabel 3) en x1 kilometerhokken (tabel 4) voor de doelsoorten van het verspreidingsonderzoek geactualiseerd. Tabel 3 geeft een overzicht van het aantal geactualiseerde 10x10 km-hokken voor de periode , het totaal aan te actualiseren 10x10 km-hokken, het aantal geactualiseerde 10x10 km-hokken per jaar en de stand van zaken als percentage geactualiseerde 10x10 km-hokken tot op heden. Tabel 3: Geactualiseerde 10x10 kilometerhokken binnen de periode In de eerste kolom staan de doelsoorten. In de tweede en derde kolom staat het aantal afgeronde 10x10 kilometerhokken uitgesplitst naar jaar/periode. In de vierde kolom staat het totaal aantal afgeronde 10x10 hokken binnen de periode , in de vijfde kolom staat het aantal te actualiseren 10x10 kilometerhokken (= gezamenlijke actuele en potentiële habitat) en in de zesde kolom staat het percentage dat geactualiseerd is binnen de periode Totaal Totale range (10x10 km) Percentage geactualiseerde 10x10 kmhokken Nederlandse Naam Reptielen hazelworm % zandhagedis % gladde slang % adder % Amfibieën vuursalamander % kamsalamander % vinpootsalamander % knoflookpad % rugstreeppad % boomkikker % heikikker % poelkikker % Totaal % 11

13 Eindrapport NEM verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2013 Tabel 4: Aantal geactualiseerde kilometerhokken in 2012 en 2013 en totaal binnen de periode In de eerste kolom staan de doelsoorten, in de tweede en derde kolom staan het aantal unieke km-hokken waarbinnen de doelsoort in 2012 of 2013 is aangetroffen. In de derde kolom staan het aantal unieke km-hokken waarbinnen de doelsoort in de periode is aangetroffen. Aantal geactualiseerde km-hokken 2012 Aantal geactualiseerde kmhokken 2013 Aantal geactualiseerde kmhokken Nederlandse naam Reptielen hazelworm zandhagedis gladde slang adder Amfibieën vuursalamander kamsalamander vinpootsalamander knoflookpad rugstreeppad boomkikker heikikker poelkikker Totaal

14 Stichting RAVON 3.4 Validatie De waarnemingen zijn deels automatisch gevalideerd via Telmee en deels handmatig gevalideerd. Er is in hoofdlijnen gevalideerd op drie punten: locatie, fenologie en determinatie. Alle binnengekomen waarnemingen zijn gevalideerd. Slechts een zeer klein deel van de binnengekomen waarnemingen (ongeveer 1%) is afgekeurd. De automatische validatie in is in 2010 geïmplementeerd in telmee. De validatie loopt via validatieregels die zijn opgesteld in 2008 (Herder en Creemers 2008). De automatische validatie neemt een deel van het werk uit handen. Toch blijft het valideren van het resterende deel van de waarnemingen (Waarneming.nl, losse bestanden en de waarnemingen die niet door de automatische validatie komen) veel tijd en moeite kosten. Deze inspanning is echter cruciaal voor het verkrijgen van een goed en betrouwbaar databestand. Voor het valideren van de data uit Waarneming.nl heeft RAVON in 2012 een handige webtool ontwikkeld. Met deze tool kunnen de waarnemingen uit Waarneming.nl vergeleken worden op een kaart tegen een achtergrond waarop de goedgekeurde waarnemingen uit de NDFF geplot zijn. Zo worden verdachte waarnemingen (buiten bekende verspreiding) overzichtelijk in kaart gebracht. Deze kunnen vervolgens met 1 klik op de muis worden geopend en bekeken worden op Waarneming.nl zelf. Hier kunnen dan vragen worden gesteld aan de waarnemer en wijzigingen worden voorgesteld. Ook kan er direct een foutcode/status aan de waarnemingen worden toegekend. Deze webtool is een enorme vooruitgang t.o.v. het verleden toen de data van waarneming.nl nog offline gevalideerd werd. De validatie zelf loopt goed. Bij Telmee.nl wordt er het gehele jaar door up to date gevalideerd waardoor de waarnemers directe feedback krijgen. Op Waarneming.nl is de data enkel aan het eind van het jaar gevalideerd (na gereedkomen van de webtool). In het verleden werd de data van Waarneming.nl slechts 1 keer per jaar gedownload en gevalideerd. Door de het gemak van de nieuwe webtool is het mogelijk om dit in de toekomst vaker te doen. Tevens zijn er twee RAVON medewerkers toegetreden tot het team van Admins op Waarneming.nl. Hierdoor heeft RAVON meer capaciteit op waarneming.nl voor de validatie. De foto s op Waarneming.nl zijn eenvoudig online te valideren en werden ook in het verleden al regelmatiger gevalideerd. Foto 3: Levendbarende hagedis: deze soort wordt nogal eens verward met de zandhagedis (foto: Jelger Herder). 13

15 14 Eindrapport NEM verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën 2013

16 Stichting RAVON 4 VERSPREIDINGSBEELDEN DOELSOORTEN Dit hoofdstuk beschrijft de verspreiding van de doelsoorten amfibieën en reptielen in Nederland. Per soort wordt aan de hand van kaarten een beschrijving gegeven van de verspreiding binnen Nederland, de volledigheid van het verspreidingsbeeld en de actualiteit van de waarnemingen. 4.1 Doelsoorten reptielen Hazelworm Verspreiding binnen Nederland Met uitzondering van Zeeland worden in alle Nederlandse provincies hazelwormen waargenomen. In de Noordoostpolder (Flevoland) en de Hollandse duinen gaat het zeer waarschijnlijk om uitzettingen. De verspreiding van de hazelworm in Nederland valt grotendeels samen met de aanwezigheid van pleistocene zandgronden, maar de soort wordt ook aangetroffen op andere bodemsoorten. De voorkeurshabitat van de hazelworm bestaat uit enigszins vochtige, met dichte vegetatie bedekte gebieden. De soort komt voor in bossen, bosranden, heide, houtwallen, struwelen, spoor- en wegbermen, kalkgraslanden, vestingwerken, steenhopen, ruderale plaatsen en tuinen. De meeste waarnemingen hebben betrekking op bos- en heideterreinen. Actualiteit en volledigheid van het verspreidingsgebied Op 10x10 km-hokniveau is het verspreidingsgebied van de hazelworm waarschijnlijk nagenoeg compleet. De range van de hazelworm bedraagt x10 km-hokken. Doel is deze range compleet te actualiseren in de periode In totaal zijn binnen deze periode reeds x10 km-hokken afgerond, wat neerkomt geactualiseerd percentage van 64%. Dit percentage blijft iets achter bij andere soorten. Dit komt door de verborgen levenswijze van de hazelworm gecombineerd met het grote verspreidingsgebied en dus groot aantal te onderzoeken hokken. 15

17 Eindrapport NEM verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën Zandhagedis Verspreiding binnen Nederland In Nederland is het voorkomen van de zandhagedis gebonden aan de hogere zandgronden en de duinen. De kustduinen en de Veluwe vormen samen de twee belangrijkste kerngebieden. In de Zeeuwse duinen ontbreekt de soort overigens, net als op Texel en Ameland. Op Schiermonnikoog is de soort uitgestorven. De zandhagedis wordt in vooral aangetroffen op droge struikheideterreinen en in open duinstruweel. Daarnaast komt de soort voor langs infrastructuren (weg- en spoorbermen) en op ruderale terreinen. De zandhagedis heeft een voorkeur voor zandige op het zuiden geëxponeerde hellingen. De optimale habitat is een mozaïek van rijk gestructureerde dwergstruikvegetatie, afgewisseld met hogere grassen, kale grond en plekken met open zand. Actualiteit en volledigheid van het verspreidingsgebied Op 10x10 kmhok niveau is het verspreidingsgebied van de zandhagedis waarschijnlijk compleet. De range van de zandhagedis bedraagt 91 10x10 km-hokken. Doel is deze range compleet te actualiseren in de periode In totaal zijn binnen deze periode reeds 80 10x10 km-hokken afgerond, wat neerkomt geactualiseerd percentage van 88%. Hiermee ligt de actualisatie van de range van de zandhagedis goed op schema. Dit komt mede doordat het een opvallende, gemakkelijk waarneembare soort is, waarvan de verspreiding bijna geheel samenvalt met drukbezochte gebieden zoals de duinen en heideterreinen. 16

18 Stichting RAVON Gladde slang Verspreiding binnen Nederland Het verspreidingsgebied van de gladde slang in Nederland omvatte ooit grote delen van de hogere zandgronden. Het zwaartepunt van de verspreiding ligt tegenwoordig op de Veluwe (Veluws district). In de andere districten waar de soort voorkomt (Drents, Kempen, Oost-Nederlands district) is de verspreiding vaak beperkt tot grotere hoogvenen en stuwwallen. In Nederland heeft de gladde slang een voorkeur voor hoogveen en heide. Daarnaast komt de soort voor langs infrastructuren (weg- en spoorbermen) en soms ook op ruderale terreinen en langs bosranden. De gladde slang komt met name voor in droge heidegebieden, maar soms ook in open bossen en jonge aanplant op zandgrond. Actualiteit en volledigheid van het verspreidingsgebied Op 10x10 kmhok niveau is het verspreidingsgebied van de gladde slang waarschijnlijk compleet. De range van de gladde slang bedraagt 69 10x10 km-hokken. Doel is deze range compleet te actualiseren in de periode In totaal zijn binnen deze periode 46 10x10 km-hokken afgerond, wat neerkomt geactualiseerd percentage van 67%. Hiermee blijft de actualisatie van de range van deze soort iets achter bij de overige soorten. De voortgang is vergelijkbaar met de voortgang in de vorige onderzoeksperiode ( ). Dit komt doordat de gladde slang een zeer verborgen leefwijze heeft. Daardoor is er een erg hoge inspanning nodig om deze soort waar te nemen. Veel overgebleven hokken liggen in marginale habitats waar de dichtheden van de gladde slang laag zijn en actualisatie dus moeilijk is. 17

19 Eindrapport NEM verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën Adder Verspreiding binnen Nederland De adder komt voor op de hoge zandgronden van Nederland met uitzondering van de duinen. Er zijn momenteel nog twee grote min of meer aaneengesloten leefgebieden van de adder, gelegen in Friesland en Drenthe (het Drents district) en op de Veluwe (in het Veluws district). Daarnaast is de soort nog aanwezig in Overijssel en Limburg. In maar liefst vier provincies (Noord-Brabant, Utrecht, Noord-Holland en Groningen) is de adder uitgestorven. De adder komt met name voor op hoogveen en heide maar soms ook in (open) bos en struweel langs infrastructuur (spoor- en wegbermen). De adder is een vochtminnende soort die vaak wordt aangetroffen op venoevers en op de overgang van natte naar droge gebieden. Binnen zijn leefgebied dienen er voldoende open plekken te zijn om te zonnen en ook voldoende schuilmogelijkheden. Actualiteit en volledigheid van het verspreidingsgebied Op 10x10 kmhok niveau is het verspreidingsgebied van de adder waarschijnlijk compleet. De range van de adder bedraagt 64 10x10 km-hokken. Doel is deze range compleet te actualiseren in de periode In totaal zijn binnen deze periode 52 10x10 kmhokken afgerond, wat neerkomt geactualiseerd percentage van 81%. De actualisatie van de range van de adder ligt daarmee goed op schema. Dit komt doordat het een opvallende soort is waarvan de verspreiding bijna geheel samenvalt met relatief drukbezochte natuurgebieden. 18

20 Stichting RAVON 4.2 Doelsoorten amfibieën Vuursalamander Verspreiding binnen Nederland De verspreiding van de vuursalamander beperkt zich tot Zuid-Limburg. Daarnaast zijn er geruchten over vuursalamanders in het zuidoosten van Gelderland. Ondanks herhaalde, intensieve zoektochten zijn ze daar niet aangetroffen. Net over de grens in Duitsland is er wel een populatie aanwezig. Een heuvelachtig landschap met vochtige loofbossen, doorsneden met bronbeekjes vormen het typische leefgebied van de vuursalamander. Kalkrijke bodems, bronnen en een hoge bodemvochtigheid lijken de belangrijkste biotoopeisen te zijn. Een ander belangrijk aspect van dit schaduwrijke biotoop is de aanwezigheid van koele, vochtige schuilplaatsen. Voor het afzetten van de larven is helder, zuurstofrijk water van bronbeekjes, bronputten en bronpoelen noodzakelijk. Actualiteit en volledigheid van het verspreidingsgebied Op 10x10 kmhok niveau is het verspreidingsgebied van de vuursalamander waarschijnlijk compleet. De range van de vuursalamander bedraagt 4 10x10 km-hokken. Doel is deze range compleet te actualiseren in de periode Dit jaar (2013) zijn de er waarnemingen verzameld uit de laatste 2 nog openstaande 10x10 km-hokken waarmee de range compleet geactualiseerd is (100%). Hiermee is het net als in de vorige periode de eerste soort waarvoor de actualisatie van de range is afgerond. Dit komt mede door de beperkte range en grote aandacht voor de vuursalamander in verband met de sterke achteruitgang van de soort als gevolg van een schimmelziekte. Hierdoor wordt de soort zeer intensief gevolgd en gemonitoord op de locaties waar zij nog voorkomt. 19

21 Eindrapport NEM verspreidingsonderzoek reptielen en amfibieën Kamsalamander Verspreiding binnen Nederland De kamsalamander komt verspreid over het gehele zuiden, midden en oosten van ons land voor. Hij is vrij zeldzaam en wordt landelijk gezien als een kwetsbare soort die in zijn verspreiding achteruit gaat. Zijn voorkeur gaat uit naar kleinschalige landschappen met bospercelen, heggen en struwelen. Het voortplantingsbiotoop bestaat voornamelijk uit matig voedselrijke tot voedselrijke, stilstaande wateren met een goed ontwikkelde onderwatervegetatie. Veel vindplaatsen zijn beekof rivierbegeleidend. De poel mag niet geheel beschaduwd zijn en moet permanent water bevatten. Actualiteit en volledigheid van het verspreidingsgebied Op 10x10 kmhok niveau is het verspreidingsgebied van de kamsalamander waarschijnlijk grotendeels compleet. De range van de kamsalamander bedraagt x10 km-hokken. Doel is deze range compleet te actualiseren in de periode In totaal zijn binnen deze periode x10 km-hokken afgerond, wat neerkomt op een geactualiseerd percentage van 61%. Dit jaar is er een grote slag geslagen voor deze soort (eind 2012 stond de actualisatie nog op 49%). Door de grote range staan er nog steeds veel hokken open voor actualisatie. Daarnaast komt de soort ook veelvoudig voor in landelijk gebied waar minder waarnemers actief zijn en is de soort redelijk lastig te vinden door haar verborgen levenswijze. Hierdoor komen er voor deze soort minder losse waarnemingen binnen en is het nodig gericht op zoek te gaan naar deze soort. Voor een zo compleet mogelijke actualisatie van deze soort is er in veel inspanning geleverd. Dit zal de komende jaren moeten worden doorgezet om de range zo compleet mogelijk te actualiseren 20

22 Stichting RAVON Vinpootsalamander Verspreiding binnen Nederland De verspreiding van de vinpootsalamander beperkt zich in Nederland tot de provincies Noord-Brabant en Limburg. De soort is zeldzaam en gaat achteruit, waardoor zij als kwetsbaar wordt beschouwd. De vinpootsalamander komt voornamelijk voor in bosgebieden op zandgrond. Aan de samenstelling van het bos worden weinig eisen gesteld. In Noord- Brabant en het noordelijke deel van Limburg is de soort te vinden in de grotere bos- en heidegebieden, waar de vinpootsalamander zich voortplant in heidevennen, bosvijvers en poelen. In het Zuid- Limburgse heuvelland komt de vinpootsalamander vooral voor in en rond hellingbossen waar hij van allerlei typen water gebruik maakt voor zijn voortplanting en zelfs in karrensporen en langzaam stromende beekjes zijn eieren afzet. Actualiteit en volledigheid van het verspreidingsgebied Op 10x10 kmhok niveau is het verspreidingsgebied van de vinpootsalamander waarschijnlijk grotendeels compleet. De range van de vinpootsalamander bedraagt 50 10x10 km-hokken. Doel is deze range compleet te actualiseren in de periode In totaal zijn binnen deze periode 33 10x10 km-hokken afgerond, wat neerkomt op een geactualiseerd percentage van 66%. Hiermee ligt de soort op schema voor de actualisatie. Komende jaren zal er gericht gestuurd moeten worden op de nog openstaande hokken. 21