Isolatie en renovatie : laatste nieuws!

Transcriptie

1 Isolatie en renovatie : laatste nieuws! Leefmilieu Brussel MILIEU-IMPACT VAN THERMISCHE ISOLATIEMATERIALEN: Liesbet TEMMERMAN Dienst van de Facilitator Duurzame Gebouwen- Specialist ecoconstructie

2 Overzicht 1. Welke verwachting van een (constructie-)materiaal? 2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal / product. 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) 1. Ecolabels 2. Classificatietools NIBE Green Guide (BRE) 3. Infofiches over de producten 4. Evaluatietools 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen 1. Aanbeveling MAT04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen 2. Aanbeveling MAT01 Levenscyclus grondstof

3 Overzicht 1. Welke verwachting van een (constructie-)materiaal? 2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal / product. 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) 1. Ecolabels 2. Classificatietools NIBE Green Guide (BRE) 3. Infofiches over de producten 4. Evaluatietools 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen 1. Aanbeveling MAT04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen 2. Aanbeveling MAT01 Levenscyclus grondstof

4 1. Welke verwachting van een (constructie-) materiaal? Basiseisen gesteld aan een (constructie-) materiaal: Moet correct de functie vervullen waarvoor het werd ontworpen/gekozen De technische kenmerken moeten voldoen aan de gekende/verwachte eisen Stabiliteit: dimensioneel, structureel Gedrag bij brand Gedrag bij vocht Thermische capaciteit

5 1. Welke verwachting van een (constructie-) materiaal? Het betrokken product kan een niet te verwaarlozen milieu-of gezondheidsimpact genereren: Over zijn volledige levenscyclus, of In een bepaalde stap in deze cyclus. Doelstelling: Uit de technisch mogelijke alternatieven dat materiaal of product kiezen dat het milieu en de gezondheid het meest respecteert (werknemers en gebruikers). Het gelijktijdig bekijken van de beperkingen en de verwachte performantie enerzijds, en de info over milieu- en gezondheidsimpact anderzijds, maakt het mogelijk een duurzame en gefundeerde doelstelling op te stellen. Om dit te bereiken gebruikt men best een aantal ondersteuningstools die de keuze baseren op een levenscyclusanalyse.

6 Overzicht 1. Welke verwachting van een (constructie-)materiaal? 2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal / product. 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) 1. Ecolabels 2. Classificatietools NIBE Green Guide (BRE) 3. Infofiches over de producten 4. Evaluatietools 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen 1. Aanbeveling MAT04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen 2. Aanbeveling MAT01 Levenscyclus grondstof

7 2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal FABRICAGE MATERIAAL GRONDSTOFFEN NATUURLIJKE GRONDSTOFFEN (Source : VITO s.a.)

8 2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal Uitstoot watervervuiling, lucht, grond, afval Ingaande stroom primaire materie, fabrikaten Productie proces Uitgaande stroom getransformeerd product, bij-product, Verbruiken materiaal, energie, water, chemische producten, afvaltransport, infrastructuur, uitrusting,.

9 2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal MATERIAAL GEBRUIK FABRICAGE MATERIAAL EINDE LEVENSDUUR NATUURLIJKE GRONDSTOFFEN GRONDSTOFFEN (Source : VITO s.a.)

10 Overzicht 1. Welke verwachting van een (constructie-)materiaal? 2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal / product. 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) 1. Ecolabels 2. Classificatietools NIBE Green Guide (BRE) 3. Infofiches over de producten 4. Evaluatietools 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen 1. Aanbeveling MAT04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen 2. Aanbeveling MAT01 Levenscyclus grondstof

11 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) Er bestaan tal van keuze-ondersteuningstools gebaseerd op een levenscyclusanalyse: Ecolabels Classificatietools : Gemakkelijk te gebruiken, gebaseerd op een eigen evaluatiemethodiek. De verschillende beschouwde materialen worden vergeleken bij een gelijke prestatie en vervolgens geklasseerd volgens hun respectievelijke impact. Evaluatietools : Gebruiken de impactgegevens van een productendatabank (zie volgend punt) Maken het de gebruiker mogelijk meerdere scenario s te vergelijken op basis van een bepaald aantal impactindicatoren. Op het niveau van een constructie-element OF op het niveau van het gebouw in zijn geheel Infofiches met betrekking tot een product

12 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) De ecolabels: Principe : Milieudeclaraties van type I, opgesteld volgens de ISO-norm De labelling wordt uitgevoerd door van de industrie onafhankelijke organismen en toont aan dat het materiaal of product een milieu-impact (en op de gezondheid) heeft die overeenstemt met de eisen van het label. De eisen verschillen van label tot label. Ze beschouwen de volledige levenscyclus van het product, zich baserend op een levenscyclusanalyse. Belangrijk om weten is dat het feit op zich dat een materiaal of product niet beschikt over ecolabel nog niet wil zeggen dat het slecht scoort op vlak van milieu en gezondheid. Labels die een productencategorie hebben over «thermische isolatie»

13 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) Classificatietools: Principe : Gebaseerd op een LCA-methodologie: de tool vergelijkt, per categorie en per equivalente functionele eenheid, verschillende producten op het vlak van 17 impact-indicatoren. Overzicht van de globale evaluatie onder de vorm van een gewogen score, gaande van 1a (beste keuze) tot 7c (te vermijden). Per indicator worden berekende waarden weergegeven. Monetarisatie van milieukosten Onderliggende gegevens : generiek en specifiek (aangeleverd door fabrikanten) Opmerkingen: Oorsprong: Nederland, Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie De tool is momenteel gratis online raadpleegbaar (middels het aanmaken van een gebruikersaccount). Kennis van het Nederlands is vereist. Website:

14 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) Classificatietools: In beschouwing genomen impactindicatoren: Impactindicatoren CEN Andere (eigen aan de tool): X Klimaatverandering X Toxiciteit voor mensen Hinder geur X Aantasting ozonlaag - Vorming bepaalde stoffen X Verzuring bossen en water - Ioniserende straling X Eutrofiëring X Ecotoxiciteit X Vorming fotochemische ozon - Grondinbeslagname X Uitputting abiotische grondstoffen - niet-fossiel - Landschapsomvorming X Uitputting abiotische grondstoffen - fossiel - Uitputting watervoorraad Hinger - geluid wegtransport Hinder geluid - productieprocessen Hinder - licht Risico s (ongevallen) Afval (kg) Energie (MJ) Transport (kton.km)

15 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) Classificatietools: Green Guide Principe : Gebaseerd op een LCA-methodologie: de tool vergelijkt per categorie van constructie-elementen en per functionele eenheidsequivalent, verschillende producten en constructie-elementen op basis van 12 impactindicatoren. Overzicht van de globale evaluatie onder de vorm van een gewogen score, gaande van A+ (beste keuze) tot E (te vermijden). De scores worden toegekend na een weging van de verrekende gegevens van de verschillende indicatoren, maar deze zijn zelf niet zichtbaar. Benadering per element, op basis van de gekozen materialen (vastliggende keuzemogelijkheden) Onderliggende gegevens: generiek (representatieve waarden voor op de Britse markt beschikbare materialen en producten). Opmerkingen: Gratis online beschikbaar (na aanmaak gebruikersaccount). Kennis van het Engels vereist Oorsprong: Groot-Brittanië, Building Research Establishment Website:

16 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) Classificatietools: Green Guide Oorsprong: Groot-Brittanië, Building Research Establishment Website: In beschouwing genomen impactindicatoren : Andere (eigen aan de Impactindicatoren CEN tool): X Klimaatverandering X Toxiciteit voor mensen Afval (ton) Nucleair afval (m³) X Aantasting ozonlaag - Vorming bepaalde stoffen X Verzuring bossen en water - Ioniserende straling X Eutrofiëring X Ecotoxiciteit X Vorming fotochemische ozon - Grondinbeslagname X Uitputting abiotische grondstoffen - niet-fossiel - Landschapsomvorming X Uitputting abiotische grondstoffen - fossiel X Uitputting watervoorraad

17 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) Infofiches van producten: Principe : Milieudeclaraties type III, opgesteld volgens de ISO-norm Meestal EPDs genoemd (Environmental Product Declaration) Bepalen voor een serie milieu-indicatoren de impact gegenereerd door een product. Detailcijfers zijn beschikbaar, maar moeten geïnterpreteerd worden, waarvoor een LCA-tool nodig is en een analyse uitgevoerd door een professioneel Het ter beschikking stellen van dergelijke fiches is onontbeerlijk gezien ze de grondslag vormen voor een geïntegreerde LCA-aanpak op gebouwniveau en van de elementen waaruit het is samengesteld. Ze zijn ook nuttig bij de evaluatie via certificatietools van materialen en via de ecolabels.

18 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) Infofiches van producten: Huidige evolutie: Momenteel bestaan er een beperkt aantal EPDs op de Belgische markt. Binnenkort zal er wel een Belgische databank beschikbaar zijn. Dit project gaat uit van de FOD Volksgezondheid, DG5 Leefmilieu. De online lancering is voorzien voor In afwachting zijn volgende buitenlandse databanken raadpleegbaar : Oorsprong: Frankrijk Meer dan 1000 fiches beschikbaar. Website: : Gratis Betrekking op de Franse markt. Oorsprong: Duitsland, IBU (Institut Bauen und Umwelt) Ongeveer 165 fiches beschikbaar. Website: : Gratis Duitse en Oostenrijkse markt.

19 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) Evaluatietools: Gebaseerd op een of meerdere databanken met informatie over producten waarvan ze gebruikmaken om de impact van een gebouwonderdeel (bv. een dakgeheel) te berekenen. Maakt het mogelijk meerdere scenario s te vergelijken van de opbouw van een constructie-element of het gebouw in zijn geheel: de gebruiker is er van verzekerd dat de vergelijking wordt gemaakt bij gelijke performantie (de vergelijking bijvoorbeeld van twee wanden met gelijke U-waarde, door te spelen met de materiaaldikte en/of het soort materiaal). In het algemeen is het aantal impactindicatoren dat door dergelijke tools in beschouwing wordt genomen, vrij beperkt. De randfactoren in beschouwing nemen om de resultaten te interpreteren (zonder daarmee afbreuk te doen aan de relevantie van deze tools)

20 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) Evaluatietools op niveau van de elementen: Oorsprong: Oostenrijk, Österreichisches Institut für Baubiologie und ökologie Website: Talen: Duits : Gratis Oorsprong: Zwitserland, beheer bij Holliger Consult Website: Talen: Frans en Duits : Betalend Oorsprong: Zwitserland, Ecole polytechnisch fédérale de Lausanne Website: Talen: Frans en Duits : Betalend

21 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) Evaluatietools op gebouwniveau: Oorsprong: België, PassiefhuisPlatform Website: Talen: Frans en Nederlands : Gratis Oorsprong: Zwitserland, HEIG VD (Laboratoire d'énergétique solaire en de physique du gebouw) Website: Talen: Frans en Duits : Betalend Oorsprong: Oostenrijk, Österreichisches Institut für Baubiologie und Bauökologie, Website: Talen: Engels en Duits : Betalend

22 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) Evaluatietools op gebouwniveau : Oorsprong: Engeland, Building Research Establishment (BRE) Website: Talen: Engels : Betalend Oorsprong: Frankrijk, division Environnement du CSTB de Grenoble Website: Talen: Frans : Betalend Complexe LCA-tools voor specialisten: SimaPro 22

23 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) Evaluatietools op gebouwniveau : Ontwikkeling van Belgische tool voor het opstellen van een levenscyclusanalyse Momenteel bestaat er geen aan de Belgische markt aangepaste LCA-tool. Maar er wordt door de drie gewesten, samen met het Federale niveau, aan gewerkt. Onder impuls van OVAM (Openbare Vlaamse Afval Maatschappij) is er een studie opgesteld om deze tool uit te werken: MMG-studie(«milieugerelateerde materiaalprestaties van gebouw(element)en»). Deze studie stelt een levenscyclusanalysemethodologie op via het uitwerken van milieuimpactindicatoren CEN en CEN + en door het beschouwing nemen van de kenmerken van de Belgische bouwcontext. Het vormt een stevige basis voor het uitwerken van een echte Belgische LCA-tool. Het studierapport is beschikbaar op de site van OVAM ( Beoogde doelstelling? De realisatie van een bruikbare evaluatietool voor de drie gewesten, gebaseerd op dezelfde methodologie (MMG), steunend op dezelfde materialendatabank, waarbij de EPDs worden geïntegreerd (die beantwoorden aan de eisen van het KB over het weergeven van de milieukenmerken van bouwproducten zie toelichting onder Uitdagingen en met de indicatoren CEN en CEN+) en waarbij zowel een evaluatie op elementniveau als op gebouwniveau mogelijk is. 23

24 Overzicht 1. Welke verwachting van een (constructie-)materiaal? 2. Overzicht van de levenscyclus van een materiaal / product. 3. Keuze-ondersteuningstool gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) 1. Ecolabels 2. Classificatietools NIBE Green Guide (BRE) 3. Infofiches over de producten 4. Evaluatietools 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen 1. Aanbeveling MAT04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen 2. Aanbeveling MAT01 Levenscyclus grondstof 24

25 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen

26 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen Herwerkt en verbeterd in het kader van de verdieping van de Praktische Gids Duurzaam Bouwen van Leefmilieu Brussel Structuur: Uitdagingen Begrippen Aanpak Duurzame keuze-elementen (technisch, milieu, sociocultureel, economisch) Te integreren elementen in de ontwerpmethodiek Gedetailleerde eigenschappen: o o o o o Thermische isolatie: in bulk Thermische isolatie: soepel Thermische isolatie: half-hard Thermische isolatie: hard Thermische isolatie: gespoten + onderstructuur naargelang primaire materie (mineraal, plantaardig, dierlijk, petrochemisch) 26 26

27 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen Synthesetabel technische prestaties van thermische isolatie Beschouwde prestaties: Mechanische weerstand Specifieke warmte Lambdawaarde μ waarde Akoestische prestatie Euroklasse

28 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen Synthesetabel technische prestaties van thermische isolatie Opgelijste thermische isolatie: Polystyreen (geëxpan deerd en geëxtrudeerd) Polyurethaan (PUR) Fenolschuim (resol) Glaswol Rotswol Cellenglas Geëxpandeerd perliet Geëxpandeerd vermiculiet Geëxpandeerde klei Houtwol Cellulosewol Kurk (in bulk en hard) Hennepwol Vlaswol Wol van linnen Kokosnootwol Katoenwol Wol van gerecycl textiel Schaapswol Stro 28

29 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen Synthesetabel technische prestaties van thermische isolatie 29

30 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen Welk type thermische isolatie voor welke toepassing? Volgens: Betrokken element van de bouwschil : o Dak: plat hellend o Vloerplaat/vloer: op de grond boven kelder/gevent. vide, tussen verdiepingen o Buitenmuur: bovengronds in contact met de grond Positie van de isolatie in de kern van het bouwschilelement Conditie van de thermische isolatie (d.i. de vorm) : o in bulk o soepel o halfhard o hard o gespoten

31 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen Welk type thermische isolatie voor welke toepassing? Voorbeeld: 31

32 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen Synthesetabel ecobalans van producten Volgens toepassing van het materiaal: o o o Dak Vloer/grond Muur Hernomen informatie: NIBE score en/of Green Guide volgens toepassing van het materiaal Theoretische levensduur Scenario bij einde van de levensduur

33 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen Synthesetabel ecobalans van producten Overzicht:

34 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen Voor- en nadelen op gezondheidsvlak van thermische isolatie: Overzicht: 34

35 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen Gedetailleerde informatie: Per toepassing: o Thermische isolatie: in bulk o Thermische isolatie: soepel o Thermische isolatie: halfhard o Thermische isolatie: hard o Thermische isolatie: gespoten Algemene beschrijving Tabel met per thermische isolatie: o Gedetailleerde beschrijving van het product o Ecobalans o Voordelen op technisch, milieu en gezondheidsvlak o Nadelen op technisch, milieu en gezondheidsvlak o Mogelijke toepassingen o Einde levensduurscenario o Volumieke massa o Theoretische levensduur + onderstructuur naargelang primaire materie (mineraal, plantaardig, dierlijk, petrochemisch)

36 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen

37 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen

38 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen

39 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 04 Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen

40 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 01 De levenscyclus van materialen

41 4. Bronnen uit de Prakische gids Duurzaam Bouwen Aanbeveling MAT 01 De levenscyclus van materialen Nieuwe aanbeveling in de Praktische Gids Duurzaam Bouwen van Leefmilieu Brussel Structuur : Uitdagingen Begrippen Aanpak Duurzame keuze-elementen (technisch, milieu, sociocultureel, economisch) Te integreren elementen in de ontwerpmethodiek Gedetailleerde eigenschappen: o o o o o o Ecolabels Certificaties duurzame exploitatie Tool om de materialen te classificeren Infofiches over de producten Evaluatietool van gebouwelementen Evaluatietools op gebouwniveau

42 Te onthouden uit deze presentatie 1 e keuzecriterium voor een thermische isolatie: de capaciteit om te voldoen aan de verwachte technische eisen Eenmaal de mogelijke isolatiematerialen zijn opgelijst, kiezen voor de thermische isolatie met de geringste impact op milieu en gezondheid Een gefundeerde keuze maken, mbv een impactevalutatietool gebaseerd op een volledige levenscyclusanalyse van de materialen en de bouwproducten.

43 Interessante tools, websites,...: Praktisch gids voor duurzaam bouwen: WTCB: Green Guide to Specification: Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecoligie: EPD, 2011, The International EPD system a communication tool for international markets: Vergelijking tussen verschillende labels (milieu en sociaal)

44 Interessante tools, websites,...: Naslagwerken: ANDERSON, J., THORNBACK, J., (2012), A guide to understanding the embodied impacts of construction products, Construction Products Association, Londres BORDEN, G. (ed.), (2011), Matter: Material Processes in architectural productie, Routledge BRADY, J., EBBAGE, A., LUNN, R., (2011), Environmental management in organizations, The Institure of Environmental Management and Assessment (IEMA), Earthscan, New York CRAWFORD, R., (2011), Life Cycle Assessment in the Built Environment, Routledge DEPLAEZ, A. en al, (2005), Constructing architecture : materials processes structures, Birkhaüser, Bâle HEGGER, M., AUCH-SCHWELK, V., FUCHS, M., ROSENKRANZ, T., (2009), Construire: atlas des materiaux, Presses polytechniques et universitaires romandes, Lausanne HEGGER, M., DREXLER, H., ZUEMER, M., (2007), Matérialité, Birkhaüser, Bâle KÖNIG, H., KOHLER, N., KREIBIG, J., LÜTZKENDORF, T., (2010), A life cycle approach to buildings, Institut für international Architektur-Dokumentation, Munich KUR, Friedrich, (1999), L habitat écologique Quels materiaux choisir, Terre Vivante, Metz

45 Interessante tools, websites,...: Naslagwerken(vervolg): OLIVA, J.-P., COURGEY, S., (2010), L isolation thermique écologique, éditions Terre Vivante, Mens SCHWARTZ, Jutta, (1998), L écologie dans le bâtiment Guides comparatifs pour le choix des materiaux de construction SNELL, C., CALLAHAN, T., (2006), Manuel de construction écologique, La Plage, Paris

46 Contact Liesbet TEMMERMAN Facilitator Dienst van de Facilitator Duurzame Gebouwen- Specialist ecoconstructie : facilitator@leefmilieubrussel.irisnet.be