Milieu-impact van ETICS
|
|
- Jasper Bogaert
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Bij het kiezen van materialen, productsystemen en elementen voor de bouw houdt men niet alleen rekening met de technische, esthetische en economische aspecten, maar ook met de geldende regelgeving. Daarnaast spelen ook ecologische overwegingen een steeds grotere rol. Toch ontbreekt nog al te vaak eenduidige en objectieve informatie over de milieu-aspecten van de materialen. Dit artikel geeft de resultaten weer van een WTCB-studie rond de milieu-impact van bepleistering op buitenisolatie, beter bekend onder de afkorting ETICS (External Thermal Insulation Composite Systems). L. Wastiels, dr. ir. arch., projectleider, laboratorium Duurzame ontwikkeling, WTCB Y. Grégoire, ir. arch., afdelingshoofd, afdeling Materialen, WTCB INLEIDING Het isoleren van een gebouw leidt tot een vermindering van zijn energieverbruik en zo tot een beperking van zijn impact op het milieu. Men kan zich echter de vraag stellen of de technieken die aangewend worden om deze goede prestatie te bekomen, zelf ook voldoende milieuvriendelijk zijn. Een instrument dat steeds vaker gebruikt wordt om de impact van bouwproducten op het milieu te evalueren, is de levenscyclusanalyse of kortweg LCA []. Een LCA kwantificeert de milieubelasting van een product aan de hand van een set van milieuindicatoren en houdt hierbij rekening met de impact tijdens de verschillende levensfases: bij productie in de fabriek, bij verwerking op de werf, tijdens de gebruiksfase, bij afbraak en bij de uiteindelijke afvalverwerking []. Voorbeelden van milieu-indicatoren zijn de opwarming van de aarde, de schaarste van grondstoffen of de vorming van fijn stof. Na normalisatie en weging kunnen deze effecten samengevoegd worden tot een ééngetalsscore de globale milieu-impact die de vergelijking van de milieubelasting van verschillende materialen of producten vereenvoudigd. Een bepleistering op buitenisolatie (ETICS) wordt frequent toegepast bij renovatiewerkzaamheden en in nieuwbouwwoningen, waarbij men streeft naar steeds hogere isolatieniveaus []. Technische detaillering, regels van goede praktijk en informatie over de plaatsing en het gedrag van ETICS zijn terug te vinden in verscheidene WTCB-publicaties [,, ]. De resultaten die in dit artikel voorgesteld worden, verschaffen inzicht in de milieu-impact van ETICS tijdens de verschillende fases van hun levensduur, evenals in de (relatieve) milieuimpact van de verschillende onderdelen binnen het systeem. Op deze manier kan men naast de gebruikelijke technische, economische en esthetische aspecten ook de ecologische kant in overweging nemen bij de materiaalkeuze. Gezien het toenemende gebruik en de evolutie van Milieu-impact van ETICS Dit onderzoek werd uitgevoerd in het kader van de Technologische Dienstverlening Duurzaam bouwen en duurzame ontwikkeling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Technologische Dienstverlening RD - Renovatie en duurzame ontwikkeling in het Waals Gewest. ETICS kan de studie ook dienen als een aanzet tot de verdere ontwikkeling van performante en milieuvriendelijke systemen en materialen. OPZET VAN DE STUDIE. Doel en onderwerp De LCA s in deze studie worden uitgevoerd voor m² buitenwand met een levensduur van jaar en een thermische weerstand die ofwel voldoet aan de huidige EPB-regelgeving, ofwel aanzienlijk strenger is. Er wordt uitgegaan van een standaardopbouw (zie afbeelding ) waarbij de drager bestaat uit snelbouwsteen uit gebakken aarde met een dikte van cm. Langs de binnenzijde wordt voor alle alternatieven een mineraal gipspleister geplaatst met een dikte van cm. Langs de buitenzijde wordt er een isolatiemateriaal op verlijmd, dat al dan niet mechanisch bevestigd wordt. Het grondpleister wordt voorzien van een glasvezelwapening en afgewerkt met een afwerkpleister. Voor de vergelijking met een geïsoleerde spouwmuur wordt de ETICS vervangen door een opbouw met isolatiemateriaal, een luchtspouw met spouwankers (/m²) en een gevelsteen met een dikte van 9 cm. De evaluatieperiode komt overeen met de verwachte levensduur van een wand en bedraagt jaar. In de analyse werd er rekening gehouden met het aanbrengen van een nieuwe verflaag iedere jaar. Conform de aanbevelingen uit de catalogus Levensduur van bouwproducten. Methode voor referentiewaarden [] en op nutzungsdauern-von-bauteilen.html, wordt het effect van een vervanging van het pleister tijdens de beschouwde levensduur ook mee opgenomen in de analyse. Teneinde de voorziene levensduur te bereiken, zijn een goed ontwerp, een correcte detaillering en plaatsing en een degelijk onderhoud van de ETICS primordiaal [, 9]. De studie neemt de uitvoering, de plaatsing en het gebruik in België in aanmerking. Om rekening te houden met de huidige en toekomstige EPB-regelgeving, worden wanden met een U- waarde van, W/m²K en, W/m²K met elkaar vergeleken. Hierbij wordt gebruikgemaakt van de equivalente graaddagenmethode (met equivalente graaddagen) en een verwarmingssysteem uitgerust met een condenserende gasketel met een globaal rendement van % [] om zo het energieverbruik voor verwarming ten gevolge van transmissieverliezen mee in rekening te brengen.. Methode De studie volgt de principes beschreven in de internationale normen voor LCA (ISO en ISO [, ]), evenals de Europese normen NBN EN en NBN EN 9 [, ]. Voor meer uitgebreide informatie over de milieu-impact van bouwproducten en de algemene principes van levenscyclusanalyses verwijzen we naar bovenstaande normen en de WTCB-publicaties De milieu-impact van bouwmaterialen en gebouwen, Levenscyclusanalsye of LCA en Milieurelevante productinformatie: stand van zaken in België en Europa [,, ]. Tabel (p. ) geeft een beknopt overzicht van de gegevens die gebruikt werden in de analyse. Binnenpleister (gips, dikte mm) Dragend metselwerk bestaande uit snelbouwsteen en mortel (dikte cm) Lijm (mineraal) Isolatielaag (dikte i.f.v. U-waarde) Bevestigingspluggen (# i.f.v. isolatiemateriaal) Wapeningspleister (mineraal of organisch) Wapening (glasvezelnet) Afwerkpleister (mineraal of organisch) Afb. Onderdelen van dragende wand met ETICS. WTCB-Dossiers /.9
2 STUDIE: MILIEU-IMPACT VAN ETICS EN ZIJN MATERIAALONDERDELEN De LCA-studie analyseert de milieu-impact van ETICS op drie niveaus. Eerst worden de meest courant gebruikte ETICS beschouwd om de relatieve impact van de isolatiematerialen, de bevestigingssystemen en de pleistertypes te bepalen. Gezien de toenemende vraag op het gebied van isolatieniveaus wordt vervolgens afgetoetst hoe de milieu-impact van de isolatiesystemen zich verhoudt tot de milieu-impact van het energieverbruik. Ten slotte komen een aantal extra isolatiematerialen aan bod die tot nu toe in mindere mate in de praktijk toegepast worden. Ter referentie wordt in de analyses ook de milieuimpact van een geïsoleerde spouwmuur onder de loep genomen. Tabel Beknopt overzicht van de reikwijdte en aanpak van de LCA s. Functionele eenheid Evaluatieperiode Systeemgrenzen Databank Methode m² buitenwand met een thermische weerstand die ofwel voldoet aan de huidige EPB-regelgeving, ofwel aanzienlijk strenger is jaar wieg-tot-graf-analyse (cradle-to-grave): productie, installatie op de werf (incl. transport), gebruik (onderhoud, vervangingen, energieverbruik voor verwarming, ), afbraak en afvalverwerking Ecoinvent versie., data geharmoniseerd voor Belgische context ( ReCiPe v.. Endpoint (H)/Europe ReCiPe H/A ( (*) (*) Om een eenvoudige vergelijking tussen de verschillende alternatieven toe te laten, wijken we af van de Europese norm en maken we gebruik van een methode die een eengetalsscore bepaalt. In de Technische Annex wordt ook de analyse conform de Europese norm EN toegevoegd. Deze annex bevat eveneens details over de modellering en de gebruikt scenario s en is verkrijgbaar op aanvraag [].. Courant gebruikte systemen Een eerste analyse focust op ETICS met platen (EPS) ( ) en rotswol (MW) ( ), die respectievelijk ongeveer % en - % van de markt vertegenwoordigen. Voor ieder type isolatiemateriaal wordt de invloed van eventuele mechanische bevestigingen onderzocht en worden minerale of organische pleisterlagen als grond- en/of afwerklagen afgewisseld. Uitgaande van gelijke warmtenoden voor de verschillende systemen, wordt de dikte van het isolatiemateriaal bepaald in functie van een U-waarde gelijk aan, W/m²K. Een overzicht van de verschillende alternatieven wordt weergegeven in tabel (p. ). De vergelijking van deze alternatieven geeft inzicht in de milieu-impact van de verschillende materiaalonderdelen en houdt geen rekening met de milieu-impact ten gevolge van het energieverbruik voor verwarming. echter met rotswol van kg/m³ isoleert, daalt de globale milieu-impact van de spouwmuur tot die van een ETICS met rotswol van kg/m³... Milieu-impact van EPS en MW De vergelijking van de alternatieven met minerale pleisters en mechanische bevestigingen, maar verschillende isolatiematerialen (EPS- MM Fix, MW-MM Fix) laat toe de verschillen ten gevolge van de isolatiemateriaalkeuze verder te bespreken. Het alternatief met EPS scoort het beste op vlak van de globale milieuimpact (, Pt.). De globale milieu-impact van het systeem met rotswolisolatie ligt 9 % hoger (, Pt.). Deze hogere score kan grotendeels verklaard worden door de hoge densiteit van de beschouwde rotswol ( kg/m³) en dus de grotere materiaalhoeveelheid in vergelijking met EPS. De grootste stijging vindt plaats bij de indicator fijn stof (particulate matter formation) (+ %) en is te wijten aan het stof dat vrijkomt bij de ontginning van grondstoffen (basalt) en tijdens het productieproces van rotswol. Het ETIC-systeem met rotswol met een lagere densiteit ( kg/m³) toont aan dat de hoge milieu-impact van rotswol zijn oorsprong vindt in de hoge dichtheid. Het verlagen van de densiteit en dus de hoeveelheid materiaal heeft een gunstig effect op de milieu-impact... Milieu-impact van pleisters en bevestigingsmiddelen De resultaten tonen aan dat het pleistertype (organisch of mineraal) nauwelijks een invloed heeft op de globale milieu-impact. Naargelang de beschouwde indicator scoren de minerale,.. Algemene resultaten Afbeeldingen en (p. ) geven de globale milieu-impact weer (in ) van verschillende ETICS met EPS en MW, respectievelijk in functie van hun opbouw en op basis van de individuele milieu-indicatoren. De resultaten tonen aan dat de verschillen tussen de systemen voornamelijk te wijten zijn aan het gebruikte isolatiemateriaal. Hierbij is de milieuimpact van de alternatieven met EPS beduidend lager dan die van de alternatieven met MW. Een met PUR-platen geïsoleerde spouwmuur heeft een grotere globale milieu-impact dan de onderzochte ETIC-systemen. Dit verschil kan deels verklaard worden door de hoge impact van het energieverbruik dat nodig is voor de productie van gevelbaksteen. Als men de spouw EPS- EPS- % EPS- fix EPS-MO EPS-MM EPS-MM fix MW-MM fix MW-MM 9fix MW-MM fix MW-MM 9fix Spouw-PUR fix Spouw-MW fix Onderhoud: vervanging pleisterwerk Onderhoud: verflaag Gevelsteen Afwerkpleister Glasvezelwapening Grondpleister Pluggen/ankers Isolatie Lijm Snelbouwsteen Gipspleister Afb. Milieu-impact van de verschillende bouwonderdelen (enkel materialen) van de onderzochte wanden met U =, W/m²K ( ) Hoewel in de praktijk zowel witte als grijze EPS worden toegepast, wordt er in deze studie enkel rekening gehouden met witte EPS. Momenteel beschikken we over onvoldoende LCI-data voor de inventarisatie van het productieproces van grijze EPS. ( ) De afkorting MW verwijst verder in deze tekst naar rotswol. WTCB-Dossiers /.9
3 Tabel Samenstelling van de ETICS voor het bepalen van de milieu-impact van de verschillende materiaalonderdelen. EPS-OO EPS-OO EPS-OO fix EPS-MO EPS-MM EPS-MM fix (*) MW-MM fix (*) Isolatiemateriaal Symbool Volumieke massa [kg/m³] Lambda [W/mK] [cm] Bevestigingsmiddel Lijm Pluggen [#/m²] Grondpleister Afwerkpleister U-waarde wand [W/m²K] EPS, % - organisch organisch, EPS, % - organisch organisch, EPS, % organisch organisch, EPS, % - mineraal organisch, EPS, % mineraal organisch, EPS, % - mineraal mineraal, EPS, % mineraal mineraal, rotswol MW, % mineraal mineraal, MW-MM 9fix rotswol MW, % 9 mineraal mineraal, MW-MM fix rotswol MW, % mineraal mineraal, MW-MM 9fix rotswol MW, % 9 mineraal mineraal, (*) Deze opbouw wordt in de studie eveneens beschouwd met een isolatielaag van cm (zie.). dan wel de organische pleisters beter, maar in verhouding met de rest van de muuropbouw zijn de verschillen in deze studie verwaarloosbaar. Indien gebruikgemaakt wordt van dikkere pleisters (- mm) zal de relatieve milieu-impact vanzelfsprekend groter worden. Ook het al dan niet gebruiken van mechanische bevestigingen heeft een geringe impact op het geheel. De verhoging van de milieu-impact bij mechanisch bevestigen (EPS-OO Fix t.o.v. EPS-OO) is voornamelijk te wijten aan de impact van de bevestigingen zelf en in mindere mate aan de toename in isolatiedikte. De extra verlijming van de isolatie ( % i.p.v. % van het oppervlak) leidt tot een verwaarloosbare verhoging van de impact. Bovendien dient opgemerkt te worden dat in deze studie dezelfde lijmdikte bestudeerd werd voor een % en % verlijming ( )... Milieu-impact van onderhoud en vervangingen De verf die gebruikt wordt voor een periodiek tienjarig onderhoud heeft een klein, maar niet te verwaarlozen, effect. De frequentie van dit onderhoud kan een belangrijke invloed hebben op de globale milieu-impact. In een gevoeligheidsanalyse veronderstellen we dat de bepleistering (inclusief wapeningsnet) eenmaal Uitputting fossiele brandstoffen Uitputting minerale grondstoffen Natuurlijke landomvorming Landgebruik, urbaan Landgebruik, agrarisch Ecotoxiteit, zoutwater Ecotoxiteit, zoetwater Ecotoxiteit, bodem Vermesting van water Verzuring van bodem Klimaatverandering (Ecosystemen) EPS- EPS- % EPS- fix EPS-MO EPS-MM EPS-MM fix MW-MM fix MW-MM 9fix MW-MM fix MW-MM 9fix Spouw-PUR fix Spouw-MW fix Ioniserende straling Fijnstofvorming Fotochemische oxidantvorming (smog) Menselijke toxiciteit Aantasting van de ozonlaag Klimaatverandering (Volksgezondheid) Afb. Vergelijking van de onderzochte alternatieven met de standaard U-waarde (, W/m²K) a.h.v. individuele milieu-indicatoren en geaggregeerde milieu-impact. ( ) In de praktijk kan een verlijming van % via noppen of banden, afhankelijk van de ondergrond, echter grotere lijmhoeveelheden met zich meebrengen. WTCB-Dossiers /.9
4 vervangen wordt tijdens zijn levensduur. Hierbij gaan we ervan uit dat het pleister goed losgemaakt kan worden van het isolatiemateriaal dat behouden blijft. De impact van een eventuele vervanging van het pleisterwerk wordt weergegeven in afbeelding (p. ). Aangezien de impact van het pleisterwerk klein is ten opzichte van de impact van de isolatiematerialen, beïnvloedt deze vervanging de milieuscore van de verschillende systemen nauwelijks en verhouden de ETIC-systemen zich op dezelfde manier ten opzichte van elkaar als zonder het in rekening brengen van de vervanging van de pleisterlagen. Vanzelfsprekend zal een vervanging van het gevelpleister een grotere impact hebben bij dikke pleisters (bv. krabpleisters) dan bij dunnere pleisters.. Energieverbruik voor verwarming De milieu-impact van een materiaal of systeem kan beschreven worden in relatie tot de verschillende fases gedurende de levensduur: productie, constructie (vnl. transport), gebruik en afvalverwerking (end of life). In de voorgaande analyse (.) werden voor de gebruiksfase enkel het onderhoud en eventuele vervangingen in acht genomen. In deze analyse wordt ook het effect van het energieverbruik tijdens de gebruiksfase ten gevolge van warmteverliezen mee in rekening genomen. Over een periode van jaar resulteert een wand met een U-waarde van, W/m²K in een Belgische context in een warmteverlies dat gemiddeld gepaard gaat met een primair energieverbruik van 9 MJ (per vierkante meter wand). Aangezien het effect van het pleistertype en de mechanische bevestigingen verwaarloosbaar is ten opzichte van de onderzochte isolatiematerialen, wordt in deze analyse slechts één alternatief per isolatiemateriaal bestudeerd. De gekozen alternatieven staan met een asterisk aangegeven in tabel (zie p. ). EPS ( cm)-mm fix U =, W/m²K MW ( cm)-mm fix Energieverbruik verwarming.. Milieu-impact van ETICS bij hogere isolatieniveaus U =, W/m²K EPS ( cm)-mm fix MW ( cm)-mm fix Om het relatieve belang van het energieverbruik verder te onderzoeken wordt voor zowel EPS als MW een alternatief gedimensioneerd met aanzienlijk hogere isolatiewaarden (U max =, W/m²K). Voor beide isolatiematerialen is een dikte van cm vereist om de gevraagde warmteweerstand te bereiken ( ). Aangezien de hoeveelheid isolatiemateriaal per systeem verhoogd wordt om aan de strengere energie-eis te voldoen, stijgt de globale milieu-impact van materialen van de volledige wand (productie, constructie, end of life) t.o.v. de standaard EPB-wand met % voor EPS en met % voor rotswol (zie afbeelding ). Gezien de lagere warmteverliezen daalt de impact van het energieverbruik tijdens de gebruiksfase echter met % voor de systemen met hogere isolatiewaarden. Energieverbruik verwarming Afb. Vergelijking van de milieuimpact tijdens de verschillende fases van de levenscyclus ( jaar) voor ETICS met EPS en rotswol met U =, W/m²K of U =, W/m²K. Onderhoud: vervanging pleisterwerk Periodiek onderhoud End of life Constructie Productie Voor ETICS met hogere isolatiewaarden is de milieu-impact van de materialen (productie, constructie, end of life) groter dan die van het energieverbruik tijdens de gebruiksfase. De impact over de hele levensduur (materialen + gebruik jaar) toont echter aan dat de totale impact lager is dan die van de standaard EPBalternatieven: - % voor EPS en - % voor rotswol. Vanuit het oogpunt van het milieu loont het dus de moeite meer te isoleren. Door het toenemende relatieve belang van de materialen in systemen met hogere isolatiewaarden is het dus belangrijk stil te staan bij de materiaalkeuze... Milieu-terugverdientijd De milieu-terugverdientijd (environmental payback time) is de tijd die nodig is om de extra milieu-impact gegenereerd bij het begin van de levensduur (bv. door extra isolatiemateriaal bij lage-energie-bouw) terug te winnen.. Milieu-impact tijdens de levens cyclus Afbeelding geeft de globale milieu-impact van de ETICS in functie van de verschillende fases van de levenscyclus. Hierbij wordt duidelijk dat het energieverbruik voor verwarming bij wanden met een U-waarde van, W/m²K tot drie keer meer bijdraagt tot de globale milieu-impact dan de resterende fases samen (productie, constructie, end of life). Na het energieverbruik, heeft de productie van de materialen de grootste impact. De impact van het constructieproces (incl. transport naar de werf) en de end of life-fase zijn relatief gezien zeer klein. Deze vergelijking toont het belang aan van het verminderen van de warmteverliezen in een (buiten)wand. Levensduur (jaren) Rotswol, U =, W/m²K EPS, U =, W/m²K Rotswol, U =, W/m²K EPS, U =, W/m²K Afb. Milieu-impact van verschillende ETICS (EPS en MW) tijdens hun levensduur, voor U =, W/m²K en U =,W/m²K. De kruising van de curven geeft de milieu-terugverdientijd weer. ( ) Panelen met deze dikte zijn niet altijd beschikbaar bij de fabrikanten van ETICS. WTCB-Dossiers /.9
5 door een verlaagde milieu-impact tijdens de levensduur (bv. door een lager energieverbruik voor verwarming). Men boekt dus pas milieuwinsten na het verstrijken van deze terugverdientijd. Afbeelding (p. ) toont aan dat voor ETICS de overschakeling van U =, W/m²K naar U =, W/m²K vanuit milieuoverwegingen bij EPS de moeite loont na jaar, maar bij rotswol pas na 9 jaar. Deze lange terugverdientijden zijn te verklaren doordat een reeds goed geïsoleerd alternatief (U =, W/m²K) als basis voor de vergelijking wordt beschouwd. De terugverdientijden worden logischerwijs langer naarmate men meer gaat isoleren. Om het plaatje compleet te maken moet in de praktijk vanzelfsprekend ook de economische terugverdientijd beschouwd worden.. ETICS met verschillende isolatiematerialen Tot slot wordt de analyse uitgebreid naar meerdere isolatiematerialen: naast EPS en MW worden ook houtvezelisolatie (WF), geëxtrudeerd (XPS), polyurethaanplaten (PUR), cellenglas (CG) en kurk (ICB) opgenomen. Gezien de verschillende eigenschappen van de isolatiematerialen kunnen het aantal bevestigingspluggen, de lijmhoeveelheid en de pleistertypes variëren tussen de onderzochte systemen []. Voor ieder type isolatiemateriaal werd als referentie een systeem gekozen met een Europese goedkeuring (ETA) (zie tabel ). De U-waarde wordt vastgelegd op, W/m²K, maar de impact van het energieverbruik dat nodig is voor verwarming wordt buiten beschouwing gelaten aangezien deze gelijk is voor de verschillende alternatieven. Deze analyse geeft een meer algemeen overzicht van de milieu-impact van de verschillende ETICS... Algemene resultaten Afbeeldingen en (p. ) geven de globale milieu-impact van de alternatieven met verschillende isolatiematerialen weer, respectievelijk in functie van de individuele milieu-indicatoren en in functie van de levenscyclusfases. De laagste globale milieu-impact (< Ptn) is weggelegd voor de EPS-alternatieven (zonder en met bevestigingspluggen). Daarnaast volgen de alternatieven met XPS, houtvezelisolatie en rotswol ( kg/m³) met een onderling vergelijkbare globale milieuscore van rond de, Ptn. De systemen met PUR-platen, rotswol ( kg/m³), cellenglas en kurk vertonen een stijgende milieu-impact. De individuele indicatoren verschaffen verdere inzichten in de milieu-impact van de verschillende materialen. Zo is de hoge milieu-score van het alternatief met kurk te wijten aan zijn grote impact op landgebruik (agricultural land occupation) en merken we bij de alternatieven met minerale wol de hogere impact in de categorie fijn stof (particulate matter formation) op. De meeste wanden met ETICS hebben een lagere globale milieu-impact dan de met PURplaten geïsoleerde spouwmuur. Enkel het ETIC-systeem met kurk leidt tot een hogere milieu-impact. In vergelijking met een met rotswol ( kg/m³) geïsoleerde spouwmuur geven de ETICS met EPS, XPS, houtvezelisolatie en rotswol ( kg/m³) een beter resultaat met een lagere globale milieuimpact. BESLUIT Deze studie illustreert via levenscyclusanalyses de milieu-impact van verschillende types ETICS en hun onderdelen. Hierbij wordt aangetoond dat het aandeel van het isolatiemateriaal het grootst is in de globale milieu-impact van ETICS. De vergelijkende analyse toont aan dat het meest gebruikte isolatiemateriaal binnen ETICS, namelijk EPS, de kleinste milieuimpact heeft van de onderzochte isolatiematerialen (minerale, synthetische en natuurlijke alternatieven). In de ETICS met als basis rotswol wordt duidelijk dat de hoge milieu-impact gerelateerd is aan een hogere densiteit. Een verlaging van de densiteit van het isolatiemateriaal heeft dus een gunstig effect op de milieu-impact. Hoewel kurk als natuurlijk isolatiemateriaal intuïtief gesproken goed zou moeten scoren, wijzen de resultaten op een hoge milieuscore omwille van de grote invloed van het landgebruik. De vergelijking met de geïsoleerde spouwmuur toont aan dat de keuze van een milieuvriendelijke oplossing niet enkel afhankelijk is van de milieu-impact van een individueel materiaal, maar in zijn toepassing beschouwd moet worden om een bewuste en correcte keuze toe te laten. De milieu-impact van pleisters en bevestigingsmiddelen zijn kleiner, maar toch niet te verwaarlozen in het geheel. De huidige studie werd uitgevoerd op een veronderstelde levensduur van jaar en houdt rekening met het herschilderen van de gevel iedere jaar. Indien tijdens deze levensduur een vervanging van het pleisterwerk in rekening wordt genomen, zal de milieu-impact logischerwijs toenemen. Voor het merendeel van de onderzochte systemen blijft de milieu-impact van de ETICS echter kleiner of gelijkaardig aan Tabel Samenstelling van de ETICS met verschillende isolatiematerialen. EPS-OO Isolatiemateriaal Bevestiging Grondpleister Afwerkpleister Symbool Volumieke massa [kg/m³] Lambda [W/mK] [cm] Lijm Pluggen [#/m²] U-waarde wand [W/m²K] EPS, % - organisch organisch, EPS, % mineraal organisch, MW-MM fix rotswol MW, % mineraal mineraal, WF-MO fix houtvezel WF, % mineraal organisch, XPS-MO fix geëxtrudeerde XPS, 9 % (*) mineraal organisch, PUR-MO fix polyurethaan PUR,9 % mineraal. organisch., CG-LL fix cellenglas CG, % (*) kalk kalk, ICB-MO fix kurk ICB, % mineraal organisch, (*) Voor de voorlopige ondersteuning tijdens het uitharden van de lijm (volgens voorschriften producent). WTCB-Dossiers /.9
6 die van een geïsoleerde spouwmuur. Binnen deze vergelijking mag echter niet vergeten worden dat aandacht voor een goed ontwerp, een correcte detaillering en plaatsing van de ETICS primordiaal is om de levensduur van jaar te bereiken. Tot slot toont de studie aan dat voor systemen die gedimensioneerd zijn volgens de huidige EPB-regelgeving (U =, W/m²K), de milieu-impact van het energieverbruik voor verwarming tijdens de gebruiksfase groter is dan de milieu-impact van de materialen. Het belang van het goed isoleren van gebouwen wordt hiermee dus nogmaals onderstreept. Gezien de huidige trend (en verplichting) naar het bouwen van thermisch steeds beter geïsoleerde woningen (bv. U wand =, W/m²K) zal in de toekomst het belang van milieubewuste materiaalkeuzen echter enkel toenemen. n Nuttige informatie Het CEN TC heeft zijn werkzaamheden rond de harmonisatie van de methoden voor milieuanalyses afgerond en publiceerde in de Europese normen EN en EN 9 voor de uitvoering van levenscyclusanalyses op product- en gebouwniveau. Het WTCB is sectorale operator voor deze normalisatiecommissie. Uitputting fossiele brandstoffen Uitputting minerale grondstoffen Natuurlijke landomvorming Landgebruik, urbaan Landgebruik, agrarisch Ecotoxiteit, zoutwater Ecotoxiteit, zoetwater Ecotoxiteit, bodem Vermesting van water Verzuring van bodem Klimaatverandering (Ecosystemen) Ioniserende straling Fijnstofvorming EPS- XPS-MO fix WF-MO fix MW-MM fix PUR-MO fix MW-MM fix CG-LL fix ICB-MO fix Spouw PUR fix Spouw MW fix EPS-MM fix (U =, W/m²K) Fotochemische oxidantvorming (smog) Menselijke toxiciteit Aantasting van de ozonlaag Klimaatverandering (Volksgezondheid) Afb. Milieu-impact van wanden met U =, W/m²K met weergave van de verschillende milieu-indicatoren voor ETICS met verschillende isolatiematerialen. Het energieverbruik voor verwarming en de vervanging van het pleisterwerk wordt hier achterwege gelaten. (Informatie over de exacte samenstelling van de verschillende wandsystemen is terug te vinden in tabel (p. )). EPS- XPS-MO fix WF-MO fix MW-MM fix PUR-MO fix MW-MM fix CG-LL fix ICB-MO fix Spouw PUR fix Spouw MW fix EPS-MM fix (U =, W/m²K) Onderhoud: vervanging pleisterwerk Periodiek onderhoud End of life Constructie Productie Afb. Milieu-impact van ETICS met verschillende isolatiematerialen tijdens de verschillende fases van de levenscyclus. Het energieverbruik voor verwarming wordt hier achterwege gelaten. WTCB-Dossiers /.9
7 . Boes C. en Grégoire Y. De ETICS in de schijnwerpers. Brussel, WTCB, WTCB-Dossiers, nr., katern, 9. Literatuurlijst. Bureau voor Normalisatie NBN EN Duurzaamheid van bouwwerken. Milieuverklaringen voor producten. Basisregels voor de productgroep bouwproducten. Brussel, NBN,.. Bureau voor Normalisatie NBN EN 9 Duurzaamheid van constructies. Beoordeling van milieuprestaties van gebouwen. Rekenmethode. Brussel, NBN,.. Delem L., Van Dessel J., Janssen A., Debacker W., Spririnckx C., Allacker K. en De Troyer F. Bepalingsmethode Milieugerelateerde Materiaalprestatie van Gebouwelementen (MMG). Brussel, OVAM,.. Desmyter J. en Martin Y. De milieu-impact van bouwmaterialen en gebouwen. Brussel, WTCB, WTCB-Tijdschrift, nr.,.. Dirckx I., Eeckhout S. en Grégoire Y. Onderhoud van ETICS. Brussel, WTCB, WTCB-Dossiers, nr., katern, 9.. Godderis E. en Grégoire Y. ETICS: het pleister. Brussel, WTCB, WTCB-Dossiers, nr., katern, 9.. Godderis E. en Grégoire Y. ETICS: de isolatie en haar plaatsing. Brussel, WTCB, WTCB-Dossiers, nr., katern,. 9. Institut Bauen und Umwelt e.v. Environmental System Declaration,WDVS mit EPS Dämmplatte geklebt, Muster ESD-FVW--D. IBU, Königswinter,.. International Organization for Standardization ISO Environmental management. Life cycle assessment. Principles and framework. Genève, ISO,.. International Organization for Standardization ISO Environmental management. Life cycle assessment. Requirements and guidelines. Genève, ISO,.. Janssen A. Levenscyclusanalyse of LCA. Brussel, WTCB, Infofiche,. (te verschijnen). Putzeys K. Milieurelevante productinformatie: Stand van zaken in België en Europa. Brussel, WTCB, WTCB-Dossiers, nr., katern,.. SBR Levensduur voor bouwproducten. Methode voor referentiewaarden. Rotterdam, SBR,.. Wastiels L. Milieu-impact van ETICS: Technische Annex. Brussel, WTCB, WTCB-studieverslag,. WTCB-Dossiers /.9
Levenscyclusanalyse van groene wanden
Groen Bouwen: Groene gevels voor duurzame gebouwen en steden Levenscyclusanalyse van groene wanden Inzicht in de milieu-impact van de verschillende onderdelen Lisa Wastiels, An Janssen WTCB 1 Mid-term
Nadere informatieBELBLOCK betonmetselstenen & thermische isolatie samen wordt het goed
De eerste parameter voor het comfortgevoel binnen een gebouw is de binnentemperatuur. Om deze zomer en winter op een economische wijze op een aangenaam peil te houden is een samenwerking tussen de en de
Nadere informatieMilieu-impact van groene wandsystemen
Groen Bouwen: Groene gevels voor duurzame gebouwen en steden Milieu-impact van groene wandsystemen Lisa Wastiels, An Janssen WTCB Met de financiële steun van: 1 Milieu-impact van groene wanden 1. Levenscyclusanalyse
Nadere informatieMilieuprofiel van gebouwelementen details per variant. 1. Vloer op volle grond
Milieuprofiel van gebouwelementen details per variant 1. Vloer op volle grond Domentbeschrijving geïntegreerde milieubeoordeling details van per materialengebruik variant: vloer op in volle gebouwen grond
Nadere informatieMilieuprofiel van gebouwelementen details per variant. 8. Raam
Milieuprofiel van gebouwelementen details per variant 8. Raam Domentbeschrijving 1. Titel publicatie Milieuprofiel van gebouwelementen, details per variant: raam 2. Verantwoordelijke uitgever Danny Wille,
Nadere informatieDeel 1 Spouwmuur & ETICS
Lerarenopleiding Demodag 3 - Gevels 24 november 2015 Marcus Peeters & Stijn Van der Meersch Deel 1 Spouwmuur & ETICS Demodag 3 24/11/2015 2 Inhoud 1. Spouwmuur 2. ETICS Demodag 3 24/11/2015 3 1 Inhoud
Nadere informatieOpleiding Duurzaam Gebouw : MATERIALEN
Opleiding Duurzaam Gebouw : MATERIALEN Leefmilieu Brussel Instrumenten voor materiaalkeuze - Workshop Els Van de Moortel info@vibe.be www.vibe.be DOELSTELLING VAN DE WORKSHOP INSTRUMENTEN VOOR MATERIAALKEUZE
Nadere informatieAluminium, LCA en EPD
Symposium Duurzaam Aluminium 5 februari 2015 Aluminium, LCA en EPD Harry van Ewijk IVAM UvA BV www.ivam.uva.nl IVAM UvA BV Opgericht in 1993 vanuit de Vakgroep Milieukunde UvA is enige aandeelhouder 15
Nadere informatieShort & Sharp 3 Box 1
Short & Sharp 3 Box 1 Steven Vercauteren «Technisch Advies» Tour & Taxis Brussel 18 november 2015 Wat is de toekomst van de superisolerende materialen? Isolants 18/11/2014 1 Superisolerende materialen
Nadere informatieB-1342 Limelette, avenue P. Holoffe 21 B-1932 Sint-Stevens-Woluwe, Lozenberg 7 B-1000 Brussel, Lombardstraat 42 STUDIEVERSLAG
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF INRICHTING ERKEND BIJ TOEPASSING VAN DE BESLUITWET VAN 30 JANUARI 1947 Proefstation Kantoren Maatschappelijkezetel B-1342 Limelette, avenue P.
Nadere informatieMateriaalbewust bouwen & TOTEM. John Wante, Roos Servaes MINA-hoorzitting, 18 maart 2019
Materiaalbewust bouwen & TOTEM John Wante, Roos Servaes MINA-hoorzitting, 18 maart 2019 1. Intro 2. TOTEM 3. Circulariteit 4. Conclusies Klimaatimpact van een gebouw 60 50 40 30 20 10 Klimaatimpact door
Nadere informatieMilieuprofiel van gebouwelementen details per variant. 10. Binnenschrijnwerk
Milieuprofiel van gebouwelementen details per variant 1. Binnenschrijnwerk Domentbeschrijving 1. Titel publicatie Milieuprofiel van gebouwelementen, details per variant: binnenschrijnwerkerij 2. Verantwoordelijke
Nadere informatietransport grondstoffen verpakking water energie MANAGEMENT SUMMARY
MANAGEMENT SUMMARY Aanleiding: De keuze voor het werken met disposable en versus de wasbare microvezel doeken in de professionele schoonmaak wordt vaak op basis van meerdere factoren gemaakt. Een van de
Nadere informatieDe Ecolizer 2.0. Een instrument voor introductie van ecodesign
De Ecolizer 2.0 Een instrument voor introductie van ecodesign Ecolizer 2.0 Inhoud OVAM & ecodesign Ecolizer historiek Ecolizer 2.0 Toekomst OVAM Ecodesign Award Pro in samenwerking met Winnaars OVAM Ecodesign
Nadere informatieAlles over verbouwen en renoveren!
1. Algemeen Alles over verbouwen en renoveren! Belangrijkste functie van thermische isolatie is het beperken van het energieverbruik en de reductie van de CO 2 uitstoot (milieu). Voor het isoleren van
Nadere informatieDuurzaam bouwen en LCA s en de NMD. G. Jonkers NVVT 28-5-2013
Duurzaam bouwen en LCA s en de NMD G. Jonkers NVVT 28-5-2013 Presentatie Achtergronden duurzaam bouwen Bepalingsmethoden milieuprestatie gebouw LCA Nationale Milieudatabase Duurzaamheid en verf -> een
Nadere informatieFAQ KB EPD Scope van het KB? Zijn er overgangsmaatregelen voorzien? Hoe moet een fabrikant een LCA of levenscyclusanalyse uitvoeren?
FAQ KB EPD Scope van het KB? De wetgeving geldt voor alle milieuboodschappen die op het bouwproduct worden aangebracht, maar niet voor reclamefolders en -panelen. Zijn er overgangsmaatregelen voorzien?
Nadere informatieMilieuprofiel van gebouwelementen details per variant. 5. Verdiepingsvloer
Milieuprofiel van gebouwelementen details per variant 5. Verdiepingsvloer Domentbeschrijving 1. Titel publicatie Milieuprofiel van gebouwelementen, details per variant: verdiepingsvloer 2. Verantwoordelijke
Nadere informatieNa-isoleren van bestaande buitenmuren
Na-isoleren van bestaande buitenmuren Buitengevelisolatie Hoe isoleer je bestaande buitenmuren: in de spouw, aan de binnenzijde of aan de buitenzijde? In deze reeks artikels zetten we de verschillende
Nadere informatieMilieuprofiel van gebouwelementen details per variant. 3. Dragende binnenwand
Milieuprofiel van gebouwelementen details per variant. Dragende binnenwand Domentbeschrijving. Titel publicatie Milieuprofiel van gebouwelementen, details per variant: dragende binnenwand. Verantwoordelijke
Nadere informatieInvloed op duurzaamheid als constructeur via de MPG
Invloed op duurzaamheid als constructeur via de MPG Olga van der Velde Datum: 14-06-2018 Constructeursdag Circl paviljoen www.nibe.org o.vandervelde@nibe.org 06 34 06 54 25 Voorstelronde: NIBE in het kort
Nadere informatieCirculaire economie Duurzaam materiaalgebruik in de bouw
Circulaire economie Duurzaam materiaalgebruik in de bouw Gent, 29 november 2016 Roos Servaes, Meg Scheppers INHOUD 1. Circulaire economie 2. Materiaalbewust bouwen in kringlopen (2014-2020) 3. Materiaalprestatie
Nadere informatieMilieuprofiel van gebouwelementen details per variant. 6. Plat dak
Milieuprofiel van gebouwelementen details per variant 6. Plat dak Domentbeschrijving 1. Titel publicatie Milieuprofiel van gebouwelementen, details per variant: 2. Verantwoordelijke uitgever Danny Wille,
Nadere informatieVoorbij energiebesparing: milieueffecten van energiebesparende maatregelen
Voorbij energiebesparing: milieueffecten van energiebesparende maatregelen 9 Oktober 28 Laure Itard 1 november 28 1 Renovatie van een rijtjehuis gebouwd in de periode 1966-1976 1 november 28 2 1. Isolatie
Nadere informatieClick to edit Master title style
Click to edit Master title style Ir. Els Bleus 1 Opmerkelijke voorbeelden : spouwisolatie Click to edit Master buitenisolatie title style - isolatie 2 1 Opmerkelijke voorbeelden : spouwisolatie buitenisolatie
Nadere informatieHet hedendaagse platte dak
Het hedendaagse platte dak Basisregels voor een goede opbouw ir. Marcus Peeters, lector / onderzoeker pba Bouw Odisee AALST campus Dirk Martens Inhoud 1. Opbouw 2. Afschot en afschotisolatie 3. Luchtdichtheid
Nadere informatieVERGELIJKING KINGSPAN RW QUADCORE TM MET ANDERE DAKOPBOUWEN
VERGELIJKING KINGSPAN RW QUADCORE TM MET ANDERE DAKOPBOUWEN Aan: Van: Evert Kraaima [Kingspan Insulated Panels] Kamiel Jansen, Joost van Leeuwen [NIBE] Datum: 21-09-2018, laatste wijzigingen: 26-11-2018
Nadere informatieDuurzaamheid van daksystemen:
Duurzaamheid van daksystemen: Levenscyclusanalyse van isolatiematerialen, dakbedekking en warmteverliezen door het dak Arjen Meijer en Antonio Contarini Naast het bouwen van nieuwe gebouwen op duurzame
Nadere informatieMATERIAAL-MILIEUPRESTATIE EN DE CIRCULAIRE ECONOMIE
MATERIAAL-MILIEUPRESTATIE EN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Wat zit er achter instrumenten zoals GPR Gebouw, MRPI-MPG en BREEAM-NL / DGBC Materialentool? Harry van Ewijk (SGS) NVBV-Kennisdag, 14 juni 2017 1 HARRY
Nadere informatieHALFEN TEPLO SPOUWHAAK TEPLO 16 - BV GEVELS
HALFEN TEPLO SPOUWHAAK TEPLO 16 - BV GEVELS DUURZAAM EN ENERGIE-EFFICIËNT BOUWEN HALFEN Teplo spouwhaak met lage thermische geleidbaarheid De HALFEN Teplo composiet spouwhaak, samengesteld uit gepultrudeerde
Nadere informatieSuperisolerende materialen, toepassing in proeftuinproject de Schipjes
Superisolerende materialen, toepassing in proeftuinproject de Schipjes Elisa Van Kenhove Onderzoeksgroep Bouwfysica, Constructie en Klimaatbeheersing Vakgroep Architectuur & Stedenbouw Faculteit Ingenieurswetenschappen
Nadere informatieTOTEM & Circulariteit. Roos Servaes Build up / Inspiratiedag GDCB 23 mei 2019
TOTEM & Circulariteit Roos Servaes Build up / Inspiratiedag GDCB 23 mei 2019 Waarom? Wat is de impact van onze gebouwen? Welke bouwmaterialen zijn meer of minder duurzaam? Hoe kan ik afwegingen maken rond
Nadere informatieVoor dak, wand, vloer en zolder
ISOLATIEPLATEN PIR Voor dak, wand, vloer en zolder DIVISION INSULATION www.unilininsulation.com Al meer dan 30 jaar maakt UNILIN, division insulation dakelementen met poly urethaanisolatie voor het hellende
Nadere informatieEnvironmental Profile of Building Element details per variant. 9. Trap
Environmental Profile of Building Element details per variant 9. Trap Domentbeschrijving 1. Titel publicatie Milieuprofiel van gebouwelementen, details per variant: trap 2. Verantwoordelijke uitgever Danny
Nadere informatieINLEIDING TOT LEVENSCYCLUSANALYSE ALGEMENE PRINCIPES EN GEBRUIK LISA WASTIELS & LAETITIA DELEM WTCB DUURZAME ONTWIKKELING CSTC DEVELOPPEMENT DURABLE
INLEIDING TOT LEVENSCYCLUSANALYSE ALGEMENE PRINCIPES EN GEBRUIK LISA WASTIELS & LAETITIA DELEM WTCB DUURZAME ONTWIKKELING CSTC DEVELOPPEMENT DURABLE 1 INLEIDING TOT LEVENSCYCLUSANALYSE 1. Levenscyclusanalyse
Nadere informatieIso&Stripes, duurzaam isoleren én vertrouwd afwerken.
& Iso&Stripes, duurzaam isoleren én vertrouwd afwerken. Willco Products ontwikkelde met het WILLCO Iso&Stripes Systeem een totaaloplossing voor zowel het isoleren als renoveren van gevels. De doordachte
Nadere informatieVerhoog uw comfort en bespaar op uw energiefactuur
n e w Bou Bouwen Verhoog uw comfort en bespaar op uw energiefactuur Inleiding Tijdens de winter beperkt isolatie het warmteverlies en dat is rechtstreeks te zien op uw verwarmingsfactuur. Tijdens de zomer
Nadere informatieThermische isolatie van bestaande platte daken
Thermische isolatie van bestaande platte daken In onze maatschappij gaat steeds meer aandacht naar energiebesparingen, milieubescherming en comfort, wat een doordachte thermische isolatie van de gebouwschil
Nadere informatieBELGISCHE ISOLATIE VOOR MORGEN
BELGISCHE ISOLATIE VOOR MORGEN KIERLOOS - BRANDVEILIG - VEELZIJDIG - BETROUWBAAR MEERWAARDE Wat is voor u belangrijk wanneer u isolatiemateriaal kiest? Goede isolatiewaarden? Een goede brandweerstand?
Nadere informatieOpleiding Duurzaam Gebouw : Duurzame renovatie: kort overzicht
Opleiding Duurzaam Gebouw : Duurzame renovatie: kort overzicht Leefmilieu Brussel MILIEU-IMPACTEVALUATIES IN DE GEBOUWDE OMGEVING Het gebruik van Life Cycle Assessment Deel 1 Damien TRIGAUX KU LEUVEN MILIEU-IMPACTEVALUATIES
Nadere informatieINDIVIDUELE TAAK OPLEIDINSONDERDEEL CONSTRUCTIES 1. JULIE VANDENBULCKE MAK 1 E Aannemer: Luc Vandermeulen
INDIVIDUELE TAAK OPLEIDINSONDERDEEL CONSTRUCTIES 1 JULIE VANDENBULCKE MAK 1 E Aannemer: Luc Vandermeulen Inhoud 1. 1 ste constructiedetail... 2 2. 2 de constructiedetail... 3 3. Beschrijving van de opbouw
Nadere informatieSuperisolerende materialen, toepassing in proeftuinproject de Schipjes. Elisa Van Kenhove, Onderzoeksgroep Bouwfysica UGent
Superisolerende materialen, toepassing in proeftuinproject de Schipjes Elisa Van Kenhove, Onderzoeksgroep Bouwfysica UGent IWT Proeftuinen Woningrenovatie 2014-2019 Context woonerf de Schipjes in Brugge
Nadere informatieEcodesign. Leen Van Aken. Groep Design & Technologie
Ecodesign Leen Van Aken Groep Design & Technologie Wat is ecodesign? Eco - design Ecologisch > esthetisch, ergonomisch, economisch, functioneel, Levenscyclus > ontwerp, productie, distributie, gebruik
Nadere informatie1. Principe. 2. De EPB regelgeving. Informatie en ondersteuning. Opmerkingen
Informatie en ondersteuning EPB Gebouwschil: thermische isolatie, oververhitting, luchtdichtheid Thermische isolatie van gevels en andere muren die het beschermde volume begrenzen Verschenen: april 2014
Nadere informatieBepaling R bf en R bw volgens NEN 1068:2012 bij toepassing kruipruimte isolatie (Drowa chips en EPS-platen)
TNO-rapport TNO 2015 R10125 Bepaling R bf en R bw volgens NEN 1068:2012 bij toepassing kruipruimte isolatie (Drowa chips en EPS-platen) Gebouwde Omgeving Van Mourik Broekmanweg 6 2628 XE Delft Postbus
Nadere informatieXELLA Bouwknopen eenvoudig oplossen
XELLA Bouwknopen eenvoudig oplossen Bouwdetails in de praktijk CeDuBo VDAB Hamme 1 oktober 2015 Geteste luchtdichtheid Silka kalkzandsteen Dragende Silka muur blokken of elementen Zeer kleine maattoleranties
Nadere informatieDE IDEALE OPLOSSING BIJ KOUDEBRUGGEN!
nano en R nano DE IDEALE OPLOSSING BIJ KOUDEBRUGGEN! connecting insulations 1.0 WAT IS MARMOX THERMOBLOCK? Marmox THERMOBLOCK is een gepatenteerde isolerende bouwblok en bestaat uit een isolerend deel,
Nadere informatiemet betonsteenstrippen
& met betonsteenstrippen Iso&Stripes met betonsteenstrippen, duurzaam isoleren én stijlvol afwerken. Willco Products ontwikkelde met het WILLCO Iso&Stripes Systeem een totaaloplossing voor zowel het isoleren
Nadere informatieSamenvatting Duurzaamheid van het afvalwater transport systeem; LCA methodiek toegepast op verschillende diameters en materialen
Samenvatting Duurzaamheid van het afvalwater transport systeem; LCA methodiek toegepast op verschillende diameters en materialen Inleiding De complexiteit van ons afvalwatersysteem is, naast de lange levensduur,
Nadere informatieStudiedag EPB passief 2015 CBB-H 30 mei 2013
De bouwknopen Studiedag passief 2015 CBB-H 30 mei 2013 Antoine Tilmans Laboratorium Energiekarakteristieken WTCB Met de steun van de Technologische Dienstverlening Ecobouwen en Duurzame ontwikkeling in
Nadere informatieManagement samenvatting
Management samenvatting Onderzoek naar de milieu-impact van natuurlijk grassportvelden Dit rapport beschrijft de milieu-impact van natuurlijke grassportvelden en de mogelijkheden om deze milieu-impact
Nadere informatie9. Overzicht van de eigenschappen en de voordelen van cellenbeton
114 9. Overzicht van de eigenschappen en de voordelen van cellenbeton Belangrijkste eigenschappen Prestaties voordelen Structuur uiterst kleine gesloten cellen (max. Ø 2 mm) die 80% van het volume uitmaken
Nadere informatieAlgemeen: door het toepassen van gevelisolatie is dan ook veel energie te besparen.
Gevelisolatie Dit verhaal bevat: een korte beschrijving van een aantal voor gevelisolatie belangrijke bouwfysische principes. een uitleg over de berekening van de warmteweerstand uitleg diverse soorten
Nadere informatieBasisprincipes. Binnenisolatie - Deel 1: Basisprincipes. Groot potentieel voor na-isolatie van muren. Timo De Mets Labo Hygrothermie
Basisprincipes Labo Hygrothermie Informatiesessie Binnenisolatie Deel 1 9 oktober 2018 Groot potentieel voor na-isolatie van muren 3,7 miljoen woningen 1946-1970 Vooral ongeïsoleerde spouwmuren 23 % 38
Nadere informatieNa-isoleren van bestaande buitenmuren
Na-isoleren van bestaande buitenmuren Tips om probleemloos binnenisolatie te voorzien Hoe isoleer je bestaande buitenmuren: in de spouw, aan de binnenzijde of aan de buitenzijde? In deze reeks artikels
Nadere informatieDefinitie. Wat is Duurzaamheid?
Duurzaamheid Definitie Wat is Duurzaamheid? Waarom is duurzaamheid belangrijk? Bevolkingsgroei 7naar 9Miljard Waarom is duurzaamheid belangrijk? Grondstofschaarste Waarom is duurzaamheid belangrijk? Ontbossing
Nadere informatiePrestatieverklaring n 001-DOP
Prestatieverklaring n 001-DOP-120517 1. Unieke identificatiecode van het standaardproduct Isolatiesysteem Adam Matériaux Het systeem bestaat uit de volgende componenten: Isolatieproduct: EPS geëxpandeerd
Nadere informatieDuurzame oplossing door houtreparatie!
Duurzame oplossing door houtreparatie! Het systeem om meerpalen te repareren in plaats van vervanging door nieuwe palen, is niet alleen goedkoper maar blijkt ook minder belastend te zijn voor het milieu.
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat nummer postnummer Elzen 1 bus 1 3500 gemeente Hasselt bestemming appartement type - bouwjaar 1967 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 229 PROEFCERTIFICAAT
Nadere informatieHet ENERGIEPRESTATIEPEIL (E-peil) en het ISOLATIEPEIL (K-peil) van gebouwen.
Het ENERGIEPRESTATIEPEIL (E-peil) en het ISOLATIEPEIL (K-peil) van gebouwen. Inhoud _ Eisen op het niveau van Energieprestatie en Binnenklimaat _ K-peil of isolatiepeil van gebouwen _ E-peil of energieprestatiepeil
Nadere informatieMATERIAAL VOOR THERMISCHE ISOLATIE
Productgegevens databank in het kader van de EPB-regelgeving MATERIAAL VOOR THERMISCHE ISOLATIE doc_1.1 Add1_S.a_NL_isolatiemateriaal_v2.0_20090804.doc 4 augustus 2009 Addendum 1 : vacuum isolatie paneel
Nadere informatieDuurzaamheid bouwwerken - Nieuwe Nederlandse en Europese normen en regelgeving
Duurzaamheid bouwwerken - Nieuwe Nederlandse en Europese normen en regelgeving Agnes Schuurmans Voorzitter NEN 351 281 (CEN TC350) Rockwool International 1 Bouwbesluit - 1 april 2012 Milieuparagraaf Artikel
Nadere informatieHygrothermisch ontwerp van buitenmuren
Hygrothermisch ontwerp van buitenmuren Labo Hygrothermie Hygrothermisch ontwerp van wanden DEEL 2 23 maart 2017 Hygrothermisch ontwerp van buitenmuren 23/03/2017 1 van 16 Hygrothermisch ontwerp van buitenmuren
Nadere informatieHet aanpakken van energieverlies
Onze visie 2 Waarom isoleren? 3 Waarom isoleren 4 Het aanpakken van energieverlies 30% energieverlies via het dak 20% energieverlies via de gevel 10% energieverlies via de vloer Het aanpakken van energieverlies
Nadere informatieAlgemeen: door het toepassen van gevelisolatie is dan ook veel energie te besparen.
Gevelisolatie Dit verhaal bevat: een korte beschrijving van een aantal voor gevelisolatie belangrijke bouwfysische principes. een uitleg over de berekening van de warmteweerstand uitleg diverse soorten
Nadere informatieOnvolkomenheden in de isolatie van de gebouwschil
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf http://www.wtcb.be Implicaties van lageenergieconstructies voor de ruwbouw Onvolkomenheden in de isolatie van de gebouwschil Sven Eeckhout, ing.,
Nadere informatieBekeken vanuit de praktijk
Bekeken vanuit de praktijk Tom Sels: Voorzitter Vakvereniging binnen Confederatie bouw van na-isolatiebedrijven (CBI-CCI), sectorvertegenwoordiging voor de aannemer (31 actieve leden) Zaakvoerder van Vivixtum:
Nadere informatiePlatte daken en Duurzaamheid
Platte daken en Duurzaamheid Vandersanden Stijn Manager Technical Sales Belux Duurzaamheid: de integrale aanpak Antwerpen, 14 maart 2013 1 Duurzaamheid, de integrale aanpak Brandveiligheid Akoestisch comfort
Nadere informatieBuitenpleister systeem (ETICS) een andere blik op de mogelijkheden
Buitenpleister systeem (ETICS) een andere blik op de mogelijkheden Frank Vanhove Managing Director Benelux NOVEMBER 27, 2013 1 Wat is ETICS? bevestiging FOAMGLAS isolatieplaat wapeningslaag (voorstrijklaag)
Nadere informatie(Auteursrecht EUROSENSE, 2016)
Dakramen bestaan hoofdzakelijk uit glas. Er bestaan veel verschillende glassoorten met diverse thermische eigenschappen en dus een andere thermische radiatie. Het is dan ook onmogelijk om een rechtlijnige
Nadere informatieThermische isolatie van zware vloeren
Thermische isolatie van zware vloeren Om te kunnen beantwoorden aan de bestaande of in voorbereiding zijnde gewestelijke reglementeringen omtrent de energieprestatie van gebouwen, onderzoekt dit artikel
Nadere informatie1. Thermische analyse van het Eurosteel Frame
1. Thermische analyse van het Eurosteel Frame Als we nu de opbouw van het Eurosteel Frame gaan analyseren kunnen onderstaande eigenschappen opgezocht of nagevraagd worden. Deze zijn bepaald met behulp
Nadere informatieDuurzaamheidsanalyse, Hoe groen is groen?
Duurzaamheidsanalyse, Hoe groen is groen? Docentendag CBBE, Sustainable Transition & Sustainability Analysis in de Biobased Economy, 4 februari 2015 Dr ir Jerke W. de Vries w w w. h o g e s c h o o l v
Nadere informatieThermische isolatie oplossingen. thermische isolatie. muur en vloer PUR / PIR. panelen TMS & SIS REVE
Thermische isolatie oplossingen thermische isolatie muur en vloer PUR / PIR panelen TMS & SIS REVE TMS & SIS REVE muren comfort besparingen prestaties Een gebouw dat slecht of helemaal niet geïsoleerd
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
Energiezuinigheid van de gebouwschil energiezuinig niet energiezuinig gemiddelde U-waarde van de gebouwschil Energiezuinigheid van de verwarmingsinstallatie energiezuinig niet energiezuinig gemiddeld installatierendement
Nadere informatie05 Bouwfysische aspecten 01 Thermisch gedrag van een spouwmuur
05 Bouwfysische aspecten 01 Thermisch gedrag van een spouwmuur Doel Deze informatie beoogt duidelijk te maken hoe de warmte-isolerende functie van een spouwmuur wordt verzekerd. Zij geeft onder ander antwoord
Nadere informatieNa-isolatie van spouwmuren premies en communicatie 2012
Na-isolatie van spouwmuren premies en communicatie 2012 7 februari 2012 Geert Flipts Energierenovatieprogramma 2020 Prioriteiten: dak/glas/verwarming/muur Premies 2011 bestaande woningen Ruim 60.000 dakisolatiepremies
Nadere informatieArtikel 1 Definities Artikel 2 Subsidiebedragen
SUBSIDIEREGLEMENT Subsidie voor de plaatsing van een thermische zonne-installatie, vloerisolatie, muurisolatie, dak- en zoldervloerisolatie, superisolerende beglazing, een condensatieketel op aardgas of
Nadere informatieEurowall, de ultradunne spouwisolatie met uitstekende isolatiewaarde.
Eurowall, de ultradunne spouwisolatie met uitstekende isolatiewaarde. De energieprijzen swingen de pan uit. Energiebesparend (ver)bouwen is dan ook rendabeler dan ooit. Met Eurowall, de hoogwaardige spouwisolatie
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat nummer postnummer Eugeen Leenlaan 3 bus 12 3500 gemeente Hasselt bestemming appartement type - bouwjaar 1978 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 406 PROEFCERTIFICAAT
Nadere informatieIsolatie van hellend dak van buitenaf. Na-isolatie van de zolderruimte. houten draagvloer. Platdakisolatie. betonnen draagvloer.
voor het hele gebouw Na-isolatie van de zolderruimte van hellend dak van buitenaf houten draagvloer Platdakisolatie betonnen draagvloer Spouwmuurisolatie Begane grondvloer i s o l a t i e p l a t e n SPOUWISOLATIE
Nadere informatieTechniek. TBA-Richtlijn 1.11 Brandstroken Buitengevelisolatie
Techniek TBA-Richtlijn 1.11 Brandstroken Buitengevelisolatie TBA-Richtlijn 1.11 Brandstroken bij buitengevelisolatie TBA-Richtlijn 1.11 Brandstroken bij buitengevelisolatie 1 Inleiding 3 2 Indeling van
Nadere informatieBATIBOUW 2011 25 februari 2011
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf www.wtcb.be BATIBOUW 2011 25 februari 2011 Antoine Tilmans, ir Afdeling Klimaat, Installaties en Energieprestatie WTCB - Wetenschappelijk en Technisch
Nadere informatieTechnische tip: FERMACELL Vlieringvloerelement. FERMACELL Vlieringvloerelement. De meest efficiënte methode om energie te besparen
Technische tip: De meest efficiënte methode om energie te besparen Het bestaat uit een 10 mm dikke Gipsvezelplaat met een polystyreen isolatieplaat (EPS DEO 150 WLG 035) met uitstekende warmte-isolerende
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Herentalsebaan nummer 596 bus 1VRe bestemming appartement type - bouwar 1990 softwareversie 9.9.0 berekende energiescore (kwh/m²ar): 279
Nadere informatie2. Welke leidingen en accessoires moet je thermisch isoleren?
1. Op welke leidingen en accessoires is de eis met betrekking tot de thermische isolatie van toepassing? JA - transport van verwarmingswater > 20 mm - transport van hygiënische ventilatielucht die tot
Nadere informatieDUURZAAM BOUWEN IN PLAN DRENKELING
DUURZAAM BOUWEN IN PLAN DRENKELING Bij de ontwikkeling van Landgoed Drenkeling heeft duurzaamheid een hoge prioriteit. Duurzaamheid betekent in dit geval dat de gebouwde omgeving voldoet aan hoge duurzaamheidseisen
Nadere informatie351 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.
nummer postnummer Gentse steenweg 10 bus 5 9300 gemeente Aalst bestemming appartement type - bouwjaar 1971 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 351 De energiescore laat toe om de heid
Nadere informatieEnergie besparingsmonitor 2010-2011
Energie besparingsmonitor 2010-2011 Inleiding In het kader van het monitoren van het Meer Met Minder convenant is er informatie verzameld onder de leveranciers van isolatiemateriaal in Nederland, Vereniging
Nadere informatieOpleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen?
Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Duurzaam materiaalgebruik: problematiek en uitdagingen Liesbet TEMMERMAN cera a vzw Doelstelling(en) van de presentatie Stilstaan
Nadere informatieInfo-avond. Samenaankoop dakisolatie Neerpelt
Info-avond Samenaankoop dakisolatie Neerpelt INHOUD 1. Inleiding 2. Renoveren voor de toekomst - BEN 3. Dakisolatie 4. Inschrijvingsformulier 5. Groepsaankoop dakisolatie INLEIDING Limburg Klimaatneutraal
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat nummer postnummer Zilvervos 4 bus *1/1 2610 gemeente Antwerpen bestemming appartement type - bouwjaar - softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 711 PROEFCERTIFICAAT
Nadere informatieThema Waarom isoleren? Waarom isoleren? Energieverbruik verminderen Verwarmingskosten besparen Milieu beschermen Waarde van gebouw verhogen
Thema Waarom isoleren? Waarom isoleren? Energieverbruik verminderen Verwarmingskosten besparen Milieu beschermen Waarde van gebouw verhogen Details, illustraties, algemene technische informatie en diagrammen
Nadere informatieKingspan College. spouwmuurisolatie
Kingspan College spouwmuurisolatie Wat gaan we doen - Inleiding - Waarom isoleren - spouw in het algemeen - spouwmuur isolatie - K8 - K8 Plus Vragen - Transport en Opslag - Verwerking isolatie - Aandachtspunten
Nadere informatieBouwfysica: NATUURKUNDIGE ELEMENTEN DIE MET HET BOUWEN VERBAND HOUDEN
Bouwfysica: NATUURKUNDIGE ELEMENTEN DIE MET HET BOUWEN VERBAND HOUDEN NATUURKUNDIGE ELEMENTEN Warmte Vocht Warmtetransport Bij warmteverschillen zal er altijd een beweging komen om evenwicht te creëren
Nadere informatieUNILIN PIR ISOLATIEPLATEN juli 2017
UNILIN PIR ISOLATIEPLATEN juli 2017 DIVISION INSULATION VANAF λ D 0,022 www.unilininsulation.nl Inhoudsopgave UNILIN PIR ISOLATIEPLATEN - UNILIN Utherm Platdak Isolatieplaten... p4 Toepassingstabel...
Nadere informatieKOUDEBRUGGEN. hulpmiddelen om koudebruggen te begroten
KOUDEBRUGGEN overzicht wat zijn koudebruggen? koudebruggen en de regelgeving? hoe koudebruggen vermijden? praktijkvoorbeelden spouwmuur binnenisolatie buitenisolatie navullen van spouwmuren hellende daken
Nadere informatieDuurzaam bouwen. Het geïsoleerde plat dak
Duurzaam bouwen Het geïsoleerde plat dak 1 Het platte dak Dak: bovenste deel van de gebouwschil buitenklimaat binnenklimaat 2 Het platte dak Dak: bovenste deel van de gebouwschil waterdicht + winddicht
Nadere informatie