Welzijn versterkt Duurzaamheid. in buurten en wijken

Transcriptie

1 Welzijn versterkt Duurzaamheid in buurten en wijken

2

3 Welzijn versterkt Duurzaamheid in buurten en wijken Welzijn versterkt Duurzaamheid

4 Inhoud Leeswijzer 4 1 Wijkgericht werken als kans voor duurzaamheid 6 2 Duurzame ontwikkeling in de wijk 11 3 Twee maatschappelijke ontwikkelingen: hufterig gedrag versus betrokkenheid 15 4 Ontwikkelingen in het welzijnswerk 19 5 Ontwikkelingen in de natuur- en milieusector 23 6 Intersectorale aanpak 26 7 Vijf wijkpilots in Zuid-Holland 31 8 Succesfactoren en aanbevelingen 35

5 Sandra Zeilstra In de projecten van Welzijn versterkt Duurzaamheid zijn lokale wijkaanpakken, herstructureringen en wijkontwikkeling verbonden aan het vraagstuk van duurzaamheid vanuit een sociaal perspectief. Duurzaamheid is volop in de aandacht. Al Gore heeft velen aan het denken gezet. Het Milieu en Natuurplanbureau geeft in haar tweede duurzaamheidsverkenning aan dat onze levensstijl bijna drie werelden vereist! Gelukkig zie je op veel plaatsen activiteiten die een situatie zonder afwenteling van huidig gedrag naar komende generaties beogen. Steeds meer wordt dat ook opgepakt binnen reguliere activiteiten van grote organisaties en niet meer alleen door bevlogen voorlopers. Zo ondersteunen diverse grote bedrijven het principe van cradle to cradle, waarbij ze streven naar gesloten kringlopen. En wordt duurzaam inkopen bij overheden zo langzamerhand een geaccepteerde doelstelling. Om dat ook echt te doen vergt overigens vaak nog heel wat extra kennis en het doorbreken van routines. Een centrale rol ligt bij burgers. Zij bepalen waar draagvlak voor is en dragen via hun gedrag voor een belangrijk deel bij aan de feitelijke ontwikkelingen. Traditiegetrouw hebben veel gemeenten een natuuren milieueducatieve dienst, die vooral bij de jeugd in het onderwijs kennis over natuur en milieu bijbrengt. Steeds vaker leggen deze diensten een relatie met hun eigen omgeving. Zo heeft de gemeente Gouda al een langere traditie met projecten van Ecokids met groene activiteiten van jongeren in de eigen wijk, georganiseerd vanuit een buurthuis of brede school. Meer recent zijn vanuit het welzijnswerk in Gouda wijkgebonden Greenteams van jongeren gestart voor ouderen in de wijk. Voorwoord Een dergelijke samenwerking tussen in dit geval natuuren milieueducatieve organisaties en het welzijnswerk is echter nog uitzonderlijk. Terwijl maatschappelijke participatie bevorderen toch de kernkwaliteit van het welzijnswerk is. Welzijnswerkers leggen verbindingen tussen verschillende groepen burgers: jong en oud, allochtoon en autochtoon, weerbare en kwetsbare burgers. Bovendien leggen zij verbindingen tussen organisaties die actief zijn in de wijken. Leefbaarheid in wijken bevorderen is een van de belangrijkste taken van het welzijnswerk. Duurzaamheid, met oog voor de ecologische waarden, past daar goed in. Welzijnsorganisaties kunnen als katalysator fungeren in coalities met zeer diverse organisaties, zoals de natuuren milieusector, wooncorporaties, vrijwilligersgroepen en onderwijsinstellingen. Gezamenlijk kunnen zij burgers stimuleren en ondersteunen bij het verantwoord omgaan met hun eigen woonomgeving. Daarbij kunnen zowel doelstellingen rond sociale samenhang in de wijk als de verantwoordelijkheid voor de eigen leefomgeving nu en later worden opgepakt. We moeten goed kijken naar de sterke kanten van de verschillende sectoren en zorgen dat deze zich - rond maatschappelijke vragen optimaal verbinden in krachtige coalities, die structurele afspraken maken over afstemming en samenwerking. Soms gebeurt dat al, maar nog veel te beperkt. De projecten van Welzijn versterkt Duurzaamheid breken de huidige taakverdelingen wat open en leggen het accent op een gedeelde verantwoordelijkheid voor het oplossen van maatschappelijke vragen. Ik hoop dat deze brochure via voorbeelden en argumenten meer mensen en organisaties aanzet tot een dergelijke benadering. Wim Cornelis Burgemeester gemeente Gouda Welzijn versterkt Duurzaamheid

6 Leeswijzer In vijf Zuid-Hollandse gemeenten gingen in 2006 pilots van start waarin welzijnsorganisaties in samenwerking met natuur- en milieuorganisaties en andere partners op wijkniveau aan de slag gingen met het thema duurzame ontwikkeling. De pilots vonden plaats in steden met grote, brede welzijnsorganisaties. Kleinere gemeenten hebben niet altijd welzijnsorganisaties, maar daar kan vergelijkbaar werk worden verricht door andere organisaties, zoals het onderwijs, de kinderopvang, verzorgingshuizen of door verenigingen. Ook kleine gemeenten kunnen profiteren van de ervaringen die in de pilots zijn opgedaan. Waar mogelijk zullen we in deze brochure aparte aandacht besteden aan kleine gemeenten of dorpskernen. Ter wille van de leesbaarheid maken we in de tekst geen onderscheid tussen steden en dorpen enerzijds of tussen wijken, dorpen en woonkernen anderzijds. Met de term de wijk bedoelen we dus tevens het dorp of de woonkern. Centrale vragen in deze brochure zijn: Hoe komen we op wijkniveau tot krachtige coalities van gemeenten, welzijnsorganisaties, natuur- en milieuorganisaties en andere partners als scholen en woningcorporaties? Aan welke voorwaarden moet worden voldaan als zij samen een reguliere aanpak van duurzame ontwikkeling op wijkniveau willen realiseren? Om deze vragen te beantwoorden, belichten we in hoofdstuk 2 enkele ontwikkelingen die ertoe hebben geleid dat de wijk steeds vaker de focus is geworden voor beleid rond leefbaarheid en veiligheid en daarom ook kansen biedt voor het thema duurzame ontwikkeling. In hoofdstuk 3 besteden we aandacht aan twee maatschappelijke trends die relevant zijn voor het thema duurzame ontwikkeling. Enerzijds is er sprake van individualisering en zijn burgers steeds assertiever geworden: ze houden vaak meer rekening met zichzelf dan met anderen of hun leefomgeving en laten zich niet zomaar corrigeren door medeburgers. Dit assertief burgerschap ontaardt soms in wat men ook wel hufterig gedrag noemt. Anderzijds is in Nederland een grote bereidheid onder burgers om zich in te zetten voor hun buurt of voor medeburgers. De conclusie van dit hoofdstuk is dat duurzaamheidsaanpakken in de wijk burgers met name kinderen en jongeren op concrete manieren leren om verantwoordelijkheid te nemen voor elkaar en voor hun directe leefomgeving. Zoals gezegd zijn welzijnsorganisaties en de centra voor natuur- en milieueducatie (NME-centra) niet de enige organisaties die op wijkniveau aan duurzame ontwikkeling werken. Maar omdat zij de kernpartners in de pilots waren én omdat zij samen andere partners bij hun integrale aanpak kunnen betrekken besteden we in deze brochure in hoofdstuk 4 extra aandacht aan enkele ontwikkelingen in de welzijnssector en in hoofdstuk 5 aan de natuur- en milieusector. Daarna concluderen we in hoofdstuk 6 dat de sectoren elkaar kunnen versterken bij het thema duurzame ontwikkeling. In hoofdstuk 7 staan enkele uitkomsten van de vijf pilots op een rij. De pilots zelf zijn beschreven in kaders, die verspreid in deze publicatie zijn geplaatst. Evenals enkele projecten uit de natuur- en milieusector die inzetten op burgerparticipatie. In hoofdstuk 8 presenteren we een aantal succesfactoren, evenals de belangrijkste aanbevelingen die ertoe kunnen leiden dat gemeenten, welzijnsorganisaties, NME-centra, scholen, woningcorporaties, vrijwilligers en andere partners de aandacht voor duurzame ontwikkeling regulier en structureel maken.

7 Jaimy Hartevelt pilot Kindertuinteam Leiden Kinderen zijn warm te krijgen voor de natuur en de leefomgeving, zegt kinderwerkster Jaimy Hartevelt van de Leidse Welzijnsorganisatie (LWO). Dat bleek duidelijk uit onze pilot. In het voorjaar van 2007 gingen een groep kinderen aan de slag in de tuin van zorgcentrum Rijn en Vliet. Ze werden begeleid door Hartevelt en leerden tuinieren van een tuinman van het zorgcentrum. Ze leerden hoe plantjes het best groeien. Wat onkruid is en hoe je dat het best kunt verwijderen. De ouderen vonden het leuk dat de kinderen in de tuin aan de slag gingen. Ze kwamen de tuin in voor een praatje of gooiden sultana s vanaf het balkon. Met kruiden in de tuin hebben we hapjes gemaakt voor de ouderen. Die hebben de kinderen toen tijdens een inloop onder de ouderen uitgedeeld. Alle kinderen waren allochtoon en de meesten kenden helemaal geen oude mensen. De meeste ouderen waren autochtoon en die vonden het erg leuk om deze kinderen te leren kennen. Sinds het najaar van 2006 verzorgt LWO naschoolse activiteiten (NSA) op een aantal basisscholen. Hartevelt vroeg het NME-centrum van Leiden om in het najaar van 2007 twee keer een serie van tien lessen te geven. Deze lessen zijn binnen en buiten de school gegeven door gastdocenten van het NME-centrum, vrijwilligers en een stagiaire en gingen over thema s als ontdek de natuur in de buurt, afval van de mens en bloemen, insecten en vlinders. De kinderen hielpen bij het onderhoud van knotwilgen en het bouwen van een takkenwal. Hartevelt ziet goede mogelijkheden om het thema duurzame ontwikkeling regulier in de programma s van de NSA en het brede welzijnswerk - met name opbouwwerk en kinderwerk - op te nemen. Duurzame ontwikkeling is veelomvattend: Wat gebruik je allemaal? Wat gooi je weg? Hoe ga je met je omgeving en met elkaar om? Dat kun je veel gemakkelijker regulier maken dan wanneer je het alleen over milieu hebt. Welzijn versterkt Duurzaamheid

8 Natuurcursus Leiden Marian Kathman Wijkgericht werken als kans voor duurzaamheid Inleiding De afgelopen jaren is de wijk in toenemende mate de focus geworden van de overheid en maatschappelijke organisaties om problemen gezamenlijk en integraal aan te pakken. Beleidsmakers en professionals zijn ervan doordrongen geraakt dat de potenties en problemen van burgers zich niets aantrekken van de traditionele schotten tussen beleidsterreinen van de overheid noch van de domeinen van de maatschappelijke organisaties. Dit inzicht is het resultaat van een aantal ontwikkelingen, die we in dit hoofdstuk toelichten. In de volgende paragraaf gaan we in op het beleid van de rijksoverheid, met name van de ministeries van BZK, VROM en VWS. In 1.4 staan we stil bij leefbaarheid als prestatieveld van de BBSH en de Wet maatschappelijke ondersteuning en bij het pleidooi van de commissie Roethof om burgers te betrekken bij sociale veiligheid. In 1.5 zien we dat niet alleen de overheid voorstander was van wijkgericht werken, maar dat ook organisaties die in de wijk werkten inmiddels hadden ontdekt dat complexe problemen het best in de wijk of het dorp kunnen worden aangepakt. Liefst met de bewoners. In 1.6 trekken we de conclusie dat duurzame ontwikkeling een geschikt thema is om in de wijk mee aan de slag te gaan. 1.2 Grotestedenbeleid en stedelijke vernieuwing In 1994 startte de rijksoverheid met het grotestedenbeleid om problemen in de grote en middelgrote steden integraal aan te pakken. Daartoe is in het grotestedenbeleid onderscheid gemaakt tussen drie pijlers: de sociale, de fysieke en de economische. De coördinatie was in handen van het ministerie van BZK tot minister Vogelaar van Wonen, Werken en Integratie (WWI) deze taak in 2007 overnam. De stedelijke vernieuwing van VROM was aanvankelijk vooral fysiek georiënteerd en samenwerking met het sociale domein kwam moeilijk tot stand. Daarom hebben de ministeries van VROM en VWS in 2003 een programma opgezet om de samenwerking tussen sociaal en fysiek te stimuleren. Dit programma omvatte onder meer de ontwikkeling van een handreiking om sociale wijkvisies op te stellen en het project herstructurering als sociale opgave. 1.3 Stedelijke vernieuwing en de Vogelaarwijken Het ministerie van VROM koos voor een focus op 56 wijken nadat dit departement in 2003 constateerde dat de stedelijke vernieuwing niet goed van de grond kwam. In deze wijken konden herstructureringszones worden aangewezen, waar VROM een integrale aanpak door gemeenten en hun partners wenste. Het ministerie stimuleerde hen daartoe met een voordeliger 6

9 Naarmate men langer en actiever voor de wijk bezig is, wordt het eigenbelang minder belangrijk en krijgt het wijkbelang meer nadruk. Uit: Duurzaam Wijken voor Milieu belastingregime en soepeler regelgeving en bood ondersteuning in de vorm van Impulsteams. In de 56-wijkenaanpak bleek dat beslissingen over leefbaarheid vaak los van elkaar op verschillende niveaus tot stand kwamen. Daarom startte VROM in 2006 het project Nieuwe coalities in de wijk, dat inhoudt dat het Rijk, gemeenten en andere lokale partijen intensiever moeten samenwerken om de thema s wonen, werken, leren, welzijn en veiligheid in samenhang aan te pakken. Bijzonder aan dit project was dat veertien ministers en staatssecretarissen tot 1 mei 2007 met een directeurgeneraal van een ministerie, een wethouder en een deskundige als adoptieteam aan de slag gingen. In dertien wijken moesten deze adoptieteams zoeken naar onorthodoxe oplossingen voor complexe problemen. De wijk kwam nog hoger op de politieke agenda te staan door de aanstelling van minister Vogelaar voor Wonen, Wijken en Integratie en de keuze voor een intensieve aanpak van veertig zogenoemde Vogelaarwijken. 1.4 Leefbaarheid en sociale veiligheid Eind jaren negentig zijn de prestatievelden leefbaarheid en wonen en zorg in het Besluit Beheer Sociale Huursector opgenomen. Dit BBSH is het door het Rijk aan de woningcorporaties opgelegde kader waarbinnen zij hun maatschappelijke taken verrichten. Om werk te maken van leefbaarheid en wonen en zorg hadden woningcorporaties partners nodig, zoals de politie, het welzijnswerk, gemeentelijke diensten en zorginstellingen. Op 1 januari 2007 trad de Wet maatschappelijke ondersteuning in werking. De grondgedachte van deze wet is dat burgers meer voor zichzelf en voor elkaar moeten doen en minder afhankelijk moeten worden van professionele zorg. De Wmo is dus niet alleen een zorgwet, maar ook een participatiewet. In Wmo zijn de vroegere Welzijnswet, de Wet voorzieningen gehandicapten (Wvg), een aantal subsidieregelingen en de huishoudelijke verzorging uit de AWBZ en tenslotte de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) opgegaan. Dankzij deze bundeling van wetten kunnen gemeenten en hun partners op lokaal of wijkniveau gemakkelijker tot integraal beleid komen. Daarvoor zijn de gemeenten als regisseur verantwoordelijk. Zij moeten alle negen prestatievelden van de Wmo goed op elkaar afstemmen. Elke vier jaar moeten zij met een Wmo-beleidsplan verantwoording afleggen voor hun eigen inwoners. De prestatievelden die het meest relevant zijn voor de wijkaanpak en voor het thema duurzame ontwikkeling, zijn het eerste en het vierde prestatieveld: 1 het bevorderen van de sociale samenhang in en leefbaarheid van dorpen, wijken en buurten; 4 het ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers. Het thema duurzame ontwikkeling is uitermate geschikt als middel om de sociale samenhang in buurten te bevorderen, wanneer gemeenten de Wmo invullen als participatiewet. Bovendien kan duurzaamheid onderdeel zijn van het thema leefbaarheid. Wat het vierde prestatieveld betreft, gaat het in het kader van duurzame ontwikkeling om de vrijwilligers: zij kunnen als actieve burgers een cruciale rol spelen in allerlei duurzaamheidsinitiatieven. Sociale veiligheid is de afgelopen tien jaar een steeds belangrijker onderdeel geworden van leefbaarheid. Reeds in 1985 presenteerde de commissie Roethof een nieuwe veiligheidsfilosofie, die inhield dat niet alleen de overheid, maar ook de burgers verantwoordelijkheid dienden te dragen voor de veiligheid in hun buurten. De commissie constateerde dat de overheid deze taak steeds meer naar zich toe had getrokken en dat burgers steeds afwachtender waren geworden. Vervolgens heeft de Stichting Maatschappij, Veiligheid en Politie (SMVP) allerlei projecten opgezet om de zelfredzaamheid van burgers te stimuleren en sociale veiligheid in wijken te verbeteren. Er kwamen steeds meer wijkagenten, die in Amsterdam zelfs buurtregisseurs gingen heten. Welzijn versterkt Duurzaamheid 7

10 1.5 Integraal werken mét bewoners Niet alleen de overheid zag het belang van de wijkaanpak. Ook de bestuurders en professionals van de woningcorporaties, welzijnsorganisaties, zorginstellingen evenals hoofdcommissarissen en wijkagenten ervoeren in de praktijk dat een integrale aanpak het beste antwoord was op complexe vragen in de wijk. Velen hebben zich laten inspireren door het WRR-advies Vertrouwen in de buurt, dat zich laat lezen als een pleidooi voor de wijkaanpak en coproductie door professionals en actieve burgers. Het was en is niet eenvoudig voor al die verschillende maatschappelijke organisaties om onder de regie van de gemeente tot zo n integrale aanpak te komen. Maar de afgelopen jaren zijn er steeds meer concrete samenwerkingsvormen van de grond gekomen. Zo werken woningcorporaties, gemeentelijke diensten, opbouwwerkers, politie en bewonersgroepen samen om wijken schoon, heel en veilig te maken en te houden. Ook zijn er allerlei buurtveiligheidsinitiatieven: groepen burgers die zich met ondersteuning van het welzijnswerk of de politie inzetten voor de veiligheid en leefbaarheid van hun buurt. Onderwijs en welzijnswerk werken samen in het groeiend aantal brede scholen. En in het kader van de zogenoemde vermaatschappelijking van de zorg realiseren woningcorporaties, welzijnsorganisaties en zorgorganisaties steeds vaker een samenhangend pakket van diensten voor wonen, welzijn en zorg. Deze integrale diensten maken het voor ouderen, verstandelijk en lichamelijk gehandicapten en mensen met psychiatrische problematiek mogelijk dat zij langer zelfstandig of zo zelfstandig mogelijk in hun eigen buurt kunnen blijven wonen. Steeds vaker wonen zij in woonzorgzones of in levensloopbestendige wijken. Vooral in plattelandsgebieden zie je dat buren, kerken en verenigingen een belangrijke rol spelen. 1.6 Duurzaamheid als wijkthema In herstructureringswijken zien we in toenemende mate dat woningcorporaties en het welzijnswerk bewoners actief betrekken bij het maken van plannen voor de herinrichting van hun leefomgeving. Bewoners willen voldoende voorzieningen en groen in hun buurt. Steeds vaker krijgen bewoners een taak bij het beheer van bijvoorbeeld speeltuintjes en groenvoorzieningen in hun buurt. In nieuwe en herstructureringswijken krijgt het thema duurzame ontwikkeling steeds meer aandacht. Maar ook in andere wijken blijken bewoners daaraan grote waarde te hechten. Geen wonder dat ook de natuur- en milieusector, het welzijnswerk en scholen in toenemende mate samen met burgers de handen ineenslaan om in de wijk het thema duurzame ontwikkeling vorm te geven. Op het niveau van de wijk kunnen ze gemakkelijk de samenwerking aangaan met woningcorporaties, scholen, waterschappen, de GGD en bewonersgroepen. Niet alleen omdat deze organisaties al wijkgericht werken, maar ook omdat bewoners van jong tot oud het gemakkelijkst op buurt- of wijkniveau te mobiliseren zijn. En vooral ook: omdat daar concrete, vaak zichtbare resultaten te behalen zijn, zoals de aanleg van een ecotuin, het scheiden van afval of zuinig energiegebruik. En zichtbare resultaten stimuleren burgers tot gedragsveranderingen die recht doen aan duurzame ontwikkeling. Veel activiteiten op wijkniveau beperken zich nog tot ecologische thema s terwijl het thema duurzame ontwikkeling breder kan worden opgepakt, zoals uit deze brochure zal blijken. Duurzame ontwikkeling omvat veel meer dan milieu. Je kunt kinderen bewust maken van wat ze allemaal gebruiken. Hoe ze met elkaar omgaan en met hun omgeving. Dat kun je veel gemakkelijker regulier maken dan wanneer je het alleen over milieu hebt. Jaimy Hartevelt, kinderwerker bij de Leidse Welzijnsorganisatie

11 Centrum Vrouw en Milieu (VeM) case KleurenKapitaal : allochtonen betrekken bij natuur, milieu en leefomgeving KleurenKapitaal is een meerjarenprogramma om burgers met verschillende culturele achtergronden te betrekken bij natuur, milieu en duurzame ontwikkeling. De website vermeldt als doelstelling: Het leveren van een bijdrage aan de integratie van allochtonen door hen te betrekken in/en bij maatschappelijke organisaties. Daarnaast allochtonen betrekken bij vraagstukken rondom duurzame ontwikkeling, zodat ook zij in staat zijn om hun eigen handelen in het perspectief van duurzame ontwikkeling te plaatsen. Onderwerpen als natuur, milieu en leefomgeving blijken bij uitstek geschikt om met hen de dialoog aan te gaan. In de Koran zijn tal van verzen die verwijzen naar het belang van een gezonde wereld en het Hindoeïsme is doordrongen van duurzame ontwikkeling. KleurenKapitaal is een initiatief van het IVN Consulentschap Zuid-Holland en de provincie Zuid-Holland. In het project werken zestien allochtone en autochtone maatschappelijke organisaties en overheden op lokaal, provinciaal en landelijk niveau samen. KleurenKapitaal omvat zeven deelprojecten, die één of meer partnerorganisaties voor hun rekening nemen. In deze programma s worden methodieken ontwikkeld, getest en geëvalueerd. Een voorbeeld van deze deelprojecten is De wijk natuurlijk anders, waarin allochtonen en autochtonen in drie wijken in Zuid-Holland met elkaar aan de slag gaan rond het thema duurzame ontwikkeling. De invulling van deze projecten hangt af van de ideeën en ervaringen van de deelnemers, maar het doel is steeds dat zij zich bewust worden van hun invloed op een duurzame samenleving. Dit project wordt lokaal uitgevoerd door gemeenten, het opbouwwerk, natuur- en milieu-organisaties en allochtonenorganisaties. Een ander voorbeeld van zo n deelproject is MilieuDivers, een project voor Rotterdamse jongeren en allochtonen over natuur, milieu en duurzaamheid. Met een aantrekkelijk en breed scala aan activiteiten is MilieuDivers een project met een grote aantrekkingskracht op deze doelgroep. Met raps, videoclips en informatieve bijeenkomsten zijn allochtone en autochtone jongeren opgeleid tot milieuvoorlichters in de wijk. Zij leggen contacten met andere jongeren en ondernemen allerlei activiteiten. De ervaringen en methodieken die de deelprojecten opleveren, worden opgenomen in het handboek De Kleur van Duurzaamheid, waarmee zowel vrijwilligers als beroepskrachten zelf aan een duurzame samenleving kunnen werken. Welzijn versterkt Duurzaamheid

12 Als je aansluit bij klachten en zorgen van bewoners, bijvoorbeeld als hun wijk op de schop gaat, kun je er als opbouwwerker een positieve zwaai aan geven. Je kunt mensen dan stimuleren om zich in te zetten voor hun wijk. Of voor duurzame ontwikkeling in hun wijk. Brechtje Simons, opbouwwerker bij het Bureau Welzijnsprojecten Vlaardingen Tabel 1: Afwegingskader duurzame ontwikkeling (de 3x3 matrix) ingevuld voor het thema herstructurering van de wijk Tijdens de planvorming van de herstructurering van een vooroorlogse stadswijk worden afwegingen gemaakt: wat doen we wel, wat niet? Maar wanneer is zo n plan nu duurzaam? Voor het maken van duurzame afwegingen, kan de 3x3 matrix behulpzaam zijn. In de matrix worden afwegingen verzameld in alle domeinen van duurzaamheid: people, planet en profit. Ook wordt gekeken naar eventuele effecten daar en later. De matrix is in dit voorbeeld zo ingevuld dat in elk hokje twee afwegingen staan die een positief effect hebben. Een duurzaam herstructureringsplan houdt rekening met alle 9 hokjes van de 3x3 matrix. Samenleving (People) Economie (Profit of Prosperity) Ecologie (Planet) Hier en nu Er wordt rekening gehouden met de wensen van mensen: wonen in een veilige wijk waar genoeg groen en speelruimte is. Aan de wensen van de huidige bewoners van de wijk om mee te praten en mee te denken over de aanpassingen van de wijk wordt ruimte gegeven. De huren zijn voor de bewoners betaalbaar en passend bij hun mogelijkheden. De kosten voor renovatie en herstructurering zijn voor de bouwondernemingen te dragen. Er wordt in het herstructureringsplan ruimte gelaten voor vestiging (of blijven) van midden- en klein bedrijf. Er wordt rekening gehouden met water, bodem en lucht in de wijk, tijdens de bouw en bij gebruik van de huizen. Het aanwezige groen blijft gespaard, het oppervlaktewater en de bodem wordt niet verontreinigd. Later Er wordt bij de herstructurering rekening gehouden met de (vermoedelijke) toekomstige bewoners. De nieuwe woningen zijn levensloopbestendig. De wijkeconomie wordt blijvend ondersteund door de lokale overheid. De bouw van woningen is waar mogelijk multifunctioneel waardoor functieveranderingen in de toekomst mogelijk zijn. Nieuwe woningen worden energiezuinig gebouwd waardoor beperking is van CO 2 uitstoot. Oude woningen worden hierop aangepast. Bewoners ontvangen subsidie voor het gebruik van zonnepanelen. Daar (elders, ook andere landen) In de herstructureringsplannen wordt rekening gehouden met behoefte van mensen in aanpalende wijk, bijvoorbeeld wat betreft vervoer en voorzieningen. Er worden geen materialen (tegels, hout) toegepast waar kinderarbeid aan te pas is gekomen. In gebruik van materialen wordt gezocht naar leveranciers die positief bijdragen aan de economie in hun vestigingsland. De wijk is geen obstakel voor vervoer van en naar andere plekken in de stad en daarbuiten. Bij de herstructurering wordt gebruik gemaakt van weinig belastende materialen (metalen) en FSC goedgekeurd hout. Nieuwe woningen worden energiezuinig gebouwd waardoor beperking is van CO 2 uitstoot. 10

13 2 Duurzame ontwikkeling in de wijk Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoefte van de huidige generaties zonder de mogelijkheden voor toekomstige generaties om in hun behoefte te voorzien aan te tasten. (Definitie Brundtland) 2.1 Duurzame ontwikkeling en het werken in wijken en buurten In navolging van de commissie Brundtland definieert het landelijk programma Leren voor Duurzame Ontwikkeling (LvDO) duurzame ontwikkeling als een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder daarmee voor toekomstige generaties de mogelijkheden in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien. Duurzame ontwikkeling is dan een balans tussen sociale, economische en ecologische aspecten van de samenleving. Dat betekent dat duurzaam beleid dus een integrale afweging tussen deze aspecten is. Het gaat bij duurzame ontwikkeling om het zoeken naar een goed evenwicht tussen de sociale, economische en ecologische aspecten van de samenleving: tussen People, Planet en Profit. In het hier en nu, maar zonder af te wentelen op volgende generaties (later) of naar andere plekken (daar). De aspecten van duurzame ontwikkeling zijn in de zogenoemde 3x3 matrix (zie hiernaast) goed weergegeven. Wil je maatschappelijke vragen duurzaam oplossen, dien je alle vakjes goed te overwegen. Werken aan een duurzame samenleving is dus vooral een kwestie van respectvol recht doen aan alle aspecten van de samenleving. De vraag is of het op wijkniveau over dezelfde zaken gaat als op wereldniveau. Gaat het in de wijk niet meer over leefbaarheid? Thema s als afval, veiligheid en groen spelen vooral op wijkniveau. Klimaatverandering, armoedebestrijding en relatie Noord-Zuid zijn thema s die meer op mondiaal niveau in de schijnwerpers staan. We kunnen beide niveaus verenigingen onder het motto Think global, act local!. Ook in de wijk of het dorp kun je met afwentelingsvragen bezig zijn en je afvragen wat het effect van beslissingen in het hier en nu op generaties elders of later kan zijn. Duurzame herstructurering bijvoorbeeld houdt rekening met zowel de fysieke, economische als sociale kant van de samenleving. Dus met nieuwbouw en herinrichting, maar ook met de kosten en de wensen van mensen. Wensen hier, maar ook wensen elders en in de toekomst. En dat kan ook gaan over bijvoorbeeld het terugdringen van de negatieve effecten van het gebruik van bepaalde bouwmaterialen op de bossen in Indonesië. In de literatuur worden gewoonlijk zes wijkthema s rond duurzaamheid onderscheiden, waarmee professionals en vrijwilligers concreet aan de slag kunnen: 1 afval en vervuiling, bijvoorbeeld zwerfvuil, het scheiden van afval, hondenpoep en hergebruik; 2 verkeer en vervoer, bijvoorbeeld autogebruik, fietsen, lopen en openbaar vervoer; Welzijn versterkt Duurzaamheid 11

14 3 groen, bijvoorbeeld educatieve activiteiten, onderhoud, ecologische kwaliteit en soortendiversiteit; 4 bouwen, renoveren en onderhoud, bijvoorbeeld energiebesparing en waterbesparing; 5 milieubewust huishouden, bijvoorbeeld voeding, energie, koopgedrag en water; 6 gezondheid en hinder, bijvoorbeeld bodemverontreiniging, luchtverontreiniging, geluidsoverlast en stank. Alleen educatie werkt niet. Kinderen moeten al zoveel op school, maar verandering van hun gedrag is daar niet aan de orde. Wij proberen kinderen op een speelse manier bewuster naar hun leefomgeving te laten kijken. Ze ervaren dan wat ze kunnen doen aan een schonere leefomgeving. Robbie t Jong, jongerenwerker bij Stichting Dynamiek Ridderkerk 2.2 De opmars van duurzame ontwikkeling In de zeventiger en tachtiger jaren was het in de oprukkende economie hard nodig om aandacht te vragen voor het milieu. Inmiddels zijn we twintig jaar verder en heeft milieu plaats gemaakt voor duurzame ontwikkeling. Onder invloed van het groeiende bewustzijn dat alles één is, is ook onze kijk op milieuonderwerpen veranderd. Steeds meer beseffen we dat wat er op één plaats in de wereld gebeurt, effect heeft op andere plaatsen. Zo kan de kap van bomen op de ene plek kilometers verderop leiden tot verhoging van de waterspiegel. Dankzij een meer integrale zienswijze pakken we problemen steeds vaker vanuit een integraal perspectief aan. Verbinden is daarbij de kern. Door mensen als Al Gore is tegelijk het urgentiebesef van werken aan een duurzame wereld toegenomen. Zo is de aandacht flink gegroeid voor zaken als klimaatproblematiek, afval, maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaam bouwen. In wijken heeft dit tot gevolg dat men op andere wijze met materialen omgaat. Nieuwe wijken worden steeds duurzamer gebouwd en oude wijken worden duurzaam geherstructureerd. In Dordrecht staat op de wagens van een afvalverwerkingsbedrijf de slogan Afval heeft de toekomst. Ook de sociale kant van duurzame ontwikkeling krijgt aandacht. Zo investeren woningcorporaties fors in leefbaarheid in de wijk en in levensloopbestendig bouwen en wonen. Dat houdt in dat een wijk een bepaald aantal aangepaste en aanpasbare woningen dient te hebben. Plus een zodanig aanbod in het cluster wonen, welzijn en zorg, dat kwetsbare burgers zo lang mogelijk prettig, veilig en zelfstandig in hun eigen buurt kunnen blijven wonen. Deze ontwikkeling maakt het streven naar een sterkere sociale samenhang - en dus naar duurzame intergenerationele en interculturele relaties op buurtniveau - extra relevant. 2.3 Organisaties groeien mee In de jaren zeventig en tachtig breidde de natuur- en milieusector zich fors uit en de NME-centra gingen lessen verzorgen in het basis- en voortgezet onderwijs. Ook in het welzijnswerk gingen professionals in en buiten de buurthuizen met het thema aan de slag, vaak in samenwerking met de natuur- en milieusector. Niet alleen omdat het thema maatschappelijk hoog op de agenda stond, maar ook omdat de opleidingen en het beroep welzijnswerker in die tijd meer gepolitiseerd waren. In de jaren tachtig is het welzijnswerk gedecentraliseerd naar de gemeenten en kwam een einde aan de inputfinanciering door het Rijk. Deze decentralisatie ging gepaard met een aantal bezuinigingsgolven. Gemeenten werden de belangrijkste opdrachtgevers voor het welzijnswerk en gingen steeds zakelijkere afspraken maken over de prestaties die het welzijnswerk voor de gemeentelijke subsidies moest leveren. Zowel welzijnsorganisaties als NME-centra zijn steeds afhankelijker geworden van projectsubsidies, die vaak op gespannen voet staan met het streven naar continuïteit van hun activiteiten. Het thema milieu boette overal in de samenleving aan populariteit in, dus ook in het welzijnswerk. Het thema duurzame ontwikkeling vraagt om een integrale aanpak van maatschappelijke vraagstukken. Een duurzame aanpak van brede wijkvraagstukken rond verloedering, sociale verschraling, onveiligheid, 12

15 fijnstof, zwerfafval en het gebrek aan groene speel- of ontmoetingsplekken, vereist een actieve inzet van verschillende partners op de dimensies van duurzame ontwikkeling: People, Planet en Profit. Dat betekent dat maatschappelijke organisaties als het welzijnswerk en de natuur- en milieuorganisaties elkaar vanzelf weer tegenkomen. Samen versterken zij de as ecologischsociaal van de duurzaamheidsdriehoek. 2.4 Welzijn versterkt Duurzaamheid Het landelijk programma Leren voor Duurzame Ontwikkeling (LvDO) stimuleert organisaties en individuen tot het ontwikkelen van competenties om duurzame afwegingen te kunnen maken. Deze competenties kan men ontwikkelen via sociaal leren, dat wil zeggen in dialoog tussen zeer uiteenlopende organisaties en/of actieve vormen van participatie door burgers. Het programma richt zich dus meer op gezamenlijk ervaringsleren dan op klassieke kennisoverdracht. Leren voor Duurzame Ontwikkeling Zuid-Holland omvat drie pijlers: onderwijs, overheden en samenleving. Welzijn versterkt Duurzaamheid is een traject binnen de derde pijler van dit programma. In het algemeen wordt duurzame ontwikkeling opgepakt vanuit een fysieke of economische invalshoek en veel minder vanuit de sociale invalshoek. Daarom is binnen Zuid-Holland in 2006 een discussie gestart tussen partijen uit de natuur- en milieusector en een aantal lokale welzijnskoepels om te zien op welke wijze een meer expliciete invulling van duurzame ontwikkeling op wijkniveau in onderlinge samenwerking kan worden opgepakt. Daarbij wil men nagaan of een dergelijke intersectorale samenwerking voor beide sectoren meerwaarde kan opleveren. Op een meer algemeen niveau wordt bezien welke bijdrage de sociale sector kan hebben om tot een duurzame ontwikkeling binnen de huidige samenleving te komen. Deze invalshoek is vervat in de titel: Welzijn versterkt Duurzaamheid. Onder deze vlag zijn in Vlaardingen, Dordrecht, Gouda, Leiden en Ridderkerk in nauw overleg met de provincie en met een provinciale bijdrage projecten opgezet, waarin wijkontwikkeling werd verbonden met duurzame ontwikkeling. Hierbij wordt dankbaar gebruik gemaakt van de ervaringen uit het landelijk traject Welzijn Versterkt. Hierin zijn ook verbindingen aangebracht tussen wijkontwikkeling, veiligheid en actief burgerschap. Dit model symboliseert de relatie tussen de mens en de aarde. Het geelgroene poppetje staat voor de mens. Drie aspecten van zijn attitude zijn hier van belang: zelfstandigheid, gerichtheid op anderen en betrokkenheid bij de samenleving. Rond de aarde zijn basisbehoeften van de mens weergegeven, die de aarde kan bieden: rust, lucht, licht, warmte, water, voedsel. Die zaken hebben we in essentie nodig, als je lucht of licht te kort komt, gaat het niet goed, zegt André Lodder van Woonactief in Dordrecht. We ademen allemaal dezelfde lucht in en uit, op die manier zijn we verbonden met elkaar. We moeten ons ervan bewust worden dat we die lucht niet zomaar mogen vervuilen. Lodder ontwikkelde dit model voor professionals die met duurzaamheid aan de slag willen. Welzijn versterkt Duurzaamheid 13

16 Het Bureau Welzijnsprojecten Vlaardingen pilot Milieustraat Vlaardingen Babberspolder-Oost en Holy Zuidoost zijn herstructureringswijken. Een aantal woningen verdwijnen onder de slopershamer, andere worden gerenoveerd. Bewoners verhuizen naar wisselwoningen of naar andere wijken. Gevolg was dat de wijken een beetje verloederden. Bewoners zetten niet alleen afgedankte meubels op straat, maar plaatsten daar allerlei afval. Dit gedrag werd nog versterkt doordat de afvalbakken in de wijken niet naar behoren werden gebruikt. Deze situatie nam het opbouwwerk van Het Bureau Welzijnsprojecten in Vlaardingen als uitgangspunt voor de pilot Milieustraat. We wilden iets doen met die afgedankte meubels, vertelt opbouwwerker Brechtje Simons. We wilden kinderen meubels laten inzamelen en laten ervaren dat je daarvan weer iets nieuws en iets moois kunt maken. Veertig kinderen op twee brede scholen kregen van het NME-centrum lessen over afval en hergebruik. Een medewerker van Woningcorporatie Waterweg Wonen vertelde in de eerste les over de herstructurering en nam de kinderen mee voor een rondleiding door de wijk. Daarop volgden lessen over afval en energie door het NME-centrum en Irado (Afvaldienst Vlaardingen), waarvan er één plaatsvond op een vuilstortplaats. Stichting Scrab gaf een les waarin kinderen iets nieuws maakten van afvalmateriaal, bijvoorbeeld een robot van CD s, trommels van oude blikken, vertelt Simons. Anderen maakten kleding van afvalmateriaal. Bovendien hebben kinderen de nieuwe afvalbakken in vrolijke kleuren beschilderd. Via de ouderkamers van de scholen en bewonersorganisaties waren ook twintig volwassenen bij het project betrokken. Samen met twee kunstenaressen van Pretty Fly hebben zij oude meubels gepimpt. We sloten het project af met een spektakel in het Speelhonk te Babberspolder. Daar zijn de meubels tentoongesteld en verzorgden kinderen op een groene loper een modeshow van de kleding die vrijwilligers van afvalmateriaal hadden gemaakt. Hakim trad op en gebruikte de trommels die de kinderen van blikken hadden gemaakt in een act over duurzaamheid. Alles was prachtig uitgelicht en we trokken tweehonderd bezoekers. Die meubels gaan we tentoonstellen in een leegstaand winkelpand aan de van Hogendorplaan in de wijk Babberspolder. Een sterke kant van dit project is dat er een goede en enthousiaste samenwerking was tussen veel organisaties en bewoners, zodat het in de wijk veel draagvlak kreeg. Een andere sterke kant is dat kinderen en volwassenen op concrete manieren aan de slag gingen met afval en hergebruik en ervoeren dat hun activiteiten resultaten hadden. Simons pleit voor een reguliere aanpak van het thema duurzaamheid: Dan kun je zien of je het gedrag van kinderen en volwassenen inzake duurzaamheid niet alleen voor een paar weken, maar ook op langere termijn positief kunt beïnvloeden. 14

17 3 Twee maatschappelijke ontwikkelingen: hufterig gedrag versus betrokkenheid 3.1 Inleiding De tijd dat buurten een homogene samenstelling hadden en bewoners elkaar kenden is voorbij. Door de sociale en geografische mobiliteit beperkt het leven van veel burgers zich niet tot hun eigen buurt. Ze werken vaker in een andere gemeente, hebben vaker hun familie en vrienden elders en soms wonen ze alleen nog maar in hun buurt. Door de instroom van grote aantallen nieuwkomers is voor veel autochtonen hun vertrouwde buurt verdwenen en hebben verschillende leefstijlen geresulteerd in culturele spanningen, die na 11 september en de moord op Theo van Gogh zijn verhevigd. Veel politici, beleidsmakers en burgers maken zich grote zorgen over het gebrek aan sociale samenhang in buurten, over interculturele en intergenerationele spanningen en het verschijnsel dat burgers elkaar niet In Leidsche Rijn gaven we een andere betekenis aan het begrip duurzaamheid, namelijk trots en zorg. Dat begrip is overgenomen door de politiek. Het is een beter begrip dan duurzaamheid, omdat daaronder zo veel te vangen is. Theo Kuijpers, voormalig hoofd NME Utrecht Leidsche Rijn, deelnemer aan tweede expertmeeting of nauwelijks durven aan te spreken op overschrijdend gedrag in de publieke ruimte. Burgers variërend van allochtone jongens tot assertieve, zelfbewuste autochtone én allochtone carrièremoeders eisen respect en individuele vrijheid en laten zich niet graag corrigeren of de les lezen door andere burgers. Daarnaast is er zorg over kwetsbare burgers als ouderen, verstandelijk en lichamelijk gehandicapten en mensen met psychiatrische problemen, die niet langer in grote residentiële instellingen maar in de wijk wonen en dreigen daar te vereenzamen. Het versterken van sociale cohesie is dan ook een belangrijke doelstelling van menig wijkplan en daar ligt altijd een belangrijke taak voor het welzijnswerk. In de volgende paragraaf komt de assertieve levensstijl aan de orde. Tegenover deze zorgen staat het gegeven dat Nederlanders een grote bereidheid hebben zich in te zetten voor medeburgers of hun buurt, zoals uit 3.3. blijkt. In de slotparagraaf van dit hoofdstuk trekken we de conclusie dat duurzaamheidsactiviteiten op wijkniveau geschikt zijn om burgers met name kinderen en jongeren te leren verantwoordelijkheid te nemen voor elkaar en voor hun directe leefomgeving. Welzijn versterkt Duurzaamheid 15

18 3.2 De assertieve levensstijl Burgers hebben veel vrijheid en hebben volgens filosoof Gabriël van den Brink een assertieve levensstijl ontwikkeld: ze komen op voor hun individuele vrijheid. De keerzijde is dat ze meer oog hebben voor hun eigen belang dan voor dat van anderen. Daar komt bij dat er weinig toezicht is in het publieke domein. Gevolg van deze ontwikkelingen is sociale verloedering van het publieke domein. Veel burgers durven medeburgers niet meer aan te spreken op normoverschrijdend gedrag, dat ook wel wordt aangeduid als hufterig gedrag. Dit is één van de oorzaken dat sommige groepen risicojongeren hun grenzen steeds meer verleggen en steeds meer overlast en onveiligheidsgevoelens bij met name ouderen veroorzaken. Bovendien willen veel burgers geen verantwoordelijkheid meer dragen voor hun directe leefomgeving. Het antwoord van Van den Brink op de uit de hand gelopen assertieve leefstijl is een beschavingsoffensief, gebaseerd op enkele grondbeginselen waarop een algemene moraal was en is gebaseerd, zoals gelijkwaardigheid, zelfwerkzaamheid, betrokkenheid en redelijkheid. Op die manier moeten burgers worden gemotiveerd om weer meer rekening te houden met medeburgers. Dit beschavingsoffensief omvat tien geboden, waarvan de eerste vier als volgt luiden: 1 men moet de veelal impliciete gedragsregels en codes van het sociale leven expliciet maken; 2 stel voor elk domein een specifieke opdracht vast; 3 zorg dat de verantwoordelijkheid voor toezicht op een ondubbelzinnige manier geregeld is; 4 zorg dat de betrokkenen de gelegenheid krijgen zich die regels toe te eigenen. In de praktijk zien we dat in steeds meer (semi-) publieke domeinen gedragsregels worden afgesproken, met name in scholen, jongerencentra en uitgaansgelegenheden. Ook op speelplaatsen en pleinen spreken gebruikers steeds vaker gedragsregels af. Die kunnen ook betrekking hebben op duurzaamheid. Duurzaamheidsinitiatieven zijn een goed middel om burgers en met name kinderen en jongeren bewust te maken van hun verantwoordelijkheid voor hun leefomgeving. Daarbij is het raadzaam om niet zozeer regels te benadrukken, maar de eigen verantwoordelijkheid van de deelnemers te promoten. Bemoei je met je eigen zaken, man. In Kontakt maken, betrokken raken, vertrouwen bouwen beschrijft René Diekstra een bewonersavond. Daar vertelde een oudere man dat een aantal jongens met scooters op een plein in het winkelcentrum tussen het winkelende publiek aan het scheuren waren. De man vond dat gevaarlijk en vroeg de jongens beleefd om daarmee op te houden. Terwijl hij nog met de jongens in gesprek was, voegde zich een vrouw met een kind bij hem die hem bijviel in zijn verzoek aan de jongens, die daarop met hun scooters verdwenen. Het gezamenlijk aanspreken had resultaat gehad. Tien minuten later zag de man diezelfde vrouw op haar fiets met haar kind achterop dwars over het plein slingeren. Hij zei: Mevrouw, dat kunt u niet maken! Waarop de vrouw repliceerde: Bemoei je met je eigen zaken, man. Waar de man en de vrouw bij het aanspreken van de jongens als het ware een gemeenschap vormden, die samenwerking vereist, verbrak de vrouw deze gemeenschap toen ze zelf werd aangesproken. Kern van het maatschappelijk probleem, waarvan dit voorbeeld slechts als illustratie geldt, is dat steeds minder burgers bereid zijn tot het in acht nemen van de normatieve basisregel Wat ik niet wil dat mij geschiedt, doe ik ook een ander niet. Diekstra werpt in zijn publicatie vervolgens de vraag op wat een adequate reactie van de man zou zijn geweest: Het antwoord is van een verrassende eenvoud. Mevrouw, ik bemóei me met mijn eigen zaken, want de veiligheid hier op het plein is de zaak van iedereen, dus ook míjn zaak!. 16

19 3.3 Betrokken burgers Leidt die assertieve levensstijl ertoe dat burgers minder bereid zijn zich als vrijwilliger in te zetten voor medeburgers? Onderzoek laat geen eenduidige conclusies zien. Gabriël van den Brink meent dat veel vrijwilligerswerk de afgelopen 25 jaar terecht is gekomen bij gepensioneerden, huisvrouwen en uitkeringsgerechtigden en afnam onder burgers die werken of studeren. Omdat huisvrouwen en uitkeringsgerechtigden steeds meer onder druk komen te staan om betaald werk te verrichten, verwacht hij dat de vrijwillige inzet de komende jaren zal verminderen. Onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau bevestigt deze voorspelling echter niet. In de periode hield het SCP vijf bevolkingsenquêtes naar de omvang van het vrijwilligerswerk in Nederland. Daaruit blijkt dat Nederland qua vrijwillige inzet vergeleken met andere landen hoog scoort en dat de hoogte van die vrijwillige inzet door de jaren heen vrij stabiel is. Uit de verkenning Welzijn versterkt burgerschap blijkt dat burgers zich niet alleen voor anderen willen inzetten om er zelf beter van te worden, bijvoorbeeld omdat ze ervan leren of hun CV willen verrijken. Velen zeggen dat ze anderen willen helpen of willen voorkomen dat anderen dezelfde problemen krijgen die ze zelf hebben moeten overwinnen. Een opmerkelijke conclusie is ook dat veel autochtone én allochtone jongeren bereid zijn om zich als mentor of huiswerkbegeleider in te zetten voor risicoleerlingen. Ook voor duurzaamheidsvraagstukken blijken jongeren zich actief in te willen spannen. Zo leidt het Rotterdams Milieucentrum allochtone en autochtone jongeren met videoclips, raps en aansprekende bijeenkomsten op tot milieuvoorlichters in de wijk. Met duurzame onwikkeling moet je aansluiten bij herstructureringsoperaties in de wijken. Dat leeft in de wijken, dan kun je bewoners meekrijgen in gezamenlijke ambities en een gezamenlijke visie op de toekomst. Theo Kuijpers, voormalig hoofd NME Utrecht Leidsche Rijn, deelnemer aan tweede expertmeeting 3.4 Conclusie: duurzaamheid als antwoord op hufterig gedrag Niet alleen de veiligheid op het plein is de zaak van iedereen, zoals Diekstra dat noemt. Ook schoon water en hergebruik van materialen zijn zaken van iedereen. Werken aan duurzame ontwikkeling kan een antwoord zijn op hufterig gedrag. Zowel de welzijnssector als de natuur- en milieusector stimuleren burgers immers tot burgerschap en het oppakken van de eigen verantwoordelijkheid voor hun directe leefomgeving. Duurzaamheidsactiviteiten bieden daartoe interessante handvatten. Welzijn versterkt Duurzaamheid 17

20 Rijk Scheer case Ecokids Gouda: Binnen de buurthuizen en wijkcentra van Factor-G zijn momenteel vier Ecokidsgroepen actief. De mogelijkheden van de eigen omgeving en locatie worden gebruikt voor diverse invulling van de activiteiten: als cursus, waarbij elke bijeenkomst een ander thema krijgt; in clubverband: de kinderen verzinnen na verloop van tijd in overleg met de begeleider zelf de onderwerpen; kinderen onderhouden een tuin naast buurthuis de Noorderzon. Onderwerpen die tijdens de Ecokids-bijeenkomsten aan de orde komen variëren van zwerfafval, watergebruik en waterzuivering, voedsel en kleding tot geluids- en snelheidsmetingen van verkeer, groen in de straat, dierverzorging en slootleven. Voor de invulling van de programma s wordt regelmatig samenwerking gezocht met diverse bedrijven en organisaties, waaronder het Centrum voor Natuur en Milieu Educatie (NME) de Zwanebloem, kinderboerderij de Goudse Hofsteden, politie Midden Holland, de gemeentelijke Dienst Wijkbeheer, Milieudefensie en Cyclus (organisatie voor beheer openbare ruimten en afvalbeheer). Ecokids Nederland: Stichting Ecokids Nederland (SEN) heeft het Ecokidsprogramma ontwikkeld en ondersteunt lokale organisaties die kindermilieugroepen op willen zetten voor kinderen van acht tot en met twaalf jaar. Het Ecokidsprogramma is bij uitstek geschikt om natuur- en milieu-educatie te combineren met wijk- en buurtbeheer. Het geeft gelegenheid kinderen te betrekken bij het beheer van de woonomgeving en het heeft tevens een sturend effect op datzelfde beheer. Zo lezen we op de website Deze programma s combineren natuur- en milieu-educatie met concrete activiteiten van de kinderen in hun buurt en kan daarom een goed onderdeel zijn van wijk- en buurtbeheer. SEN constateert dat kinderen zich de laatste jaren steeds minder betrokken lijken te voelen bij de natuur en dat scholen het belangrijk vinden dat hun leerlingen respect voor de natuur ontwikkelen en zich realiseren wat die natuur voor hen betekent. In Ecokidsprojecten werken NME, brede scholen, het welzijnswerk en het wijkbeheer samen. Het programma omvat drie hoofdelementen die elkaar onderling versterken: tuin, waarbij kinderen actief zijn in een ecotuin, schooltuin of mediterrane tuin; leefbaarheid/duurzaamheid, waarbij kinderen worden betrokken bij hun directe leefomgeving en zich daarvoor verantwoordelijk gaan voelen; uitwisseling met een Ecokidsgroep in de Derde Wereld of Oost-Europa. De kinderen voeren de activiteiten uit onder leiding van een groepsbegeleider en een vaste groep vrijwilligers. Spelenderwijs ervaren zij dat hun leefomgeving onderdeel is van een groter geheel en dat zij verantwoordelijk zijn voor hun directe leefomgeving, waardoor vandalisme en vervuiling afnemen. De activiteiten die de kinderen ondernemen kunnen variëren van schoonmaakacties in een park en soep koken van planten en kruiden uit de natuur en het maken van een eigen waterzuiveraar tot bezoeken aan een biologische boerderij, het ontdekken van kleine beestjes in een sloot en vuur maken met een vuurboog. 18 Welzijn versterkt Duurzaamheid 18