Stichting E-hulp.nl Van Diemenstraat CN Amsterdam

Transcriptie

1 Stichting E-hulp.nl Van Diemenstraat CN Amsterdam Deze scriptie is aangemeld voor de Scriptieprijs Online Hulp Een overzicht van alle scripties over hulpverlening via internet is te vinden op Wij wensen u veel leesplezier. De Scriptieprijs is een initiatief van stichting E-hulp.nl, kennis- en adviescentrum voor online hulpverlening. E-hulp.nl adviseert instellingen uit Zorg en Welzijn bij het ontwikkelen en implementeren van online hulpverlening. Wij houden al het nieuws bij over online hulpverlening, hebben een handboek online hulpverlening geschreven, faciliteren een linkedin groep en een Netwerk Online Hulp en organiseren jaarlijks het Congres Online Hulp.

2 Civielrechtelijke aansprakelijkheden bij M2M zorg Een machine thuis houd je uit het ziekenhuis Masterscriptie Recht van de Gezondheidszorg Erasmus Universiteit Rotterdam Mei 2012 Naam: Chantal Flinterman Studentnummer: Begeleider: Mr. Kottenhagen

3 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman Inhoudsopgave: Voorwoord 5 1. Inleiding Aanleiding Probleemstelling Opbouw 6 2. Het fenomeen M2M zorg Inleiding Terminologie M2M zorg De noodzakelijkheid van M2M zorg Enkele voorbeelden van M2M zorg Tussenconclusie Probleemanalyse van M2M zorg Inleiding Analyse van de medische problemen Informed consent Privacy van M2M patiënten Nalatigheid professionele hulpverlener 14 2

4 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman Nalatigheid niet-professionele hulpverlener Technische problemen van M2M zorg Gebrekkig product Problemen met telecommunicatie Tussenconclusie Medische aansprakelijkheid bij M2M zorg Inleiding Terminologie Medische aansprakelijkheid Centrale aansprakelijkheid van het ziekenhuis Aansprakelijkheid van betrokken hulpverleners Aansprakelijkheid bij hulpzaken Tussenconclusie Andere aansprakelijkheden bij M2M zorg Inleiding Productaansprakelijkheid Aansprakelijkheid telecommaatschappij Aansprakelijkheid internetprovider Aansprakelijkheid niet-professionele hulpverleners Aansprakelijkheid mantelverzorgers 31 3

5 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman Aansprakelijkheid callcenter medewerkers Tussenconclusie Europese regelgeving Inleiding E-health actieplan 2012/ Europese regelgeving Tussenconclusie De aansprakelijkheid vanuit de M2M patiënt Inleiding De aansprakelijkheid vanuit de M2M patiënt Tussenconclusie Conclusie 39 Bijlage 1 Bronnenlijst 4

6 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman Voorwoord Deze masterscriptie vormt de afsluiting van mijn studie rechtsgeleerdheid. Nadat ik in juli 2011 de bachelor rechtsgeleerdheid aan de universiteit in Leiden heb afgerond, begon ik in september 2011 aan de Master Recht van de Gezondheidszorg aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Ik heb de studie als zeer interessant en uitdagend ervaren. Een woord van dank gaat uit naar mijn familie en vriend, die altijd achter mijn keuzes hebben gestaan en mij voortdurend hebben gesteund. In het bijzonder wil ik mijn vader bedanken voor het doorlezen en meedenken met mijn scriptie. Ook wil ik Sylvia van de Goor bedanken voor het nalezen van mijn scriptie. Daarnaast wil ik mr. R. Kottenhagen bedanken voor zijn begeleiding en prof. mr. M. A. J. M. Buijsen voor zijn bereidheid om te fungeren als tweede lezer. Ik wens u als lezer veel plezier met het doorlezen van mijn scriptie. Chantal Flinterman 5

7 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Stel, u bent vijfenvijftig jaar, geniet volop van het leven en u bent altijd kerngezond geweest. Plotseling moet u een zware operatie ondergaan, waarna een lange periode van herstel volgt. Een herstel periode waarin u bij moet komen van de operatie en het personeel regelmatig uw vitale waarden kan controleren. U wilt echter niet zo lang in het ziekenhuis blijven en waar kunt u beter herstellen van uw operatie dan thuis, in uw vertrouwde omgeving? De arts blijft echter van mening dat het van belang is om uw vitale waarden in het ziekenhuis te controleren. Kan dat niet thuis?, roept u nog naar de arts. Ja, dat kan tegenwoordig. De oplossing voor dit probleem is machine to machine (hierna: M2M) zorg, ook wel zorg op afstand genoemd. Via een soort kastje aan het lichaam kunnen de waarden van het lichaam worden gemeten, die dan direct naar het ziekenhuis worden verzonden. 1 Zo kan het ziekenhuis op afstand de vitale waarden blijven controleren. Deze toepassing is Dyna-vision, één van de vele mogelijkheden om zorg op afstand te realiseren. 1.2 Probleemstelling De aanleiding tot de probleemstelling van deze scriptie is, dat de nieuwe technologieën ook problemen met zich meedragen, waaruit juridische aansprakelijkheden voortvloeien. De probleemstelling luidt: Welke civielrechtelijke aansprakelijkheden vloeien voort uit schade veroorzaakt door M2M zorg? De hoofdvraag zal aan de hand van deelvragen worden beantwoord. De eerste deelvraag is: Wat houdt M2M zorg in? Van belang bij deze deelvraag is om in kaart te brengen wat M2M zorg inhoudt. Daarnaast zal ik uitleggen wat de noodzakelijkheid is van M2M zorg. De tweede deelvraag is: Welke problemen kleven er aan M2M zorg? Deze deelvraag zorgt ervoor dat er een probleemanalyse kan worden gemaakt. De derde deelvraag is: Wie zijn er medisch aansprakelijk bij M2M zorg? Aan de hand van de probleemanalyse zal ik bekijken welke aansprakelijkheden hieruit ontstaan. De vierde deelvraag is: Is er Europese regelgeving beschikbaar? De vijfde deelvraag is: Wie zijn er anders dan medisch aansprakelijk bij M2M zorg? De laatste deelvraag is: Wie kan de patiënt aansprakelijk stellen? De deelvragen worden in de verschillende hoofdstukken van mijn scriptie beantwoord. 1.3 Opbouw 1 Tevindenvia: data:16c02c

8 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman In hoofdstuk twee komt aan bod wat het fenomeen M2M zorg is. Daarbij wordt behandeld wat M2M zorg inhoudt en waarom het noodzakelijk kan zijn. Ook zullen er een aantal voorbeelden worden gegeven van M2M zorg. In hoofdstuk drie maak ik een probleemanalyse van M2M zorg. Dit zal worden uitgesplitst in een analyse van medische problemen, een analyse van problemen met het product en een analyse van overige problemen. In hoofdstuk vier worden de medische aansprakelijkheden die voortvloeien uit de probleemanalyse behandeld. Ik zal eerst beschrijven wat medische aansprakelijkheid inhoudt. Daarna zal ik de aansprakelijkheden behandelen. Te denken valt aan de centrale aansprakelijkheid van het ziekenhuis, de aansprakelijkheid bij hulpzaken en de aansprakelijkheid van betrokken hulpverleners. In hoofdstuk vijf worden de andere aansprakelijkheden bij M2M zorg behandeld. Andere aansprakelijkheden kunnen productaansprakelijkheid, aansprakelijkheid van de telecommaatschappij, internetprovider en aansprakelijkheid van de niet-professionele hulpverleners zijn. In hoofdstuk zes wordt de eventuele Europese regelgeving behandeld. In hoofdstuk zeven wordt er naar de aansprakelijkheden gekeken vanuit de positie van de patiënt. Hoofdstuk acht is de conclusie. Bij elk hoofdstuk trek ik een tussenconclusie, aan de hand van deze tussenconclusies schrijf ik de conclusie. In de conclusie zal aan de hand van de deelvragen de probleemstelling worden beantwoordt. 7

9 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman Hoofdstuk 2 Het fenomeen M2M zorg. 2.1 Inleiding I was awakened by severe pains in the stomach. 2 Lifeline notified an ambulance. This ambulance arrived in a record time and transferred me to the hospital where it found that my ulcer was active again. 3 Aldus een vrouw van middelbare leeftijd die een gebruiker is van Lifeline. Lifeline is één van de vele mogelijkheden van M2M zorg. Technologie en techniek zijn niet meer weg te denken in de zorg, mede ingegeven door het feit dat de zorg steeds efficiënter moet worden ingericht. In dit hoofdstuk wordt de terminologie van M2M zorg behandeld, waarbij ik zal aangeven waarom M2M zorg noodzakelijk is in onze samenleving. Daarnaast zullen er een aantal voorbeelden worden gegeven van M2M zorg. 2.2 Terminologie M2M zorg M2M zorg is, zoals het begrip al inhoudt, het onderling communiceren van machines met elkaar, via het uitwisselen van informatie. De machine van de zorginstelling communiceert met het machinekastje bij de patiënt thuis. Afhankelijk van de verschillende toepassingsmogelijkheden van de machine kan de informatie via het internet of via de telefoonlijn worden verzonden. 4 M2M maakt gebruik van M-health, oftewel het realiseren van zorg door middel van mobiele apparaten. Er wordt dan gebruik gemaakt van toepassingen waarbij mobiele telefonie en internettechnologie centraal staan. 5 Dit is de nieuwste toepassing. M2M zorg is een vorm van Telemedicine. M2M houdt dat gedeelte van Telemedicine in, waarin gegevens worden verzonden van machine naar machine. Bij Telemedicine wordt de behandeling waarbij normaal gesproken fysiek contact met de patiënt noodzakelijk zou zijn, op afstand verricht. 6 Hierbij valt te denken aan het meten van de bloeddruk of het bepalen van het suikergehalte van het bloed. Er wordt gebruik gemaakt van communicatietechnologie om zorgaanbieders en patiënten, die zich op verschillende locaties bevinden met elkaar te verbinden. 7 Door Telemedicine te gebruiken worden de vervoerskosten verminderd; de toegang naar de zorgaanbieder is voor patiënten beter; er ontstaat een betere kwaliteit van de zorg en er is een betere communicatie tussen zorgaanbieders. 8 Telemedicine valt uiteen in drie 2 Gott1994,p Gott1994,p BedrijvenzoalsTCMobileenVodafonebiedendezedienstenalaan. 5 VanRijen&DeLint&Ottes2002,p VanRijen&DeLint&Ottes2000,p VanRijen&DeLint&Ottes2002,p VanRijen&DeLint&Ottes2002,p.10. 8

10 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman principes. 9 Het eerste principe is Store and Forward, de patiënt verzamelt de gegevens en verzendt deze zelf naar het ziekenhuis. 10 Een eenvoudige vorm hiervan is . Een tweede principe is Remote monitoring. 11 Dit principe stelt de arts in staat om op afstand de patiënt te bewaken door middel van een monitor. Het laatste principe is interactieve diensten. 12 Voor deze toepassing is de aanwezigheid van zowel de arts als de patiënt vereist, die dan in realtime informatie uitwisselen. Een eenvoudige vorm hiervan is de telefoon. Telemedicine is onder een nog ruimer begrip te plaatsen, namelijk E-health. E-health is eigenlijk een container begrip en is gericht op het verbeteren van de gezondheidszorg door het gebruik van informatie- en communicatietechnologie. 13 Met name internettechnologie speelt hierin een belangrijke rol. Naast M2M zorg zijn er nog tal van andere toepassingen bij E-health, te denken valt aan het elektronisch patiëntendossier. E-health en Telemedicine zijn geen afgescheiden gebieden. Beide gebieden overlappen elkaar zelfs grotendeels. 14 EChealth Telemedicine M2Mgebruikt mchealth 2.3 De noodzakelijkheid van M2M zorg M2M zorg is wenselijk in onze maatschappij, omdat de vraag naar zorg steeds meer toeneemt. De toenemende vraag naar zorg creëert een toenemende druk op het aanbod van de zorg. De toenemende vraag naar zorg is te verklaren door de steeds toenemende vergrijzing. Mensen worden tegenwoordig steeds ouder en er zijn relatief minder jongeren in onze samenleving, daarom is er sprake van een vergrijzende samenleving. 15 Door de vergrijzing is er meer vraag dan het aanbod van zorg op kan vangen. Er is een discrepantie tussen vraag en aanbod. 9 Weert2010,p Weert2010,p Weert2010,p Weert2010,p VanRijen&DeLint&Ottes2002,p RaadvoordeVolksgezondheid&zorg2002,p Thie2008,p.7. 9

11 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman De toenemende vraag doet een groot appel om door middel van innovaties de efficiëntie van de zorg te waarborgen. De technologie speelt hier een uiterst belangrijke rol. Door M2M zorg toe te passen kunnen mensen thuis zorg krijgen. Zij worden op afstand in de gaten gehouden, waardoor er geen onnodig beroep wordt gedaan op de aanwezige schaarse beddencapaciteit. 16 Uit onderzoek blijkt dat patiënten met een chronische aandoening door middel van zelfmanagement, een vorm van M2M, betere zorg krijgen. De patiënt is beter in staat om de chronische ziekte in het dagelijks leven in te passen. 17 Patiënten vinden, ondanks dat M2M efficiënter is, dat ze betere en meer passender zorg krijgen. Daarnaast hoeven patiënten minder vaak voor controle naar het ziekenhuis, want bepaalde M2M toepassingen maken het mogelijk om vanuit thuis hun vitale lichaamswaarden te versturen. Ook voor mensen op leeftijd, die het liefst zo lang mogelijk thuis blijven wonen, biedt M2M zorg oplossingen. Patiënten willen graag autonoom en zelfstandig blijven. M2M zorg kent de patiënt een centrale rol toe. M2M zorg is efficiënt en zorgt voor besparingen in de zorg. 18 M2M zorg biedt mogelijkheden tot verbetering van de kwaliteit, de efficiëntie en de toegankelijkheid van de zorg Enkele voorbeelden van M2M zorg M2M is het communiceren van machine onderling. M2M zorg kent vele toepassingsmogelijkheden. Omdat het nog een heel nieuw technologisch gebied is, worden er nog dagelijks M2M toepassingen uitgevonden. In deze paragraaf komen de belangrijkste voorbeelden van M2M voor de zorg aan bod. Telekit is een computer met een webcam. 20 Patiënten kunnen zo dagelijks of wekelijks digitaal contact hebben met de arts. Dit middel wordt veel ingezet voor mensen met een chronische aandoening waarbij op deze manier vooral hun vitale waarden in de gaten worden gehouden. Tijdens het contactuurtje kan de patiënt vragen stellen. Daarnaast verschaft de Telekit ook achtergrondinformatie over de betreffende ziekte en geeft het de patiënt instructiefilmpjes over de dagelijks te verrichten oefeningen. 21 Dyna-vision is een machinekastje dat een aantal waarden meet en deze naar het ziekenhuis stuurt, zodat de arts op afstand een diagnose kan stellen. 22 Het is eigenlijk een soort mobile monitor die op afstand controles uitvoert op vitale lichaamsfuncties. Dyna-vision is er in verschillende software uitgaven, bijvoorbeeld: Dyna-vision Cardio, Dyna-vision Monitoring, Dyna-vision Health and Fitness en Dyna-vision Research. 23 De gegevens worden via de 16 Ploem2008,p.312C Thie2008,p Tevindenvia: data:09c03c RaadvoordeVolksgezondheidenZorg2002,p Thie2008,p Thie2008,p Tevindenvia: Data:09C03C Tevindenvia: Data:16C02C

12 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman diensten van onder andere T-Mobile, verzonden naar het ziekenhuis. Health Buddy heeft de functie van een soort gezondheidsmaatje in de vorm van een machinekastje. Het Health Buddy Systeem is een patiëntmanagementsysteem dat zorgprofessionals gebruiken om chronisch zieke patiënten thuis te monitoren. 24 Ook dit is een vorm van zelfmanagement. 25 De Health Buddy kan een waarschuwing geven wanneer men bijvoorbeeld zijn medicijnen in moet nemen. Ook het versturen van vitale waarden, zoals een bloedsuikerspiegel, behoort tot de mogelijkheden van de Health Buddy. Daarnaast communiceren zorgprofessionals met de patiënt via de Health Buddy. Het versturen van de gegevens gaat via de telefoonlijn of via internet. 26 De Philips Motiva is een interactief platform waarmee patiënten thuis contact kunnen maken met de artsen in het ziekenhuis. 27 Het is een gezondheidsprogramma van Philips. De patiënt kan voorlichtingsfilmpjes en motiverende filmpjes bekijken via het zorgplatform. Daarnaast moeten de patiënten online vragenlijsten invullen waarmee patiënten informatie over hun huidige gezondheidssituatie door kunnen geven aan de externe zorgverlener. Een zorgverlener kan de gezondheidsituatie van meerdere patiënten bijhouden. De zorgverlener wordt gewaarschuwd als, op basis van vitale parameters of antwoorden op de vragenlijsten, kan worden geconcludeerd dat de patiënt een behandeling nodig heeft. 28 Unattended Autonomous Surveillance systeem (hierna: UAS-systeem) biedt mensen een groot scala aan functionaliteiten. 29 Zo kent het systeem een automatische valdetectie hetgeen inhoudt dat infrarood signalen rare bewegingen noteren en zo nodig alarm slaan. Het systeem heeft een brand- en rookmelder. Maar ook video-observatie en videotelefonie behoren tot de mogelijkheden van het UAS-systeem. 30 Het UAS-systeem biedt ter preventie bed druksensoren en magnetische deursloten aan. Het doel van dit systeem is de veiligheid en zekerheid van gebruikers garanderen. Er worden bij gebruikers thuis draadloze sensoren geplaatst en samen met de hardware doos vormen deze het UAS-syteem. 31 Het UAS-systeem is ook uitermate geschikt om wilsonbekwame personen in de gaten te houden. 32 Lifeline telecare is een soort alarmsysteem. Wanneer zich een noodsituatie voordoet zendt het draadloze kastje signalen uit naar de Lifeline box, welke vervolgens alarm slaat. 33 Het alarmsignaal komt binnen in een centrale, bijvoorbeeld een post in het ziekenhuis. Aan het alarmsignaal kan direct worden afgelezen waarom het is afgegaan en bij welke patiënt. Afhankelijk van het soort alarm kan de betreffende hulpverlener actie ondernemen. 24 Tevindenvia: Data:16C02C Ploem2008,p Ploem2008,p Tevindenvia: Data:24C02C Tevindenvia: Data:24C02C Hoof&Kort2008,p.1C2. 30 Hoof&Kort2008,p Hoof&Kort2008,p Ploem2008,p Tevindenvia: Data:24C02C

13 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman KOALA is een afkorting van Kijken Op Afstand Logisch Alternatief. 34 Via een beeldscherm wordt door de patiënt direct contact gemaakt met een verpleegkundige bij een medisch callcenter. Naast het feit dat KOALA een communicatiesysteem is, kan de patiënt vitale lichaamswaarden versturen. 35 Koala is een project van KPN en wordt voornamelijk ingezet bij patiënten die thuis intensieve verpleging nodig hebben. Bovenstaande toepassingen zijn uiteraard niet de enige mogelijkheden met M2M zorg. Er zullen, zeker met het oog op de toekomst, nog vele toepassingen volgen. 2.5 Tussenconclusie M2M zorg is kortom het communiceren van machines onderling. Bij deze communicatie wordt met behulp van vaste of mobiele telefoonverbinding gebruik gemaakt van internet. Zorg met behulp van deze communicatietechnologieën wordt ook wel M-health genoemd. M2M zorg valt onder het deelgebied Telemedicine. Bij Telemedicine wordt de behandeling waarbij normaal gesproken fysiek contact met de patiënt noodzakelijk zou zijn, op afstand verricht. Telemedicine is weer ondergeschikt aan het overkoepelende begrip E-health. M2M zorg is noodzakelijk, omdat de toenemende vraag naar zorg de noodzaak met zich meebrengt om door middel van innovaties de efficiëntie van de zorg te waarborgen. De vraag naar zorg wordt steeds groter door de toenemende vergrijzing in onze samenleving. M2M zorg kent de patiënt een centrale rol toe. M2M zorg biedt mogelijkheden tot verbetering van de kwaliteit, de efficiëntie en de toegankelijkheid van de zorg. Verschillende toepassingen van M2M zorg zijn Telekit, Dyna-vision, Health Buddy, Motiva, UAS-syteem, Lifeline en KOALA. Dit zijn niet de enige voorbeelden van M2M toepassingen in de zorg en in de toekomst zullen daar waarschijnlijk nog een aantal toepassingen aan worden toegevoegd. 34 Tevindenvia: DeZorg.htm Data:16C03C Ploem2008,p

14 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman Hoofdstuk 3 Probleemanalyse van M2M zorg 3.1 Inleiding Ondanks dat M2M een welkome en positieve vernieuwing is in de gezondheidszorg, zijn er ook een aantal aspecten aan verbonden die nader onderzoek behoeven. In dit hoofdstuk worden deze aspecten in kaart gebracht. Het gaat daarbij om het vraagstuk rondom de toestemming van de patiënt; de privacy van de patiënt; de kwestie van de niet-professionele hulpverlener waarbij te denken valt aan de mantelverzorgers en de callcenter medewerkers. Tevens zal ingegaan worden op de taak van de professionele hulpverleners in het bijzonder wanneer zij tekort schieten in hun taak. Tot slot zullen andere productgerelateerde aspecten de revue passeren zoals gebreken in de software of hardware van het product. Maar ook eventuele problemen die zich voordoen met de internet- en telefoonverbinding die voor de toepassing vereist is. 3.2 Analyse van de medische problemen Informed consent. Elke patiënt moet toestemming geven voordat een behandeling door een arts kan plaatsvinden. 36 Voordat deze toestemming door de patiënt wordt verleend, moet de arts de patiënt eerst de benodigde informatie verschaffen, zodat de patiënt een afgewogen keuze kan maken. Dit uitgangspunt wordt informed consent genoemd. 37 De norm informed consent geldt uiteraard ook voor M2M zorg. De patiënt moet immers ook toestemming geven voordat de behandeling met behulp van M2M zorg kan aanvangen. De arts zal echter eerst informatie moeten verschaffen over de risico s van deze wijze van behandeling; het doel; eventuele alternatieven; de werking; de gezondheidstoestand van de patiënt en over de eventuele gevolgen van de M2M behandeling. 38 Aan de hand van deze informatie kan de patiënt dan een weloverwogen keuze maken. De vraag is echter of de patiënt toestemming heeft gegeven in een geval dat het apparaat uit zichzelf een melding maakt, zoals bijvoorbeeld de toepassing UAS-System doet. Het is dus van belang om goed te onderzoeken en vast te stellen of de patiënt zich realiseert waarvoor hij of zij toestemming geeft ingeval er M2M zorg wordt aangeboden Privacy van M2M patiënten Patiënten hebben volgens artikel 459 van de Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst, recht op medische zorg buiten waarneming van anderen. Deze privacy geldt niet ten aanzien 36 Volgtuitartikel7:450BW. 37 Ploem2008,p Volgtuitartikel7:448BW. 13

15 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman van hulpverleners en mantelverzorgers. 39 Bij M2M zorg moet ook zorgvuldig worden omgegaan met gegevens. 40 De hulpverleners hebben een geheimhoudingsplicht op grond van 7:457 BW. De uitvoering van M2M zorg maakt dit wat lastig omdat de gegevens van de patiënt ook bij externe callcenter medewerkers terecht komen. Bij M2M zorg worden grote hoeveelheden medische gegevens opgeslagen in een centrale database en van daaruit verzonden, gekopieerd, bewerkt en opslagen voor alle betrokken partijen. 41 Daarnaast worden de medische gegevens verzonden met behulp van een vaste of mobiele telefoonlijn via het internet. Het gevaar bestaat dat de gegevens in verkeerde handen komen. Ook het vereiste gebruik van webcams en dergelijke, beperkt de privacy van de patiënten. Voor E-health in het algemeen is er door de KNMG al een handreiking voor artsen en social media ontworpen 42. Wat daarin naar voren komt is de plicht voor artsen om zorgvuldig om te gaan met de gegevens van patiënten bij het gebruik van E-health in het algemeen. Ook geeft de KNMG daarnaast een richtlijn voor het online patiënt-arts contact. 43 Echte wettelijke regels over de privacy en geheimhoudingsplicht bestaan vooralsnog niet. 44 Daarnaast zijn ook de acces- en serviceproviders 45 verantwoordelijk voor de minimale beschermingsomvang van intermediaire dienstverleners in de informatie maatschappij Nalatigheid professionele hulpverlener. De bij M2M zorg betrokken artsen en verpleegkundigen zijn, mits zij zijn geregistreerd, op grond van artikel 3 Wet BIG professionele hulpverleners. De professionele hulpverleners die M2M zorg aanbieden, worden geacht op grond van de Kwaliteitswet zorginstellingen verantwoorde zorg te verlenen. De zorg moet niet alleen medisch technisch zijn, maar ook goed georganiseerd. Het bieden van M2M zorg vereist extra waarborgen zoals extra privacymaatregelen en protocollen omtrent de toestemming van de patiënt. Omdat het bieden van M2M zorg extra eisen met zich meebrengt, zullen ook de hulpverleners hier rekening mee moeten houden. In de praktijk kan zich bijvoorbeeld een probleem voordoen wanneer de hulpverlener niet de vereiste toestemmingeis in acht neemt of geen rekening houdt met de privacy van de gegevens van de betrokken patiënt. Daarnaast is M2M zorg nog te onderscheiden van de reguliere zorg, omdat er bij M2M zorg meerdere zorginstellingen en verschillende categorieën hulpverleners samenwerken. 46 Zo stuurt het kastje, geleverd door de producent, bij de patiënt thuis via het internet gegevens naar een centrale waar de medewerkers de gegevens verwerken en zo nodig doorgeven aan 39 Ploem2008,p Rijen&DeLint&Ottes2002,p.76C Ploem2008,p Tevindenvia: 2007CmetCaanvullingCHandreikingCArtsenCenCSocialCMediaC2011.htm Data:06C04C Tevindenvia: 2007CmetCaanvullingCHandreikingCArtsenCenCSocialCMediaC2011.htm Data:06C04C Croonen2011,p.77C Internetproviders. 46 Ploem2008,p

16 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman hulpverleners in het ziekenhuis. Verschillende categorieën zijn dus: de producent; telecommaatschappij; de mantelverzorgers; de callcenter medewerkers; de professionele hulpverleners en het ziekenhuis. Zoals al eerder besproken wordt er bij M2M zorg veel gebruik gemaakt van mantelverzorgers. Het is dus ook van belang dat de professionele hulpverleners de mantelverzorgers goed ondersteunen en inlichten. In de praktijk kan dit problemen veroorzaken, want wanneer er een miscommunicatie is tussen de hulpverlener en de mantelverzorger kan dit zorgen voor een onjuist gebruik van het machine kastje. Niet alleen de mantelverzorger moet goed worden ingelicht door de professionele hulpverlener over de betreffende toepassing van M2M zorg maar zeker de patiënt zelf heeft begrijpelijke en de vereiste informatie nodig over de werking en het thuisgebruik van het apparaat. Ook hierin kunnen zich problemen voordoen, wanneer de hulpverlener niet zorgvuldig genoeg inlichtingen verschaft, kan de patiënt thuis niet met M2M werken. Daarnaast gebruikt de professionele hulpverlener bij de M2M behandeling medische hulpmiddelen. Ook een gebrekkig medisch product kan leiden tot problemen, dit wordt uitgewerkt in paragraaf Niet-professionele hulpverleners Patiënten die thuis hulpverlening nodig hebben, kiezen vaak voor de verzorging door een mantelverzorger. Een mantelverzorger kan worden gezien als een niet-professionele hulpverlener omdat hij niet is geregistreerd als beroepsbeoefenaar zoals artikel 3 van de Wet BIG vereist. Een mantelverzorger 47 is iemand uit de sociale omgeving van de patiënt, die zonder tegenprestatie en dus onverplicht de patiënt voorziet van verzorging en hulpverlening. 48 Voorbeelden van mantelverzorgers zijn: de partner, een familielid of vriend. De mantelverzorger kan bij de uitvoering van zijn taak tekort schieten. Wanneer een mantelverzorger een contract heeft met de patiënt en zijn verplichting niet nakomt is er sprake van wanprestatie. Dit is het geval wanneer de mantelverzorger bijvoorbeeld niet komt opdagen op de afgesproken dagen. Daarnaast kan nog worden gedacht aan een toerekenbare fout, er volgt dan aansprakelijkheid op grond van onrechtmatige daad. 49 De mantelverzorger kan tijdens het vervullen van zijn taak, bijvoorbeeld bij het instellen van de M2M toepassing een fout maken. Wanneer het instellen van de M2M toepassing niet zorgvuldig gebeurt, zorgt dit voor problemen. Het machinekastje kan daardoor foutieve lichaamswaarden naar de zorginstelling sturen. De zorginstelling stelt op basis van de verzonden foutieve waarden een diagnose. Een verkeerd gestelde diagnose is gevaarlijk voor de gezondheidsituatie van de patiënt. Behalve de mantelverzorger, is er bij M2M zorg nog een categorie van niet-professionele hulpverleners aan te wijzen, namelijk de callcenter medewerkers. Ook de callcenter 47 Artikel1lid1subbWmo. 48 Ploem2008,p Deaansprakelijkheidvandemantelverzorgerswordtverderbehandeldinparagraaf

17 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman medewerkers zijn niet geregistreerd zoals artikel 3 van de Wet BIG vereist. Met callcenter medewerkers worden bedoeld de mensen die op de centrale de gegevens van de machinekastjes van de patiënten thuis ontvangen. Die centrale kan op een afdeling in een zorginstelling zijn gevestigd, maar de centrale kan ook op een externe locatie gevestigd zijn, bijvoorbeeld verbonden aan een soort servicecentrum. 50 Tijdens het lezen van gegevens en het eventueel doorsturen van gegevens naar de betreffende professionele hulpverlener kunnen ook fouten ontstaan waardoor de gezondheidssituatie van de patiënt in gevaar komt. Het kan zomaar gebeuren dat een medewerker van het callcenter de verkeerde getallen intoetst waardoor de professionele hulpverlener een verkeerde diagnose vaststelt. 3.3 Technische problemen van M2M zorg Gebrekkig product Bij M2M zorg wordt zorg op afstand gerealiseerd door het inzetten van machinekastjes. Deze machinekastjes bestaan uit verschillende applicaties ondersteund door hardware. Patiënten zijn afhankelijk van het functioneren van deze machinekastjes. Een voorbeeld van een toepassing van M2M zorg is de zogeheten Health Buddy. De Health Buddy maakt het mogelijk voor de patiënt om met de arts te communiceren via het machinekastje. Ook kunnen vitale lichaamswaarden via het product worden verzonden naar het ziekenhuis. Het functioneren van dit product is van essentieel belang voor de patiënt, want wanneer het product niet zou functioneren is dit wellicht schadelijk voor de gezondheidstoestand van de patiënt. Wanneer het machinekastje door de gebrekkigheid van het product verkeerde gegevens naar het ziekenhuis stuurt, wordt op basis van deze foutieve gegevens een verkeerde diagnose gesteld. 51 De gebrekkigheid van een product kan zitten in het product zelf, de hardware, maar ook niet ondenkbaar is dat het probleem zich voordoet in de software van het product. 52 Wanneer de software van het product niet functioneert zoals het zou moeten, ontstaan er ook problemen. Te denken valt aan foutmeldingen, het uitvallen van het product etcetera Problemen met telecommunicatie M2M zorg is kortweg het communiceren van machines onderling. Om het mogelijk te maken dat de machine in het ziekenhuis contact maakt met het machinekastje bij de patiënt thuis wordt er gebruik gemaakt van een internet- of telefoonverbinding. De verbinding tussen beide machines wordt gerealiseerd door telecommaatschappijen. Voorbeelden van telecommaatschappijen die zich bezig houden met M2M zorg zijn: T- Mobile, Vodafone en KPN. Het is algemeen bekend dat een storing in het netwerk van een van deze telecommaatschappijen er helaas toe kan leiden dat de internet- of telefoonverbinding tijdelijk niet beschikbaar is. Omdat de M2M toepassingen gebruik maken 50 Ditisvanbelangvooro.a.deaansprakelijkheid,ziehiernaparagraaf Rijen&DeLint&Ottes2002,p Rinzema

18 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman van deze verbindingen, zorgt dit voor problemen. Stel dat het UAS- System een alarmsignaal wil afgeven via de telefoonverbinding aan het ziekenhuis, omdat een patiënt onwel is geworden, maar het afgeven van het alarmsignaal lukt niet omdat het machinekastje bij de patiënt thuis geen verbinding kan maken met de machine in het ziekenhuis. Het ziekenhuis wordt dus niet op de hoogte gesteld van de bedreigende situatie. Deze problematiek zorgt voor ernstige gezondheidsschade voor de patiënt of zelfs het overlijden van de patiënt. Niet alleen het UAS-System maakt gebruikt van internet- en telefoonverbindingen maar alle toepassingen van M2M zorg maken hier gebruik van. 3.4 Tussenconclusie Zorg op afstand wordt mogelijk gemaakt door M2M toepassingen. Deze toepassingen zorgen ook voor een aantal problemen. Zo is het toestemmingsvereiste van de patiënten in het geding, omdat bij M2M zorg niet altijd zuiver kan worden vastgesteld of er sprake is (geweest) van toestemming. Daarnaast zijn professionele hulpverleners verantwoordelijk voor verantwoorde zorg, zij moeten zorgen dat de medisch technische zorg goed wordt uitgevoerd, maar ook dat de zorg goed wordt georganiseerd. Het is van belang dat de hulpverleners de mantelverzorgers en de patiënten goed ondersteunen en voldoende duidelijk inlichten over de betreffende toepassing van M2M zorg. Ook moeten de hulpverleners het toestemmingsvereiste en privacyvoorwaarden in acht nemen. Wanneer een hulpverlener deze of een aantal voorwaarden niet in acht neemt, zullen er problemen ontstaan met het gebruiken van M2M zorg. Het inzetten van mantelverzorgers kan ook leiden tot problemen. Mantelverzorgers zijn geen professionele hulpverleners en verlenen binnen hun grenzen en mogelijkheden zorg. Hetzelfde geldt voor callcenter medewerkers want ook zij vallen niet onder de professionele hulpverleners en wanneer zij in hun taak tekortschieten, kan de gezondheidssituatie van de patiënt in gevaar komen. Het product zelf kan ook gebrekkig zijn, waardoor problemen in de uitvoering van M2M zorg ontstaan. De problemen kunnen zowel in de hardware als in de software van het product voorkomen en kunnen zich voordoen in het machinekastje van het ziekenhuis, maar ook in het machinekastje bij de patiënt thuis. M2M zorg maakt gebruik van internet- of telefoonverbindingen. Wanneer zich een storing in de verbinding voordoet, zullen de gegevens van de patiënt niet naar het ziekenhuis kunnen worden verzonden. Kortom een aantal verschillende soorten factoren kan leiden tot problemen in de uitvoering van M2M zorg. 17

19 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman Hoofdstuk 4 Medische aansprakelijkheid bij M2M zorg 4.1 Inleiding Hierboven werd een aantal aspecten benoemd die de toepassing en werking van M2M zorg kunnen belemmeren of compliceren. Hieronder wordt onderzocht of en wanneer er sprake kan zijn van aansprakelijkheid en welke vormen van aansprakelijkheid in het geding zijn. Ik zal in dit hoofdstuk beginnen met uit te leggen wat wordt verstaan onder de term medische aansprakelijkheid. Daarna zal ik de centrale aansprakelijkheid van het ziekenhuis behandelen. Ook de aansprakelijkheid van betrokken professionele en niet-professionele hulpverleners wordt beschreven. Als laatste komt de aansprakelijkheid van hulpzaken voor hulpverleners en het ziekenhuis aan bod. 4.2 Terminologie medische aansprakelijkheid Medische aansprakelijkheid is de aansprakelijkheid van artsen voor hun medische fouten. Patiënten kunnen een beroep doen op de medische aansprakelijkheid van artsen. Er moet echter niet worden vergeten dat een arts veelal een inspanningsverplichting heeft en geen resultaatsverplichting. 53 Wanneer het resultaat van een behandeling dus slecht uitvalt, kan dit veroorzaakt zijn door een verwijtbare of niet verwijtbare medische complicatie of een verwijtbare of niet verwijtbare medische fout. 54 In de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst zijn vrijwel geen normen opgenomen omtrent de aansprakelijkheid van artsen. Naast het exoneratieverbod 55 en centrale aansprakelijkheid voor ziekenhuizen 56 is alleen de bepaling over het goed hulpverlenerschap 57 relevant. 58 De rechter maakt vooral gebruik van de gelaagde structuur van het Burgerlijk Wetboek wanneer hij een zaak omtrent medische aansprakelijkheid behandelt. Daarom verschilt de medische aansprakelijkheid niet veel van de civielrechtelijke aansprakelijkheid. 59 Dit verklaart ook waarom medische aansprakelijkheid vaak op grond van wanprestatie of onrechtmatige daad wordt gevorderd. Medische aansprakelijkheid is gebaseerd op een aantal voorwaarden. 60 Ten eerste moet er sprake zijn van een behandelingsovereenkomst, zoals bedoeld in de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst artikel 7:466 BW tussen de arts (de gedaagde) en de patiënt (de eiser). Een behandelingsovereenkomst is alleen vereist wanneer het gaat om wanprestatie, voor een toerekening op grond van onrechtmatige daad is dit niet vereist. Daarnaast moet de arts een toerekenbare medische fout hebben gemaakt. Een toerekenbare 53 DeRidder2010,p DeRidder2010,p Art.7:463BW. 56 Art.7:462BW. 57 Art.7:453BW. 58 Hendriks2006,p Hendriks2006,p Giard2010,p.2. 18

20 Aansprakelijkheden.bij.M2M.zorg...Chantal.Flinterman medische fout houdt in dat de arts verwijtbaar tekort schoot bij de nakoming van de behandelingsovereenkomst. 61 Een arts moet te allen tijde handelen zoals van een goed hulpverlener wordt verwacht en moet handelen in overeenstemming met de op hem rustende verantwoordelijkheden. 62 Wanneer een arts hiermee in strijd handelt, spreken we van wanprestatie en dus van een medische fout. Omdat het gaat om een inspanningsverplichting van de arts moet de patiënt aantonen dat het de arts aan te rekenen valt dat deze niet voldoende inspanning heeft geleverd om het gewenste en beoogde resultaat te realiseren. 63 Om te bepalen wanneer een arts verwijtbaar tekort schoot bij de nakoming van de behandelingsovereenkomst, maakt de civiele rechter tegenwoordig steeds meer gebruik van richtlijnen, protocollen, gedragsregels en standaarden. 64 Het gebruik daarvan zorgt ervoor dat open normen in de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst nader worden toegelicht. Naast dat er sprake moet zijn van een gemaakte medische fout, moet er ook schade zijn geleden door de patiënt. Er moet sprake zijn van een causaal verband tussen de medische fout en de geleden schade. Dit houdt in dat vastgesteld moet worden dat de medische fout de oorzaak is van de geleden schade, anders gezegd dat er een aanwijsbaar verband bestaat tussen de schade en de oorzaak, de medische fout, het zogeheten Conditio sine qua non verband. Als er sprake is van geleden schade veroorzaakt door een medische fout, moet er een juridische norm zijn die strekt tot bescherming tegen deze schade. 65 Deze voorwaarde wordt ook wel het relativiteitsvereiste genoemd. Tot slot moet de arts voor de civiele rechter kunnen worden gedaagd. 66 Als aan alle voorwaarden is voldaan, wordt er gesproken van een verwijtbare medische fout en zal de rechter de arts medisch aansprakelijk achten. Het medische aansprakelijkheidsrecht is eigenlijk een slachtoffer-onvriendelijk systeem. 67 Het is immers voor een patiënt verre van eenvoudig om een medische fout te bewijzen, met name bij het causaliteitsvereiste gaat het vaak mis. Toch wordt in het huidige rechtssysteem niet snel een omkering van bewijslast aangenomen. 68 Immers de gedaagde arts heeft een net zo groot probleem met het bewijzen dat er geen causaal verband bestaat tussen de medische fout en de geleden schade. 69 Hij heeft echter wel de plicht tot zorgvuldig handelen, immers van de arts wordt verwacht dat hij professioneel heeft gehandeld op basis van de hem toebedachte kennis en ervaring. Oftewel hij heeft wel een voorsprong in kennis en verantwoordelijkheden. Om de patiënt toch enigszins tegemoet te komen maakt de rechter vaak gebruik van de 61 Giard2010,p Art.7:453BW. 63 Brunner&DeJong2004,p Buijsen2000,p.20C Art.6:162BWJo.6:163BW. 66 Giard2010,p Hartlief2010,p DeRidder2010,p Voordeomkeringvandebewijslastiseenspecifiekenormnodigdiestrekttothetbeschermenvande schade,daarnaastmoethetaannemelijkzijndatercausaliteitistussendegemaaktefoutendegeleden schade. 19