Bestuurlijke toekomst Hoeksche Waard: bouwstenen en barrières, kansen en kwetsbaarheden Rapport Stuurgroep OBT Hoeksche Waard

Transcriptie

1 Bestuurlijke toekomst Hoeksche Waard: bouwstenen en barrières, kansen en kwetsbaarheden Rapport Stuurgroep OBT Hoeksche Waard BMC Advies oktober 2015/ bijgewerkte versie, aangepast op errata prof. dr. M.J.G.J.A. (Marcel) Boogers S.E. (Simone) van den Burg MA drs. J.P. (Jean-Paul) Kroese J. (Jasper) de Wit MSc Projectnummer: Correspondentienummer: AD

2 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN INHOUD Hoofdstuk 1 Onderzoek Bestuurlijke Toekomst Hoeksche Waard Visie met open vizier Doelstelling onderzoek Perspectieven op de bestuurlijke toekomst... 3 Hoofdstuk 2 Aanpak Stuurgroep OBT Deelonderzoeken... 8 Hoofdstuk 3 Uitgangssituatie Bestuur Organisatie Partner Dienstverlener Hoofdstuk 4 Ontwikkelingen Gemeente van de toekomst: ontwikkelingen en antwoorden Maatschappelijke opgaven in de Hoeksche Waard Bestuurlijke opgaven in de Hoeksche Waard Ontwikkelingen in de (bestuurlijke) omgeving van de Hoeksche Waard Nieuwe eisen aan de gemeente: bestuur, organisatie, partners, dienstverlener Hoofdstuk 5 Gedeelde uitgangspunten Bestuur Organisatie Partner Dienstverlener Hoofdstuk 6 Ervaringen elders Regio West-Brabant Drechtsteden Krimpenerwaard Goeree-Overflakkee Lessen en leerervaringen: bestuur, organisatie, partner, dienstverlener Hoofdstuk 7 Kansen en kwetsbaarheden van samenwerken en samenvoegen Samenwerking met doorzettingsmacht Samenvoeging /52

3 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Hoofdstuk 1 Onderzoek Bestuurlijke Toekomst Hoeksche Waard 1.1 Visie met open vizier Nieuwe bestuurlijke en maatschappelijke opgaven stellen hoge eisen aan de bestuurs- en samenwerkingskracht van gemeenten. Daarbij gaat het niet alleen om het vinden van een passende aanpak van nieuwe wettelijke taken, maar ook om het ontwikkelen van een bestuurlijk antwoord op nieuwe maatschappelijke vraagstukken. Gemeentelijke schaalvergroting, zowel door samenwerking als door samenvoeging, staat daarom hoog op de agenda bij gemeenten. Dat is veel meer dan een organisatiekundig vraagstuk: in feite gaat het om de vraag hoe de gemeente zich wil verhouden tot inwoners, maatschappelijke partners en medeoverheden. Voor het beantwoorden van die vraag moeten heldere politieke keuzes worden gemaakt. Hiervoor is het nodig dat er duidelijkheid bestaat over wat alle betrokkenen beogen met de bestuurlijke ontwikkeling van de gemeente en dat er objectieve informatie beschikbaar is over de mogelijke gevolgen hiervan. Om die redenen hebben gemeenteraden in de Hoeksche Waard besloten om de discussie over de bestuurlijke toekomst met open vizier te voeren en een stuurgroep Onderzoek Bestuurlijke Toekomst (OBT) in te stellen, die onderzoek laat uitvoeren naar de gevolgen van een herindeling of de vorming van een regionaal bestuur met doorzettingsmacht. Aanleiding hiervoor is de evaluatie van de regionale samenwerking (ERS) in de Hoeksche Waard in Deze maakte duidelijk dat elke gemeente de huidige samenwerkingsvorm onvoldoende vindt en dat er met elkaar moet worden gezocht naar een nieuwe bestuurlijke toekomst. Omdat er over die gezamenlijke bestuurlijke toekomst geen overeenstemming kon worden bereikt, is de stuurgroep OBT ingesteld met als doel de besluitvorming over de bestuurlijke toekomst met onderzoek te faciliteren. Deze rapportage presenteert de uitkomsten van dit onderzoek. Na een korte uiteenzetting over de gehanteerde visie op het keuzevraagstuk van de Hoeksche Waard-gemeenten zal eerst de onderzoeksaanpak worden toegelicht. Hierna worden de resultaten hiervan kort samengevat; in de bijlagen zullen de meer uitgebreide resultaten van de deelonderzoeken worden weergegeven. De rapportage sluit af met een eindanalyse, waarin de onderzoeksresultaten met elkaar in verband worden gebracht. 1.2 Doelstelling onderzoek Het onderzoek beoogt de volgende doelstellingen van de stuurgroep OBT te realiseren: 1. de gemeenteraden de juiste informatie en inzichten te verschaffen die nodig zijn om te komen tot besluitvorming tussen twee varianten van samenwerking: herindeling of regionale samenwerking met doorzettingsmacht; 2. een advies dat leidt tot een door alle vijf gemeenten gedragen gemeenschappelijk standpunt over de bestuurlijke toekomst. 2/52

4 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Hierbij zijn de volgende twee varianten onderscheiden 1 : Variant Herindeling Versterkte samenwerking met doorzettingsmacht Definitie / invulling De vijf gemeenten in de Hoeksche Waard fuseren tot één gemeente van inwoners, die uit 17 dorpen bestaat. De vijf gemeenten in de Hoeksche Waard delegeren bestuursbevoegdheden naar en bundelen ambtelijke capaciteit in het SOHW op de terreinen ruimte, landschap, economie, samenleving en integrale veiligheid. Conform de wensen van de Stuurgroep OBT dient het onderzoek inzicht te geven in de volgende aspecten: effecten van fusie en niet-vrijblijvende samenwerking voor inwoners, maatschappelijke organisaties en ondernemers; mogelijkheden tot lokaal maatwerk; nabijheid van inwoners en maatschappelijk draagvlak; financiële effecten, per gemeente en voor het geheel van de Hoeksche Waard; effecten voor de ambtelijke organisaties; betekenis voor de rol en posities van de raadsleden (onder andere democratische legitimiteit, vaardigheid, daadkracht); toetsingscriteria van het Ministerie van BZK: draagvlak, interne samenhang, dorps- en kernenbeleid, bestuurskracht, evenwichtige regionale verhoudingen en duurzaamheid; ervaringen met versterkte regionale samenwerking elders in den lande. 1.3 Perspectieven op de bestuurlijke toekomst Voor het maken van weloverwogen keuzes over de bestuurlijke toekomst is het nodig dat er duidelijkheid is over ieders uitgangspunten en dat er eenduidige informatie is over de feitelijke uitgangssituatie van de bestaande gemeenten. 2 Verder is het nodig dat verschillende aspecten van lokaal bestuur helder onderscheiden worden. Discussies over politiek, dienstverlening, bewonersbetrokkenheid en bestuurskracht lopen anders door elkaar, met een grote spraakverwarring tot gevolg. Kennis over feiten en doelen Het debat over de bestuurlijke toekomst van gemeenten wordt vaak gecompliceerd als eenduidige informatie ontbreekt over de feitelijke uitgangssituatie (financiële positie, bestuurskracht, oordelen inwoners enzovoort) van de betrokken gemeenten en hun uitgangspunten (doelen, belangen, drijfveren). De uitgangspunten geven aan wat de eisen zijn die aan de bestuurlijke toekomst worden gesteld; de uitgangssituatie geeft aan in welke mate daarbij kan worden voortgebouwd op feitelijke kenmerken van de gemeenten en hun samenwerkingsverbanden. Daarnaast is het bij deze toekomstdiscussies altijd van belang ook relevante maatschappelijke, bestuurlijke en technologische ontwikkelingen in de beschouwing te betrekken. Pas hierna is het mogelijk om een beeld te vormen van de mogelijke effecten van de bestuurlijke ontwikkelingsscenario s en hier een beredeneerde keuze tussen te maken. 1 Tijdens het onderzoek ontstond in de Stuurgroep OBT enige onduidelijkheid over de precieze invulling van beide varianten. Om die reden heeft een tijdelijke werkgroep uit de Stuurgroep OBT onder begeleiding van BMC advies en de projectgroep een meer gedetailleerde beschrijving van elke optie opgesteld. Deze maakt onderdeel uit van de bijlagen bij dit rapport. 2 Boogers, M., M. Mentink, S. Ruizendaal (2014), Gemeentelijke herindelingen: lessen en leerervaringen - onderzoek naar ervaringen met recente herindelingstrajecten, Enschede/Amersfoort: Utwente/BMC advies. Zie ook: Ferket, J., M. Schultz, M. van Twist, M. van der Steen (2014), Herwaardering van herindeling: een evaluatie van 10 jaar gemeentelijke herindelingen, in Gelderland, Limburg en Overijssel, in: Bestuurswetenschappen 68 (1), pp /52

5 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Structuren bieden slechts mogelijkheden Wat discussies over bestuurlijke ontwikkelingsscenario s bemoeilijkt is dat ze vaak in zwart-wittermen worden gevoerd. Standpunten staan dan tegenover elkaar, wat het vinden van overeenstemming bemoeilijkt. Vooral omdat er vaak van wordt uitgegaan dat een bepaalde bestuurlijke structuur (samenwerken of samenvoegen) automatisch tot bepaalde effecten leidt. In de praktijk is dat nooit het geval: welke gevolgen een gemeentelijke samenvoeging of intensieve samenwerking heeft, hangt in grote mate af van de manier waarop betrokkenen met de nieuwe situatie omgaan. Nieuwe structuren bieden nieuwe mogelijkheden; of kansen worden gegrepen en bedreigingen worden afgewend hangt af van gemaakte keuzes. Als de gevolgen van een herindeling of intensieve samenwerking inzichtelijk moeten worden gemaakt, is het daarom beter om te spreken over kansen en bedreigingen dan over positieve of negatieve effecten. De uitgangspunten hebben betrekking op de gedeelde voorwaarden die aan de bestuurlijke toekomst worden gesteld. Aan de hand hiervan kan worden nagegaan in welke mate ieder bestuurlijk ontwikkelingsscenario (samenwerken of samenvoegen) aan die voorwaarden kan voldoen. De uitgangssituatie beschrijft de feitelijke kenmerken van het bestuur in de Hoeksche Waard die aangeven of deze helpen of hinderen bij het realiseren van de genoemde uitgangspunten in elk scenario. Als gemeenten veel ervaring hebben met vormen van gebiedsgericht werken (uitgangssituatie), biedt dit mogelijkheden om de gevaren van herindeling af te wenden wat betreft de relatie burger-bestuur (uitgangspunt). Als gemeenten successen hebben geboekt met niet-vrijblijvende samenwerking (uitgangssituatie), kan hierop worden voortgebouwd bij de ontwikkeling van regionale samenwerking met doorzettingsmacht (uitgangspunt). Vijf vragen Op basis van het voorgaande laten we de vraag naar de gevolgen van samenwerken of samenvoegen in vijf delen uiteenvallen. A. UITGANGSSITUATIE: ten eerste moet duidelijk zijn wat de financiële positie van de gemeente is, hoe de relatie met de samenleving (dorpsgemeenschappen, bedrijven en instellingen) kan worden gekenschetst en hoe gemeenten politiek, bestuurlijk en ambtelijk opereren. Welke overeenkomsten en verschillen zijn er in dit opzicht? Wat is het feitelijke vertrekpunt in de ontwikkeling naar de bestuurlijke toekomst van de Hoeksche Waard? Op welke kenmerken kan worden voortgebouwd bij samenwerking of samenvoeging? Welke kenmerken leggen juist belemmeringen op? B. TOEKOMST: ten tweede is het noodzakelijk om een helder beeld te hebben van de gevolgen van bestuurlijke, maatschappelijke en technologische ontwikkelingen voor de bestuurlijke toekomst van de Hoeksche Waard. Welke gevolgen hebben de veranderde verhouding tussen overheid en samenleving (participatiesamenleving, doe-democratie), nieuwe wettelijke taken (sociaal domein, omgevingswet et cetera), bestuurlijke ontwikkelingen (Metropoolregio, Zuidvleugel) en technologische ontwikkelingen (ICT, het nieuwe werken ) voor de gemeente(n) en hoe kan hier het beste op worden ingespeeld? Welke nieuwe eisen stelt dit aan de bestuurlijke toekomst van de Hoeksche Waard? C. UITGANGSPUNTEN: ten derde moet duidelijk zijn wat voor alle gemeenten in de Hoeksche Waard het programma van eisen is ten aanzien van de bestuurlijke toekomst. Welke eisen en randvoorwaarden stellen betrokkenen aan het functioneren van de gemeente, aan hun relatie met inwoners, aan de rol van de raad, aan de duurzaamheid van hun organisatie en aan de financiën? Wat zijn hun belangen en drijfveren? Ook hier is de vraag: welke overeenkomsten en verschillen zijn er in dit opzicht? In welke mate kan met samenwerking of samenvoeging aan die uitgangspunten tegemoet worden gekomen? 4/52

6 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN D. ERVARINGEN ELDERS: tot slot is het goed om kennis te nemen van de lessen en leerervaringen die elders zijn opgedaan met de vorming van regionaal bestuur met doorzettingsmacht of met de vorming van een meerkernige landelijke gemeente. Wat kan de Hoeksche Waard leren van andere samenwerkingsverbanden of samenvoegingen? E. KANSEN EN KWETSBAARHEDEN SCENARIO S: mede aan de hand van de antwoorden op voorgaande vragen kan worden nagegaan wat de kansen en kwetsbaarheden zijn van de twee onderscheiden bestuurlijke ontwikkelingsscenario s: de vorming van één Hoeksche Waard-gemeente (samenvoeging) of de ontwikkeling van een samenwerkingsverband met doorzettingsmacht (samenwerking). Hoe realistisch is voor elke optie dat deze aan de gestelde eisen gaat voldoen? Bij de beantwoording van deze vragen maken we een onderscheid tussen de verschillende gedaanten van de gemeente: bestuur: politieke en bestuurlijke constellatie, bestuurscultuur, rol en positie gemeenteraad, democratische invloed inwoners, maatschappelijk draagvlak et cetera; organisatie: ambtelijke capaciteit, organisatiecultuur, financiële positie et cetera; partner: relatie met bedrijven, maatschappelijke partners en (groepen) burgers in gemeente en regio; relatie met medeoverheden, positie in regio et cetera; dienstverlener: kwaliteit dienstverlening, lokale lastendruk, nabijheid inwoners, dienstverleningsconcepten et cetera. Schematisch ziet dit er als volgt uit: Strategisch Bestuur Partner Intern Extern Organisatie Dienstverlener Operationeel 5/52

7 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN UITGANGSSITUATIE ONTWIKKELINGEN UITGANGSPUNTEN ERVARINGEN ELDERS KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Tabel 1 Onderzoeksvragen en aspecten lokaal bestuur Bestuur Organisatie Dienstverlener Partner Politieke en bestuurlijke constellatie en cultuur et cetera Nieuwe taken, nieuwe maatschappelijke opgaven et cetera Gewenste politieke en bestuurlijke cultuur et cetera Ervaringen elders met bestuurlijk samenwerken en samenvoegen Wat zijn bestuurlijke kansen en kwetsbaarheden van samenwerken en samenvoegen en hoe moet hiermee worden omgegaan? Ambtelijke organisatie Technische-, informatiseringsen arbeidsmarktontwikkelingen, financiële ontwikkelingen et cetera Gewenste ambtelijke organisatie Ervaringen elders met ambtelijk samenwerken en samenvoegen Wat zijn ambtelijke kansen en kwetsbaarheden van samenwerken en samenvoegen en hoe moet hiermee worden omgegaan? Kwaliteit dienstverlening Nieuwe taken, technische en maatschappelijke ontwikkelingen Gewenste kwaliteit dienstverlening Ervaringen elders met gevolgen samenwerken en samenvoegen voor dienstverlening Wat zijn kansen en kwetsbaarheden van samenwerken en samenvoegen voor dienstverlening en hoe moet hiermee worden omgegaan? Relatie met maatschappelijke partners en medeoverheden Participatie-samenleving Zuidvleugel Metropoolregio Gewenste relatie met maatschappelijke partners en medeoverheden Ervaringen elders met gevolgen voor partner-rol gemeenten(n) Wat zijn kansen en kwetsbaarheden van samenwerken en samenvoegen voor de partnerrol van gemeente(n) en hoe moet hiermee worden omgegaan? 6/52

8 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Hoofdstuk 2 Aanpak Het onderzoek naar de bestuurlijke toekomst van de Hoeksche Waard valt in vijf deelstudies uiteen. In het eerste deel wordt de uitgangssituatie van de Hoeksche Waard-gemeenten geschetst; in het tweede deel wordt een beeld gegeven van relevante ontwikkelingen, waarna in het derde deel de uitgangspunten (belangen en drijfveren) van de gemeenten in kaart worden gebracht. Het vierde deel geeft een samenvatting van relevante lessen en leerervaringen van andere gemeenten. Op basis hiervan wordt in het vijfde en laatste deel aangegeven welke kansen en kwetsbaarheden de twee onderscheiden ontwikkelingsscenario s met zich meebrengen en wat er nodig is om die kansen te kunnen verzilveren en kwetsbaarheden af te wenden (gelet op de uitgangssituatie). Bij alle delen is een onderscheid gemaakt tussen de verschillende aspecten van de gemeente: bestuur (politiekbestuurlijk), organisatie (ambtelijk, financieel), partner (medebestuurder, medeoverheid) en dienstverlener (bestuurlijk-ambtelijk). 1. uitgangssituatie 5. kansen en bedreigingen scenario's 2. ontwikkelingen 4. ervaringen elders 3. uitgangspunten 2.1 Stuurgroep OBT De Stuurgroep OBT bestaande uit de fractievoorzitters (of hun plaatsvervangers) uit de gemeenteraden van Binnenmaas, Cromstrijen, Korendijk, Oud-Beijerland en Strijen heeft de onderzoeksvraag geformuleerd, de onderzoeksopdracht verstrekt en iedere verdere keuze in het onderzoeksproces geaccordeerd. De Stuurgroep OBT stond onder onafhankelijk voorzitterschap van de heer N. Schoof. Tijdens de startbijeenkomst met de Stuurgroep zijn de onderzoeksvragen, de onderzoeksopzet en de methodiek betreffende de onderzoeksthema s definitief vastgesteld. Hierna is de Stuurgroep in maandelijkse vergaderingen bijeen geweest om de voortgang van het onderzoek met de onderzoekers te bespreken en waar nodig en gewenst bij te sturen. 7/52

9 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN 2.2 Deelonderzoeken Om duidelijkheid te krijgen over de kansen en bedreigingen van niet-vrijblijvend samenwerken dan wel een gemeentelijke samenvoeging, zijn zoals gezegd de uitgangssituatie, de uitgangspunten, relevante ontwikkelingen en ervaringen elders in kaart gebracht. Hiervoor zijn zeven verschillende deelonderzoeken uitgevoerd. Gesprekken gemeenteraden In de maanden mei en juni hebben de onderzoekers van BMC gesproken met de gemeenteraden van Binnenmaas, Cromstrijen, Korendijk, Oud-Beijerland en Strijen. In deze gesprekken stonden de volgende vragen centraal: Uitgangssituatie: hoe karakteriseert u het bestuur van de gemeente? Hoe zijn de verhoudingen in de raad en met het college? Hoe zijn de relaties met inwoners in hun buurten, dorpen en wijken? Hoe wordt geoordeeld over regionale samenwerking? Ontwikkelingen: welke ontwikkelingen komen op de gemeente en de regio af en welke eisen stelt dit aan de gemeente? Uitgangspunten: aan welke eisen moet het gemeentebestuur van de toekomst voldoen? OBT-traject: wat is er nodig om de besluitvorming over de bestuurlijke toekomst van de Hoeksche Waard tot een goed einde te brengen? Van ieder gesprek is een verslag voor intern gebruik gemaakt. De gespreksverslagen zijn op juistheid en volledigheid gecontroleerd door de raadsgriffier en/of de gesprekspartners. De uitkomsten van deze gesprekken zijn naast de resultaten van de burgerpeiling en bevindingen van gesprekken met maatschappelijke partners besproken met alle raadsleden van de Hoeksche Waard tijdens een raadsconferentie op 8 juli jl. Verder zijn de uitkomsten besproken met de Stuurgroep OBT. Hiermee zijn de conclusies uit alle gesprekken nog eens extra op juistheid en volledigheid gecontroleerd. Gesprekken driehoek (burgemeester, gemeentesecretaris, raadsgriffier), B&W s en SOHW In de periode mei-juni 2015 is in iedere Hoeksche Waard-gemeente eveneens een gesprek gevoerd met de zogenoemde driehoek, die bestaat uit de burgemeester, de gemeentesecretaris en de raadsgriffier. Verder is alle gemeenten de mogelijkheid geboden om het college van B&W te laten spreken met de onderzoekers. B&W van Binnenmaas 3, Cromstrijen en Strijen hebben van die gelegenheid gebruikgemaakt. Tot slot is er een gesprek gevoerd met de secretaris van het SOHW. Voor de gesprekken is hetzelfde gesprekskader gehanteerd als voor de gesprekken met raadsleden. Van ieder gesprek is een verslag voor intern gebruik gemaakt. De gespreksverslagen zijn op juistheid en volledigheid gecontroleerd door de raadsgriffier, de gemeentesecretaris en/of de gesprekspartners. Gesprekken maatschappelijke en bestuurlijke partners In dezelfde periode zijn er vijf groepsinterviews gehouden met vertegenwoordigers van bedrijven, instellingen clubs en verenigingen die actief zijn in de Hoeksche Waard als geheel of in de afzonderlijke gemeenten. De lijst met de uit te nodigen gesprekspartners is in overleg met de Stuurgroep OBT vastgesteld. Bijna de helft van de genodigden heeft aan de gesprekken deelgenomen. Deze gesprekken zijn themagewijs gevoerd: 1) sport, 2) muziek & cultuur, 3) recreatie & toerisme, 4) onderwijs & werk, 5) zorg, wonen & kerkelijke organisaties. De volgende vragen stonden hierbij centraal: a) Welke ontwikkelingen komen op uw organisatie/instelling/bedrijf af? b) Welke aanpak is nodig voor deze ontwikkelingen en wat vraagt dat van u en van de overheid? c) Hoe beoordeelt u uw relatie met de gemeente? 3 Wethouder Joosten heeft niet aan dit gesprek deelgenomen. 8/52

10 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Tot slot zijn er enkele gesprekken gevoerd met beleidsmedewerkers van de provincie Zuid- Holland. De gespreksverslagen zijn op juistheid en volledigheid gecontroleerd door de aanwezige raadsgriffier en/of de gesprekspartners. Burgerpeiling Met behulp van een online burgerpeiling is de inwoners van de Hoeksche Waard gevraagd naar hun wensen en opvattingen over de gemeentelijke dienstverlening, politiek en bestuur en de voorzieningen in hun gemeente. Hiervoor hebben de gemeenten elk een aselecte steekproef getrokken uit hun gemeentelijke basisregistratie onder inwoners van 18 jaar en ouder. In totaal zijn inwoners, gelijkelijk verdeeld over de gemeenten, benaderd om deel te nemen aan de enquête. Elke respondent ontving een unieke code waarmee hij/zij kon inloggen op de vragenlijst. Respondenten die de vragenlijst liever op papier wilden invullen, konden een papieren vragenlijst opvragen. De ingevulde papieren vragenlijsten zijn naar BMC Onderzoek opgestuurd, waar zij zijn ingevoerd. Uiteindelijk hebben ruim personen de vragenlijst volledig ingevuld. De respons komt daarmee op 23%, een voor dit type onderzoek zeer acceptabel percentage. Het aantal respondenten is groot genoeg om per gemeente en voor de Hoeksche Waard als geheel betrouwbare uitspraken te kunnen doen over de wensen en opvattingen van alle inwoners. De enquête is in juni uitgevoerd. Financiële scan Met behulp van gemeentelijke financiële gegevens zelf verzameld en ter hand gesteld door gemeentelijke medewerkers en accountants hebben financiële specialisten van BMC onderzoek gedaan naar de financiële weerbaarheid van elke gemeente. Daarbij is gelet op de volgende elementen: a) belastingen en heffingen, b) inkomsten, c) grondexploitaties, d) treasury (vermogenspositie), e) investeringen, f) reserves, g) exploitatie. Bij de berekeningen is uitgegaan van de jaarrekeningen 2012 tot en met 2014, de begroting 2015 en de meerjarenraming Het onderzoek beperkt zich tot de door de gemeenteraden genomen besluiten ten grondslag liggend aan de in beeld gebrachte financiële positie. De budgettaire effecten van de meicirculaire 2015 zijn hierbij betrokken. Voorts is er een globale indicatie gegeven van de financiële gevolgen van herindeling. De gegevens zijn ter controle voorgelegd aan medewerkers financiën van elke gemeente. Electorale scan Om de electorale gevolgen van een fusie inzichtelijk te maken, is op basis van de uitslagen van de laatste gemeenteraadsverkiezingen de samenstelling van de fictieve gemeente Hoeksche Waard berekend. Natuurlijk konden (meestal grillige) landelijke electorale ontwikkelingen die altijd een grote invloed hebben op lokale verkiezingsuitslagen hier niet in verdisconteerd worden. Vanzelfsprekend moet eveneens rekening worden gehouden met het bijzondere karakter van herindelingsverkiezingen (lagere verkiezingsopkomst) en de oordelen van kiezers over het gevoerde beleid en de verkiezingsbeloftes van bestuurders en partijen. Ook dat werkt door in de verkiezingsuitslag. Met al deze relativeringen is een globaal beeld geschetst van de gevolgen van een herindeling voor de politieke verhoudingen. Ervaringen elders De vragen waar de gemeenten in de Hoeksche Waard voor staan, spelen op veel meer plekken in Nederland. In sommige regio s zijn al duidelijke keuzes gemaakt. Om die reden is nagegaan wat hiervan kan worden geleerd. Daarbij gaat het niet alleen om de gebleken voor- en nadelen van de gekozen bestuurlijke oplossingen (samenvoegen of samenwerken), maar ook om de manier waarop raadsleden en andere betrokkenen hun keuzes en afwegingen hebben gemaakt en de leerervaringen die zij hierbij hebben opgedaan. 9/52

11 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN De selectie van andere regio s en gemeenten is gemaakt in overleg met de Stuurgroep: Samenwerking: de regio s West-Brabant en Drechtsteden; Samenvoeging: de nieuwe gemeenten Krimpenerwaard en Goeree-Overflakkee. In een sessie met de Stuurgroep OBT, inhoudelijk voorbereid door BMC, hebben verschillende betrokkenen hun lessen en leerervaringen gedeeld met de Stuurgroepleden. Hiervan is een verslag gemaakt, dat met de leden van de Stuurgroep is besproken. Rapportage In de bijlagen wordt over ieder deelonderzoek afzonderlijk gerapporteerd. In dit rapport worden de bevindingen samengevat per thema: uitgangssituatie, ontwikkelingen uitgangspunten, ervaringen elders. Hierna zal aan de hand hiervan een analyse worden gemaakt van de kansen en bedreigingen en succes- en faalfactoren van samenwerking en samenvoeging. 10/52

12 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Hoofdstuk 3 Uitgangssituatie De uitgangssituatie beschrijft de feitelijke kenmerken van het bestuur in de Hoeksche Waard. Hiermee wordt duidelijk wat het vertrekpunt is in de ontwikkeling naar de bestuurlijke toekomst van de Hoeksche Waard. Bij de beschrijving van de uitgangssituatie wordt net als in de andere delen van dit rapport onderscheid gemaakt tussen de verschillende rollen van de gemeente: bestuur, organisatie, partner en dienstverlener. Daarbij zijn de volgende aspecten in beeld gebracht: bestuur: politieke en bestuurlijke constellatie, bestuurscultuur, rol en positie gemeenteraad, democratische invloed inwoners, maatschappelijk draagvlak et cetera; organisatie: ambtelijke capaciteit, organisatiecultuur, financiële positie et cetera; partner: relatie met bedrijven, maatschappelijke partners en (groepen) burgers in gemeente en regio; relatie met medeoverheden, positie in regio et cetera; dienstverlener: kwaliteit dienstverlening, lokale lastendruk, nabijheid inwoners, dienstverleningsconcepten et cetera. Op welke kenmerken kan worden voortgebouwd bij samenwerking of samenvoeging? Welke kenmerken leggen hierbij juist belemmeringen op? 3.1 Bestuur De gemeenteraad is vooral gericht op dorpskernen: De dorpskern is de plaats waar het sociale leven zich afspeelt, waar raadsleden zijn geworteld en hun achterban ontmoeten. De burgerpeiling, die uitwijst dat inwoners vooral gericht zijn op hun dorpskern, onderstreept dat nog eens. Het leveren van maatwerk voor iedere dorpskern kost in de praktijk veel moeite. Zeker in tijden van bezuinigingen en demografische krimp is het lastig om alle voorzieningen in de dorpen overeind te houden. Er moeten lastige keuzes worden gemaakt, wat door de politieke en maatschappelijke druk vanuit de dorpen op raadsleden niet gemakkelijk is. De gemeenteraad is minder betrokken bij de Hoeksche Waard als geheel: Raadsleden zijn over het algemeen wat meer intern dan extern gericht. Politieke discussies hebben vooral betrekking op de eerlijke verdeling van voorzieningen en beleidsaandacht over de dorpskernen; voor de belangen van de Hoeksche Waard als geheel is wat minder aandacht. Een andere reden hiervoor is dat raadsleden op enige afstand staan van de regionale besluitvorming. Behalve dat zij door het grote aantal samenwerkingsverbanden (naast het SOHW) het overzicht vaak wat verliezen, speelt ook dat de gemeentelijke besluitvorming slecht aansluit op die van de regio. Omdat elke gemeente haar eigen vergadersystematieken en -ritmiek kent, hebben gemeenteraden soms weinig ruimte voor een politiek debat over regionale voorstellen. Ook maakt het de regionale besluitvorming naar het oordeel van de raden traag en stroperig. Het regionale raadsledenoverleg ROHW ondersteunt onderlinge afstemming en gezamenlijke politieke standpuntbepaling, maar heeft geen besluitvormende rol. Belangen Hoeksche Waard zijn onvoldoende verankerd: De samenwerking tussen gemeenten in de Hoeksche Waard verloopt goed en voorspoedig, vooral op de meer uitvoerende taken, zoals die in het sociale domein. Meer beleidsrijke strategische samenwerking komt daarentegen lastiger van de grond. Vooral omdat opvattingen verschillen over de toekomst van de Hoeksche Waard, met name op het gebied van ruimtelijke en economische ontwikkelingen. 11/52

13 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Het ontbreekt daarom aan een heldere visie op de toekomst van de Hoeksche Waard die het mogelijk maakt deze lokale belangen tegen elkaar af te wegen. 4 Er worden nu nog vooral lokale belangen uitgeruild; het debat over wat goed is voor de Hoeksche Waard als geheel komt maar moeilijk van de grond. Daarbij speelt ook dat hoofdpijndossiers uit het verleden, zoals het windmolenpark en het bedrijventerrein, wat irritaties hebben opgeleverd die het onderling vertrouwen hebben geschaad. Dit beeld wordt herkend door de inwoners van de Hoeksche Waard: een meerderheid vindt dat de gemeente meer aandacht moet besteden aan de belangen van de Hoeksche Waard als geheel. Kwaliteit lokaal bestuur is op orde: De kwaliteit van het lokaal bestuur van de Hoeksche Waardse gemeenten is op orde. De verhoudingen binnen de gemeenteraad en tussen raad en B&W zijn in alle gemeenten goed en constructief. Daar waar er sprake was van wat moeizame relaties, is de politieke cultuur flink verbeterd. De meeste inwoners oordelen dat hun gemeente goed in staat is haar taken uit de voeren. Toch zegt een kleine meerderheid dat de gemeente beter bestuurd kan worden. Behalve dat men, zoals gezegd, vindt dat er meer aandacht moet zijn voor de Hoeksche Waard als geheel, wensen inwoners ook meer aandacht van het gemeentebestuur voor wat goed is wat goed is voor wijken, buurten en dorpen. Kwaliteit lokale democratie is redelijk tot goed: De verkiezingsopkomst bij gemeenteraadsverkiezingen ligt in de Hoeksche Waard ongeveer op het niveau van vergelijkbare gemeenten in Nederland. Korendijk heeft relatief een wat hogere verkiezingsopkomst, in Strijen is die wat lager. Als er verder wordt gekeken dan alleen de opkomst bij verkiezingen, blijken inwoners redelijk tevreden over hun invloed op het gemeentebestuur. Men is echter minder tevreden over de mate waarin het gemeentebestuur aandacht heeft voor wat er leeft in de buurten, wijken en dorpen van de gemeente en over de mate waarin inwoners hier zeggenschap over hebben. 3.2 Organisatie Groeiende kwetsbaarheden in ambtelijke organisatie: Bezuinigingen op de ambtelijke capaciteit zijn de afgelopen jaren steeds opgevangen met reorganisaties en andere efficiencyverbeteringen, maar de grenzen van wat gemeentelijke organisaties nog verder aankunnen is nu bereikt. De kwetsbaarheid van het ambtelijke apparaat is hierdoor toegenomen. Verder leveren bezuinigingen problemen op voor de beleidsuitvoering en beleidsadvisering. Veel van deze problemen worden nu betrekkelijk eenvoudig vaak informeel opgelost door het uitwisselen van ambtelijke capaciteit tussen gemeenten. Dit tekent de goede ambtelijke verhoudingen tussen de Hoeksche Waard-gemeenten. Ambtelijke capaciteit voor Hoeksche Waardse aangelegenheden is beperkt: Er is binnen het SOHW onvoldoende ambtelijke capaciteit beschikbaar voor de uitvoering en realisatie van visies en plannen voor de Hoeksche Waard. Zoals in de ERS al is aangeven, verklaart dit voor een deel ook de achterblijvende resultaten bij Hoeksche Waardse dossiers. 5 Als er wel wordt geïnvesteerd in een uitvoeringsorganisatie, nemen de resultaten toe, zoals bij de Regionale Afvalstoffen Dienst, huishoudelijke hulp (Wmo) en GroenBlauwe Diensten. Omdat dit op een versnipperde manier gebeurt, worden efficiencyvoordelen echter onvoldoende benut en loopt de integraliteit van beleid en de transparantie ervan gevaar. 4 Het regionale uitvoeringsprogramma vitale dorpen in een dynamisch landschap bevat belangrijke bouwstenen hiervoor, maar omdat het vooral als een SOHW-document wordt gezien is het geen gezamenlijke toekomstvisie van alle gemeenten. 5 Partners en Pröpper (2013), Evaluatie van de Regionale Samenwerking Hoeksche Waard, Vught, P+P. 12/52

14 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Gezonde gemeentefinanciën, beperkte kwetsbaarheden en risico s: De gemeenten in de Hoeksche Waard hebben gezamenlijk een voldoende sterke financiële positie. Wel zijn er tussen de gemeenten verschillen te zien. De gemeenten Cromstrijen en Binnenmaas hebben een sterke financiële positie. Gemeente Strijen neemt een tussenpositie in, terwijl de gemeenten Oud-Beijerland en Korendijk financieel gezien wat minder sterk zijn. Daarbij valt op dat de gemeente Korendijk zich financieel heeft versterkt in relatie tot de afgelopen jaren. Gezien de ruimte die er is op het vlak van de lokale lasten en het (nog) efficiënter maken van de vijf ambtelijke organisaties zijn er voor de vijf gemeenten financieel gezien geen problemen te verwachten voor de middellange termijn (4 jaar). Wel financiële kwetsbaarheden op lange termijn: Gezien het structurele gebruik van de reserves in het sluitend maken van de begrotingen ligt er voor de langere termijn wel een uitdaging voor de gemeenten in de Hoeksche Waard. Ondanks de inzet op eventuele hogere lokale lasten en efficiency in het ambtelijke apparaat zal niet elke gemeente haar voorzieningenniveau in stand kunnen houden. Daarnaast spelen bij de gemeenten in de Hoekse Waard een aantal risico s die de relatief sterke financiële positie kunnen ondermijnen. Het voornaamste risico wordt gevormd door de grondexploitatie. Verliezen zijn reeds genomen door middel van het treffen van voorzieningen. De vraag is of deze voorzieningen alle toekomstige verliezen afdekken. De risico s zijn al een aantal keren hoger ingeschat, waardoor gemeenten de voorzieningen hebben moeten verhogen. Het tweede risico is de uitholling van de reservepositie, vooral voor de gemeenten Oud-Beijerland en Strijen. Tot slot houden de financiële effecten van de meicirculaire 2015 risico s in, ook voor de exploitatie. Voor het boekjaar 2015 geldt dat alle vijf de gemeenten, op basis van negatieve bijstellingen in de accressen 2014 en 2015, minder geld krijgen. Hierbij ligt een risico met betrekking tot de bestaande contracten en prijsafspraken met zorgaanbieders. 3.3 Partner Relaties van gemeenten met buurten, dorpen en wijken zijn soms spanningsvol: De gemeenten in de Hoeksche Waard, vooral de meerkernige, hebben veel aandacht besteed aan relaties met de dorpsgemeenschappen. Door allerlei maatschappelijke en financiële ontwikkelingen kost dat steeds meer moeite. De verhouding tussen het gemeentebestuur en belangenorganisaties van buurten, dorpen en wijken loopt niet altijd gemakkelijk. Dorps-, buurt- en wijkbelangen voelen zich niet altijd serieus genomen door het gemeentebestuur. Door bezuinigingen moet het gemeentebestuur steeds vaker nee verkopen, terwijl er in de dorpen nog geen sterke cultuur is van eigen initiatief en het nemen van eigen verantwoordelijkheid. Partnerschap met clubs, verenigingen, bedrijven en instellingen is beperkt: Muziek- en sportverenigingen, maatschappelijke instellingen en bedrijven merken allereerst dat het partnerschap met de gemeenten waar ze actief zijn, is verzwakt. Gemeenten hebben minder beleidscapaciteit voor sport, muziek en cultuur. Daardoor ontbreekt kennis van zaken en besluitvaardigheid. Door clubs en verenigingen gewenste verbindingen met elkaar en met andere domeinen, zoals onderwijs en zorg, komen hierdoor niet van de grond. Een wat meer actieve rol van het gemeentebestuur hierin wordt gemist. Ten tweede missen maatschappelijke partners een partner op het niveau van de Hoeksche Waard als geheel. Dat geldt niet alleen voor bedrijven en instellingen die de Hoeksche Waard als werkterrein hebben, maar ook voor clubs en verenigingen die lokaal actief zijn. Aan hun behoefte aan een gesprekspartner die economische, culturele en recreatieve vraagstukken in een Hoeksche Waards perspectief kan bezien, wordt maar in beperkte mate voorzien. Het Pact van de Waard (over de aanpak van de gevolgen van demografische krimp) tussen het SOHW, bedrijven en instellingen laat zien dat die behoefte groot is. 13/52

15 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Positie Hoeksche Waard in Zuid-Holland Zuid en ten opzichte van MRDH is zwak De gemeenten in de Hoeksche Waard treden geregeld gezamenlijk op in regionale overleggen die de Hoeksche Waard overstijgen, zoals de Veiligheidsregio of de Jeugdzorgregio. Voor het overige is de positie van de Hoeksche Waard betrekkelijk zwak. Zoals eerder in het ERS naar voren kwam, lukt het de gemeenten vaak moeilijk om hun gezamenlijke belangen te behartigen bij de provincie. 6 Sindsdien is die situatie weinig verbeterd. Ook ten opzichte van de metropoolregio MRDH en andere regio s, zoals de Drechtsteden, weet de Hoeksche Waard niet als geheel naar buiten te treden. Kansen voor strategische allianties en investeringen worden hierdoor gemist. 3.4 Dienstverlener Dienstverlening is goed, maar kwetsbaarheden dreigen: De medewerkers van de gemeenten in de Hoeksche Waard weten met een grote inzet en betrokkenheid een hoog niveau van dienstverlening te realiseren. Dat vertaalt zich in de oordelen van de inwoners hierover: de dienstverlening wordt gemiddeld met een ruime 7 beoordeeld. De kwaliteit van de dienstverlening staat echter wat onder druk door de kwetsbaarheiden van het ambtelijke apparaat. Deze problemen worden nu betrekkelijk eenvoudig aangepakt door het uitwisselen van ambtelijke capaciteit tussen gemeenten, maar dit biedt geen structurele oplossingen. Dienstverlening aan bedrijven en instellingen schiet tekort Bedrijven en instellingen merken dat de gemeenten de kennis en kunde missen om hen te ondersteunen of bij te staan. De gemeenten tonen zich in hun visie vaak te weinig ondernemend en zijn te veel gericht op eigen lokale belangen, waardoor zij als dienstverlener niet veel aan hen te bieden hebben. Maatschappelijke instellingen die de afgelopen decennia (door schaalvergroting en marktwerking) flink zijn geprofessionaliseerd, merken dat gemeenten hierin zijn achtergebleven. Voor complexe vraagstukken is de gemeente voor hen geen gelijkwaardige gesprekspartner meer. Betrekkelijk lage lastendruk voor inwoners Zoals de financiële analyses van de afzonderlijke gemeenten laten zien, behoren de gemeentelijke lasten in de Hoeksche Waard met uitzondering van die in Korendijk tot de laagste van Nederland. De verschillen in lastendruk tussen gemeenten zijn vrij beperkt, zodat het harmoniseren van tarieven weinig problemen zou moeten opleveren. 6 Zie noot 3. 14/52

16 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Hoofdstuk 4 Ontwikkelingen In het vorige hoofdstuk is de uitgangssituatie van de Hoeksche Waard geschetst. In dit hoofdstuk maken we een doorkijk naar de (nabije) toekomst. Wat zijn de belangrijkste politieke, economische, sociaal-maatschappelijke en technologische ontwikkelingen waar gemeenten mee te maken krijgen en wat betekenen die concreet voor de Hoeksche Waard? Aanpassingsvermogen (adaptiviteit) wordt een belangrijke kernwaarde van gemeenten. De recente decentralisaties in het sociale domein zijn daar een voorbeeld van. Ook het uitgangspunt van de participerende overheid, waarbij de gemeenten als netwerkpartner fungeren vanuit een niet-hiërarchische rol, is een belangrijke ontwikkeling. Digitalisering, demografische ontwikkelingen, participatie en de invoering van de Omgevingswet zijn de komende belangrijkste thema s waarmee gemeenten aan de slag moeten. Dit hoofdstuk start daarom met een schets van de gemeente van de toekomst. Dit geeft een algemeen beeld van wat er op gemeenten afkomt en welke antwoorden daarvoor nodig zijn. Deze algemene ontwikkelingen worden vervolgens vertaald naar de situatie in de Hoeksche Waard. Daarbij zal ook worden geput uit gesprekken die zijn gehouden met gemeenteraden, burgemeesters, wethouders, griffiers, secretarissen en vertegenwoordigers van organisaties, bedrijven en instellingen. Daarna wordt er een schets gegeven van ontwikkelingen rondom de Hoeksche Waard. Wat gebeurt er daar en wat betekent dat voor de rol en positionering van de Hoeksche Waard? 4.1 Gemeente van de toekomst: ontwikkelingen en antwoorden Het Ministerie van BZK heeft, mede naar aanleiding van de decentralisaties in het sociale domein, de belangrijkste trends en ontwikkelingen visueel geschetst. De hoeveelheid en diversiteit van de trends en ontwikkelingen toont aan dat gemeenten voor een complexe en uitdagende opgave staan. En dat gemeenten ook voor keuzes staan: waar gaan we ons op focussen? 15/52

17 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Ook de VNG heeft in haar strategische visie Gemeenten op weg naar 2020 haar beeld geschetst op maatschappelijke en bestuurlijk ontwikkelingen en de rol van de gemeente. De VNG onderscheidt daarin vijf belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen 7 : Demografie en migratie Economie Energie, duurzaamheid en milieu Informatisering Netwerksamenleving Demografie en migratie: De samenstelling van de Nederlandse bevolking verandert; in leeftijdsopbouw, naar herkomst en ook naar woonplaats. Vergrijzing brengt onder meer met zich mee dat de arbeidspopulatie daalt en de druk op de gezondheidszorg toeneemt. Ontgroening heeft op de korte termijn gevolgen voor het onderwijs en maatschappelijke voorzieningen en op de iets langere termijn ook gevolgen voor de arbeidspopulatie. Deze landelijke fenomenen worden extra gevoeld in die regio s waar ze samengaan met bevolkingsdaling. Een belangrijke oorzaak van die bevolkingsdaling is het wegtrekken van gezinnen en jongeren naar steden en regio s met grote economische activiteit. De verschillen tussen de economisch sterke en zwakke regio s zullen hierdoor verder toenemen, met gevolgen voor de leefbaarheid. Ook de sterkere regio s zullen de gevolgen van de verschuivingen gaan merken en die zijn niet altijd positief. Naast de migratie binnen Nederland is er ook de migratie over de grenzen heen. Mensen komen om economische of humanitaire redenen naar Nederland. De gevolgen van deze immigratie zijn ook direct in gemeenten merkbaar. Economie, van crisis naar een lerende economie: Economische groei is niet meer vanzelfsprekend, dat heeft de crisis van de afgelopen jaren aangetoond. Het is zelfs de vraag of de economische groeicijfers van vóór de crisis ooit nog zullen worden gehaald. De arbeidsmarkt wordt in toenemende mate een regionale aangelegenheid, waarbij de rol van steden en stedelijke agglomeraties bepalend is voor welvaart en groei. Die belangrijke rol van de steden heeft zijn weerslag op de niet-verstedelijkte delen van ons land. In de regio s zoeken bedrijfsleven, overheden en kennisinstellingen elkaar op. Zij formuleren gemeenschappelijke ambities en stimuleren in dat netwerk de innovatie en economische ontwikkeling. Het verdienvermogen van Nederland wordt in belangrijke mate bepaald door de manier waarop kennis kan circuleren, mensen hun capaciteiten kunnen vergroten, en werk en leren met elkaar verbonden worden. Al die zaken worden echter op hun beurt gereguleerd door instituties die veranderingen ofwel blokkeren ofwel in goede banen leiden. Het gaat om het benutten en versterken van natuurlijke concurrentievoordelen. 7 VNG (2015), Gemeenten op weg naar 2020, Den Haag: VNG. 16/52

18 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Dat begint met bewustzijn en een gedeeld beeld in de Hoeksche Waard over het eigen economische profiel (werkgelegenheid, bedrijvigheid, aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt, werklocaties) en de stedelijke regio s waar de Hoeksche Waard aanvullende economische kracht kan vinden. Energie, duurzaamheid en milieu: Voor veel milieuproblemen is een succesvolle aanpak gevonden, maar er blijven nog genoeg uitdagingen bestaan. Gemeenten moeten daarvoor veel werk verrichten, zoals al in het energieakkoord is onderkend. Duurzaamheid vraagt om gedragsverandering van mensen, maar speelt ook een rol bij het fysieke beleid. Luchtkwaliteit en leefbaarheid, wateropvang, hergebruik van materialen, energiebesparing en het gebruik van duurzame energie vormen in steeds meer gemeenten een belangrijk onderdeel van de beleidsagenda. Informatisering: De toenemende beschikbaarheid en uitwisseling van informatie raakt de overheid op verschillende manieren. ICT wordt al ingezet als strategisch middel om maatschappelijke doelen te realiseren en dienstverlening te optimaliseren. Op dat terrein is al veel in gang gezet, zoals de Agenda dienstverlening 2020 en Digitaal Overheidsinformatie moet betrouwbaar en van voldoende kwaliteit zijn. Dat raakt in de kern de legitimatie van het werk. Gemeenten moeten rekening houden met nationale, Europese en internationale regels voor beveiliging en privacy. Slordig omgaan met persoonlijke gegevens raakt direct aan de betrouwbaarheid van de overheid. De balans tussen die verschillende behoeften maakt de opgave niet primair technisch, maar ook politiek en bestuurlijk. Het digitaal aanvragen en thuisbezorgen van paspoorten zal gewoon worden. Veel gemeenten zijn actief op Twitter en Facebook. In navolging van websites als Booking.com, Zoover, Airbnb en Uber zal ook de dienstverlening van gemeenten (en zelfs ambtenaren?) binnen een aantal jaren digitaal direct van feedback worden voorzien. Netwerksamenleving: De klassieke verticale opbouw van de samenleving, waarvan overheid, kerk en het democratisch bestel de verticale pijlers vormen, schuurt steeds vaker aan tegen de horizontale netwerksamenleving, waarin autoriteit en gezag op niet-klassieke (niethiërarchische) wijze zijn georganiseerd. Die netwerksamenleving ontwikkelt zich snel en onvoorspelbaar; individuen én organisaties kiezen steeds weer opnieuw hun eigen plaats en rol daarin. Dat vraagt om een antwoord en een andere houding van de overheid. De overheid heeft niet meer het monopolie op de publieke zaak, inwoners nemen het heft zelf vaker in handen, individueel of met elkaar, in kleine sociale verbanden en in grote digitale fora. We zien zorgcoöperaties ontstaan en andere bewonersinitiatieven waar inwoners (soms samen met instellingen, organisaties en bedrijven) uit verantwoordelijkheidsbesef en welbegrepen eigenbelang de verantwoordelijkheid nemen voor publieke voorzieningen. De (financiële) noodzaak van gemeenten om de nieuwe taken in het sociale domein op een andere manier uit te voeren, geeft een extra impuls aan deze ontwikkelingen. Dit samenwerken met inwoners, maatschappelijke organisaties, bedrijven en kennis- en onderwijsinstellingen zorgt voor nieuwe vraagstukken en dilemma s. Er ontstaat in ieder geval spanning op het gebied van publieke verantwoording, democratische legitimatie en governance. De trends en ontwikkelingen zoals door het Ministerie van BZK geschetst en de VNGagenda 2020 geven tezamen een compleet beeld. De logische vervolgstap is om verbinding te zoeken met de specifieke maatschappelijke en bestuurlijke ontwikkelingen in de Hoeksche Waard. 17/52

19 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN 4.2 Maatschappelijke opgaven in de Hoeksche Waard Uit de documentenstudie en gesprekken die in de gemeenten en met externe samenwerkingspartners gevoerd zijn, komt een duidelijk beeld naar voren van de meest relevante maatschappelijke ontwikkelingen voor de Hoeksche Waard. In het regionale Uitvoeringsprogramma staan acht opgaven voor de Hoeksche Waard benoemd: 1. Samen op weg naar een vitale regio 2. Ruimtelijke ordening en economie in een nieuwe werkelijkheid 3. Geld verdienen aan recreatie en toerisme 4. Promoten van de Hoeksche Waard 5. Innovatieve doorontwikkeling van de agrarische sector 6. Regie integrale gebiedsontwikkeling op regionaal niveau 7. Integrale omgevingskwaliteit 8. De duurzame Hoeksche Waard Uit de gesprekken die gevoerd zijn blijkt dat deze opgaven herkend worden. Op een aantal opgaven wordt hier dieper ingegaan, omdat daar tijdens de gesprekken bepaalde accenten bij zijn gezet. Ontgroening en vergrijzing hebben consequenties voor het voorzieningenniveau: De Hoeksche Waard heeft te maken met vergrijzing. Daarnaast hebben delen van de Hoeksche Waard te maken met bevolkingsdaling. Naast de tinten groen is er ook sprake van steeds meer tinten grijs. De toename van vergrijzing in de dorpen zorgt daarbij voor een verminderde aantrekkelijkheid voor jongeren en gezinnen. Jongeren verlaten het gebied en keren niet terug na hun studietijd. Vergrijzing heeft een belangrijk effect op het voorzieningenniveau. Oudere mensen geven bijvoorbeeld minder geld uit in winkels, met consequenties voor de detailhandelsstructuur in de regio. Daarnaast maken zij meer gebruik van zorg. Een bedreiging vormt de eenzaamheid onder ouderen. In het Pact van de Waard hebben maatschappelijke organisaties (o.a. de Christelijke Scholengroep De Waard, LTO, Rabobank, Zorgwaard en Ondernemersvereniging Hoeksche Waard) en de SOHW in 2014 afspraken gemaakt om in onderlinge samenwerking de gevolgen van de ontgroening en vergrijzing (minder jongeren, meer ouderen) zo goed mogelijk op te vangen. Vitaliteit verenigingsleven staat onder druk: De dorpen in de Hoeksche Waard hebben van oudsher een rijk en vitaal verenigingsleven met diverse sportclubs en muziek- en toneelverenigingen. Deze rijkdom en vitaliteit staat onder druk door de genoemde demografische ontwikkelingen en andere maatschappelijke veranderingen. Zo hebben verenigingen steeds meer moeite met het vinden van vrijwilligers. Vrijwilligers zijn over het algemeen oudere mensen; jongeren hebben minder tijd, vanwege hun werk en gezin. Verder lopen de ledentallen terug. Daarbij speelt ook dat de aandacht voor muziek op scholen vrijwel is verdwenen, waardoor de interesse van jongeren voor muziek minder wordt gestimuleerd. Scholen krijgen binnenkort de verplichting om aan te tonen hoe zij cultuur aanbieden; dit biedt kansen. Meer in het algemeen bestaat er een grote behoefte bij clubs en verenigingen om meer samen te werken, niet alleen met elkaar maar ook met onderwijs- en zorginstellingen. Op die manier zou de vitaliteit van het verenigingsleven in de kernen kunnen worden behouden of zelfs versterkt. Nieuwe woonwensen: Het inwoneraantal daalt en het aantal kleinere huishoudens in goedkopere woningen neemt toe. Ouderen zullen, vanwege de extramuralisering in de zorg, langer zelfstandig blijven wonen. Verder is er een grote behoefte aan woningen voor starters. 18/52

20 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Dat leidt tot een belangrijke opgaven op het gebied van de toekomstige woningbouwvoorraad en woningbouwprogrammering. Economische dynamiek: Bedrijvigheid zorgt voor werkgelegenheid en leefbaarheid. Ook veel verenigingen en clubs zijn afhankelijk van sponsorbijdragen. Duurzame landbouw, vrijetijdseconomie, zorgeconomie en economische verbindingen met Rotterdam en Antwerpen zijn belangrijke economische speerpunten. Het feit dat er minder behoefte aan en draagvlak voor fysieke winkels is betekent de komende jaren een toename van leegstand van winkels. Een herstructurering van winkelgebieden met regionale afstemming is noodzakelijk. Aansluiting onderwijs arbeidsmarkt vraagt om versterking: Het onderwijs heeft vanzelfsprekend te maken met de gevolgen van ontgroening. Vanwege de beperkte instroom in het basisonderwijs zullen in de Hoeksche Waard keuzes moeten worden gemaakt voor het in stand houden van basisscholen. Dat de Hoeksche Waard geen instellingen heeft voor hoger onderwijs heeft gevolgen voor het vinden van het juiste personeel (aansluiting onderwijsarbeidsmarkt). Er dreigt een gebrek aan technisch personeel. Tegelijkertijd is het lastig voor bedrijven om capaciteit vrij te maken voor stages om mensen op te leiden. Profilering Hoeksche Waard wordt belangrijker: De regio is groen en duurzaam en loopt voorop op het gebied van landschapsontwikkeling en biodiversiteit. Toerisme en recreatie zijn aantrekkelijke punten. Toch wordt de Hoeksche Waard het geheim van Nederland genoemd: de rest van het land is minder goed op de hoogte van al het bijzonders dat de Hoeksche Waard te bieden heeft. De profilering van de Hoeksche Waard behoeft daarom aandacht. Een veelgehoorde kans is het beter (gezamenlijk) vermarkten van de recreatieve en toeristische waarde van de Hoeksche Waard. Met een ligging onder het metropolitane Rotterdam is het de achtertuin van de randstad met duizend tinten groen. Als groen eiland heeft de Hoeksche Waard veel te bieden voor bezoekers met een kort verblijf. Alle partijen herkennen en erkennen dit, maar er ligt een belangrijke opgave om hier meer uit te halen. 4.3 Bestuurlijke opgaven in de Hoeksche Waard Uit deze maatschappelijke ontwikkelingen volgen een aantal bestuurlijke opgaven voor het lokaal bestuur van de Hoeksche Waard. Sommige vloeien logisch voort uit deze ontwikkelingen, mar de meeste zijn door bestuurders en maatschappelijke partners zelf naar voren gebracht. Nieuwe rol van de gemeenten: verbinden van partijen: Er zijn in de Hoeksche Waard veel kleinschalige initiatieven op het gebied van sport, recreatie, toerisme en cultuur. Onderlinge uitwisselingen blijven beperkt tot het niveau van de dorpen; samenwerking op het niveau van de Hoeksche Waard blijft beperkt. Elk dorp heeft een eigen multifunctioneel centrum, ontmoetingsplekken voor de Hoekse Waard als geheel zijn afwezig. Toch wordt de noodzaak van clubs, verenigingen en andere verbanden om op grotere schaal de krachten te bundelen steeds sterker gevoeld. Allereerst om de gevolgen van demografische en andere ontwikkelingen op te kunnen vangen. Dit vraagt om een dorpskernoverstijgende ondersteuning van clubs, verenigingen en andere maatschappelijke initiatieven. Die kunnen zij zelf organiseren, maar ze hebben daar wel enige steun bij nodig: de dorpen moeten worden geholpen elkaar te helpen. Ten tweede is de schaal waarop het maatschappelijk leven zich afspeelt groter geworden. Bedrijven en maatschappelijke instellingen zien de Hoeksche Waard als één werkgebied en hebben zich meestal ook op dit niveau georganiseerd. Zo hebben ondernemers elkaar gevonden in een overkoepelend ondernemersplatform (Ondernemers Hoeksche Waard). 19/52

21 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Hiervan zijn ongeveer 300 ondernemers lid. Ook in dat opzicht bestaat er een groeiende behoefte aan dorpskernoverstijgende activiteiten en initiatieven. Tot slot groeit het idee dat krachtenbundeling het sportieve, recreatieve en culturele klimaat van de Hoeksche Waard kan versterken. Bijvoorbeeld door ontwikkelen van een gezamenlijke podiumfaciliteit door meerdere muziekverenigingen. Of door nieuwe samenwerkingsverbanden met onderwijs- en zorginstellingen. Dat kan niet alleen de Hoeksche Waard, maar ook de verenigingen in de dorpen ten goede komen. De gemeente dient bij deze krachtenbundelingen een ondersteunende rol te spelen. Transformatie in sociaal én fysiek domein vraagt om nieuwe manier van werken: De nieuwe Wmo, de Jeugdwet en de Participatiewet is voor gemeenten een worsteling, maar de maatschappelijke partijen zien goede samenwerking ontstaan. Men weet elkaar te vinden. De gemeente heeft een grote verantwoordelijkheid op zich genomen in de Wmo-transitie en middelen geborgd om daaraan uit te geven. Tegelijkertijd hebben de gemeenten niet voldoende financiële middelen om zorg en welzijn volledig te organiseren. De samenlevingskracht van dorpen, buurten en wijken wordt hierdoor steeds belangrijker. Ook vergrijzing en de status van anticipeerregio impliceren de nodige uitdagingen om het voorzieningenniveau en de leefbaarheid op een maatschappelijk aanvaardbaar niveau te houden. Keuzes over het aantal voorzieningen en bereikbaarheid komen hoe dan ook op de gemeenten af de komende jaren. Verdelingsvraagstukken tussen kernen zijn onvermijdelijk. Ook hier kan worden ingespeeld op de samenlevingskracht van dorpen, buurten en wijken. Regionale ruimtelijke ordening op het gebied van winkels, woningbouw, bedrijventerreinen, zwembaden, bibliotheken, sportaccommodaties et cetera is noodzakelijk. Het nieuwe instrumentarium van de Omgevingswet (die tevens een transitie in het fysieke domein inhoudt) kan daarbij behulpzaam zijn. Nieuwe bezuinigingsopgaven en financiële onzekerheden: De financieel-economische vooruitzichten voor de komende jaren zijn onzeker. Dit jaar, 2015, is het eerste jaar dat de gemeenten verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de drie decentralisaties in het sociale domein. Aan het einde van het jaar kan voor het eerst voorzichtig de (financiële) balans worden opgemaakt van de financiële gevolgen van de decentralisaties in het sociale domein. Daarnaast spelen onzekerheden die samenhangen met de Rijksuitkeringen aan gemeenten uit het Gemeentefonds. Nieuwe bezuinigingen zullen waarschijnlijk onontkoombaar zijn. Zoals uit de financiële analyse is gebleken, heeft geen van de gemeenten inzicht in de consequenties van de krimp waarmee ze worden geconfronteerd. Ook de grondexploitaties behoeven aandacht. Zo is de grondexploitatie van het regionale bedrijventerrein een gemeenschappelijk risico van de vijf gemeenten. Bij de gemeenten Oud-Beijerland en Strijen is een forse teruggang te zien in de eigenvermogenspositie in de periode 2012 tot en met In de meerjarenbegroting neemt voor beide gemeenten de eigenvermogenspositie dan ook af. De gemeente Korendijk heeft een minder sterke reservepositie, maar laat de komende tijd een lichte versterking zien. Visie en profiel: De meeste van de genoemde ontwikkelingen vragen om een heldere economische, ruimtelijke en sociale visie op de ontwikkeling van de Hoeksche Waard. Veel hiervan is al uitgewerkt in het meerjarenuitvoeringsprogramma Vitale dorpen in een dynamisch landschap. Samen met wat in het Pact van de Waard is afgesproken, kan deze visie nader worden geconcretiseerd. Dit helpt niet alleen bij de afweging van lokale belangen, maar ook bij het versterken van het externe profiel van de Hoeksche Waard. 20/52

22 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN 4.4 Ontwikkelingen in de (bestuurlijke) omgeving van de Hoeksche Waard De Hoeksche Waard kan worden gezien als de achtertuin van de Zuidvleugel. Een belangrijke opgave voor de regio is om vanuit een gezamenlijk profiel een zelfbewuste samenwerkingspartner te worden in bovenregionale samenwerkingsverbanden en zo aansluiting te vinden bij de bestuurlijke en economische dynamiek in de omgeving. Provincie Zuid-Holland: In het akkoord van Gedeputeerde Staten ( Slimmer, schoner en sterker ) staat onder meer dat zij op het gebied van groen gebiedsgericht wil werken. Er staat ook in dat de provincie gemeenten aanmoedigt om regionale detailhandelsvisies op te stellen en dat het aanbod bedrijventerreinen in overeenstemming is met de vraag. In de provinciale structuurvisie ( Visie Mobiliteit en Ruimte ) worden aan aantal structurele veranderingen in samenleving, economie en milieu zichtbaar, waarvan nog onzeker is hoe die precies zullen doorwerken. De voorspelbaarheid van ontwikkelingen vermindert. Als het gaat om specifieke visies voor de Hoeksche Waard, valt op dat er genoeg kansen liggen die passen bij het karakter van de Hoeksche Waard. Zo zijn in de Zuid-Hollandse delta de wateropgaven en de opgaven voor de eilanden nauw met elkaar verweven. De provincie zet in op het bieden van ontwikkel- en vergroeningsmogelijkheden voor de grondgebonden landbouw. Met name in de Hoeksche Waard en op Goeree-Overflakkee is ruimte voor innovatieve landbouw, naast de recreatieve en landschappelijke waarden. Rond de hoogwaardige landbouw in de Hoeksche Waard en Goeree-Overflakkee, de dominante economische sector in dit gebied, speelt een aantal ruimtelijk-economische vraagstukken. Dat zijn bijvoorbeeld de beschikbaarheid van goede landbouwgrond, de verkeersontsluiting, de verduurzaming van de energievoorziening en schaalvergroting. Op Voorne-Putten en de Hoeksche Waard vormt de ontwikkeling van goede en recreatief aantrekkelijke overgangen tussen stad/dorp en land een opgave. Verder meldt de Visie Mobiliteit en Ruimte dat een aantal Zuid-Hollandse eilanden nog steeds een eilandkarakter kent: omlijst door deltawateren met beperkte verbindingen met de andere eilanden of het vasteland. Ze zijn gelegen in de luwte van de Randstad en vormen landschappelijk één geheel met Zeeland. De drie eilanden Goeree- Overflakkee, Hoeksche Waard en Voorne-Putten hebben elk een eigen karakter. Dit karakter wordt mede gevormd door de verschillen in afstand tot en de verbinding met het stedelijk gebied, de landschappelijke opbouw van de eilanden zelf en de aard van het omringende water. Versterken van het deltakarakter en vergroten van de diversiteit van karakters van de eilanden draagt bij aan het behoud van diversiteit in de Delta. Een opgave is het om de recreatieve gebruikswaarde van de eilanden te vergroten in combinatie met een gebiedsspecifieke, in de omgeving passende inrichting. Ontwikkelingen aan de rand van de eilanden dienen bij te dragen aan het versterken van het stoere deltakarakter en passen bij de maat en schaal van dijk en open wateren. Ontwikkelingen worden benaderd in het licht van het eiland als geheel, waarbij bijvoorbeeld in Voorne-Putten en Hoeksche Waard een duidelijk verschil zit tussen de dynamische noordrand en het luwe zuiden. Zuid-Holland-Zuid: De gemeenten in de Hoeksche Waard werken op het niveau van Zuid- Holland Zuid samen in de Veiligheidsregio, de Omgevingsdienst en de Dienst Gezondheid & Jeugd. Het gebied ligt in de overheersende windrichting van twee grote industriegebieden: de Europoort in Rotterdam-Rijnmond en Moerdijk in Midden- en West-Brabant. Dit brengt risico's met zich mee voor fysieke, economische en milieu-veiligheid. Een groot deel van het gebied ligt beneden zeeniveau. In Zuid-Holland-Zuid werken de gemeenten uit de Hoeksche Waard samen met de Drechtsteden en de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. 21/52

23 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Metropoolregio Den Haag Rotterdam (MRDH): De Metropoolregio Den Haag Rotterdam, afgekort MRDH, is een vrijwillig samenwerkingsverband geregeld op basis van de WGR in de Gemeenschappelijke Regeling Metropoolregio Rotterdam Den Haag 2014, die in december 2014 is ingegaan. Het betreft het samenvoegen van de voormalige stadsregio s Rotterdam en Haaglanden. De doelstelling van de MRDH is de economische concurrentiepositie en het vestigingsklimaat van het gebied te verbeteren. Daarbij moet het wel een regio blijven waar mensen willen wonen en waar voldoende ruimte is voor buitenrecreatie en natuurbeleving. De Metropoolregio Rotterdam Den Haag omvat het gebied van 23 gemeenten (de gemeenten in de Hoeksche Waard liggen geografisch wel tegen de MRDH aan, maar maken er geen deel van uit). De samenwerkende gemeenten bundelen hun krachten om het gebied beter bereikbaar te maken en het economische vestigingsklimaat te versterken. De MRDH bestaat uit twee pijlers: Vervoersautoriteit (Va) en Economisch Vestigingsklimaat (EV). De MRDH kent een eigen overlegstructuur met verschillende gremia. InnovationQuarter (IQ): Op 23 september 2013 is de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Zuidvleugel genaamd InnovationQuarter opgericht met als doel het stimuleren van de economische ontwikkeling in de regio Zuid-Holland. De gemeenten in de Hoeksche Waard behoren niet tot de initiatiefnemers of partners. Dat zijn met name de (economisch) grotere gemeenten, universiteiten en (academische) ziekenhuizen. IQ werkt aan nauwere samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijven, meer kruisbestuiving tussen de sterke regionale clusters, gerichte inzet om het innovatieve MKB te versterken, het aantrekken van innovatieve buitenlandse bedrijven en het investeren in perspectiefrijke bedrijven kan Zuid-Holland haar innovatieprestaties sterk verbeteren. Haar primaire taken zijn Innovatie & Ontwikkeling, Marketing & Acquisitie en Participatie & Financiering. Hierbij richten ze zich hoofdzakelijk op de regionale speerpuntsectoren Life Sciences & Health, Cleantech, Safety & Security en Horticulture, met als doorsnijdend thema Smart Industry. Samenwerking met de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag vindt op verschillende gezamenlijke agendapunten (en in agendasetting) plaats, maar specifiek om de gezamenlijke opdracht uit te voeren om een concept voor regiobranding te ontwikkelen: het samenhangende economische verhaal van Zuid-Holland. Economische Programmaraad Zuidvleugel (EPZ): Daarnaast is ook de Economische Programmaraad Zuidvleugel (EPZ) actief op het gebied van branding, innovatie, onderwijs en arbeidsmarkt, connectiviteit en energie. De gemeenten in de Hoeksche Waard nemen geen deel aan de EPZ. 22/52

24 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN In haar strategische visie (Koers 2020) maakt de EPZ duidelijk dat de uitvoeringskracht op deze actielijnen is georganiseerd bij InnovationQuarter, Provincie Zuid-Holland, Metropoolregio Rotterdam-Den Haag (MRDH) en Drechtsteden. Uitvoerders vanuit deze organisaties werken onder regie van EPZ-bestuurders aan de realisatie van de actielijnen. De strategische visie typeert de Zuidelijke Randstad als schone slaapster. Ruim 22% van het BNP wordt in de Zuidelijke Randstad verdiend. De regio weet echter dit potentieel nog onvoldoende te benutten. MIRT-agenda: Het Rijk gaat het MIRT-overleg (Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport) van Zuid-Holland en Zeeland combineren. Dat biedt de Hoeksche Waard mogelijk kansen, zeker bij een thema als het Deltaprogramma, waarbij economie en landschap op duurzame wijze verbonden kunnen worden. De stedelijke agenda zoekt daarbij naar groene gebieden, waar mensen kunnen recreëren en de natuur kunnen beleven. Vanuit landschapskwaliteit en de agrarische sector. Daar ligt een kracht van de Hoeksche Waard en daarmee kan de economische vitaliteit van het gebied verder versterkt worden (werkgelegenheid en reuring). De kunst is om inhoudelijke focus aan te brengen, zodat de bestuurlijk omgeving het profiel van de Hoeksche Waard duidelijk gaat herkennen en erkennen. Bestuurlijke dynamiek: Grote en belangrijke opgaven worden steeds meer in samenwerking met andere gemeenten (en overige partijen) opgepakt. Deze bestuurlijke partners worden steeds groter. Ten noordoosten van de Hoeksche Waard werken zes gemeenten nauw samen binnen de Drechtsteden. In het noorden zijn de gemeenten Barendrecht, Albrandswaard en Ridderkerk ambtelijk gefuseerd. Ten noordwesten zijn Bernisse en Spijkenisse samengegaan in Nissewaard. Ten zuidwesten van de Hoeksche Waard zijn de vier oude gemeenten op Goeree-Overflakkee gefuseerd tot één nieuwe gemeente. Dat zorgt ervoor dat het relatieve gewicht van de afzonderlijke Hoeksche Waard-gemeenten aan overlegtafels is afgenomen. Om enige invloed te kunnen hebben op de besluitvorming die in regionaal verband plaatsvindt, is het daarom van belang dat de Hoeksche Waard als geheel naar buiten treedt. Partner met profiel: De oriëntatie van de Hoeksche Waard op omliggende gebieden is altijd wat zwak geweest. In dat verband wordt weleens gesproken over eillanddenken. De Hoeksche Waard heeft van buitenaf bezien echter een gedeelde cultuur, identiteit en profiel. Wat ontbreekt is een breedgedragen externe profilering. De oproep vanuit het Pact van de Waard om gezamenlijk te werken aan regioprofilering is niet voor niets gedaan. 4.5 Nieuwe eisen aan de gemeente: bestuur, organisatie, partners, dienstverlener In dit hoofdstuk zijn allereerst de algemene trends en ontwikkelingen in beeld gebracht. Trends en ontwikkelingen die voor alle Nederlandse gemeenten vragen om aanpassingsvermogen (adaptiviteit). Vervolgens zijn we ingegaan op relevante maatschappelijke en bestuurlijke ontwikkelingen (inclusief externe positionering en profilering), zoals naar voren is gekomen in de gesprekken. Tot slot is er een beeld gegeven van de opgaven die dit voor gemeenten inhoudt en wat dat zou moeten betekenen voor hun rol. Bestuur: Het SOHW-uitvoeringsprogramma geeft een goede voorzet op de eisen die ontwikkelingen stellen aan de rol van de gemeenten. Zo staat erin dat in de hele maatschappij de positie van de overheid ten opzichte van burgers, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven verandert. De overheid trekt zich daarbij niet terug, maar kiest voor een andere rol, waarbij ze minder hiërarchisch optreedt en steeds meer oorspronkelijke publieke taken overlaat aan de samenleving. Zelf treedt ze meer ondersteunend en faciliterend op of kiest ze een rol als makelaar. 23/52

25 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Zo kunnen de krachten in de samenleving beter tot hun recht komen, kunnen vraag en aanbod bij elkaar worden gebracht en ontstaat er ruimte voor nieuwe initiatieven. Organisatie: Bij de gemeente als organisatie gaat het allereerst om de verhouding tussen raad, college, organisatie en regionaal uitvoeringsorgaan. Die behoeft een eigentijdse invulling. Waar ga je nog over als raad, hoe kun je sturen op regionale samenwerking, hoe ga je om met burgerinitiatieven, hoe geef je daarbij invulling aan overheidsparticipatie binnen de verschillende kernen? De arbeidsmarkt voor overheidspersoneel is in kwalitatieve zin in beweging. De afgelopen jaren hebben de bezuinigingen invloed gehad op de omvang van de organisaties. Dat heeft gevolgen gehad voor de medewerkers die zijn gebleven (werkdruk). Echter, niet alleen in kwantitatieve zin zij ze in beweging. Ook in kwalitatieve zin treedt er een verschuiving op. Verwacht wordt dat de behoeften en competenties van toekomstige ambtenaren veranderen als gevolg van allerlei maatschappelijke ontwikkelingen. Zo bestaat de indruk dat jonge medewerkers optimaal gebruik kunnen en willen maken van nieuwe digitale toepassingen. Tegelijk stelt de overheid (en in het verlengde daarvan de samenleving) naar verwachting in de toekomst andere eisen aan ambtenaren dan nu het geval is. Voor de ambtenaar van de toekomst zijn nieuwe competenties en vaardigheden onmisbaar, zoals argumenteren, netwerken, onderhandelen, regisseren en verbinden. Met de vergrijzing in de ambtelijke organisaties ligt er een uitdaging om frisse, goede mensen te werven die in staat zijn om zich verder te ontwikkelen (vervangingsvraag). Ook ligt er een uitdaging om de mensen die er werken te behouden en de kans te gunnen zich door te ontwikkelen vanuit een nieuwe rol. Vanzelfsprekend zijn niet voor iedere functie dezelfde competenties nodig. Partner: Het Pact van de Waard beschrijft de transformatieopgave bezien vanuit maatschappelijke partners. De opgave voor de Hoeksche Waard is om de energie van de betrokken maatschappelijke partners te benutten en samen na te denken over antwoorden op de maatschappelijke ontwikkelingen, zoals economische vitaliteit, innovatie in detailhandel, toegankelijkheid en bereikbaarheid van primair onderwijs, woningbouwprogrammering et cetera. Verder is het van belang dat het bestuurlijke gewicht van de Hoeksche Waard verder wordt versterkt, zeker omdat dat door schaalvergrotingen in de nabije omgeving wat is afgenomen. Ontwikkelingen rondom economische structuurversterking en innovatie (MRDH, IQ, EPZ) vragen om een sterke positie van de Hoeksche Waard aan regionale overlegtafels, zodat de toegevoegde waarde van de Hoeksche Waard beter voor het voetlicht kan worden gebracht. Dienstverlener: De opgave voor de gemeenten in de Hoeksche Waard is om de relatie met buurten, dorpen en wijken opnieuw vorm te geven en daarbij van elkaar te leren. De kernenidentiteit zal blijven bestaan, maar wel vanuit een nieuwe rolverhouding tussen overheid en samenleving. Interactieve en participatieve beleidsvorming wordt in de meeste gemeenten al op de een of andere manier toegepast. Met maatwerk voor de eigenheid van buurten, dorpen en wijken. Fysieke zichtbaarheid in dorpen is een belangrijke voorwaarde om deze veranderende rol te kunnen invullen (denk aan de informatiemakelaar die slimme verbindingen legt). 24/52

26 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Hoofdstuk 5 Gedeelde uitgangspunten In dit hoofdstuk worden de uitgangspunten voor de bestuurlijke toekomst kort toegelicht. Aan de hand hiervan kan later worden nagegaan in welke mate ieder bestuurlijk ontwikkelingsscenario (samenwerken of samenvoegen) aan die uitgangspunten kan voldoen. De uitgangspunten zijn vooral gebaseerd op gesprekken met gemeenteraden. Verder is hiervoor ook gebruikgemaakt van de burgerpeiling en de gesprekken met maatschappelijke partners. Tot slot is gebruikgemaakt van de inzichten die in gesprekken met de gemeentelijke driehoeken en B&W s naar voren zijn gebracht. De uitgangspunten zijn uiteindelijk vastgesteld door de Stuurgroep OBT. 5.1 Bestuur Slagvaardig gemeentebestuur Slagvaardigheid betekent dat het gemeentebestuur in staat is om de wettelijke taken kwalitatief goed uit te voeren en dat het de huidige en toekomstige maatschappelijke opgaven effectief weet aan te pakken. De gemeente is krachtig en onderscheidend en versterkt het gevoel van identiteit van de burgers. De gemeente waarborgt continuïteit, is klaar voor de toekomst en bezit de flexibiliteit om zich aan te passen en te vernieuwen. Behoud en versterking leefbaarheid woonomgeving Inwoners zijn vooral betrokken bij hun dorp, buurt of buurtschap. Behoud en versterking van de leefbaarheid en de eigen identiteit van dorpskernen wordt gezien als een belangrijke opgave voor de toekomst. Vooral omdat voorzieningen door demografische en andere ontwikkelingen onder druk staan. Om te voorkomen dat voorzieningen verdwijnen moet worden nagedacht over een betere spreiding en/of over samenwerking met bewonersorganisaties en actieve inwoners voor het samen in stand houden van voorzieningen. Versterking ruimtelijk-economische structuur Dit uitgangspunt heeft niet alleen betrekking op het behoud en versterken van de unieke landschappelijke waarde van de Hoeksche Waard, maar ook op het versterken van de economsche en maatschappelijke vitaliteit van het gebied. Daarbij gaat het om zaken als landschapsbehoud, natuurbeheer, infrastructuur, woningbouw, bedrijventerreinen en bereikbaarheid. Omdat dit soms tegengestelde eisen stelt aan het bestuur, is het ook van belang dat de gemeente in staat is om deze belangen evenwichtig tegen elkaar af te wegen. Met een duidelijke visie op de ontwikkeling van de Hoeksche Waard en de relatie daarvan met omliggende gebieden Maatwerk voor buurten,dorpen en wijken Zoals gezegd speelt het maatschappelijke leven zich vooral af op het niveau van de buurten, dorpen en wijken. Deze hebben een historisch gegroeide eigen identiteit, zowel in sociaal als in religieus opzicht. Om recht te kunnen doen aan die verschillen is maatwerk nodig, met oog voor de eigenheid van buurten, dorpen en wijken. Democratische invloed inwoners Bij dit uitgangspunt gaat het om de mate waarin inwoners mogelijkheden hebben om invloed uit te oefenen op de beslissingen die hen aangaan, via de gemeenteraad of rechtstreeks. 25/52

27 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Dat betekent dat sturing, controle en verantwoording in evenwicht zijn en goed en transparant zijn georganiseerd. De raad heeft oog voor de omgeving en staat in actieve dialoog met inwoners, organisaties, bedrijven en instellingen. 5.2 Organisatie Structurele versterking ambtelijke capaciteit Om de huidige en toekomstige taken van de gemeente aan te kunnen en om invulling te kunnen geven aan de ambities van het gemeentebestuur is een structurele versterking van het ambtelijke apparaat noodzakelijk. Op die manier kunnen de bestaande kwantitatieve en kwalitatieve kwetsbaarheden van de ambtelijke organisaties worden aangepakt. Dat vraagt om een daadkrachtige organisatie die een efficiënte toedeling van taken mogelijk maakt. Participerende overheid Maatschappelijke en bestuurlijke ontwikkelingen vragen om een ander type overheid, die meer ruimte geeft aan initiatieven van (dorps)bewoners, clubs, verenigingen, instellingen en bedrijven. Kernwoorden hierbij zijn: participatiesamenleving en doe-democratie. De nieuwe gemeentelijke taken in het sociale domein geven een extra impuls aan die verandering. In plaats van dat inwoners of samenlevingspartners participeren in het gemeentelijke beleid, participeert de gemeente in de initiatieven van anderen. Met juridische (vergunningen e.d.) of financiële middelen of door het ter beschikking stellen van kennis en kunde, afhankelijk van de situatie. Gezonde gemeentefinanciën Het gezond zijn van de gemeentefinanciën betekent dat de gemeente haar belastingen, inkomsten, grondexpoitaties, vermogens, investeringen, reserves en expoitaties op orde heeft. Daarvoor is nodig dat de gemeente haar financiële risico s in beeld heeft en heeft afgedekt en dat de gemeente voldoende weerstandvermogen heeft om toekomstige opgaven aan te kunnen. 5.3 Partner Krachtig partnerschap met buurten, dorpen, wijken Dit uitgangspunt hangt inhoudelijk sterk samen met de uitgangspunten behoud en versterking leefomgeving, maatwerk voor buurten, dorpen en wijken en participerende overheid. Om de leefbaarheid van de dorpen te kunnen versterken en om recht te kunnen doen aan de verschillen tussen buurten, dorpen en wijken is het van belang dat de gemeente een betrouwbare partner is van alle inwoners, clubs en verenigingen die hier actief zijn. Partnerschap betekent aandacht voor de vragen en problemen die op dit niveau spelen en het kunnen ondersteunen van de initiatieven die zich hier ontwikkelen. Krachtig partnerschap met maatschappelijke instellingen en bedrijven Voor het kunnen realiseren van gemeentelijke beleidsdoelstellingen op het gebied van zorg en welzijn, natuurontwikkeling, woningbouw, bereikbaarheid of werkgelegenheid is het nodig om samen te werken met zorgaanbieders, zorgverzekeraars, landschapsbeheerders, landbouworganisaties, woningbouwcorporaties, projectontwikkelaars en het georganiseerde bedrijfsleven. Partnerschap betekent hier het elkaar kunnen helpen en ondersteunen. Dat vraagt om een gemeente die voldoende beleidscapaciteit heeft om samen met deze partners beleid te ontwikkelen en voldoende uitvoeringscapaciteit om dit samen met de partners uit te voeren. 26/52

28 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Krachtig partnerschap met medeoverheden Steeds meer beleid komt tot stand in een samenspel tussen gemeenten en met provinciale, nationale en Europese overheden. Om de belangen van de gemeente effectief te kunnen verbinden met de belangen van andere gemeenten, regio s (zoals de Metropoolregio), de provincie, departementen en de EU, is het nodig om een sterke positie te hebben aan interbestuurlijke overlegtafels. Het aantal inwoners dat wordt vertegenwoordigd is daarbij van belang, maar ook de kwalitatieve bijdrage aan het gezamelijke beleid. 5.4 Dienstverlener Gemeentelijke lasten gemiddeld op hetzelfde niveau De versterking van het gemeentebestuur via samenwerking of samenvoeging dient voor inwoners kostenneutraal te zijn. Dat betekent dat de hoogte van de gemeentelijke lasten (OZB, afvalstoffenheffing en rioolheffing) gemiddeld op hetzelfde niveau dient te blijven. Bij een harmonisatie van deze lasten kunnen deze in sommige gemeenten wat toenemen of afnemen, maar het gemiddelde lastenniveau dient gelijk te blijven. Bereikbaarheid en kwaliteit dienstverlening Voor veel diensten zijn inwoners afhankelijk van de overheid. De overheid verstrekt officiële documenten (paspoorten, rijbewijzen, verblijfsvergunningen et cetera) en verleent subsidies, uitkeringen en vergunningen. Ook zijn inwoners voor zorg en verzorging afhankelijk van de gemeente. De gemeente is voor inwoners een eerste aanspreekpunt, niet alleen voor diensten die de gemeente zelf levert, maar ook voor diensten van andere overheden. Dat betekent dat de gemeente de klantvraag van de inwoner of van het bedrijf goed weet te herkennen en weet door te leiden naar de ambtelijke organisatie of naar een andere overheid of instelling. Kwaliteit betekent dat de inwoner tijdig een adequaat antwoord krijgt op zijn of haar vraag, met een geleverde dienst of door informatie hierover. Bereikbaarheid heeft betrekking op de benodigde reistijd, op de openingstijden en op de online dienstverlening. Nieuwe dienstverleningsconcepten maken het mogelijk om met online dienstverlening en met mobiele ambtenaren dienstverlening dicht bij inwoners aan te bieden. Het vermogen om deze nieuwe dienstverlening te ontwikkelen is voor dit uitgangspunt daarom ook van belang. Maatwerk Voor de meeste dienstverlening gelden vaste protocollen en procedures die bepalen onder welke voorwaarden iemand recht heeft op een document, subsidie, uitkering, zorg of een vergunning. Dat geeft rechtszekerheid en duidelijkheid, maar het kan soms ook leiden tot een onpersoonlijke behandeling, die te weinig rekening houdt met speciale omstandigheden. Maatwerk betekent het kunnen inspelen op het eigen karakter van iedere vraag om dienstverlening en de bijzondere omstandigheden die daarbij gelden, van inwoners of van bedrijven. Ondersteunende rol richting maatschappelijke partners Dit uitgangspunt hangt inhoudelijk samen met de uitgangspunten rondom partnerschap en die van de partciperende overheid. Voor de dienstverlenende rol van de overheid betekent dit dat de gemeente haar maatschappelijke partners niet meer alleen ondersteunt met subsidies of vergunningen, maar juist veel meer door het delen van kennis, informatie en contacten. Dienstverlening betekent dus ook het kunnen ondersteunen van maatschappelijke partners door op te treden als informatiemakelaar, netwerker of faciliteerder. 27/52

29 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Hoofdstuk 6 Ervaringen elders De uitdagingen waar de gemeenten in de Hoeksche Waard voor staan spelen op veel meer plekken in Nederland. In sommige regio s zijn al duidelijke keuzes gemaakt. Het is daarom goed om na te gaan wat hiervan kan worden geleerd. Daarbij gaat het niet alleen om de gebleken voor- en nadelen van de gekozen bestuurlijke oplossingen (samenwerken of samenvoegen), maar ook om de manier waarop raadsleden en andere betrokkenen hun keuzes en afwegingen hebben gemaakt en de leerervaringen die zij hierbij hebben opgedaan. In dit hoofdstuk worden twee voorbeelden van samenwerking toegelicht, namelijk de Regio West-Brabant en Drechtsteden. Daarna volgen twee voorbeelden van samenvoegingen: de Krimpenerwaard en Goeree-Overflakkee. Afsluitend worden de belangrijkste lessen op de gebieden gegeven voor de gemeente als bestuur, organisatie, partner en dienstverlener. 6.1 Regio West-Brabant Regio West-Brabant is een bestuurlijke samenwerking tussen 19 gemeenten met gezamenlijk inwoners. Er is sprake van een vrijwillige, strategische vorm van samenwerking in een gemeenschappelijke regeling tussen colleges, met een kleine hoogwaardige ambtelijke organisatie die in staat is om zowel bij de provincie gesprekspartner te zijn als bijvoorbeeld bij de havenondernemers. Er zijn geen bevoegdheden overgedragen. De gemeenteraden hebben geen positie in het model. De gemeenten gaan hier ook heel verschillend mee om (variërend van een vast agendapunt in een raadscommissie tot alleen ad hoc informatieoverdracht over regionale zaken). Regio West-Brabant kent drie subregio s, die elk een ontwikkeling aan het doormaken zijn. De opgaven moeten voornamelijk door de grotere gemeenten worden ingevuld, vanwege het grootste schaalniveau. De ligging en bereikbaarheid van de Regio West-Brabant biedt kansen op de gebieden economie, wonen en werken. De 19 gemeenten bepalen samen welke lijn er wordt uitgezet en verwoorden als één stem hun belang richting Europa, Rijk, provincie en omliggende stedelijke regio s, zoals Rotterdam en Antwerpen. Belangrijk is om na te denken hoe de Regio West-Brabant grotere partijen in de regio kan stimuleren om de eigen belangen mee te nemen. Lobbyen en belangenbehartiging zijn daarin essentieel; andere partijen verleiden om te doen wat de gemeente wilt, zodat andere partijen financieren. Hoe de gemeente de eigen standpunten naar partners vertaalt, dat is van belang. Met Antwerpen en Rotterdam kan de Regio West-Brabant niet concurreren, maar zij kan wel aangeven hoe de regio kan helpen met het behalen van hun doelstellingen. Regio West-Brabant zoekt ook de samenwerking met andere partijen, zoals Dordrecht, op, om de belangen richting grotere partijen voor het voetlicht te brengen. Er wordt bovendien dankbaar gebruikgemaakt van competenties bij andere partijen in de regio. Achilleshiel is de vrijblijvendheid van de samenwerking. De kunst is om aan de achterban te kunnen uitleggen wat de meerwaarde is. Want de gemeenten moeten wel bijdragen aan het regiofonds voor investeringen in de ruimtelijk-economische structuur van het gebied. Daarnaast moet men beseffen dat het model van de Regio West-Brabant niet overal en zonder meer toepasbaar is. Ten eerste veronderstelt het model een zekere schaalgrootte. 28/52

30 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Bovendien is het model erg gebaat bij een sterke en robuuste grote gemeente, die als trekker flink heeft geïnvesteerd in kwalitatieve verbeteringen van de andere gemeenten, die dat ook op hun beurt ook accepteren. 6.2 Drechtsteden Binnen de Drechtsteden werken zes gemeenten samen, namelijk Alblasserdam, Dordrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht, Sliedrecht en Zwijndrecht. Zij trekken samen op, maar maken ook nadrukkelijk hun eigen keuzes. Gezamenlijk hebben deze gemeenten inwoners. Deze regionale vorm van samenwerken is nog steeds uniek, maar is nog geen vanzelfsprekendheid. Het vraagt continu aandacht en werk. Succes en falen wordt bepaald door de verhouding tussen relaties, gedeelde ambities en governance. Deze moeten in balans zijn. De gemeenten werken samen op inhoud (domeinen fysiek, economie, sociaal, bestuur en uitvoering). Het systeem van samenwerken moet daaraan ten dienste staan. Bovendien moet het de positie en imago van de Drechtsteden versterken. De principes van de samenwerking zijn: gemeentelijke autonomie (lokaal wat lokaal kan); verlengd lokaal bestuur (geen extra bestuurslaag); samenwerking alleen bij aantoonbare meerwaarde (geld of kwaliteit); politiek-maatschappelijk gestuurd meerjarenprogramma; leidende rol Drechtraad; expliciete aandacht voor regionale en regio-overstijgende vraagstukken; actieve verbinding met de samenleving. Bestuurlijk is de samenwerking ingericht met een Drechtraad en een Drechtstedenbestuur. De Drechtraad is het hoogste bestuursorgaan. Zij hebben een sterke rol in de vorm van kaderstelling en controle. Dit vraagt om scherpte en waakzaamheid van de raadsleden en actieve informatievoorziening en adequate voorstellen van het bestuur. Lokale raden blijven in functie, toch gebeurt er niets dubbel. Het is belangrijk om af te bakenen wat er op regionaal en wat er op lokaal gebied besloten wordt. Elke politieke partij is in de Drechtraad vertegenwoordigd met gewogen stemverhoudingen. De raden stellen de profielen voor de leden van het Drechtstedenbestuur vast. Het gaat om het juiste type bestuurder (waarbij de gemeente van herkomst van ondergeschikt belang is). De gemeenten in de Drechtsteden maken niet alleen gezamenlijk beleid, zij zijn ook samen eigenaar van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden (GRD). Deze is sinds maart 2006 de uitvoeringsorganisatie die zorgt voor een efficiënte en effectieve uitvoering van taken die door de Drechtstedengemeenten zijn opgedragen of overgedragen. Daarnaast behartigt de GRD gemeenschappelijke belangen daar waar dossiers een duidelijk regionaal of bovenregionaal karakter hebben en waarbij een regionale aanpak meerwaarde heeft. De GRD begon relatief klein in omvang, maar is inmiddels een professionele en resultaatgerichte organisatie met in totaal zo'n 800 medewerkers. De Drechtstedensamenwerking is gestart met een pilot gedurende de jaren Bestuur en organisatie moesten aan elkaar wennen. De stabilisatiefase verliep van Nu bevindt Drechtsteden zich in een doorontwikkelfase. Zij hebben gemerkt dat het niet werkt als iedereen zijn verhaal kwijt wil. Daarom zijn bijvoorbeeld de lokale partijen samengegaan, waardoor ze meer invloed hebben gekregen. Binnen de Drechtraad is dus in toenemende mate sprake van regionale fractievorming. 29/52

31 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Voordelen van de Drechtstedensamenwerking zijn: 1) een hogere efficiency en snelheid in besluitvorming, 2) meer bestuurskracht, 3) een groter netwerk en 4) wat lokaal kan gebeurt lokaal, als het regionaal moet, dan gebeurt dat. Dilemma s zijn 1) efficiëntie versus maatwerk, 2) draagvlak vs. draagkracht en 3) focus op bedrijfsvoering versus bestuurlijk comfort op bedrijfsvoering. Het Drechtstedenmodel is niet zonder meer overal toepasbaar. De inhoud bindt de gemeenten in de samenwerking. Het model veronderstelt wel een zekere schaalgrootte, voor bepaalde beleidsterreinen is de Drechtstedenschaal zelfs vrij klein. Het model is bovendien erg gebaat bij een sterke en robuuste grote gemeente, die als trekker flink heeft geïnvesteerd in kwalitatieve verbeteringen van de andere gemeenten, die dat ook accepteren. 6.3 Krimpenerwaard Op 1 januari 2015 is het fusieproces van de vijf gemeenten in de Krimpenerwaard afgerond, nadat deze 15 jaar met wisselend succes hadden samengewerkt. De nieuwe gemeente Krimpenerwaard bestaat uit een samenvoeging van de voormalige gemeenten Bergambacht, Nederlek, Ouderkerk, Schoonhoven en Vlist en heeft inwoners. De gemeenten in de Krimpenerwaard hadden aanvankelijk gekozen voor samenwerking, eerst via een centrumgemeenteconstructie, vanaf 2006 door middel van een nieuwe Gemeenschappelijke Regeling Krimpenerwaard. Het dagelijks bestuur van deze GR bestond uit twee leden van elk college en het algemeen bestuur bestond uit de fractievoorzitters van alle politieke partijen. De provincie vond het gekozen model echter onvoldoende en stuurde aan op fusie. Diverse commissies adviseerden vervolgens over de bestuurlijke toekomst. Vanwege landelijke en regionale ontwikkelingen leidde dit in 2013 uiteindelijk toch tot het besluit tot gedwongen fusie. Dit proces heeft heel veel energie gekost, die voornamelijk gericht was op de structuur. Toen het besluit tot fusie er eenmaal lag in september 2013, is door de colleges voortvarend aan de fusie gewerkt. Door zelf de regie te houden kan worden voorkomen dat een andere overheid over de bestuurlijke toekomst beslist. Hoe de inwoners het fusiebesluit ervaren hebben kan nu nog niet bepaald worden. Daarvoor is de fusie nog in een te vroeg stadium. Het gewenste hogere ambtelijke ambitieniveau bereiken met de eigen mensen na de fusie bleek moeilijk op managementniveau. Daarbij speelde dat, met het oog op de zorgelijke financiële situatie van de nieuwe gemeente, op voorhand al een bezuinigingstaakstelling van 40 fte moest worden gerealiseerd (5% besparing op de loonsom). 6.4 Goeree-Overflakkee De gemeente Goeree-Overflakkee is ontstaan door de herindeling van de vier gemeenten Goederede, Dirksland, Middelharnis en Oostflakkee, per De gemeente heeft inwoners. Vóór de fusie van Goeree-Overflakkee bestonden er op het eiland twee afzonderlijke gemeenschappelijke regelingen. Vanuit de samenleving, ondernemers en het onderwijs ontstond er gaandeweg steeds meer druk om te gaan fuseren. Deze druk kwam ook in toenemende mate vanuit de provincie. De gemeente Goedereede heeft zich tot het laatst toe wel hiertegen verzet. Toen het besluit uiteindelijk dan toch genomen was, hebben de gemeenten de voorbereiding voortvarend opgepakt. Ambtelijk werd de fusie van harte verwelkomd; men kende elkaar al jaren en werkte al die tijd al nauw samen. Bij de inwoners overheerst een gevoel dat het een goed besluit is geweest. Men ziet de voordelen. 30/52

32 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN De raadsleden stralen uit dat zij deel uitmaken van een nieuwe grote gemeente. De afzonderlijke dorpsbloedgroepen zijn nauwelijks meer zichtbaar. Er wordt in de nieuwe gemeente veel aandacht besteed aan wijk- en buurtgericht werken; de formatie is daarop aangepast. Dorpsraden ontwikkelen zich en organiseren hun belangen, waardoor het geluid van de burger gehoord wordt. De dorpen zoeken elkaar op en werken samen; ze zien de gemeenschappelijke belangen in. Dorpsraden krijgen een podium bij de gemeenteraad. Overigens bepaalt ieder dorp zelf of en hoe een dorpsraad wordt ingericht. De wethouders hebben zich allen verbonden aan een eigen kern ( dorpswethouders ) en zijn aanwezig bij de daar georganiseerde activiteiten. De raadsleden zetten zich tevens in en profileren zich in de dorpen. Cultureel verandert er weinig, de dorpen behouden de eigen culturele achtergrond en dezelfde bewoners. Er heeft een harmonisatieslag over het hele eiland plaatsgevonden, onder andere met betrekking tot verenigingen, clubs en accommodaties. Voorzieningen in kleine kernen staan onder druk, zij willen graag de eigenheid behouden, maar dat wordt alleen bewerkstelligd als organisaties elkaar opzoeken en samenwerken. Er is geen beleidsconcurrentie meer op de gebieden werkgelegenheid, wonen, bedrijventerreinen. Het bestuur heeft tot taak om voor gelijke verdeling over de kernen te zorgen. Sturen op voorzieningenverdeling is vergemakkelijkt. Als gefuseerde gemeente is de regionale invloed toegenomen. De gemeente wordt als partij serieuzer genomen. Goeree-Overflakkee is een middelgrote speler geworden bij een partij als de Stadsregio Rotterdam. Gezamenlijke eilandmarketing, in samenwerking met ondernemers, is vrij snel na de herindeling opgezet en de eerste resultaten zijn nu zichtbaar. Eén wethouder zet zich daarvoor in. Er wordt gezorgd voor zichtbaarheid op allerlei festiviteiten op en buiten het eiland en er is een promotieteam opgericht. De verhouding van de rol van dorpsraden versus de rol van de gemeenteraad is een gevoelige discussie. Het college van Goeree-Overflakkee stelt dat het beter is als dorpen zelf bepalen waaraan ze geld willen besteden. Het is daarom aan te raden om als gemeenteraad te bepalen in hoeverre er bereidheid is om samen op te trekken met dorpsraden. Het raadslid kan macht verliezen. Het is een groeiproces, iedereen toont inzet, maar de capaciteiten om goed met deze situatie om te gaan moeten ontwikkeld worden. Politieke partijen kunnen daarop anticiperen door een ander soort bestuurder neer te zetten. Het duurt gemiddeld 4-8 jaar voordat de eerste resultaten te zien zullen zijn. De schaal van de gemeente Goeree-Overflakkee is vrij klein. Een schaalgrootte van inwoners leidt tot een gemeente met meer efficiency en voldoende specialisme, een bestuur van niveau en een goed zicht op de ontwikkelingen binnen de gemeente. 6.5 Lessen en leerervaringen: bestuur, organisatie, partner, dienstverlener Van de vier voorbeeldsituaties kunnen lessen geleerd worden bij het kiezen van een vorm en met betrekking tot de rollen van bestuur, organisatie, partner en dienstverlener. Deze lessen worden in deze paragraaf samengevat. 31/52

33 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Bij het kiezen van een vorm Breng eerst helder in beeld welke taken welke gemeenten wel/niet meer zelf kunnen uitvoeren. Kies daarna pas de vorm. Bepaal met welke gebieden u een relatie heeft en wilt. Maak de inhoud leidend. Stel eerst vast op welke inhoudelijke onderwerpen u samen het verschil kan maken. Voor de Hoeksche Waard bijvoorbeeld: agro en toerisme. Elkaar iets gunnen is erg belangrijk. Gedeelde ambities lijken eenvoudig, maar zijn ingewikkeld, maar deze vormen wel de crux. Zorg dat alle belangen goed op tafel komen. Maak een keuze, anders wordt er gekozen door een partij als de provincie. Dat kan betekenen dat de gemeenten wellicht een stap verder moeten gaan dan zij zouden willen, of dat de keuze niet helemaal het ideaalbeeld is. Bestuur Bij een grotere schaalgrootte zal het gemeentebestuur voor het dilemma staan om zelf over zaken te beslissen of dit over te laten aan de kernen/dorpen. Raden zullen moeilijke keuzes moeten maken waar niet alle burgers het altijd mee eens zijn. Dat is echter inherent aan het zijn van volksvertegenwoordiger. Denk na hoe er toch draagvlak gecreëerd kan worden bij inwoners. Kies het type bestuurder met voortdurend oog voor het regionale belang. Organisatie Maak een budget vrij voor het traject en voorkom dat de gemeenten nog uitgaven doen die niet passen bij de nieuwgekozen richting. Start met onderzoek naar de organisatie, erken wat er plaatsvindt, ga van daaruit bepalen hoe de nieuwe organisatie eruit moet komen te zien. Bepaal wat de visie wordt in de nieuwe gemeente of de samenwerking. Maak op basis daarvan documenten als het sociaal statuut. Maak vooraf een fictieve begroting voor de nieuwe gemeente waarin ook de gevolgen van de harmonisatie van belastingtarieven en subsidieregelingen kunnen worden doorgerekend. Partner Maak heldere keuzes waar je als gebied en gemeente(n) wilt staan en hoe de gemeente(n) zich wil(len) verhouden tot de omgeving. Verwoord als één stem de gezamenlijke belangen richting provincie, Rijk, EU en omliggende steden. Denk na hoe deze belangen vertaald kunnen worden naar partners. Bepaal wat de regio te bieden heeft. Agro en recreatie zijn bijvoorbeeld de kracht van de Hoeksche Waard. Daarmee kunnen Rotterdam en Dordrecht benaderd worden; daarmee kan de Hoeksche Waard een bijdrage leveren aan ontwikkelingen die daar spelen. Zoek ook de samenwerking met andere partijen op, om de belangen van de regio voor het voetlicht te brengen. Maak gebruik van competenties van andere partijen in de regio. Zie de provincie niet als een bedreiging: weet wat je als partij wilt en wees een gesprekspartner van de provincie. 32/52

34 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Dienstverlener Zichtbaarheid van het bestuur kan beïnvloed worden door wethouders en raadsleden te binden aan kernen en aanwezig te laten zijn bij georganiseerde activiteiten. Vanuit de gemeentelijke organisatie kan er meer aandacht komen voor wijk- en buurtgericht werken. Stimuleer het ontwikkelen van dorpsraden die de eigen belangen organiseren, waardoor het geluid van de burger gehoord wordt. Geef de dorpsraden een podium bij de gemeenteraad. Voorzieningen in kleine kernen kunnen onder druk komen te staan. Eigenheid kan behouden worden als organisaties elkaar opzoeken. Harmoniseren van het subsidiebeleid en accommodatiebeleid voor clubs en verenigingen kan bereikt worden door gezamenlijk beleid te maken, bijvoorbeeld dat de tarieven voor alle partijen niet zullen stijgen. Ook zonder nieuwe vorm van bestuurlijke samenwerking of fusie zullen voorzieningen veranderen. Stel de vraag hoelang een goede dienstverlening vol te houden is. 33/52

35 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Hoofdstuk 7 Kansen en kwetsbaarheden van samenwerken en samenvoegen In dit hoofdstuk wordt de balans opgemaakt op basis van de voorgaande beschrijvingen van de uitgangssituatie, ontwikkelingen, uitgangspunten en ervaringen elders. De uitgangspunten voor de bestuurlijke toekomst 8 die zijn onderschreven door de Stuurgroep OBT staan hierbij steeds centraal. Per uitgangspunt wordt nagegaan wat de sterkten en zwakten, barrières en bouwstenen, kansen en kwetsbaarheden zijn. Dat gebeurt in een aantal stappen: 1) In de eerste stap wordt nagegaan in welke mate een optie (samenwerken of samenvoegen) kan voldoen aan de gestelde uitgangspunten. 2) De tweede stap onderzoekt of de bestaande bestuurlijke praktijk (uitgangssituatie) hier bouwstenen voor levert of barrières voor opwerpt. 3) In de derde en laatste stap wordt aan de hand hiervan voor elke optie een oordeel gegeven over de mate waarin het mogelijk is dat deze aan de uitgangspunten kan voldoen. Daarmee wordt over iedere optie een afgewogen oordeel gegeven, die de politieke meningsvorming hierover kan ondersteunen. 7.1 Samenwerking met doorzettingsmacht Samenwerking met doorzettingsmacht 9 richt zich vooral op de beleidsterreinen Ruimte, Economie, Landschap, Sociaal en Integrale veiligheid, die nu al bij het SOHW zijn ondergebracht. Daarnaast ligt het voor de hand deze samenwerking uit te breiden met alle andere taken die nu (buiten SOHW om) in regionaal verband worden uitgevoerd. Dit behelst de overdracht van geld en ambtelijke capaciteit. Niet alleen strategische beleidscapaciteit, maar ook uitvoerende capaciteit. De ingangsdatum van de regionale samenwerking is uiterlijk de aanvang van de nieuwe bestuurlijke periode (dus uiterlijk na de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2018). Deze samenwerking wordt vormgegeven met een gemeenschappelijke regeling waarvan het dagelijks bestuur wordt samengesteld uit collegeleden en het algemeen bestuur wordt gevormd door een regioraad (waarin alle raadsfracties zijn vertegenwoordigd). Binnen de regioraad vindt besluitvorming plaats via een gekwalificeerde meerderheid. Het stemgewicht van ieder lid is gebaseerd op de door zijn/haar fractie verkregen stemmen bij de laatstgehouden gemeenteraadsverkiezingen. Ten opzichte van de huidige situatie vindt besluitvorming meer regionaal en minder lokaal plaats. Alles wat regionaal wordt opgepakt verdwijnt van de lokale agenda s. Maar de raadsfracties blijven er altijd bij betrokken: of in de regioraad of in de eigen raad. Lokale accenten kunnen tijdens het regionale besluitvormingsproces worden ingebracht. Er is geen afstemming meer nodig in de pfo s: per dossier is er een regionale portefeuillehouder. Deze regionale portefeuillehouder legt verantwoording af in de regioraad en zo nodig ook in de afzonderlijke gemeenteraden. Door de regionalisering zal het gemeentebestuur van karakter veranderen: het accent komt meer te liggen op het beheer van de leefomgeving. De lokale dorpsstructuur (eigenheid en de korte afstand tussen inwoners en raadsleden e.d.) blijft intact. 8 De uitgangspunten zijn zoals eerder aangegeven gebaseerd op gesprekken met gemeenteraden, burgemeesters, wethouders, griffiers, gemeentesecretarissen, maatschappelijke partners en op de burgerpeiling. 9 Deze beschrijving is een korte samenvatting van een modellenbeschrijving die een tijdelijke werkgroep uit de Stuurgroep OBT heeft opgesteld. Zie bijlage. 34/52

36 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Er ontstaat een nieuw bestuurlijk orgaan met eigen bevoegdheden en een eigen ambtelijk apparaat. Hierdoor blijft er minder ambtelijke capaciteit achter in de verschillende gemeenten. De vorming van een extra bestuur zal wat extra kosten met zich meebrengen. Het valt niet precies te becijferen hoeveel precies. Er moeten nog keuzes worden gemaakt ten aanzien van de exacte scheiding tussen wat regionaal wordt opgepakt en wat lokaal blijft. Per beleidsterrein moeten spelregels worden ontwikkeld over welke taken/bevoegdheden wel of niet worden overgedragen. Ook moet worden bezien of voorzieningen een lokaal of regionaal karakter hebben en of het subsidiebeleid lokaal of regionaal moet worden opgepakt. Slagvaardig gemeentebestuur Door taken, bevoegdheden en ambtelijke capaciteit naar het regiobestuur over te dragen worden gemeenten slagvaardiger op de gebieden ruimte, economie, landschap, samenleving en integrale veiligheid. Met deze krachtenbundeling wordt niet alleen de slagkracht vergroot op het gebied van Hoeksche Waardse aangelegenheden, maar kan ook de lokale slagkracht worden vergroot. Gemeenten kunnen zich immers nu meer richten op zaken die in hun gemeente spelen, indien nodig met ondersteuning van het regiobestuur. Tegenover deze sterke punten van samenwerking staat ook een belangrijk zwak punt: wat lokaal en regionaal moet worden opgepakt is ook op de genoemde beleidsterreinen nooit helemaal precies af te bakenen. Hierdoor zullen altijd enige competentieconflicten bestaan. Naast sterke punten heeft samenwerking dus ook zwakke punten. Of en in welke mate die zich voordoen hangt voor een deel af van de bestaande situatie in de Hoeksche Waard. Ook hier is het beeld gemengd: er zijn bouwstenen voor samenwerking met doorzettingsmacht, maar ook barrières. Bouwstenen worden geleverd door de Hoeksche-Waardse fractieoverleggen die met het OBT-traject zijn ontstaan en door het regionale raadsledenoverleg ROHW. Raadsleden hebben hier geleerd hun lokale belangen te verbinden met de belangen van de Hoeksche waard. De bestuurlijke praktijk levert echter ook barrières op voor slagvaardige samenwerking: zoals dit onderzoek en het ERS laten zien, zitten lokale belangen de slagvaardige aanpak van Hoeksche Waardse belangen vaak in de weg. Het eindoordeel luidt dat samenwerking wat betreft slagvaardigheid vooral kwetsbaarheden kent. De kans op competentieconflicten tussen gemeenten en regiobestuur is betrekkelijk groot. Ook omdat het gelet op ervaringen uit het verleden onzeker is of de cultuuromslag gerealiseerd kan worden die voor samenwerking nodig is. Behoud en versterking leefbaarheid dorpen Voor het kunnen bereiken van dit uitgangspunt heeft samenwerking zeer sterke troeven in handen. Door het voorzieningen- en woningaanbod in de dorpen regionaal af te stemmen zijn gemeenten beter in staat om de leefbaarheid van hun dorpen te versterken en te behouden. Ook geeft de regionale bundeling van ambtelijke capaciteit hen meer mogelijkheden om dat te doen. Om deze sterke punten te kunnen realiseren moeten wel enige barrières worden overwonnen. Gemeenten zijn nu nog sterk gericht op het behoud van de leefbaarheid van hun eigen dorpen, maar zijn vaak niet in staat om de lastige keuzes te maken die hiervoor nodig zijn (vooral over voorzieningen). Ook regionale afstemming op dit terrein komt nu nog moeilijk van de grond. De conclusie is daarom dat samenwerking voor dit uitgangspunt zowel kansen als kwetsbaarheden biedt. Met een regiobestuur zijn er meer mogelijkheden om lastige keuzes te maken op het gebied van de leefbaarheid dorpskernen, maar tegelijkertijd is het onzeker of het regiobestuur daarvoor van de gemeenten de benodigde ruimte krijgt. 35/52

37 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Versterking ruimtelijk-economische structuur Hoeksche Waard De bevoegdheden, taken en beleidscapaciteit die met samenwerking gebundeld worden, bieden zeer veel mogelijkheden om de ruimtelijk-economische structuur van de Hoeksche Waard te versterken. Vooral omdat het te vormen regiobestuur zich vooral hierop zal gaan richten. De bestaande praktijk biedt voor het realiseren van deze mogelijkheden niet alleen bouwstenen, maar zorgt ook voor ook barrières. Er kan worden voortgebouwd op de bestaande SOHW-beleidsplannen én op de maatschappelijke steun van het Pact van de Waard voor een regionale aanpak van de ruimtelijke en economische structuur van de Hoeksche Waard. Hiertegenover staat ook een flinke hindernis die moet worden overwonnen: in de huidige situatie gaan bij discussies over ruimte en economie gemeentelijke belangen vaak gezamenlijke regionale belangen. Het slotoordeel is daarom genuanceerd: samenwerking biedt voor dit uitgangspunt zowel kansen als kwetsbaarheden. Enerzijds kan worden voortgebouwd op bestaand beleid van het SOHW en de afspraken uit het Pact van de Waard. Anderzijds blijft er in het regionaal bestuur een afweging tussen lokale belangen en regionale belangen; de kans bestaat dat deze elkaar gaan verdringen. Maatwerk voor buurten, dorpen en wijken Met samenwerking krijgen gemeenten veel meer mogelijkheden om maatwerk te leveren voor buurten, dorpen en wijken. Niet alleen omdat gemeenten door hun nieuwe rol zich meer op dit sublokale niveau kunnen richten, maar ook omdat de regio hen daarbij met capaciteit en middelen kan ondersteunen. Verder kan het regionale beleid door de gemeenten op maat worden gesneden voor de buurten, dorpen en wijken. De huidige praktijk levert hiervoor bouwstenen én barrières: gemeenten zijn weliswaar sterk gericht op dorpskernen, maar hebben niet altijd de middelen om maatwerk te bieden. Als de balans wordt opgemaakt biedt samenwerking voor dit uitgangspunt vooral kansen. Met ondersteuning van de regio hebben gemeenten meer mogelijkheden om hun beleid af te stemmen op ontwikkelingen in dorpen. Democratische invloed inwoners Wat betreft de democratische invloed van inwoners biedt samenwerking veel mogelijkheden. Er is immers veel ruimte om inwoners invloed te laten hebben op het beleid ten aanzien van de dorpen en de gemeente, terwijl er ook mogelijkheden zijn om gemeenteraadsleden via een regioraad invloed te geven op zaken die de Hoeksche Waard als geheel aangaan. Hiervoor moeten wel enige barrières worden overwonnen. Inwoners zijn nu nog ontevreden over hun democratische invloed bij het dorpskernenbeleid. Dat betekent dat de bestuurscultuur in dat opzicht moet worden veranderd. Verder is de betrokkenheid van gemeenteraadsleden bij Hoeksche Waard nu nog gering. Dat terwijl er voor een vitale regionale democratie juist nodig is dat raadsleden de lokale en regionale belangen met elkaar weten te verbinden. Samenwerking houdt wat het democratie-uitgangspunt betreft daarom kansen én kwetsbaarheden in. Er zijn veel mogelijkheden om de lokale democratie te versterken, maar het is onduidelijk of er een sterke regionale democratie tot ontwikkeling kan komen. Structurele versterking ambtelijke capaciteit Voor de structurele versterking van de ambtelijke capaciteit heeft deze optie zeer veel te bieden. Door het samenbrengen van beleids- en uitvoeringscapaciteit op de beleidsterreinen ruimte, economie, landschap, sociaal en integrale veiligheid kan deze optimaal worden ingezet en ontstaan er mogelijkheden om op deze terreinen specialistische expertises te ontwikkelen. 36/52

38 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Hierbij kan worden voortgebouwd op de huidige ervaring met ambtelijke samenwerking in SOHW-verband en daarbuiten. Tegenover deze bouwstenen staan enige barrières: ambtelijke capaciteit is nu nog verdeeld over vijf gemeenten en het SOHW, terwijl die straks meer geconcentreerd zal moeten worden. Al met al biedt samenwerking voor dit uitgangspunt vooral kansen: het biedt mogelijkheden om de betrokken ambtelijke capaciteit samen te voegen en optimaal toe te delen aan de beleidsdoelen. Toegesneden op participerende overheid Samenwerking biedt redelijk veel mogelijkheden om het bestuur toe te snijden op de participerende overheid: een manier van besturen waarbij ruimte wordt gegeven aan initiatieven van (dorps)bewoners, clubs, verenigingen, instellingen en bedrijven. Met de vorming van een regiobestuur kan beter worden ingespeeld op Hoeksche Waardse initiatieven, terwijl gemeenten kunnen inspelen op lokale initiatieven. Het regiobestuur kan die lokale initiatieven met elkaar verbinden en waar nodig regionale afwegingen maken. Dat sterke punt van samenwerking houdt tevens ook een zwakte in: er zullen enige afstemmingsproblemen ontstaan tussen gemeenten en het regiobestuur. De huidige bestuurlijke praktijk levert voor dit uitgangspunt vooral barrières op: gemeenten en het SOHW hebben niet veel ervaring met het ondersteunen en faciliteren van maatschappelijke initiatieven (participerende overheid). De slotsom is dat samenwerking voor de participerende overheid zowel kansen als kwetsbaarheden biedt. Een regiobestuur biedt kansen om een participerende overheid te ontwikkelen, maar omdat overheden hier weinig ervaring mee hebben en omdat afstemmingsproblemen tussen gemeenten en regio op de loer liggen, is het onzeker of dat lukt. Gezonde gemeentefinanciën Voor het gezond houden van de gemeentefinanciën heeft samenwerking veel mogelijkheden. Het bundelen van bestuurlijke bevoegdheden en ambtelijke capaciteit brengt allerlei efficiencyvoordelen met zich mee; verder maakt samenwerking het mogelijk om de financiële risico s van gemeenten beter te delen en tekorten op de grondexploitatie te verevenen. Hiertegenover staat dat een gelaagd bestuur van regio en gemeenten wel structureel extra kosten met zich meebrengt. Voor gezonde gemeentefinanciën levert de bestaande situatie vooral bouwstenen. Er zijn geen grote financiële risico s voor gemeenten op korte termijn en verder zijn er in dit opzicht geringe verschillen tussen gemeenten. Concluderend biedt samenwerking kansen voor het gezond houden van de gemeentefinanciën: door samenwerking kan de financiële positie worden behouden of versterkt zonder extra te hoeven bezuinigen. Krachtig partnerschap met buurten, dorpen, wijken Samenwerking geeft gemeenten redelijk veel mogelijkheden om een krachtige partner te zijn voor inwoners, clubs, verenigingen en andere organisaties in buurten, dorpen en wijken. Door hun nieuwe rol zullen gemeenten juist meer gericht zijn op buurten, dorpen en wijken. Met de steun van een regionaal bestuur hebben gemeenten hun maatschappelijke partners verder meer te bieden, al moeten hiervoor soms wel afstemmingsproblemen tussen gemeenten en regio worden overwonnen. Hierbij kan niet worden voortgebouwd op de bestaande bestuurlijke praktijk, integendeel. Het partnerschap met buurten, dorpen en wijken is nu nog zwak; regionale samenwerking om dit partnerschap te kunnen versterken is nog afwezig. 37/52

39 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Als de balans wordt opgemaakt, levert samenwerking op dit punt vooral kansen op: gemeenten kunnen door hun nieuwe rol het partnerschap met dorpen verstevigen, eventueel met ondersteuning van het regiobestuur. Krachtig partnerschap met bedrijven en instellingen Regionaal bestuur biedt veel mogelijkheden om een krachtig partnerschap met bedrijven en instellingen te ontwikkelen, vooral omdat deze bedrijven en instellingen veelal op regionaal (Hoeksche Waard-)niveau actief zijn. De bestaande praktijk levert hiervoor bouwstenen: met het Pact van de Waard heeft zich al een partnerschap gevormd rondom regionale opgaven. Voor een sterk partnerschap met bedrijven en instellingen biedt samenwerking vooral kansen: het partnerschap met bedrijven en instellingen kan via het regiobestuur worden verstevigd. Krachtig partnerschap met medeoverheden De mogelijkheden van samenwerking op dit punt leveren een gemengd beeld op. Door intensief samen te werken kan de Hoeksche Waard als eenheid naar buiten treden in interbestuurlijke overleggen, maar het probleem is dat een regio hier niet dezelfde status heeft als een gemeente. De Hoeksche Waard zal hierdoor bij dit soort overleggen altijd wat minder gewicht in de schaal kunnen leggen dan op grond van haar inwonertal gerechtvaardigd zou zijn. Daarbij komt dat de bestaande praktijk hiervoor alleen barrières opwerpt. Zoals in vorige hoofdstukken is aangegeven, is het partnerschap met medeoverheden nu nog zwak, vooral op ruimtelijk-economische dossiers, ook door het ontbreken van een grote centrumgemeente die naar buiten toe het gezicht van de regio is. Voor een sterk partnerschap met andere overheden levert samenwerking vooral kwetsbaarheden op. Met samenwerking zal de Hoeksche Waard geen sterkere positie krijgen aan interbestuurlijke onderhandelingstafels. Gemeentelijke lasten gemiddeld op hetzelfde niveau De mogelijkheden om met samenwerking de gemeentelijke lasten gemiddeld op ongeveer hetzelfde niveau te houden zijn redelijk groot. Zoals eerder gezegd levert samenwerking efficiencyvoordelen en mogelijkheden tot verevening van financiële risico s op, al brengt een regiobestuur wel extra kosten met zich mee. Voor het kunnen bereiken van dit uitgangspunt biedt de bestaande praktijk genoeg bouwstenen: de gemeentelijke lasten zijn relatief laag, terwijl het verschil in lastendruk tussen gemeenten klein is. Samenwerking levert voor dit uitgangspunt kansen op. Door efficiencyvoordelen en mogelijkheden tot risicoverevening is het mogelijk de gemeentelijke lasten ongeveer op hetzelfde niveau te houden. Bereikbaarheid en kwaliteit dienstverlening Samenwerking biedt op dit punt het beste van twee werelden: behoud van fysieke bereikbaarheid van dienstverlening via gemeenten met een versterkte kwaliteit in het regionaal bestuur. De mogelijkheden zijn daarmee zeer groot. Toch levert de bestaande praktijk hiervoor niet alleen bouwstenen, maar zorgt die ook voor enige barrières. De bereikbaarheid en kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening wordt nu goed gewaardeerd, maar dit staat door ambtelijke kwetsbaarheden soms wel wat onder druk. Samenwerking biedt voor de bereikbaarheid en kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening alleen kansen op: met samenwerking kunnen ambtelijke kwetsbaarheden op de samenwerkingsonderdelen worden verminderd en kan de kwaliteit van de dienstverlening toenemen. 38/52

40 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Maatwerk De mogelijkheid om bij de dienstverlening maatwerk te leveren zijn bij samenwerking groot. Gemeenten hebben met steun van de regio meer mogelijkheden om goed in te kunnen spelen op vragen en wensen van inwoners, organisaties, instellingen en bedrijven. Daarbij kan worden voortgebouwd op de bestaande praktijk in gemeenten, waarbij het vinden van maatwerkoplossingen centraal staat. Hiertegenover staat dat gemeenten nu niet altijd de mogelijkheid hebben om die maatwerkoplossingen uiteindelijk ook te realiseren. De verwachting is gerechtvaardigd dat samenwerking op dit punt kansen biedt: met regionale samenwerking zullen gemeenten beter in staat zijn om lokale maatwerkoplossingen te realiseren. Ondersteunende rol richting maatschappelijke partners Dienstverlening betekent ook het kunnen ondersteunen van maatschappelijke partners door op te treden als informatiemakelaar, netwerker of faciliteerder. De mogelijkheden hiervoor van samenwerking zijn redelijk groot. Het regiobestuur kan inspelen op Hoeksche Waardse initiatieven, terwijl gemeenten kunnen inspelen op lokale initiatieven, al is er hierbij wel enig gevaar voor afstemmingsproblemen. De bestaande praktijk levert voor het kunnen ontwikkelen van deze ondersteunende rol vooral barrières op. Zoals eerder is aangegeven is het partnerschap met gemeentelijke clubs en verenigingen en regionale bedrijven en instellingen nog zwak. Afsluitend kan worden geconcludeerd dat samenwerking op dit punt kansen én kwetsbaarheden heeft. Het regiobestuur geeft gemeenten mogelijkheden om een ondersteunende rol te spelen voor maatschappelijke partners. Omdat zij hier weinig ervaring mee hebben en omdat afstemmingsproblemen tussen gemeenten en regio op de loer liggen, is het onzeker of dat lukt. 7.2 Samenvoeging Met samenvoeging ontstaat er een nieuwe gemeente met circa inwoners die in 17 dorpen wonen. De gemeente wordt bestuurd door een gemeenteraad met 37 raadsleden (art. 8 Gemeentewet) en een college van burgemeester en wethouders met ten hoogste 7 wethouders (art. 36 Gemeentewet). Ingangsdatum van de nieuwe gemeente is uiterlijk de aanvang van de nieuwe bestuurlijke periode (dus uiterlijk na de uitgestelde gemeenteraadsverkiezingen van november 2018 per 1 januari 2019). 10 De nieuwe gemeente houdt zich met alle gemeentelijke taken en beleidsvelden bezig, zowel met beleidsvoorbereiding als met de uitvoering. De nieuwe gemeente heeft een gemeenteraad en college van burgemeester en wethouder; beide organen zijn autonoom in hun besluitvormingsbevoegdheden. Er is hierdoor sprake van eenduidig beleid met rechtstreeks gekozen volksvertegenwoordigers. Door de samenvoeging tot één gemeente komt alles onder één bestuurlijk orgaan, zowel regionale opgaven als de lokale/kernenopgaven. De gemeente heeft direct invloed op de inzet van eigen middelen en is flexibel bij bezuinigingen of wijziging in beleid. Sturing op alle middelen en taakvelden ligt bij één orgaan/gemeenteraad. De gemeentebegroting is leidend voor de gemeentelijke uitgaven. De hoogte daarvan wordt mede bepaald door het na te streven ambitieniveau van de nieuwe gemeente. 10 Deze beschrijving geeft een korte samenvatting van een modellenbeschrijving die een tijdelijke werkgroep uit de Stuurgroep OBT heeft opgesteld. Zie bijlage. 39/52

41 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Bij een grote en meerkernige gemeente is gebiedsgericht werken essentieel. De Hoeksche Waard kan worden opgedeeld in subgebieden, waaraan bijvoorbeeld (naar het voorbeeld van Goeree-Overflakkee) een wethouder wordt toegewezen. Dit kan ambtelijk worden ondersteund door gebiedsfunctionarissen aan te stellen. Na onderzoek en via de geleidelijkheid zou waar mogelijk en gewenst een dorpsraad kunnen worden ingesteld (maatwerk). Wel is het belangrijk om in ieder geval in de nieuwe begroting geld te reserveren voor dergelijke initiatieven. Wat betreft de dienstverlening door de nieuwe gemeente kan worden voortgebouwd op de Visie op dienstverlening Hoeksche Waardgemeenten (dd juli 2015). Hierin wordt een Klant Contact Centrum onderzocht. Aan de hand hiervan zal worden bezien hoe de dienstverlening het beste kan worden ingericht. De bestaande structuur van portefeuillehoudersoverleggen is niet meer nodig en komt te vervallen. Na keuze voor samenvoeging moet nog wel een aantal zaken worden uitgewerkt. Allereerst is dat de huisvesting van het bestuur en het ambtelijke apparaat. Een nieuw gemeentehuis en/of gemeentekantoor levert kostenbesparingen op (reistijd ambtenaren en bestuurders) en heeft ook in cultureel opzicht voordelen (ontwikkelen gezamenlijkheid), maar stuit ook op lastige keuzevraagstukken. Ook ten aanzien van de nieuwe gemeentenaam moet een keuze worden gemaakt, al ligt de naam Hoeksche Waard erg voor de hand. Andere punten waarover moet worden beslist zijn de nieuwe gemeentebegroting, de harmonisatie van beleid en de benoeming van de nieuwe gemeentesecretaris en raadsgriffier. Tot slot moet per gemeenschappelijke regeling (waaraan uitsluitend de vijf Hoeksche Waardse gemeenten deelnemen) worden bezien hoe deze moet worden vormgegeven. Deze kunnen een afdeling van de nieuwe gemeente worden, maar ze kunnen ook worden omgevormd tot een gemeentelijke bv. Slagvaardig gemeentebestuur Wat de slagvaardigheid van het gemeentebestuur betreft heeft een samenvoeging zeer veel te bieden. Door bevoegdheden en ambtelijke capaciteit in een nieuwe gemeente te bundelen komen beleid en uitvoering in één hand te liggen. Ook als ervoor gekozen wordt om met gebiedsgericht werken taken over te dragen aan dorpsorganisaties, blijft de toedeling van taken en verantwoordelijkheden helder en overzichtelijk. De besluitvormingsorganen van de samenvoegingsgemeente zijn autonoom in hun besluitvormingsbevoegdheden; er is sprake van eenduidig beleid. Bij het versterken van de slagvaardigheid door samenvoeging, kan worden voortgebouwd op de bestaande bestuurlijke praktijk. Er is sprake van goede bestuurlijke verhoudingen in alle gemeenten. Verder hebben raadsleden in Hoeksche Waardse-fractieoverleggen en in de ROHW geleerd lokale tegenstellingen te overbruggen. Voor de slagvaardigheid van het gemeentebestuur biedt een samenvoeging veel kansen. Een samenvoegingsgemeente zal in staat zijn om belangrijke keuzes te maken en die te realiseren. Behoud en versterking leefbaarheid dorpen De mogelijkheden om de leefbaarheid van dorpen te behouden en versterken zijn bij samenvoeging zeer sterk. Allereerst heeft een grotere gemeente meer mogelijkheden om voorzieningen voor de dorpen te ontwikkelen of te ondersteunen. Omdat de nieuwe gemeente alle 17 dorpen omvat, is het verder ook beter mogelijk om het voorzieningen- en woningaanbod in de dorpen op elkaar af te stemmen. Tot slot is een grotere gemeente beter in staat om bij andere overheden steun te krijgen voor het behoud van de leefbaarheid van dorpen. Om deze sterke punten te kunnen realiseren, moeten wel enige barrières worden overwonnen. 40/52

42 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Gemeenten zijn nu nog sterk gericht op het behoud van de leefbaarheid van hun eigen dorpen, maar zijn vaak niet in staat om de lastige keuzes te maken die hiervoor nodig zijn (vooral over voorzieningen). Toch kan ook worden voortgebouwd op enkele bouwstenen: in Hoeksche Waard-fractieoverleggen en in ROHW-verband ontstaat meer begrip voor de problematieken in dorpen. Concluderend kan worden gesteld dat samenvoeging voor dit uitgangspunt vooral kansen biedt. Er zijn meer mogelijkheden om de leefbaarheid van de dorpskernen in onderlinge samenhang te versterken en hiervoor steun te vinden bij andere overheden. Versterking ruimtelijk-economische structuur HW Samenvoeging biedt zeer veel mogelijkheden om de ruimtelijk-economische structuur van de Hoeksche Waard te versterken. Niet alleen omdat een samenvoegingsgemeente de gehele Hoeksche Waard omvat, maar ook omdat zo n gemeente door de bundeling van beleids- en uitvoeringscapaciteit meer mogelijkheden heeft om een daadkrachtig beleid op dit terrein te voeren. Verder is een grotere gemeente ook beter in staat om bij andere overheden (financiële) steun te verwerven voor het versterken van de ruimtelijk-economische structuur van het gebied. Daarbij kan worden voortgebouwd op de bestaande SOHW-beleidsplannen én op de maatschappelijke steun van het Pact van de Waard voor een aanpak van de ruimtelijke en economische structuur van de Hoeksche Waard. De slotsom luidt dat samenvoeging voor het versterken van de ruimtelijkeconomische structuur kansen biedt. De besluitvorming over de ruimtelijkeconomische structuur komt in één hand en er zijn meer mogelijkheden om hiervoor steun bij andere overheden te vinden. Maatwerk voor buurten, dorpen en wijken Anders dan soms weleens wordt gedacht, heeft een samenvoegingsgemeente veel mogelijkheden om maatwerkoplossingen te bieden voor buurten, dorpen en wijken. Voorwaarde daarvoor is wel dat de gemeente voor een vorm van gebiedsgericht werken kiest. Op die manier kunnen de extra capaciteit en middelen van een grotere gemeente ten goede komen aan de buurten, dorpen en wijken. Hierbij kan worden voortgebouwd op de huidige praktijk, al zijn er ook wat hindernissen te overwinnen. Gemeenten zijn namelijk sterk gericht op hun dorpskernen, maar zijn niet altijd de sterke speler die maatwerk kan bieden. De conclusie luidt dat samenvoeging voor het leveren van maatwerk kansen biedt: een samenvoegingsgemeente heeft meer mogelijkheden om haar beleid en uitvoering af te stemmen op ontwikkelingen in dorpen. Democratische invloed inwoners Voor de democratische invloed van inwoners heeft een samenvoeging betrekkelijk veel te bieden. Omdat het aantal raadsleden afneemt, moeten zij meer inwoners vertegenwoordigen, maar hiertegenover staat dat zij wel meer invloed hebben op Hoeksche Waardse aangelegenheden. Verder zijn er mogelijkheden om inwoners via dorpsraden of dorpsverenigingen meer invloed te geven. Om dit te kunnen realiseren, moeten er wel enige barrières worden overwonnen. De democratische invloed van inwoners bij het dorpskernenbeleid wordt nog als onvoldoende beoordeeld en verder is de betrokkenheid van gemeenteraden bij de Hoeksche Waard nog gering. Al met al moet worden geconcludeerd dat een samenvoeging voor de democratische invloed van inwoners zowel kansen als kwetsbaarheden heeft. De gemeenteraad krijgt meer zeggenschap over Hoeksche Waardse aangelegenheden, maar het is onduidelijk of inbreng van inwoners via de dorpsraden kan worden vergroot. 41/52

43 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Structurele versterking ambtelijke capaciteit De mogelijkheden van samenvoeging op dit punt zijn zeer groot: door de bundeling van beleids- en uitvoeringscapaciteit kan deze optimaal worden ingezet en ontstaan er mogelijkheden om specialistische expertises te ontwikkelen. Daarbij kan worden voortgebouwd op de bestaande praktijk: ambtenaren van verschillende gemeenten werken al veel samen, in SOHW-verband en daarbuiten. Voor de versterking van de ambtelijke capaciteit biedt samenvoeging veel kansen: met de vorming van een grotere ambtelijke organisatie kan de ambtelijke capaciteit beter worden ingezet en is er meer ruimte voor specialismen. Toegesneden op participerende overheid Een samenvoeging heeft veel te bieden voor de ontwikkeling van een participerende overheid die ruimte geeft aan initiatieven van (dorps)bewoners, clubs, verenigingen, instellingen en bedrijven. Een samenvoegingsgemeente kan inspelen op initiatieven op het niveau van de Hoeksche Waard en op het niveau van de dorpen, zeker als er gekozen wordt voor vormen van gebiedsgericht werken. De huidige bestuurlijke praktijk levert voor dit uitgangspunt vooral barrières op: gemeenten en het SOHW hebben niet veel ervaring met het ondersteunen en faciliteren van maatschappelijke initiatieven. Voor het kunnen realiseren van dit uitgangspunt levert een samenvoeging zowel kansen als kwetsbaarheden op. Een samenvoegingsgemeente biedt kansen om een participerende overheid te ontwikkelen, maar omdat bestuurders hier weinig ervaring mee hebben, is het onzeker of dat lukt. Gezonde gemeentefinanciën Voor het gezond houden van de gemeentefinanciën biedt een samenvoeging redelijk wat mogelijkheden. Behalve efficiencyvoordelen ontstaan er ook mogelijkheden om bestaande financiële kwetsbaarheden aan te pakken. We moet worden opgemerkt dat een samenvoeging incidenteel enige frictiekosten met zich meebrengt. Voor gezonde gemeentefinanciën kan worden voortgebouwd op de bestaande praktijk: er zijn grote financiële risico s voor gemeenten op korte termijn; verder zijn de verschillen tussen gemeenten op financieel gebied gering. Samenvattend kan worden gesteld dat een samenvoegingsgemeente kansen biedt voor het gezond houden van de gemeentefinanciën: de financiële positie wordt behouden of versterkt zonder extra te hoeven bezuinigen. Krachtig partnerschap met buurten, dorpen, wijken Voor het ontwikkelen van een partnerschap met buurten, dorpen, wijken heeft een samenvoeging redelijk veel mogelijkheden. Een samenvoegingsgemeente heeft de dorpen immers meer ambtelijke capaciteit te bieden en kan met vormen van gebiedsgericht werken goed inspelen op wat daar leeft en speelt. Wel moeten hiervoor enige barrières worden overwonnen: het partnerschap met buurten, dorpen en wijken is nu nog betrekkelijk zwak. Een samenvoeging houdt voor dit uitgangspunt zowel kansen als kwetsbaarheden in: de gemeente kan inzetten op partnerschap met dorpen; of gebiedsgerichte aanpak van de grond komt is onzeker. Krachtig partnerschap met bedrijven en instellingen Een samenvoegingsgemeente heeft zeer veel mogelijkheden om een krachtige partner te zijn voor bedrijven en instellingen. Niet alleen omdat veel bedrijven en instellingen al op het niveau van de Hoeksche Waard actief zijn, maar ook omdat een grotere gemeente hun meer te bieden heeft. Voor dit partnerschap kan worden voortgebouwd op het Pact van de Waard. 42/52

44 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Voor dit uitgangspunt biedt samenvoeging veel kansen: met een samenvoegingsgemeente kan het partnerschap met bedrijven en instellingen worden verstevigd. Krachtig partnerschap met medeoverheden Een samenvoeging heeft zeer veel mogelijkheden voor het versterken van het partnerschap met medeoverheden. Een samenvoegingsgemeente kan door haar grotere bevolkingsomvang meer gewicht in de schaal leggen bij interbestuurlijke overleggen. De belangen van de Hoeksche Waard kunnen zo beter voor het voetlicht worden gebracht. Daarvoor moeten wel enige barrières worden overwonnen. Het partnerschap met medeoverheden is nu nog zwak, vooral op ruimtelijk-economische dossiers, ook door het ontbreken van een grote gemeente die naar buiten toe het gezicht van de regio is. De Hoeksche Waard staat daardoor nog niet sterk op de kaart bij andere overheden. Voor het kunnen realiseren van dit uitgangspunt biedt een samenvoeging veel kansen: een samenvoegingsgemeente kan een sterkere positie krijgen aan interbestuurlijke onderhandelingstafels. Gemeentelijke lasten gemiddeld op hetzelfde niveau De hoogte van de gemeentelijke lasten hangt natuurlijk vooral af van de politieke leuzes die de gemeenteraad maakt. Een samenvoeging leidt in ieder geval niet tot een verhoging van die lasten. Integendeel, de gemeentelijke lasten kunnen juist op hetzelfde niveau blijven, vooral door efficiencyvoordelen en mogelijkheden om financiële kwetsbaarheden aan te pakken. Zoals eerder gezegd moet er wel rekening worden gehouden met tijdelijke frictiekosten, maar die hoeven niet per se tot een lastenverhoging te leiden. De bestaande praktijk levert hiervoor vooral bouwstenen: de gemeentelijke lasten zijn relatief laag en het verschil in lastendruk tussen gemeenten is gering. Een samenvoeging biedt op dit punt vooral kansen: door efficiencyvoordelen kunnen de gemeentelijke lasten ongeveer gelijk blijven. Bereikbaarheid en kwaliteit dienstverlening Een samenvoeging heeft voor de bereikbaarheid en kwaliteit van dienstverlening veel te bieden. Een grotere gemeente heeft meer mogelijkheden om nieuwe dienstverleningsconcepten te ontwikkelen en in te voeren die de bereikbaarheid van dienstverlening kunnen vergroten. Verder heeft het ambtelijk apparaat van een samenvoegingsgemeente meer ambtelijke capaciteit, wat de kwaliteit van de dienstverlening ten goede kan komen. De bestaande praktijk levert hiervoor niet alleen bouwstenen, maar zorgt ook voor enige barrières. De bereikbaarheid en kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening wordt nu goed gewaardeerd, maar staat door ambtelijke kwetsbaarheden soms wel wat onder druk. Al met al biedt een samenvoeging voor de kwaliteit en breekbaarheid van de dienstverlening vooral kansen: met samenvoeging kunnen ambtelijke kwetsbaarheden worden verminderd en kan de kwaliteit van de dienstverlening toenemen. Maatwerk De mogelijkheden om in een samenvoegingsgemeente bij de dienstverlening maatwerk te leveren zijn redelijk groot. Met samenvoeging heeft de gemeente meer capaciteit om in te spelen op vragen en wensen van inwoners, organisaties, instellingen en bedrijven. Daarvoor is wel nodig dat gekozen wordt voor een vorm van gebiedsgericht werken, zodat recht kan worden gedaan aan het eigen karakter van elk dorp. De bestaande praktijk levert hier zowel bouwstenen als barrières: gemeenten hebben veel aandacht voor maatwerkoplossingen, maar hebben niet altijd de mogelijkheid om die te realiseren. 43/52

45 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Concluderend kan worden gesteld dat samenvoeging voor het maatwerkuitgangspunt niet alleen kansen, maar ook kwetsbaarheden biedt. Een samenvoegingsgemeente heeft meer mogelijkheden om maatwerkoplossingen te realiseren, maar het is onzeker is of de hiervoor benodigde gebiedsgerichte aanpak van de grond komt. Ondersteunende rol richting maatschappelijke partners Dienstverlening betekent ook dat de gemeente als informatiemakelaar, netwerker of faciliteerder maatschappelijke partneers ondersteunt. Samenvoeging biedt hiervoor veel mogelijkheden. Met haar ambtelijke capaciteit heeft een samenvoegingsgemeente veel mogelijkheden om maatschappelijke partners te ondersteunen. Daarvoor moeten wel eerst barrières worden overwonnen. Zoals eerder gezegd is het partnerschap met gemeentelijke clubs en verenigingen en regionale bedrijven en instellingen nog betrekkelijk zwak. Samenvoeging biedt voor dit uitgangspunt zowel kansen als kwetsbaarheden. Enerzijds geeft regiobestuur de gemeenten mogelijkheden om een ondersteunende rol te spelen. Maar omdat ambtenaren hier betrekkelijk weinig ervaring mee hebben, is het onzeker of dat lukt. 44/52

46 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN 1. Samenwerken met doorzettingsmacht Uitgangspunten Sterkten en zwakten: in welke mate kan de optie voldoen aan de gestelde eisen? Bouwstenen en barrières: in welke mate helpt of hindert de bestaande situatie daarbij? Kansen en kwetsbaarheden: hoe realistisch is het dat de optie aan de gestelde eisen gaat voldoen? Bestuur Slagvaardig gemeentebestuur Gemengd beeld: slagvaardigheid door bundeling bevoegdheden en capaciteit op de betrokken beleidsterreinen; problemen omdat strikte scheiding regionale en lokale taken lastig is. Bouwstenen én barrières: raadsleden overbruggen lokale tegenstellingen in HW-fractieoverleggen en ROHW; bij regionale samenwerking is meer aandacht voor lokale belangen dan voor regionale belangen. Kwetsbaarheden: het is onzeker of cultuuromslag gerealiseerd wordt die voor samenwerking nodig is. Kans op competentieconflicten tussen gemeenten en regiobestuur. Behoud en versterking leefbaarheid dorpen Zeer sterk: met regionale afstemming voorzieningen- en woningaanbod kunnen gemeenten de leefbaarheid van hun dorpen beter versterken en behouden. Barrières: gemeenten zijn sterk gericht op het behoud van leefbaarheid van eigen dorpen, maar zijn niet in staat om lastige keuzes te maken die hiervoor nodig zijn. Regionale afstemming komt moeilijk van de grond. Kansen én kwetsbaarheden: regio biedt meer mogelijkheden om lastige keuzes te maken t.b.v. leefbaarheid dorpskernen; het is onzeker of het regiobestuur daarvoor van de gemeenten de ruimte krijgt. Versterking ruimtelijkeconomische structuur HW Zeer sterk: met bundeling bevoegdheden op ruimtelijk-economisch terrein kan de structuur van de HW worden versterkt. Bouwstenen én barrières: maatschappelijke steun voor regionale aanpak (Pact van de Waard); gemeentelijke belangen gaan meestal voor gezamenlijke regionale belangen. Kansen én kwetsbaarheden: er kan worden voortgebouwd op bestaand beleid regio en Pact van de Waard; er blijft een afweging tussen lokale belangen en regionale belangen die elkaar kunnen gaan verdringen. Maatwerk voor buurten, dorpen en wijken Sterk: regionaal beleid kan door gemeenten voor elk dorp op maat worden gesneden. Bouwstenen én barrières: gemeenten zijn sterk gericht op dorpskernen, maar zijn niet de sterke speler die maatwerk kan bieden. Kansen: met ondersteuning van de regio hebben gemeenten meer mogelijkheden om hun beleid af te stemmen op ontwikkelingen in dorpen. Democratische invloed inwoners Redelijk sterk: veel ruimte voor invloed op beleid t.a.v. dorpen en de gemeenten; mogelijkheden om raden via ROHW meer invloed te geven. Barrières: democratische invloed inwoners bij dorpskernbeleid wordt als onvoldoende beoordeeld; betrokkenheid gemeenteraden bij de HW is gering. Kansen én kwetsbaarheden: mogelijkheden om lokale democratie te versterken; het is onduidelijk of de regionale democratie kan worden versterkt. 45/52

47 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Uitgangspunten Sterkten en zwakten: in welke mate kan de optie voldoen aan de gestelde eisen? Bouwstenen en barrières: in welke mate helpt of hindert de bestaande situatie daarbij? Kansen en kwetsbaarheden: hoe realistisch is het dat de optie aan de gestelde eisen gaat voldoen? Ambtelijke organisatie Structurele versterking ambtelijke capaciteit Zeer sterk: door samenbrengen beleids- en uitvoeringscapaciteit op betrokken beleidsterreinen kan deze optimaal worden ingezet. Bouwstenen én barrières: in HW is veel ervaring met ambtelijke samenwerking; ambtelijke capaciteit is nu verdeeld over 5/6 organisaties. Kansen: samenwerking biedt mogelijkheden om betrokken ambtelijke capaciteit samen te voegen en optimaal toe te delen aan de beleidsdoelen. Toegesneden op participerende overheid Redelijk sterk: regiobestuur kan inspelen op HWinitiatieven terwijl gemeenten kunnen inspelen op lokale initiatieven; wel gevaar voor afstemmingsproblemen. Barrières: gemeenten en SOHW hebben niet veel ervaring met het ondersteunen en faciliteren van maatschappelijke initiatieven (participerende overheid). Kansen én kwetsbaarheden: regiobestuur biedt kansen om een participerende overheid te ontwikkelen. Omdat overheden hier weinig ervaring mee hebben en omdat afstemmingsproblemen tussen gemeenten en regio op de loer liggen, is het onzeker of dat lukt. Gezonde gemeentefinanciën Sterk: efficiencyvoordelen en mogelijkheden tot risico-verevening; gelaagd bestuur brengt wel structureel extra kosten met zich mee. Bouwstenen: geen grote financiële risico s voor gemeenten op korte termijn, geringe verschillen tussen gemeenten. Kansen: door samenwerking kan financiële positie worden behouden of versterkt zonder extra te hoeven bezuinigen. Partner Krachtig partnerschap met buurten, dorpen, wijken Redelijk sterk: door samen te werken hebben gemeenten meer mogelijkheden om in te spelen op ontwikkelingen in buurten, dorpen en wijken. Barrières: partnerschap met buurten, dorpen en wijken nu nog zwak; regionale samenwerking om dit partnerschap te kunnen versterken is afwezig. Kansen: gemeenten kunnen door hun nieuwe rol het partnerschap met dorpen verstevigen, evt. met ondersteuning van het regiobestuur. Krachtig partnerschap met bedrijven en instellingen Sterk: regionaal bestuur kan krachtig partnerschap met bedrijven en instellingen ontwikkelen. Bouwstenen: partnerschap met bedrijven en instellingen rondom regionale opgaven (Pact van de Waard). Kansen: partnerschap met bedrijven en instellingen kan via het regiobestuur worden verstevigd. Krachtig partnerschap met medeoverheden Gemengd beeld: HW treedt als eenheid naar buiten in interbestuurlijk overleg; probleem is dat regio hier niet dezelfde status heeft als gemeente. Barrières: partnerschap met medeoverheden is nu nog zwak, vooral op ruimtelijk-economische dossiers; ook door ontbreken grote gemeente die naar buiten toe het gezicht van de regio is. Kwetsbaarheden: met samenwerking zal de Hoeksche Waard geen sterkere positie krijgen aan interbestuurlijke onderhandelingstafels. Dienstverlener Gemeentelijke lasten gemiddeld op hetzelfde niveau Redelijk sterk: efficiencyvoordelen en mogelijkheden tot risico-verevening; regiobestuur brengt extra kosten met zich mee. Bouwstenen: gemeentelijke lasten zijn relatief laag, verschil in lastendruk gemeenten is gering. Kansen: door efficiencyvoordelen en mogelijkheden tot risicoverevening zullen gemeentelijke lasten ongeveer gelijk blijven. Bereikbaarheid en kwaliteit dienstverlening Zeer sterk: fysieke bereikbaarheid via gemeenten, versterkte kwaliteit in regio. Bouwstenen én barrières: bereikbaarheid en kwaliteit dienstverlening wordt goed gewaardeerd; kwaliteit staat door ambtelijke kwetsbaarheden soms onder druk. Kansen: met samenwerking zullen ambtelijke kwetsbaarheden op de samenwerkingsonderdelen worden verminderd en zal de kwaliteit van de dienstverlening toenemen. 46/52

48 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Uitgangspunten Sterkten en zwakten: in welke mate kan de optie voldoen aan de gestelde eisen? Bouwstenen en barrières: in welke mate helpt of hindert de bestaande situatie daarbij? Kansen en kwetsbaarheden: hoe realistisch is het dat de optie aan de gestelde eisen gaat voldoen? Maatwerk Sterk: gemeenten spelen met steun van de regio in op vragen en wensen van inwoners, organisaties, instellingen en bedrijven. Bouwstenen én barrières: gemeenten hebben veel aandacht voor maatwerkoplossingen, maar hebben niet altijd de mogelijkheid die te realiseren. Kansen: met samenwerkingen zullen gemeenten beter in staat zijn om maatwerkoplossingen te realiseren. Ondersteunende rol richting maatschappelijke partners Redelijk sterk: de gemeente heeft door de vergrote ambtelijke capaciteit meer mogelijkheden om maatschappelijke partners te ondersteunen. Barrières: partnerschap met gemeentelijke clubs en verenigingen en regionale bedrijven en instellingen is nog zwak (zie boven) Kansen én kwetsbaarheden: een grotere gemeente heeft veel mogelijkheden om een ondersteunende rol, maar omdat ambtenaren hier betrekkelijk weinig ervaring mee hebben is het onzeker of dat lukt. 47/52

49 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN 2. Samenvoeging Uitgangspunten Sterkten en zwakten: in welke mate kan de optie voldoen aan de gestelde eisen? Bouwstenen en barrières: in welke mate helpt of hindert de bestaande situatie daarbij? Kansen en kwetsbaarheden: hoe realistisch is het dat de optie aan de gestelde eisen gaat voldoen? Bestuur Slagvaardig gemeentebestuur Zeer sterk: slagvaardigheid door bundeling bevoegdheden en capaciteit. Bouwstenen: goede bestuurlijke verhoudingen in alle gemeenten; raadsleden leren in HWfractieoverleggen lokale tegenstellingen te overbruggen. Kansen: HW-gemeente is in staat om belangrijke keuzes te maken en die te realiseren. Behoud en versterking leefbaarheid dorpen Zeer sterk: door afstemming voorzieningen- en woningaanbod kan de leefbaarheid van dorpen worden versterkt en behouden. Bouwstenen én barrières: in HW-fractieoverleggen meer begrip voor lokale problematieken; lokale leefbaarheidsproblemen worden niet in HWverband gezien. Kansen: meer mogelijkheden om de leefbaarheid dorpskernen in onderlinge samenhang te versterken en hiervoor steun te vinden bij andere overheden (zie onder). Versterking ruimtelijkeconomische structuur HW Zeer sterk: met bundeling bevoegdheden op ruimtelijk-economisch terrein kan de structuur van de HW worden versterkt. Bouwstenen én barrières: maatschappelijke steun voor HW-aanpak (pact vd waard); lokale belangen gaan meestal voor gezamenlijke HW-belangen. Kansen: besluitvorming over de ruimtelijkeconomische structuur in één hand, meer mogelijkheden om hierbij steun van andere overheden te vinden (zie onder partner). Maatwerk voor buurten, dorpen en wijken Sterk: gemeentelijk beleid kan voor elk dorp op maat worden gesneden. Bouwstenen én barrières: gemeenten zijn sterk gericht op dorpskernen, maar zijn niet de sterke speler die maatwerk kan bieden Kansen: HW-gemeente heeft meer mogelijkheden om haar beleid en uitvoering af te stemmen op ontwikkelingen in dorpen. Democratische invloed inwoners Redelijk sterk: raadsleden vertegenwoordigen meer inwoners, maar hebben wel rechtstreekse invloed op HW aangelegenheden; mogelijkheden om dorpen raden via dorpsraden of dorpsverenigingen meer invloed te geven. Barrières: democratische invloed inwoners bij dorpskernbeleid wordt als onvoldoende beoordeeld; betrokkenheid gemeenteraden bij de HW is gering. Kansen én kwetsbaarheden: gemeenteraad krijgt zeggenschap over HW-aangelegenheden; het is onduidelijk of inbreng van inwoners via dorpsraden kan worden vergroot. 48/52

50 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Uitgangspunten Sterkten en zwakten: in welke mate kan de optie voldoen aan de gestelde eisen? Bouwstenen en barrières: in welke mate helpt of hindert de bestaande situatie daarbij? Kansen en kwetsbaarheden: hoe realistisch is het dat de optie aan de gestelde eisen gaat voldoen? Ambtelijke organisatie Structurele versterking ambtelijke capaciteit Sterk: door bundeling beleids- en uitvoeringscapaciteit kan deze optimaal worden ingezet. Bouwstenen: in HW is veel ervaring met bundeling van ambtelijke capaciteit, in SOHW en daarbuiten. Kansen: samenvoeging biedt mogelijkheden om de ambtelijke capaciteit samen te voegen en optimaal toe te delen. Toegesneden op participerende overheid Sterk: gemeentebestuur kan inspelen op initiatieven op HW- en dorpsniveau. Barrières: gemeenten en SOHW hebben niet veel ervaring met het ondersteunen en faciliteren van maatschappelijke initiatieven (participerende overheid). Kansen én kwetsbaarheden: HW-gemeente biedt kansen om participerende overheid te ontwikkelen. Omdat bestuurders hier weinig ervaring mee hebben is het onzeker of dat lukt. Gezonde gemeentefinanciën Redelijk sterk: efficiencyvoordelen en mogelijkheden om kwetsbaarheden aan te pakken; samenvoeging brengt wel incidenteel frictiekosten met zich mee. Bouwstenen: geen grote financiële risico s voor gemeenten op korte termijn, geringe verschillen tussen gemeenten. Kansen: met samenvoeging kan de financiële positie worden behouden of versterkt zonder extra te hoeven bezuinigen. Partner Krachtig partnerschap met buurten, dorpen, wijken Redelijk sterk: gemeente kan met vormen van gebiedsgericht werken inspelen op ontwikkelingen in dorpen. Barrières: partnerschap met buurten, dorpen en wijken is nu nog zwak. Kansen én kwetsbaarheden: de gemeente kan inzetten op partnerschap met dorpen; of gebiedsgerichte aanpak van de grond komt is onzeker. Krachtig partnerschap met bedrijven en instellingen Zeer sterk: gemeente kan krachtig partnerschap met bedrijven en instellingen ontwikkelen. Bouwstenen: partnerschap met bedrijven en instellingen rondom regionale opgaven (Pact van de Waard). Kansen: het partnerschap met bedrijven en instellingen zal via HW-gemeente worden verstevigd. Krachtig partnerschap met medeoverheden Zeer sterk: gemeente heeft door zijn bevolkingsomvang sterkere positie bij interbestuurlijk overleg. Barrières: partnerschap met medeoverheden is nu nog zwak, vooral op ruimtelijk-economische dossiers; ook door ontbreken grote gemeente die naar buiten toe het gezicht van de regio is. Kansen: HW-gemeente kan een sterkere positie krijgen aan interbestuurlijke onderhandelingstafels. 49/52

51 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Uitgangspunten Sterkten en zwakten: in welke mate kan de optie voldoen aan de gestelde eisen? Bouwstenen en barrières: in welke mate helpt of hindert de bestaande situatie daarbij? Kansen en kwetsbaarheden: hoe realistisch is het dat de optie aan de gestelde eisen gaat voldoen? Dienstverlener Gemeentelijke lasten gemiddeld op hetzelfde niveau Redelijk sterk: efficiencyvoordelen en mogelijkheden tot aanpak financiële kwetsbaarheden; wel (tijdelijke) frictiekosten. Bouwstenen: gemeentelijke lasten zijn relatief laag, verschil in lastendruk gemeenten is gering. Kansen: door efficiencyvoordelen zullen gemeentelijke lasten ongeveer gelijk blijven. Bereikbaarheid en kwaliteit dienstverlening Zeer sterk: fysieke bereikbaarheid via oude gemeentehuizen of nieuwe dienstverleningsconcepten, versterkte kwaliteit. Bouwstenen én barrières: bereikbaarheid en kwaliteit dienstverlening wordt goed gewaardeerd; kwaliteit staat door ambtelijke kwetsbaarheden soms onder druk. Kansen: met samenvoeging zullen ambtelijke kwetsbaarheden worden verminderd en zal de kwaliteit van de dienstverlening toenemen. Maatwerk Sterk: gemeente kan (ook met vormen van gebiedsgericht werken) inspelen op vragen en wensen van inwoners, organisaties, instellingen en bedrijven. Bouwstenen én barrières: gemeenten hebben veel aandacht voor maatwerkoplossingen, maar hebben niet altijd de mogelijkheid die te realiseren. Kansen én kwetsbaarheden: HW-gemeente heeft meer mogelijkheden maatwerkoplossingen te realiseren; onzeker is of de hiervoor benodigde gebiedsgerichte aanpak van de grond komt. Ondersteunende rol richting maatschappelijke partners Sterk: gemeente kan inspelen op HW-initiatieven en inspelen op dorpsinitiatieven. Barrières: partnerschap met gemeentelijke clubs en verenigingen en regionale bedrijven en instellingen is nog zwak (zie boven) Kansen én kwetsbaarheden: HW-gemeente heeft mogelijkheden om een ondersteunende rol te spelen. Omdat gemeentebestuurders hier weinig ervaring mee hebben is het onzeker of dat lukt. 50/52

52 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN 3. Vergelijking beide modellen Kansen en kwetsbaarheden samenwerking met doorzettingsmacht Bestuur Slagvaardig gemeentebestuur Kwetsbaarheden: het is onzeker of cultuuromslag gerealiseerd wordt die voor samenwerking nodig is. Kans op competentieconflicten tussen gemeenten en regiobestuur. Behoud en versterking Kansen én kwetsbaarheden: regio biedt meer mogelijkheden om lastige leefbaarheid keuzes te maken t.b.v. leefbaarheid dorpskernen; het is onzeker of het regiobestuur daarvoor van de gemeenten de ruimte krijgt. Versterking ruimtelijkeconomische Kansen én kwetsbaarheden: er kan worden voortgebouwd op bestaand structuur HW beleid regio en Pact van de Waard; er blijft een afweging tussen lokale belangen en regionale belangen die elkaar kunnen gaan verdringen. Maatwerk voor buurten, Kansen: met ondersteuning van de regio hebben gemeenten meer dorpen en wijken mogelijkheden om hun beleid af te stemmen op ontwikkelingen in dorpen. Democratische invloed Kansen én kwetsbaarheden: mogelijkheden om lokale democratie te inwoners versterken; het is onduidelijk of regionale democratie kan worden versterkt. Ambtelijke organisatie Structurele versterking Kansen: samenwerking biedt mogelijkheden om de betrokken ambtelijke capaciteit ambtelijke capaciteit samen te voegen en optimaal toe te delen aan de beleidsdoelen. Toegesneden op Kansen én kwetsbaarheden: regiobestuur biedt kansen om een participerende overheid participerende overheid te ontwikkelen. Omdat overheden hier weinig ervaring mee hebben en omdat afstemmingsproblemen tussen gemeenten en regio op de loer liggen, is het onzeker of dat lukt. Gezonde gemeentefinanciën Kansen: door samenwerking kan financiële positie worden behouden of versterkt zonder extra te hoeven bezuinigen. Kansen en kwetsbaarheden samenvoeging Kansen: HW-gemeente is in staat om belangrijke keuzes te maken en die te realiseren. Kansen: meer mogelijkheden om de leefbaarheid dorpskernen in onderlinge samenhang te versterken en hiervoor steun te vinden bij andere overheden (zie onder). Kansen: besluitvorming over de ruimtelijk-economische structuur in één hand, meer mogelijkheden om hierbij steun van andere overheden te vinden (zie onder partner). Kansen: HW-gemeente heeft meer mogelijkheden om zijn beleid en uitvoering af te stemmen op ontwikkelingen in dorpen. Kansen én kwetsbaarheden: gemeenteraad krijgt zeggenschap over HW-aangelegenheden; het is onduidelijk of inbreng van inwoners via dorpsraden kan worden vergroot. Kansen: samenvoeging biedt mogelijkheden om de ambtelijke capaciteit samen te voegen en optimaal toe te delen. Kansen én kwetsbaarheden: HW-gemeente biedt kansen om een participerende overheid te ontwikkelen. Omdat bestuurders hier weinig ervaring mee hebben, is het onzeker of dat lukt. Kansen: met samenvoeging kan de financiële positie worden behouden of versterkt zonder extra te hoeven bezuinigen. 51/52

53 BESTUURLIJKE TOEKOMST HOEKSCHE WAARD: BOUWSTENEN EN BARRIÈRES, KANSEN EN KWETSBAARHEDEN Kansen en kwetsbaarheden samenwerking met doorzettingsmacht Kansen en kwetsbaarheden samenvoeging Partner Krachtig partnerschap met buurten, dorpen, wijken Kansen: gemeenten kunnen door hun nieuwe rol het partnerschap met dorpen verstevigen, eventueel met ondersteuning van het regiobestuur. Kansen én kwetsbaarheden: de gemeente kan inzetten op partnerschap met dorpen; of gebiedsgerichte aanpak van de grond komt is onzeker. Krachtig partnerschap met bedrijven en instellingen Kansen: het partnerschap met bedrijven en instellingen kan via het regiobestuur worden verstevigd. Kansen: het partnerschap met bedrijven en instellingen zal via HWgemeente worden verstevigd. Krachtig partnerschap met mede-overheden Kwetsbaarheden: met samenwerking zal de Hoeksche Waard geen sterkere positie krijgen aan interbestuurlijke onderhandelingstafels. Kansen: HW-gemeente kan een sterkere positie krijgen aan interbestuurlijke onderhandelingstafels. Dienstverlener Gemeentelijke lasten gemiddeld op hetzelfde niveau Kansen: door efficiencyvoordelen en mogelijkheden tot risicoverevening zullen gemeentelijke lasten ongeveer gelijk blijven. Kansen: door efficiencyvoordelen zullen gemeentelijke lasten ongeveer gelijk blijven. Bereikbaarheid en kwaliteit dienstverlening Kansen: met samenwerking zullen ambtelijke kwetsbaarheden op de samenwerkingsonderdelen worden verminderd en zal de kwaliteit van de dienstverlening toenemen. Kansen: met samenvoeging zullen ambtelijke kwetsbaarheden worden verminderd en zal de kwaliteit van de dienstverlening toenemen. Maatwerk Kansen: samenwerking biedt mogelijkheden om de betrokken ambtelijke capaciteit samen te voegen en optimaal toe te delen aan de beleidsdoelen. Kansen én kwetsbaarheden: HW-gemeente heeft meer mogelijkheden maatwerkoplossingen te realiseren; onzeker is of de hiervoor benodigde gebiedsgerichte aanpak van de grond komt. Ondersteunende rol richting partners Kansen én kwetsbaarheden: regiobestuur biedt kansen om een participerende overheid te ontwikkelen. Omdat overheden hier weinig ervaring mee hebben en omdat afstemmingsproblemen tussen gemeenten en regio op de loer liggen, is het onzeker of dat lukt. Kansen én kwetsbaarheden: HW-gemeente heeft mogelijkheden om een ondersteunende rol te spelen. Omdat gemeentebestuurders hier weinig ervaring mee hebben is het onzeker of dat lukt. 52/52

54 Bestuurlijke Toekomst Hoeksche Waard Bijlagen BMC Advies oktober 2015/ bijgewerkte versie, aangepast op errata prof.dr. M.J.G.J.A. (Marcel) Boogers Projectnummer: Correspondentienummer: AD

55 INHOUD BIJLAGE 1 GESPREKKEN GEMEENTERADEN BIJLAGE 2 BURGEMEESTERS, WETHOUDERS, SECRETARISSEN, GRIFFIERS BIJLAGE 3 GESPREKKEN MAATSCHAPPELIJKE PARTNERS BIJLAGE 4 BURGERPEILING HOEKSCHE WAARD BIJLAGE 5 FINANCIËLE SCAN BIJLAGE 6 ELECTORALE SCAN BIJLAGE 7 UITWERKING MODELLEN OP HOOFDLIJNEN

56 Gesprekken gemeenteraden 1.2 Gesprekskader In de mei en juni hebben de onderzoekers van BMC gesproken met de gemeenteraden van Binnenmaas, Cromstrijen, Korendijk, Oud-Beijerland en Strijen. In deze gesprekken stonden de volgende vragen centraal: Uitgangssituatie: hoe karakteriseert u het bestuur van de gemeente? Hoe zijn de verhoudingen in de raad en met het college? Hoe zijn de relaties met inwoners in hun buurten, dorpen en wijken? Hoe wordt geoordeeld over regionale samenwerking? Ontwikkelingen: welke ontwikkelingen komen op de gemeente en de regio af en welke eisen stelt dit aan de gemeente? Uitgangspunten: aan welke eisen moet het gemeentebestuur van de toekomst voldoen? OBT-traject: wat is er nodig om de besluitvorming over de bestuurlijke toekomst van de Hoeksche Waard tot een goed einde te brengen? Van ieder gesprek is een verslag voor intern gebruik gemaakt. De gespreksverslagen zijn op juistheid en volledigheid gecontroleerd door de raadsgriffier en/of de gesprekspartners. De uitkomsten van deze gesprekken zijn naast de resultaten van de burgerpeiling en bevindingen van gesprekken met maatschappelijke partners besproken met alle raadsleden van de Hoeksche Waard tijdens een raadsconferentie op 8 juli jl. Hiermee konden de conclusies uit alle gesprekken nog eens extra op juistheid en volledigheid worden gecontroleerd. 1.3 Uitgangssituatie De verhoudingen binnen de gemeenteraad en tussen raad en B&W zijn in alle gemeenten goed en constructief. Daar waar er sprake was van wat moeizame relaties, is de politieke cultuur flink verbeterd. De dorpskern is de plaats waar het sociale leven zich afspeelt, waar raadsleden zijn geworteld en hun achterban ontmoeten. Dat de burgerpeiling uitwijst dat inwoners vooral gericht zijn op hun dorpskern komt voor raadsleden daarom niet als een verrassing. Het leveren van maatwerk aan de dorpkernen kost in de praktijk veel moeite. Zeker in tijden van bezuinigingen en demografische krimp is het lastig om alle voorzieningen in de dorpen overeind te houden. Er moeten lastige keuzes worden gemaakt, wat door de politieke en maatschappelijke druk vanuit de dorpen op raadsleden niet gemakkelijk is. De verhouding tussen het gemeentebestuur en belangenorganisaties van buurten, dorpen en wijken loopt volgens gemeenteraadsleden niet altijd gemakkelijk. Dorps-, buurt- en wijkbelangen voelen zich niet altijd serieus genomen door het gemeentebestuur. Door bezuinigingen moet het gemeentebestuur steeds vaker nee verkopen, terwijl er in de dorpen nog geen sterke cultuur is van eigen initiatief en het nemen van eigen verantwoordelijkheid. Door de grote aandacht voor dorpskernen zijn raadsleden wat meer intern dan extern gericht. Politieke discussies hebben vooral betrekking op de eerlijke verdeling van voorzieningen en beleidsaandacht over de dorpskernen; voor de belangen van de Hoeksche Waard als geheel is wat minder aandacht. Een andere reden voor de geringe betrokkenheid van raadsleden bij samenwerkingsverbanden in de Hoeksche Waard is dat raadsleden op enige afstand staan van de regionale besluitvorming. Behalve dat zij door het grote aantal samenwerkingsverbanden het overzicht vaak wat verliezen, speelt ook dat de gemeentelijke besluitvorming slecht aansluit op die van de

57 regio. Omdat elke gemeente zijn eigen vergadersystematiek en ritmiek kent, hebben gemeenteraden soms weinig ruimte voor een politiek debat over regionale voorstellen. Ook maakt het de regionale besluitvorming naar het oordeel van de raden traag en stroperig. Raadsleden roemen de samenwerking binnen SOHW op het sociaal domein. Op andere terreinen zien ze minder concrete resultaten van samenwerking. Dat komt naar hun oordeel vooral door de verschillende lokale belangen. Het ontbreekt aan een heldere visie op de toekomst van de Hoeksche Waard die het mogelijk maakt die lokale belangen tegen elkaar af te wegen. 1.4 Toekomstige ontwikkelingen, uitgangspunten Raadsleden zien het behoud van de leefbaarheid en het eigen van dorpskernen als de belangrijkste opgave voor de toekomst. Door demografische en andere ontwikkelingen én door gemeentelijke bezuinigingen is het steeds moeilijker om het voorzieningenniveau in de dorpskernen op peil te houden. Voor het in stand houden van die voorzieningen zal meer moeten worden samengewerkt met bewonersorganisaties en actieve inwoners. Daarnaast zullen er ook (soms lastige) keuzes moeten worden gemaakt over de verdeling van voorzieningen over dorpskernen. Sommige raadsleden vrezen dat de vorming van één Hoeksche Waard-gemeente ertoe zal gaan leiden dat er minder aandacht zal zijn voor de wensen en problemen van de kleinere dorpskernen. Daarbij wordt vooral gewezen op de dominante rol die Oud- Beijerland zal gaan innemen in een heringedeelde gemeente. Anderen stellen hier tegenover dat een grote gemeente meer mogelijkheden heeft om tegemoet te komen aan de wensen en problemen van dorpskernen. Waar beiden het over eens zijn, is dat aandacht voor de problematiek van de dorpskernen een belangrijke randvoorwaarde is voor de bestuurlijke toekomst van de Hoeksche Waard. De eigenheid van elke dorpskern verdient maatwerk. Zoals gezegd missen raadsleden een breed gedragen toekomstvisie op de toekomst van de Hoeksche Waard die het mogelijk maakt om lokale belangen tegen elkaar af te wegen. Daarbij gaat het niet alleen om het vinden van een passend antwoord op demografische en economische ontwikkelingen, maar ook om het bepalen van de positie van de Hoeksche Waard in Zuid-Holland-Zuid en in de Metropoolregio. 1.5 Het OBT-traject De discussie over de bestuurlijke toekomst van de Hoeksche Waard loopt al erg lang. Raadsleden voelen de noodzaak om stappen te zetten naar de toekomst, en willen dat hier zo snel mogelijk duidelijkheid over komt. Daarvoor is het nodig dat straks een duidelijke en liefst breed gedragen keuze aan de raden wordt gepresenteerd. Het OBT-traject zorgt voor meer afstemming en overleg tussen de fracties van politieke partijen uit verschillende gemeenten. Ter voorbereiding op de stuurgroepvergaderingen hebben raadsleden van dezelfde partijen overleg met elkaar en stemmen ze standpunten met elkaar af. Hierin ontstaat meer begrip voor elkaars opvattingen en kunnen misverstanden en negatieve beeldvorming worden weggenomen. Voor het uiteindelijk draagvlak voor de beslissing van de stuurgroep is het van belang dat alle raadsleden betrokken blijven bij het OBT-traject. Geregelde (informele) ontmoetingen kunnen daaraan bijdragen.

58 Burgemeesters, wethouders, secretarissen, griffiers 1.1 Gesprekskader In de periode mei-juni 2015 is in iedere Hoeksche Waard- gemeente eveneens een gesprek gevoerd met de zogenaamde driehoek die bestaat uit de burgemeester, gemeentesecretaris en raadsgriffier. Verder is alle gemeenten de mogelijkheid geboden om het college van B&W te laten spreken met de onderzoekers. B&W van Binnenmaas 1, Cromstrijen en Strijen hebben van die gelegenheid gebruik gemaakt. Voor de gesprekken is hetzelfde gesprekskader gehanteerd als bij de gesprekken met raadsleden. Van ieder gesprek is een verslag voor intern gebruik gemaakt. De gespreksverslagen zijn op juistheid en volledigheid gecontroleerd door de raadsgriffier, de gemeentesecretaris en/of de gesprekspartners. 1.2 Uitgangssituatie Bezuinigingen op de ambtelijke capaciteit zijn de afgelopen jaren steeds opgevangen met reorganisaties en andere efficiencyverbeteringen, maar de grenzen van wat gemeentelijke organisaties nog verder aankunnen is nu bereikt. De kwetsbaarheid van het ambtelijke apparaat is hierdoor toegenomen. Verder leveren bezuinigingen problemen op voor de beleidsuitvoering en beleidsadvisering. Veel van deze problemen worden nu betrekkelijk eenvoudig vaak informeel opgelost door het uitwisselen van ambtelijke capaciteit tussen gemeenten. Dit tekent de goede ambtelijke verhoudingen tussen de Hoeksche Waard-gemeenten. Op het gebied van bedrijfsvoering en dienstverlening verloopt de samenwerking in de Hoeksche Waard zoals gezegd voorspoedig. Dat geldt ook voor de samenwerking in het sociale domein. Meer beleidsrijke strategische samenwerking komt daarentegen lastiger van de grond. Vooral omdat opvattingen verschillen over de toekomst van de Hoeksche Waard, net name op het gebied van ruimtelijke en economische ontwikkelingen. Hierdoor ontbreekt het aan een duidelijke visie op de regio, zoals eerder door gemeenteraadsleden al opgemerkt. Er worden vooral lokale belangen uitgeruild; het debat over wat goed is voor de Hoeksche Waard als geheel komt moeilijk van de grond. Daarbij speelt ook dat hoofdpijndossiers uit het verleden als het windmolenpark en het bedrijventerrein wat irritaties hebben opgeleverd die het onderling vertrouwen niet ten goede komen. De mate waar het gebrek aan strategische samenwerking ook als zodanig wordt ervaren of als een probleem wordt gezien, verschilt overigens van gemeente tot gemeente. Binnenmaas en Cromstrijen zijn hierover het meest positief, andere gemeenten hebben hierover een meer genuanceerd of juist kritischer oordeel. 1.3 Ontwikkelingen en uitgangspunten Net zoals elke Nederlandse gemeente staan ook de gemeenten in de Hoeksche Waard voor de vraag hoe ze de relatie met de samenleving verder moeten vormgeven en hoe ze dienstverlening beter kunnen toesnijden op wensen van de inwoners en op nieuwe technologische mogelijkheden. De transities in het sociale domein en de transformaties die daarop moeten volgen, vergroten de urgentie van deze vernieuwingsopgaven. Nieuwe transformaties in het fysieke domein (omgevingswet, woningwet, huisvestingswet) komen daar nog bij. Volgens de gesproken burgemeesters, 1 Wethouder Joosten heeft niet aan dit gesprek deelgenomen.

59 gemeentesecretarissen, wethouders en raadsgriffiers vragen deze nieuwe beleidsopgaven om een structurele versterking van het ambtelijk apparaat. De gesproken bestuurders, gemeentesecretarissen en griffiers noemen vergrijzing en demografische krimp als de belangrijkste thema voor de Hoeksche Waard. In het verlengde hiervan speelt het veel meer concrete probleem van de leefbaarheid van dorpskernen. Dorpsbewoners zijn gewend aan voorzieningen dichtbij ( op pantoffelafstand ) en dat is niet meer vol te houden. Het goed spreiden van voorzieningen blijft een grote opgaaf voor de toekomst. In het kader hiervan wordt ook gewezen op het versterken van de economische structuur en de aantrekkelijkheid van de Hoeksche Waard als woongebied. Dat zorgt ervoor de relaties met Zuid-Holland en met name met Rotterdam, Dordrecht, Voorne-Putten en Goeree-Overflakkee belangrijker worden. 1.4 Het OBT-traject De dagelijkse besturen van de Hoeksche Waard gemeenten zijn uitgesprokener in hun opvattingen over de bestuurlijke toekomst van de Hoeksche Waard dan de meeste gemeenteraden. Wat opvalt is dat besturen die zich uitspreken voor herindeling, meestal wijzen op de noodzaak om bovengenoemde opgaven voor de toekomst op te pakken. Vanwege negatieve ervaringen met samenwerking hebben zij niet het vertrouwen dat dit met een versterkte samenwerking wel gaat lukken. Ook de noodzaak om sterker te staan in interbestuurlijke overleggen pleit in hun visie voor een herindeling. Verder wordt gewezen op het feit dat veel bedrijven en maatschappelijke instellingen zich al op het niveau van de Hoeksche Waard georganiseerd hebben. Omdat inwoners zich vooral oriënteren op hun dorpskern zal het opheffen van de gemeente voor hen weinig betekenis hebben, zo is hier de gedachte. Besturen die zich uitspreken voor intensivering van de huidige samenwerking, wijzen weliswaar op de successen en potenties hiervan maar wijzen vooral op de mogelijke nadelen van herindeling. Daarbij wijst men vooral op de mogelijke nadelen van herindeling voor de bereikbaarheid en herkenbaarheid van het gemeentebestuur. Daarbij wordt ook aangevoerd dat herindeling niet noodzakelijk is of dat de meerwaarde hiervan onvoldoende is aangetoond. Ook de reorganisatiekosten van herindeling worden in dit verband genoemd, net als negatieve gevolgen voor personeel en mogelijke gevolgen voor belastingen en subsidies. De keuze voor samenwerking is daarmee vooral een keuze tégen herindeling. Over tempo waarin naar de bestuurlijke toekomst moet worden toegewerkt verschillende besturen ook van mening. Sommigen willen dat er snel een begin moet worden gemaakt met intensieve samenwerking of herindeling, anderen stellen voor om de uitwerking hiervan nog even op te schorten. Vooral als de herindelings-optie op tafel komt stellen sommigen voor om nog even te wachten, bijvoorbeeld door een ambtelijke fusie als tussenstap te nemen en/ of door te besluiten tot een herindeling in de volgende bestuursperiode ( ).

60 Gesprekken maatschappelijke partners Vijf groepsinterviews zijn gehouden met vertegenwoordigers van bedrijven, instellingen clubs en verenigingen. Deze gesprekken zijn niet per gemeente, maar themagewijs gevoerd: 1) sport, 2) muziek & cultuur, 3) recreatie & toerisme, 4) onderwijs & werk, 5) zorg, wonen & kerkelijke organisaties. Uit de groepsinterviews komt naar voren dat de maatschappelijke partners in de Hoeksche Waard erg betrokken zijn bij hun leefomgeving. De oorsprong van deze betrokkenheid is te vinden in de demografie en historie; de Hoeksche Waard is een eiland en plattelandsgemeente, waardoor de bewoners op elkaar aangewezen waren. De regio is groen en duurzaam en loopt voorop met betrekking tot biodiversiteit. Toerisme en recreatie zijn aantrekkelijke punten. De Hoeksche Waard wordt ook wel het geheim van Nederland genoemd. Ondanks dat de partijen trots zijn op de initiatieven en mogelijkheden in de Hoeksche Waard, voelen zij de noodzaak om te ontwikkelen en vernieuwen. 2.1 Wat komt er op de maatschappelijke organisaties af? Ontgroening en vergrijzing worden als belangrijke uitdagingen/opgaven gezien. De Hoeksche Waard heeft te maken met vergrijzing. Tegelijkertijd is er krimp waar te nemen bij de jeugd. De stijging van vergrijzing in de wijken zorgt het tot een verminderde aantrekkelijkheid voor jongeren en gezinnen. Jongeren verlaten het gebied of keren niet terug na hun studietijd. Vergrijzing heeft een effect op de voorzieningen. Daarnaast leidt het tot voor verkeerd huisgebruik (ouderen blijven alleen wonen in hun voormalige gezinswoning) en eenzaamheid onder ouderen. Het inwoneraantal daalt en het aantal kleinere huishoudens in de onderste categorie van wonen neemt toe. Dat leidt tot 2 belangrijke opgaven 1) Wat is de aanpasbaarheid van het woningaanbod? Kan de Hoeksche Waard die omslag maken? En 2) Door toename van vergrijzing daalt het totale bestedingspatroon. De betaalbaarheid van wonen kan in gevaar komen. Krimp van het aantal jeugdigen is vooral merkbaar bij de sport- muziek- en cultuur verenigingen. Zij merken op dat het sport- en recreatieaanbod binnen de Hoeksche Waard groot is. Jongeren geven de voorkeur aan sporten binnen de eigen kern. Aandacht voor muziek op scholen is vrijwel verdwenen, waardoor de interesse van jongeren voor muziek minder wordt gestimuleerd. Scholen krijgen binnenkort de verplichting om aan te tonen hoe zij cultuur aanbieden, dit biedt kansen. Partijen moeten meer doen met minder. Wet- en regelgeving stelt steeds meer eisen. De partners geven aan dat zij daar creatief mee om moeten gaan. Verenigingen hebben daarnaast meer verantwoordelijkheden gekregen met betrekking tot onderhoud en faciliteiten. Zij worden daarin niet tegemoet gekomen door de gemeenten in de vorm van vergoeding of organisatorische ondersteuning.

61 De woonpartners merken op dat investeringsmogelijkheden steeds beperkter zijn, zij moeten het doen met het huidige bestand. Woningen zijn minder waard, er kan minder worden geleend en geïnvesteerd. Ook het onderwijs heeft te maken met minder slagkracht; vanwege de beperkte instroom in het basisonderwijs, zullen (regionaal) keuzes gemaakt moeten worden voor het in stand houden van basisscholen. Vinden van capaciteit is erg lastig. Verenigingen hebben moeite met het vinden van vrijwilligers. Vrijwilligers zijn over het algemeen oudere mensen, jongeren hebben weinig tijd vanwege hun werk en gezin. Vrijwilligersorganisaties hebben niet genoeg draagkracht. Ze kunnen de vraag niet aan. De kerk doet steeds meer aan vrijwilligerswerk en neemt zorg over van professionals. Er wordt veel van vrijwilligers verwacht, zij worden overbelast en haken sneller af. Daarnaast is hoger onderwijs niet aanwezig is in de regio. Dit heeft gevolgen voor het vinden van het juiste personeel (aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt). Er dreigt een gebrek aan technisch personeel. Tegelijkertijd is het lastig voor bedrijven om capaciteit vrij te maken voor stages om mensen op te leiden. Verbinden van partijen is belangrijk. Er zijn allemaal kleinschalige initiatieven. Zo heeft elk dorp een eigen multifunctioneel centrum. Per sporttype ontmoeten sportverenigingen elkaar. Er is geen overkoepelende organisatie op sportgebied. Ondernemers hebben elkaar wel gevonden in een overkoepelend ondernemersplatform (Ondernemers Hoeksche Waard). Hiervan zijn circa 300 ondernemers lid. Zij zijn van mening dat samen met de gemeenten de strategische opgaven benoemd moeten worden, zodat voor alle betrokken partijen duidelijk is waar de komende jaren op ingezet moet worden en door wie. Welzijn, zorg en wonen zijn met elkaar verbonden en gelieerd aan het Pact van de Waard. De ambitie is om mensen te verbinden, een plek waar je informatie kunt halen en kunt coördineren. De partijen zijn van mening dat de verbinding van vrijwilligers vergroot moet en kan worden. Dit vergt een andere houding. Nu is zorg een product, zorg zou meer faciliterend kunnen worden. Zelfstandigheid van mensen kan gerealiseerd worden door zorg eromheen te organiseren. Sociale netwerken, uitwisseling van inzet van vrijwilligers, zorgroutes inbouwen, Domotica zijn ideale mogelijkheden. 2.2 De relatie met de gemeenten De relatie van de maatschappelijke partijen met de gemeenten verschilt. Belangrijkste reden volgens de partijen is het verschil tussen gemeenten in het verstrekken van subsidies, aandacht voor de verenigingen en samenwerking tussen gemeenten en organisaties. Verenigingen zijn verbonden aan een gemeente vanwege de ligging. Subsidie krijgen ze alleen van de betreffende gemeente. Het verschil in gemeentelijke culturen is lastig voor ondernemers(verenigingen) die in meerdere gemeenten actief zijn. Hierdoor wordt een gebrek aan slag- en schakelkracht ervaren. Bovendien vinden ondernemers met ambitie en uitbreidingsplannen in de gemeenten geen gelijkwaardige partner die groei faciliteert. Vanuit het onderwijs verloopt de samenwerking met de gemeenten naar tevredenheid. Er zijn reguliere overleggen vanuit de onderwijskoepels met de gemeentebesturen. Vanuit het jongerenwerk worden korte lijnen met de gemeente (in de rol van opdrachtgever) ervaren.

62 De gemeenten beconcurreren elkaar onderling, waardoor de strategische- en uitvoeringskracht van de regio beperkt wordt. Als voorbeeld wordt genoemd het bedrijfsnummer-systeem, waarbij de provincie beschikbaar stelde om bijvoorbeeld vrachtwagen chauffeurs direct naar de goede bedrijven te leiden (via de daarvoor bestemde wegen). Dit systeem is er uiteindelijk niet gekomen, mede door onvoldoende samenwerking (urgentie en gezamenlijk eigenaarschap) tussen de gemeenten. Gemeentes hebben weinig beleid en capaciteit voor onderwerpen als sport, muziek en cultuur. Daardoor ontbreekt kennis van zaken en besluitvaardigheid. Gebrek aan communicatie en visie van gemeenten richting sportverenigingen staat allianties tussen sport en andere terreinen (onderwijs, zorg, etc.) in de weg. Maatschappelijke partijen geven aan dat zij zelf energie moeten steken in het benaderen en betrokken houden van wethouders. Zij moeten een gedegen plan presenteren en de gemeente in de gelegenheid stellen om tijdig mee te denken. Tegelijkertijd wensen zij wethouders met een drive om partijen te verbinden en dichtbij de klant oplossingen te zoeken, niet laten belemmeren door alle wet- en regelgeving. Deze drive missen de huidige HW gemeenten. Wmo is in transitie. Wmo is voor gemeenten een worsteling, maar de maatschappelijke partijen zien goede samenwerking ontstaan, men weet elkaar te vinden. De gemeente heeft een grote verantwoordelijkheid op zich genomen in de WMO transitie, middelen geborgd om daaraan uit te geven. Tegelijkertijd hebben de gemeenten niet voldoende financiën om zorg en welzijn volledig te organiseren. Burgerschap en burgerkracht worden steeds belangrijker. 2.3 Waar liggen de potenties? Recreatie en toerisme bieden mogelijkheden. De Hoeksche Waard ligt onder Rotterdam en is als het ware de achtertuin van de randstad. Als groen eiland heeft zij veel te bieden voor bezoekers met een kort verblijf. Potentie ligt daarnaast in de marketing van de regio. Het verhaal van de Hoeksche Waard ontbreekt, deze moet bekend worden maken bij de doelgroep. Naar buiten toe is er geen duidelijk beeld wat de mogelijkheden binnen de Hoeksche Waard zijn. Er is coördinatie op Hoeksche Waard niveau nodig. Het SOHW is hier verantwoordelijk voor, maar de partners merken dat enige verbetering mogelijk is. Zo zou het aanbod meer geclusterd en gestructureerd moeten worden, betere afstemming tussen gemeentes kunnen plaatsvinden en een activiteitenkalender voor de hele HW gemaakt kunnen worden. Bovendien wordt samenwerking tussen gemeenten en met andere organisaties als de toekomst gezien. Gemeenten kunnen dit coördineren door de oprichting van platforms te stimuleren en faciliteren. 2.4 Randvoorwaarden voor de toekomst Met één stem de Hoeksche Waard- brede belangen vertegenwoordigen, dat vinden de maatschappelijke partijen belangrijk. Regionaal coördineren. Maar elke kern is anders, dus per kern/lokaal uitvoeren. Gemeentebestuur moet partijen koppelen. Van een regierol naar een faciliterende rol, gemeenten kunnen slimme verbindingen maken tussen organisaties. Aandacht van bestuurders zet de toon, dit werkt door in de organisatie en de gemeenschap. Belangstelling moet vertaald worden in beleid en mankracht.

63 Een meer flexibele en resultaatgerichte houding van de gemeente. Dat er regelgeving is, is een gegeven. De vraag is hoe je hier op een slimme manier mee om kan gaan, erop gericht om dingen mogelijk te maken. Daarbij wordt ook een stukje eigenaarschap verlangd bij de gemeente. De gemeente zou juist gebruik maken van de initiatieven en ideeën, en die ideeën verder brengen en faciliteren. Korte termijn: per deelnemende gemeente moet een keuze worden gemaakt over de voorzieningen en verenigingen. Gemeenten moeten goede inventarisaties maken. Op de langere termijn moet er worden gecentraliseerd en aandacht komen voor goede voorzieningen, zoals multifunctionele hallen. Kennis van succesvolle formules moet worden gedeeld en verder uitgerold. Verenigingen hebben een belangrijke invloed op het welzijn van mensen. Vrijwilligers zijn essentieel voor het voortbestaan van verenigingen. Daarom moet er aandacht komen voor vrijwilligers. Aandacht voor leefbaarheid: woningbouw versterken. Aandacht voor vermindering van vergrijzing. De gemeenten moeten ondernemersvriendelijker worden. Door de slechte dienstverlening vestigen bedrijven zich buiten de regio en dat is een gemiste kans voor de werkgelegenheid. Bedrijfsleven en gemeenten moeten gezamenlijk ambities formuleren en de proactief de verbinding met elkaar zoeken. Hier profiteert de hele regio van. Via een gezamenlijk profiel kan vervolgens gewerkt worden aan de uitvoering. Dit moet de juiste positieve energie creëren. 2.5 Samenwerken of samenvoegen? Het vormen van één gemeente draagt in de ogen van de vertegenwoordigers bij aan minder concurrentie, meer capaciteit, betere kwaliteit en betere positionering van de Hoeksche Waard richting omliggende regio s. Nadeel van een fusie is dat de subsidies wellicht minder worden en de afstand tot verenigingen groter. De maatschappelijke instanties vinden het echter het belangrijkste dat er als één man wordt opgetreden, ongeacht welke vorm gekozen wordt. 2.6 Conclusies Grote verschillen én overeenkomsten. Allereerst moet worden vastgesteld dat er grote verschillen zijn in de houdingen en opvattingen van de verschillende maatschappelijke partners. Een voetbalclub of muziekvereniging uit een dorpskern kijkt anders naar de gemeente en de Hoeksche Waard dan een woningbouwvereniging, onderwijsinstelling of ondernemer. Toch zijn er ook grote overeenkomsten in hun visies op de toekomst en de eisen waaraan de gemeente moet voldoen. Clubs en verenigingen hebben het moeilijk. Clubs en verenigingen hebben een centrale positie in het gemeenschapsleven van de dorpskernen. Door maatschappelijke en demografische ontwikkelingen (individualisering, vergrijzing, krimp) hebben ze steeds meer moeite om leden en vrijwilligers aan zich te binden. Creatieve oplossingen voor deze problemen worden niet of nauwelijks met elkaar gedeeld. Daarbij komt dat bezuinigingen ertoe hebben geleid dat gemeenten hen in het accommodatie- en subsidiebeleid steeds minder kunnen ondersteunen. Clubs en verenigingen vragen om een makelaarsrol van gemeenten. Clubs en verenigingen zien allerlei mogelijkheden om hun problemen het hoofd te bieden door allianties aan te gaan met het onderwijs en eventueel ook met zorg. Ook hebben ze het idee dat ze elkaar beter kunnen ondersteunen. Hun sterke gerichtheid op de eigen dorpskern hindert hen daarbij.

64 Ze hebben behoefte aan een gemeente die hen helpt elkaar te helpen, een gemeente die hen ondersteunt bij het leggen van verbindingen met onderwijsinstellingen, zorginstellingen en andere verenigingen. De Hoeksche Waard moet worden versterkt. Clubs en verenigingen merken dat gemeenten hen steeds minder te bieden te hebben. Door de middelen en mogelijkheden van de gemeenten meer te combineren, kunnen clubs en verenigingen beter worden ondersteund. Tegelijkertijd spreken verenigingen ook de vrees uit dat een harmonisatie van het subsidiebeleid na een mogelijke herindeling leidt tot een verdere versobering. Er zijn grote verschillen in het subsidie- en accommodatiebeleid en men vreest dat de minimale variant in de nieuwe gemeente norm wordt. Clubs en verenigingen geven aan behoefte te hebben aan een overkoepelde visie op sport, cultuur, recreatie en toerisme in de Hoeksche Waard. In andere bewoordingen wordt dat pleidooi herhaald door vertegenwoordigers van ondernemingen en maatschappelijke instellingen. Zij voegen hieraan toe dat de Hoeksche Waard te weinig profiel heeft en te weinig zichtbaar is, waardoor bij de verdeling van provinciale, nationale en Europese fondsen kansen worden gemist.

65 Bijlage 4 Burgerpeiling Hoeksche Waard 2015 Binnenmaas, Cromstrijen, Korendijk, Oud-Beijerland, Strijen Andrew Britt, Volkan Atalay, augustus 2015

66 BURGERPEILING HOEKSCHE WAARD INHOUD INLEIDING 7 HOOFDSTUK 1 SAMENVATTING 8 HOOFDSTUK 2 WAARDERING DIENSTVERLENING GEMEENTEN Contact met de gemeente 9 Waardering algehele dienstverlening gemeente 9 HOOFDSTUK 3 WAARDERING VOORZIENINGENNIVEAU Waardering voorzieningenniveau in de gemeente Waardering voorzieningenniveau in de Hoeksche Waard 12 HOOFDSTUK 4 GEMEENTEBESTUUR EN BETROKKENHEID 15

67 TITEL CONCEPT Inleiding De gemeenten Binnenmaas, Oud-Beijerland, Strijen, Cromstrijen en Korendijk willen hun gemeentebestuur verder versterken. Daarbij staan zij voor de keuze om intensiever samen te werken of om samen één nieuwe gemeente te vormen. Om een goede keuze te kunnen maken, hebben de gemeenten een onderzoek uitvoeren naar de mogelijkheden van beide opties. Deze burgerpeiling is een onderdeel van dit breder onderzoek. Burgers van de 5 gemeenten zijn gevraagd naar hun wensen en opvattingen over de gemeentelijke dienstverlening, politiek en bestuur en de voorzieningen in hun gemeente. De resultaten van deze enquête zullen worden gebruikt in de besluitvorming over de bestuurlijke toekomst van de gemeenten in de Hoeksche Waard. Methode Het onderzoek is online uitgevoerd. De vijf gemeenten hebben elk een aselecte steekproef getrokken uit de GBR onder inwoners van 18 jaar en ouder. Elke respondent ontving een unieke code waarmee hij/zij kon inloggen op de vragenlijst. Respondenten die de vragenlijst liever op papier wilden invullen, konden een papieren vragenlijst opvragen. De ingevulde papieren vragenlijsten zijn naar BMC opgestuurd waar zij zijn ingevoerd. Respons De uiteindelijke respons is in onderstaande tabel te lezen. De respons is per gemeente hoog genoeg om per gemeente betrouwbare tot zeer betrouwbare uitspraken te kunnen doen. 2 Tabel 1 Respons per gemeente Aantal Binnenmaas 594 Cromstrijen 572 Korendijk 658 Oud-Beijerland 387 Strijen 520 Totaal In een eerder perspericht n.a.v. de voorlopige enqueteresultaten werd een hoger aantal respondenten genoemd, namenlijk allen die de vragenlijst hebben ingevuld. Voor deze rapportage is alleen gebruik gemaakt van de gegevens van mensen die de vragenlijst volledig hebben ingevuld, vandaar het lagere aantal respondenten. 7/63

68 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD Hoofdstuk 1 Samenvatting Grote tevredenheid met dienstverlening: inwoners zijn over het algemeen zeer tevreden over de kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening: burgerzaken, vergunningverlening, Wmo-loket, receptie, wachttijden en klantvriendelijkheid. Gemiddeld geven ze hier een ruime 7 als rapportcijfer. Ongeveer 88% geeft het gemeentebestuur een 6 of meer. Tevredenheid met de kwaliteit van democratie is wat geringer. De mate waarin het gemeentebestuur oor heeft voor wensen uit de samenleving en inwoners de kans geeft om zelf invloed uit te oefenen wordt wat negatiever beoordeeld. Gemiddeld is ongeveer 60% tevreden hierover. Men is minder tevreden over de mate waarin het gemeentebestuur aandacht heeft voor wat er leeft in de buurten, wijken en dorpen van de gemeente of de mate waarin inwoners hier zeggenschap over hebben. In Binnenmaas en Korendijk is men hier het minst tevreden over. Inwoners zijn tevreden maar vinden dat gemeente beter moet worden bestuurd. De meeste inwoners vinden dat hun gemeente goed in staat is haar taken uit de voeren. In Oud Beijerland en Strijen is men hier het meest tevreden over. Toch vindt een kleine meerderheid van de inwoners dat de gemeente beter moet worden bestuurd. Zoals mag worden verwacht, is men in Oud-Beijerland en Strijen die mening minder vaak toegedaan. Vooral in Binnenmaas en Korendijk vindt men dat de gemeente meer aandacht moet besteden aan wat goed is voor wijken, buurten en dorpen. In Binnenmaas en Oud-Beijerland oordelen inwoners dat de gemeente meer aandacht moet hebben voor wat goed is voor de Hoeksche Waard als geheel. Inwoners zijn vooral betrokken bij hun dorpskern of buurt. Inwoners voelen zich het meest betrokken bij hun dorpskern. De betrokkenheid bij de Hoeksche Waard als geheel is wat groter dan de betrokkenheid bij de gemeente, al zijn de verschillen niet erg groot. Alleen in Strijen en Oud- Beijerland is de betrokkenheid bij de gemeente wat groter dan bij de Hoeksche Waard. Grote tevredenheid met het voorzieningenniveau: Op hoofdlijnen zien wij dat inwoners het meest tevreden zijn over de kwaliteit en bereikbaarheid van basisonderwijs, de zorgvoorzieningen, sportvoorzieningen en over de aantrekkelijkheid en veiligheid van de leefomgeving. Het minst tevreden is men over de werkgelegenheid, ondernemersklimaat en het aanbod aan winkels. Zorg voor de leefomgeving staat voorop. Gevraagd naar de taken waar een versterkt gemeentebestuur vooral aandacht aan moet besteden, noemt men vooral de aantrekkelijkheid en veiligheid van de leefomgeving. Ook zeggenschap van inwoners over hun buurt, dorp of wijk staat hoog op de prioriteitenlijst van inwoners. Het behoud van het karakter van de eigen dorpskern scoort het laagst als onderwerp dat volgens inwoners extra aandacht zou behoeven. 8

69 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD Hoofdstuk 2 Waardering dienstverlening gemeenten 2.1 Contact met de gemeente Wij zien dat de meeste respondenten in de afgelopen 12 maanden hoogstens 2 keer contact hebben gehad met hun gemeente. Tabel 2 Hoeveel keer heeft u de afgelopen 12 maanden contact gehad met uw gemeente? Binnenmaas (N=591) Cromstrijen (N=570) Korendijk (N=657) Oud-Beijerland (N=387 Strijen (N=519) % % % % % 0 18% 19% 20% 18% 15% 1 30% 30% 26% 30% 29% 2 25% 24% 25% 24% 26% 3 13% 10% 13% 12% 10% 4 6% 7% 8% 6% 9% % 7% 7% 7% 9% 10 meer keer per jaar 3% 3% 1% 2% 2% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% Figuur 1 Rapportcijfers waardering dienstverlening van de gemeente Waardering algehele dienstverlening gemeente Aan alle respondenten is vervolgens gevraagd: Hoe waardeert u de dienstverlening van de gemeente? (denk hierbij aan burgerzaken, vergunningverlening, Wmo-loket, receptie, wachttijden, klantvriendelijkheid). Wij zien dat de respondenten in Strijen de gemeentelijke dienstverlening in het algemeen het hoogst waarderen met een 7,4 gemiddeld. Daar waardeert 91% de dienstverlening met een 6 of hoger. De respondenten in de overige gemeenten waarderen de algehele dienstverlening ongeveer even hoog. Gemiddeld vindt 88% van de inwoners de gemeentelijke dienstverlening van voldoende kwaliteit. 9

70 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD gemeente % voldoende beoordeling dienstverlening Binnenmaas 87 Cromstrijen 88 Korendijk 86 Oud-Beijerland 88 Strijen 91 Hoeksche Waard totaal 88 10

71 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD Hoofdstuk 3 Waardering voorzieningenniveau Dit hoofdstuk behandelt de algemene tevredenheid van de burgers over het voorzieningenniveau in de eigen gemeente en in de gehele Hoeksche Waard als geheel. 3.1 Waardering voorzieningenniveau in de gemeente Respondenten is 12 typen voorzieningen voorgelegd en de vraag gesteld Hoe beoordeelt u de kwaliteit van de voorzieningen in uw gemeente? Burgers konden aangeven of zij tevreden of ontevreden waren, of geen mening hadden. In onderstaande tabel tonen wij het aandeel burgers dat tevreden is, als percentage van het totaal aantal burgers met een mening. Dit betekent dat wij de respondenten die geen mening hebben ingevuld hier buiten beschouwing hebben gelaten. In de kolommen met de N ziet u het totaal aantal respondenten dat tevreden of ontevreden heeft aangekruist per vraag. Op hoofdlijnen zien wij dat inwoners het meest tevreden zijn over goed en bereikbaar basisonderwijs, zorgvoorzieningen, een aantrekkelijke en veilige leefomgeving en sportvoorzieningen. Het minst tevreden is men over de items werkgelegenheid, ondernemersklimaat en het aanbod aan winkels. Tabel 3 Percentage tevreden per genoemde voorziening Binnenmaas Cromstrijen Korendijk Oud-Beijerland Strijen % tevreden % tevreden tevreden tevreden tevreden % N % N % N % N % N Aanbod van goede en betaalbare woningen 59% % % % % 359 Een aantrekkelijke en veilige leefomgeving 88% % % % % 498 Gevarieerd aanbod aan winkels 59% % % % % 501 Goed en bereikbaar Basisonderwijs 97% % % % % 394 Goed en bereikbaar Voortgezet onderwijs 61% % % % % 342 Zorgvoorzieningen 91% % % % % 494 Welzijnsvoorzieningen 82% % % % % 352 Speelvoorzieningen 69% % % % % 327 Sportvoorzieningen 90% % % % % 443 Openbaar vervoer 72% % % % % 421 Werkgelegenheid 51% % % % % 307 Ondernemersklimaat 50% % % % % 263 Let wel, voorgaande tabel is de verdeling van respondenten die tevreden of ontevreden zijn. Echter, over sommige genoemde voorzieningen heeft een groter aandeel mensen geen mening dan over anderen. Hieronder tonen wij ter indicatie het totale percentage 3 respondenten dat geen mening heeft. Wij zien dat bijna alle respondenten bijvoorbeeld een mening hebben over de zorgvoorzieningen en een aantrekkelijke en veilige leefomgeving. Over het ondernemersklimaat heeft ongeveer de helft van de respondenten een mening. 3 Per gemeente verschilt dit percentage nauwelijks. 11

72 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD Tabel 4 Percentage geen mening per genoemde voorziening eigen gemeente Geen mening % Aanbod van goede en betaalbare woningen 29% Een aantrekkelijke en veilige leefomgeving 3% Gevarieerd aanbod aan winkels 4% Goed en bereikbaar Basisonderwijs 21% Goed en bereikbaar Voortgezet onderwijs 30% Zorgvoorzieningen 3% Welzijnsvoorzieningen 29% Speelvoorzieningen 32% Sportvoorzieningen 15% Openbaar vervoer 16% Werkgelegenheid 43% Ondernemersklimaat 51% 3.2 Waardering voorzieningenniveau in de Hoeksche Waard Vervolgens is aan respondenten 13 type voorzieningen voorgelegd met de vraag Hoe beoordeelt u de kwaliteit van de voorzieningen in de gehele Hoeksche Waard? Ook hier konden aangeven of zij tevreden, ontevreden waren of geen mening hadden. In de volgende tabel tonen wij het aandeel burgers dat tevreden is (als percentage van het totaal aantal burgers met een mening. Dit betekent dat wij de respondenten die geen mening hebben ingevuld hier buiten beschouwing hebben gelaten). Op hoofdlijnen is te zien dat respondenten het meest tevreden zijn over dezelfde punten in de Hoeksche Waard als voor hun eigen gemeente (goed en bereikbaar basisonderwijs, sportvoorzieningen, zorgvoorzieningen) maar ook bijvoorbeeld erg tevreden zijn over Natuur en landschap. Over het winkelaanbod in de Hoeksche Waard als geheel zijn respondenten meer tevreden dan over het winkelaanbod in de eigen gemeente. 12

73 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD Tabel 5 Percentage tevreden per genoemde voorziening Binnenmaas Cromstrijen Korendijk Oud-Beijerland Strijen tevreden tevreden tevreden tevreden tevreden % N 4 % N % N % N % N Aanbod van goede en betaalbare woningen 66% % % % % 353 Een aantrekkelijke en veilige leefomgeving 86% % % % % 460 Gevarieerd aanbod aan winkels 80% % % % % 479 Goed en bereikbaar Basisonderwijs 97% % % % % 361 Goed en bereikbaar Voortgezet onderwijs 82% % % % % 360 Zorgvoorzieningen 90% % % % % 452 Welzijnsvoorzieningen 85% % % % % 311 Veiligheid en verkeersveiligheid 76% % % % % 455 Sportvoorzieningen 93% % % % % 416 Natuur en landschap 93% % % % % 481 Openbaar vervoer 71% % % % % 401 Werkgelegenheid 55% % % % % 305 Ondernemersklimaat 58% % % % % Ook hier is de N het totaal aantal respondenten dat tevreden of ontevreden heeft aangekruist per vraag. 13

74 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD Ook hier tonen wij ter indicatie het totale percentage respondenten dat geen mening heeft per genoemde voorziening. Tabel 6 Percentage geen mening per genoemde voorziening Hoeksche Waard Geen mening % Aanbod van goede en betaalbare woningen 30% Een aantrekkelijke en veilige leefomgeving 8% Gevarieerd aanbod aan winkels 6% Goed en bereikbaar Basisonderwijs 24% Goed en bereikbaar Voortgezet onderwijs 25% Zorgvoorzieningen 11% Welzijnsvoorzieningen 34% Veiligheid en verkeersveiligheid 7% Sportvoorzieningen 17% Natuur en landschap 5% Openbaar vervoer 19% Werkgelegenheid 41% Ondernemersklimaat 52% 14

75 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD Hoofdstuk 4 Gemeentebestuur en betrokkenheid Dit hoofdstuk behandelt het beeld dat mensen hebben van het gemeentebestuur, de mate waarin zij ervaren invloed uit te kunnen oefenen en de betrokkenheid bij de eigen wijk, gemeente en de Hoeksche Waard. Aan alle respondenten zijn 6 stellingen voorgelegd over hun ervaren invloed op het gemeentebestuur. Respondenten konden aangeven of zij het hier helemaal mee eens, mee eens, mee oneens of helemaal mee oneens waren. In onderstaande tabel ziet u per stelling het percentage helemaal mee eens en mee eens samengenomen. Tabel 7 Ervaren invloed op het gemeentebestuur Projecten waar bewoners zelf aan meewerken om problemen op te lossen krijgen aandacht en ondersteuning van de gemeente Binnenmaas Cromstrijen Korendijk Oud-Beijerland Strijen (Helemaal) mee eens (Helemaal) mee eens (Helemaal) mee eens (Helemaal) mee eens (Helemaal) mee eens % N 5 % N % N % N % N 61% % % % % 500 De gemeente houdt zich aan de gemaakte afspraken 67% % % % % 491 De gemeente betrekt de inwoners bij het maken van plannen 55% % % % % 512 De gemeente luistert niet alleen naar de mensen die het hardst roepen, maar heeft ook aandacht voor andere meningen Het gemeentebestuur heeft genoeg oog voor wat er leeft in de buurten, wijken en dorpen van deze gemeente De gemeente geeft inwoners zeggenschap over hun buurt, dorp of wijk 53% % % % % % % % % % % % % % % 499 Wij zien dat inwoners van de gemeente Cromstrijen en Strijen het meest met de stellingen eens zijn. Inwoners van de gemeente Binnenmaas zijn het minder vaak eens met de meeste stellingen. Over het algemeen zien wij de inwoners van de gemeenten het meest eens zijn met de stellingen Projecten waar bewoners zelf aan meewerken om problemen op te lossen krijgen aandacht en ondersteuning van de gemeente en de gemeente houdt zich aan de gemaakte afspraken. Het minst vaak zijn inwoners van alle gemeenten het eens met de stelling de gemeente geeft inwoners zeggenschap over hun buurt, dorp of wijk. Ook zijn inwoners gevraagd hoe betrokken zij zich voelen bij Hun eigen buurt, wijk of dorp; Hun eigen gemeente; Bij de Hoeksche Waard. Inwoners konden zeer betrokken, betrokken, matig betrokken of niet betrokken antwoorden. In onderstaande tabel zien wij het aandeel zeer betrokken en betrokken samengenomen. 5 Hier is de N het totaal aantal respondenten dat een antwoord heeft gegeven op de desbetreffende vraag. 15

76 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD Tabel 8 Betrokkenheid Binnenmaas Cromstrijen Korendijk Oud-Beijerland Strijen (Zeer) betrokken (Zeer) betrokken (Zeer) betrokken (Zeer) betrokken (Zeer) betrokken Voelt u zich betrokken % N 6 % N % N % N % N bij uw eigen buurt, wijk of dorp? 68% % % % % 515 bij uw gemeente? 51% % % % % 515 bij de Hoeksche Waard? 60% % % % % 515 Wij zien dat inwoners van alle gemeenten zich het meest betrokken voelen bij hun eigen buurt, wijk of dorp. Inwoners van Binnenmaas, Cromstrijen en Korendijk voelen zich vervolgens het meest betrokken bij de Hoeksche Waard, en daarna pas bij hun gemeente. Inwoners van Oud-Beijerland en Strijen voelen zich wel meer betrokken bij hun gemeente en vervolgens de Hoeksche Waard. Respondenten is vier stellingen voorgelegd over het bestuur van hun gemeente. Respondenten konden aangeven of zij het hier helemaal mee eens, mee eens, mee oneens of helemaal mee oneens waren. In onderstaande tabel ziet u per stelling het percentage helemaal mee eens en mee eens samengenomen. Tabel 9 Waardering bestuur gemeenten Binnenmaas Cromstrijen Korendijk Oud-Beijerland Strijen (Helemaal) mee eens (Helemaal) mee eens (Helemaal) mee eens (Helemaal) mee eens (Helemaal) mee eens Mijn gemeente is goed in staat om haar taken uit te voeren % N 7 % N % N % N % N 70% % % % % 506 Mijn gemeente moet beter worden bestuurd 58% % % % % 499 Mijn gemeente moet meer aandacht besteden aan wat goed is voor wijken, buurten en dorpen Mijn gemeente moet meer aandacht hebben voor wat goed is voor de Hoeksche Waard als geheel 81% % % % % % % % % % 506 Wij zien dat inwoners van Oud-Beijerland en Strijen het meest positief zijn over de stelling mijn gemeente is goed in staat om haar taken uit te voeren. Ook zijn respondenten in die twee gemeenten het het minst vaak eens met de stellingen dat hun gemeente meer aandacht moet hebben voor wat goed is voor de Hoeksche Waard als geheel. Tot slot is aan inwoners gevraagd Waar zou een versterkt gemeentebestuur volgens u vooral aandacht aan moeten besteden? Er zijn negen aspecten voorgelegd waarover mensen konden aangeven of zij het heel belangrijk, belangrijk, niet belangrijk of helemaal niet belangrijk vonden. 6 Ook hier is de N het totaal aantal respondenten dat een antwoord heeft gegeven op de desbetreffende vraag 7 Ook hier is de N het totaal aantal respondenten dat een antwoord heeft gegeven op de desbetreffende vraag. 16

77 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD Tabel 10 Ervaren prioriteiten versterkt gemeentebestuur Binnenmaas Cromstrijen Korendijk Oud-Beijerland Strijen (Heel) belangrijk (Heel) belangrijk (Heel) belangrijk (Heel) belangrijk (Heel) belangrijk % N 8 % N % N % N % N Veiligheid 99% % % % % 514 Aantrekkelijkheid en veiligheid van mijn leefomgeving Zeggenschap van inwoners over hun buurt, dorp of wijk 99% % % % % % % % % % 517 Kwaliteit van natuur en landschap 96% % % % % 514 Aanbod van voorzieningen in de buurt 96% % % % % 515 Kwaliteit en klantvriendelijkheid van de gemeentelijke dienstverlening De invloed van inwoners op het gemeentebestuur 97% % % % % % % % % % 513 Werkgelegenheid en ondernemersklimaat 93% % % % % 514 Behoud van het eigen karakter van mijn dorpskern 88% % % % % 517 De punten staan gerangschikt op het belang dat respondenten eraan hechten. De punten die het meest belangrijk worden gevonden zijn veiligheid en aantrekkelijkheid en veiligheid van mijn leefomgeving. Het punt waar relatief gezien respondenten het minst belang aan hechten is het behoud van het eigen karakter van mijn dorpskern. 8 Ook hier is de N het totaal aantal respondenten dat een antwoord heeft gegeven op de desbetreffende vraag 17

78 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD Onderzoeksverantwoording en respons Het onderzoek is online uitgevoerd. De vijf gemeenten hebben elk een aselecte steekproef getrokken uit de GBR onder inwoners van 18 jaar en ouder. Elke respondent ontving een unieke code waarmee hij/zij kon inloggen op de vragenlijst. Respondenten die de vragenlijst liever op papier wilde invullen, konden een papieren vragenlijst opvragen. De ingevulde papieren vragenlijsten zijn naar BMC opgestuurd waar zij zijn ingevoerd. Bij de eerste verzending heeft de gemeente Cromstrijen per abuis de inlogcodes bedoelt voor Binnenmaas gebruikt. Beide gemeenten hebben hierdoor (om de respons zuiver te houden) hun gehele steekproef opnieuw aangeschreven met nieuwe codes, en een toelichtende brief. Alle tot dan toe binnengekomen respons (waarvan dus niet was te herleiden of het een respondent uit Binnenmaas of Cromstrijen betrof) is verwijderd uit de uiteindelijk gebruikte dataset. De uiteindelijke respons is in onderstaande tabel te lezen. De respons is per gemeente hoog genoeg om op hoofdlijnen per gemeente betrouwbare uitspraken te kunnen doen. Tabel 11 Respons per gemeente Aantal Binnenmaas 594 Cromstrijen 572 Korendijk 658 Oud-Beijerland 387 Strijen 520 Totaal

79 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD Na vergelijking met CBS-gegevens bleek dat bepaalde leeftijdsgroepen ondervertegenwoordigd waren in de respons (met name jongeren) en andere leeftijdsgroepen oververtegenwoordigd (ouderen). Dit komt vaak voor bij enquêtes. Om de respons een representatievere afspiegeling te laten zijn van de bevolking van de Hoeksche Waard hebben wij de respons op leeftijd gewogen. Tabel 12 Leeftijd (daadwerkelijke respons, niet gewogen) Binnenmaas Cromstrijen Korendijk Oud-Beijerland Strijen % % % % % jaar 5% 5% 7% 6% 7% jaar 9% 8% 9% 7% 8% jaar 21% 22% 28% 24% 29% jaar 26% 27% 25% 30% 26% jaar 28% 26% 22% 20% 23% 75 jaar en ouder 11% 10% 9% 14% 7% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% Tabel 13 Leeftijd (na weging) Binnenmaas Cromstrijen Korendijk Oud-Beijerland Strijen % % % % % jaar 14% 14% 16% 16% 16% jaar 13% 12% 13% 13% 11% jaar 28% 29% 29% 29% 31% jaar 18% 18% 19% 17% 18% jaar 16% 17% 15% 14% 15% 75 jaar en ouder 10% 10% 10% 10% 10% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% Tabel 14 Man/vrouw (daadwerkelijke respons, niet gewogen) Binnenmaas Cromstrijen Korendijk Oud-Beijerland Strijen % % % % % man 46% 56% 53% 50% 52% vrouw 54% 44% 47% 50% 48% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 19

80 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD Tabel 15 Opleidingsniveau (daadwerkelijke respons, niet gewogen) Binnenmaas Cromstrijen Korendijk Oud-Beijerland Strijen % % % % % geen opleiding 3% 4% 2% 1% 2% LO 7% 6% 6% 2% 5% VMBO-Mavo 23% 23% 26% 21% 24% Havo-VWO 14% 15% 11% 15% 12% MBO 21% 23% 26% 20% 26% HBO-WO 31% 29% 29% 40% 30% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 20

81 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD Vragenlijst 21

82 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD 22

83 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD 23

84 FINANCIËLE POSITIE HOEKSCHE WAARD BMC Groep Bijlage 5 Financiële positie Hoeksche Waardse gemeenten Juli 2015 drs. L.A.R.J. van Kaam H. Uffen MSc 24