Raakvlakken tussen TOS en psychiatrie

Transcriptie

1 Raakvlakken tussen TOS en psychiatrie Mariëtte Embrechts, Logopedist/spraak-taalpathologe dr. Leo Kannerhuis Babette Diepeveen, jeugdarts Arts Maatschappij en gezondheid Pro Persona

2 SPRAAKONTWIKKELINGSSTOORNISSEN in de articulatie = het leren waarnemen en produceren van klanken TAALONTWIKKELINGSSTOORNISSEN in de opbouw van de taal spreken ontwikkelt zich langzamer of anders of soms helemaal niet

3 Indelingen in taal TAAL VORM TAAL INHOUD TAAL GEBRUIK

4 Factoren die taal beïnvloeden motoriek temperament leerontwikkeling cultuur/opvoeding opgedane ervaringen fysiek welbevinden taal zintuigen sociaalemotionele vaardigheden ouder-kind interactie algemene ontwikkeling intelligentie

5 relatie met alle andere ontwikkelingsgebieden; cognitieve- en sociaal emotionele, motorische ontwikkeling opvoedings- en leerproces verloopt via taal communicatieve redzaamheid 5

6 communicatienood frustratie belemmeringen in sociale, cognitieve en persoonlijkheidsontwikkeling ouders moeizaam contact met hun kind; compenseren non-verbaal zonder succes

7 Kinderen met TOS: Hogere scores bij SDQ (adolescenten): omgang met leeftijdgenoten; isolement emotionele problemen hyperactiviteit gedragsproblemen Volwassenen met TOS: slechtere social adaptation (langdurige werkloosheid, gebrek aan hechte vriendschappen en liefdesrelaties) Conti-Ramsden G, Mok PLH, Pickles A, Durkin K. Adolescents with a history of specific language impairment (SLI): Strengths and difficulties in social, emotional and behavioral functioning. Res Dev Disabil 34(11): Clegg J, Hollis C, Mawhood L, Rutter M. Developmental language disorders--a follow-up in later adult life. Cognitive, language and psychosocial outcomes. J Child Psychol Psychiatry 46(2):128 49

8 Review van prospectieve cohort studies kinderen met en zonder TOS, gedurende 2 tot 12 jaar Kinderen met TOS meer en zwaardere emotionele, gedrags- en ADHD symptomen (1) En bij jongeren: Ook in het latere leven nog vérstrekkende gevolgen in sociale cognitie en alledaagse communicatie en ontstaan van leerstoornissen en problemen in functionele geletterdheid (2) 1. Yew S GK, O Kearney R (2013). Emotional and behavioural outcomes later in childhood and adolescence for children with specific language impairments: meta-analyses of controlled prospective studies. J Child Psychol Psychiatry [Internet]. [cited 2017 Oct 31];54(5): Botting & Cont-Ramsden (2008) The role of language, social cognition, and social skills in the functional social outcomes of young adolescents with and without a history of SLI. Brittish journal of Developmental Psychology, 26,

9 onvoldoende taalaanbod (blootstellingachterstand) NB onvoldoende kwaliteit taalaanbod secundair primair 9

10 onvoldoende taalaanbod secundair als gevolg van problematiek op het gebied van gehoor intelligentie contactname verkregen hersenschade anatomische afwijkingen primair 10

11 specifieke taalontwikkelingsstoornis stoornis in de taalontwikkeling opzichzelfstaande TOS niet door: slechthorendheid anatomische afwijkingen in spraakorganen verkregen hersenletsel contactstoornis algehele ontwikkelingsachterstand 11

12 TOS ESM SLI Primaire taalontwikkelingsstoornis Ernstige spraaktaalmoeilijkheden Specific Language Impairment Specifieke taalontwikkelingsstoornis 12

13 Hoe vaak komt een taalontwikkelingsstoornis (TOS) voor? TOS 2 12 %, meest genoemd 7 % ADHD 3 à 5 % ASS 1 % TOS = meest voorkomende ontwikkelingsstoornis Tomblin JB, Records NL, Buckwalter P, et al. Prevalence of specific language impairment in kindergarten children. J Speech Lang Hear Res 1997;40:

14 Percentage kinderen geplaatst op cluster 2 1 0,3% van alle basisschoolleerlingen 7% TOS groot gedeelte heeft logopedie licht/medium arrangement cluster2 restant? 1 DUO in oktober leerlingen geplaatst op cluster 2 vanwege ernstige spraaktaalmoeilijkheden op BO leerlingen, = 0,3 % (bron 14

15 ayer_detailpage

16 komen op andere plekken terecht, bv jeugdzorg/ kinderpsychiatrie binnen jeugdzorg/kinderpsychiatrie onvoldoende aandacht voor co-morbiditeit op taalgebied wat is kip, wat is ei? - eerst een gedragsprobleem? - eerst een taalprobleem? - of allebei tegelijk?

17

18 peuter ca 2 ½ jaar krijgt boterham met pindakaas i.p.v. hagelslag onvoldoende woordenschat driftbuien TOS oppositionele-opstandige stoornis DSM V

19 kind 3 jaar afpakken speelgoed of slaat onvoldoende taalproductie agressieregulatieprobleem TOS kinderpsychiatrie

20 Kleuter 4 jaar niet opletten bij voorlezen in de kring onvoldoende taalbegrip ADHD/ADD TOS kinderpsychiatrie

21 7 jaar niets zeggen, oogcontact mijden bewust van niet verstaan /begrepen te worden ASS angststoornis TOS kinderpsychiatrie

22 9 jaar problemen met rekenen onvoldoende begrijpen instructie leerprobleem laag IQ TOS dyscalculie

23 Meisje van 11 jaar reden van (spoed)verwijzing: Agressieve buien, vooral in thuissituatie HA: Bekend met gegeneraliseerde angst en ADHD (2012) Toenemend schoolweigering Ouders veel onmacht en uitputting Hulpverlening vanaf 7 e jaar

24 Meisje 11 jaar Intake: Uit zich moeilijk Luistert slecht naar ouders Mini kid: aanwijzingen voor ODD, sociale angst fobie en specifieke angsten/fobie School: o.a. kan gevoelens slecht verwoorden, zou voldoende intelligentie hebben, maar maakt er thuis een drama van

25 Meisje 11 jaar Conclusie na intake: pervasieve ontwikkelingsstoornis NAO (2015) Beleid: psycho-diagnostisch onderzoek psychiatrisch onderzoek individuele psychotherapie

26 Meisje 11 jaar PO: Beantwoordt vragen op korte wijze Zegt vrij snel een antwoord niet te weten Articuleert nauwelijks, soms moeilijk te verstaan Lijkt beperkte woordenschat te hebben Weet diverse malen iets niet te benoemen, of kan niet op woorden komen Niet altijd duidelijk wat ze bedoelt Naarmate onderzoek vordert meer concentratieproblemen Vergeet naam van de onderzoeker

27 Meisje 11 jaar Participeert niet actief in gesprek Wel als ze rechtstreeks wordt aangesproken, geeft ze een antwoord, Blijft erg onzeker blijft Waarbij ze moeilijk kan reflecteren op zich zelf. Formuleert voorzichtig en weifelend Bij adviesgesprek nauwelijks betrokken, lijkt weg te dromen

28 Meisje 11 jaar PO: WISC: TIQ: 91 (84-99) VIQ: 78 (72-87) PIQ:110 (99-117) Verbaal begrip: 75 (69-85)

29 Meisje 11 jaar School: Herkent geen taalprobleem, eerder rekenen zwak

30 Meisje 12 jaar Logopedisch onderzoek (CELF): Begrippen en aanwijzingen volgen: perc:2 (Q 70, SD -2) LEQ: 7;7 jaar Zinnen formuleren: perc: 9 (Q 80, SD -1,3) LEQ: 8;4 jaar

31

32 Simon 7;3 jaar Aanmelding voor spraak: stotteren of toch broddelen? Meerdere non-verbale en verbale opvallendheden: gebaren (schouders ophalen alsof hij het niet weet, weet het echter wel, gebaren, bij uitleg) Wijze, oubollige of ongepaste uitspraken (eigenlijk gokte ik maar wat; om je eerlijk te zeggen, ik vond die logopedist een lummel ) Alert op fouten van testleider Taal letterlijk opvatten Veel details Diagnostiek taal: TvK-onderdelen gemiddeld centiel 80 Spraak = broddelen (rommelig praten)

33 Viggo 5;6 jaar: vóór therapie 6;5 jaar: na therapie Hulpvraag ouders: zorg over spraak-taalontwikkeling en gedrag Kentalis Vroegbehandeling Vermoeden ASS + ADHD & forse TOS Dr Leo Kannerhuis diagnostiek TOP-klas: therapie onderwijs programma Daarna: Cluster 2 of cluster 4? Beeldfragment: Logopedie in kader van TOP-behandeling Viggo vertelt fantasievol over een bezoek aan de kermis Aan de hand van eigen tekening Hertest na 1 jaar

34 TOS Compenseren talig onvermogen met gebaren Moeite met vaststellen en herstellen van misverstanden in communicatie Kortere en minder complexe verhalen Autisme Reageren minder op beurtwisseling Minder oogcontact Sluiten minder goed aan bij conversatie Verhalen lang en complex; details staan op de voorgrond

35 Sarina 4;3 jaar Komt via Kentalis naar dr. Leo Kannerhuis Meertaligheid Kletst wel maar onverstaanbaar Moeite met executieve functies Logopedisch onderzoek: testresultaten -1,5 SD SON 124 CIO communicatie onderzoek Met testleider Met moeder

36 Joost 11;3 jaar Deeltijdbehandeling dr. Leo Kannerhuis Syndroom van Asperger Sociaal emotioneel moeilijk contact met leeftijdsgenoten, snel verongelijkt ( wijsneus ) Taalscores voldoende behalve woordvinding Moeite met taalverwerking en vooral met figuurlijke taal (uitdrukkingen en grapjes) Ook mompelen logopedie

37 Taalstructuur Sociaal gebruik van taal SLI/TOS PLI (semantisch-pragmatische stoornis) autisme Asperger syndroom Interesses

38 verwijzing 1 e of 0 e lijn het juiste traject kiezen. Waar ligt de focus op? binnen logopedie (spraak/taal expertise) meer aandacht voor comorbiditeit psychiatrie binnen jeugdzorg/psychiatrie meer aandacht voor comorbiditeit taal expertise in roepen taalbril

39 binnen kinderpsychiatrie aandacht voor co-morbiditeit in de vorm van taalproblematiek mogelijkheid dat taalproblemen op de voorgrond staan voor jeugdgezondheidszorg / onderwijs denk aan juiste verwijstraject overleg cross instellingen / consult gedrag beïnvloedt taal taal beïnvloedt gedrag!

40 Vroegtijdige onderkenning van psychiatrische stoornis geeft meer behandelingsmogelijkheden bv. Voorlopers van autisme beter herkend (Maljaars, 2013) Vroegtijdige aanpak TOS - voor het 6 e jaar- meest effectief (Gerrits, 2017) Na 6 e jaar meer miscommunicatie, compensatie en frustratie Diagnose blijft in beweging (hypothese) taalontwikkeling idem!

41 Communicatie tussen hulpverleners hierin essentieel Inzet behandeling voor - ouders (o.a. PRT, gezinstherapie) - én kind (logopedie, cluster2 onderwijs) GGZ en logopedie: overkoepelende doelen stellen en samen evalueren evt. koers veranderen Onderwijs: cluster 2 en cluster 4 samenwerking Indien succesvol: - geen inhaalslag nodig - korter traject - kind communicatief redzamer

42 kijk (ook) met taalbril naar de problematiek! Ouders: Red flags taalontwikkeling Jos heeft een TOS - signalen App: herken TOS spraak-taaltest Hulpverleners Groninger Minimum Spreeknormen gebruik taalmijlpalen/ SNEL/ van Wiechen instrument

43 met TNO, afdeling child health met subsidie van ZON MW doelstelling: ontwikkeling predictie model vroegtijdige opsporing TOS (PreT studie) 43

44

45 23/videos/ /?hc_ref=ARR WqxjVVLnx_IAG6BMGVasUes8LEbqtLv9t1j3fA OXQdm7Xr1-qU1IzgEsx5wV-W0k

46 hoge specificiteit de meeste kinderen op het reguliere onderwijs bereiken de mijlpalen op tijd. lage sensitiviteit de nodige kinderen met een taalontwikkelingsstoornis halen de mijlpalen ook op de leeftijdsnorm

47 Samenwerking om kinderen met TOS tijdig te herkennen, zowel in verwijzingstraject als binnen behandelsetting Samen breed kijken naar kinderen, ook met taalbril

48 Zijn er nog vragen? 48