Haven van Antwerpen T R A F I E K E N T R E N D S I N D E W E R E L D E C O N O M I E

Transcriptie

1 h a v e n v a n a n t w e r p e n 5

2

3 h o o f d s t u k 1 Haven van Antwerpen T R E N D S I N D E W E R E L D E C O N O M I E In 2004 heeft de groei van de wereldeconomie zijn hoogste peil bereikt sinds 25 jaar. In de euroregio en in Japan vallen recente economische ontwikkelingen echter tegen, een direct gevolg van de sterke stijging van de olieprijzen. Volgens een aantal experten gaat het eerder om een tijdelijke pauze dan om een daadwerkelijke terugval. In de tweede helft van 2005 worden een daling van de olieprijzen en een economische heropleving verwacht. De groei van de wereldeconomie wordt voor 2005 geschat op 4 procent. Vooral het uitblijven van belangrijke investeringen van grote ondernemingen is een rem op de Europese groei. In 2004 kende de wereld een groei van de economie met 5 procent. De eurozone liet slechts een groei van 2,25 procent optekenen, terwijl dat in de VS ongeveer 4,25 procent was. Dit jaar wordt voor Europa een toename van zowat 1,75 procent verwacht. België doet het merkelijk beter dan het Europese gemiddelde met een groei van het BNP met 2,4 procent in 2004 en een voorspelde stijging van nagenoeg 2,5 procent voor de volgende jaren. De sterke groei buiten de eurozone is voornamelijk toe te schrijven aan de economieën die zich volop ontwikkelen en ook in 2005 met 5 tot 6 procent zullen vooruitgaan. China neemt hierin het voortouw met een groeivoet van 9,25 procent voor 2004 en een gelijkaardige verwachte stijging voor Van de wereldhandel wordt dit jaar een groei in volume met 8,25 procent verwacht. De zeehavens van de West-Europese Hamburg- Le Havre range staan in sterke onderlinge concurrentie. Nationale en internationale tendensen in de wereldeconomie hebben een impact op de havens. Verschillende internationale instanties verwachten dat de groei van de wereldhandel zich zal voortzetten, met een minimale groeiverwachting van 4 procent per jaar. Omdat dat ook in 2005 een meer dan positief effect zal hebben op de trafiek in de zeehavens, mag verwacht worden dat de groei van de Antwerpse haventrafiek fundamenteel hoger zal liggen dan de groeipercentages die voor België worden verwacht. T R A F I E K E N De haven van Antwerpen verbeterde in 2004 opnieuw haar trafiekcijfers. De totale goederenoverslag steeg uit boven de 152 miljoen ton, bijna 10 miljoen ton of 6,6 procent meer dan in het recordjaar De voorbije vijf jaar is de trafiek in de Antwerpse haven met een derde toegenomen. De behandeling van vloeibaar massagoed blijft stabiel, maar alle andere goederencategorieën gingen er met 3 tot 12 procent op vooruit. Antwerpen is nog steeds met ruime voorsprong de tweede belangrijkste haven van Europa, met groeiend marktaandeel. Containers De containertrafiek in Antwerpen klokte in 2004 af op een totaalcijfer van TEU en liet hiermee een groei van 11,4 procent optekenen. In ton is de containertrafiek in 2004 aangegroeid tot meer dan 68 miljoen ton, bijna 7 miljoen meer dan in Met de opening van het Deurganckdok midden 2005 betekent dat goed nieuws voor de haven van Antwerpen. De Antwerpse haven is met het nieuwe getijdendok de enige die zo n extra capaciteit voor containeroverslag kan aanbieden. De aanhoudende sterke groei van de containertrafieken is niet alleen te danken aan de expansie van bestaande diensten, maar ook aan het opstarten van nieuwe diensten of loops. De rederijen CMA CGM, ZIM en Lloyd Triestino hebben eind april 2004 een wekelijkse dienst opgestart tussen Antwerpen en Montreal. Dat deze megacarriers voor Antwerpen kiezen, bewijst eens te meer dat de haven een vooraanstaande positie in de noordelijke range inneemt voor de bediening van Canada en de Midwest. Mediterranean Shipping Company is eveneens in april van start gegaan met een tweede wekelijkse loop tussen Azië en Europa. Antwerpen is de hub voor Noord- Europa. China Shipping Container Line (CSCL) is een snel groeiende rederij die van meet af aan een rechtstreekse aanloop in Antwerpen heeft opgenomen in haar bediening van Europa. De wekelijkse AEX1-dienst met acht schepen van TEU werd onlangs in samenwerking met ZIM en Norasia aangevuld door de AEX2-dienst met negen schepen van TEU. Voorts neemt CSCL met één schip deel aan de westbound rond-de-wereld-dienst die werd opgestart door Norasia en Gold Star Line (ZIM). De dienst verricht in Antwerpen een aanloop aan loszij- 7

4 a nj an au ra vl e r es lp ao g r t De haven van Antwerpen verwelkomde in 2004 voor het eerst het supercontainerschip CSCL Europe met een laadvermogen van liefst TEU. 4 De Coldbox, een stalen toren van 68 meter hoog en ton zwaar voor het vloeibaar maken van ontgonnen gas, wordt in Antwerpen geassembleerd en verscheept voor het Noorse Statoil. < Maritiem containerverkeer (TEU)

5 h a v e n v a n a n t w e r p e n de. De haven van Antwerpen verwelkomde in het najaar ook voor het eerst de supercontainerschepen CSCL Europe en CSCL Asia, beide met een laadvermogen van liefst TEU. De CSCL Europe en CSCL Asia zijn de eerste schepen van een TEU-reeks die ingezet worden in een wekelijkse loop tussen het Verre Oosten en Europa. Deze dienst verbindt Antwerpen rechtstreeks met diverse Chinese havens. Eind mei maakten twee nieuwkomers hun opwachting in de trafiek van en naar Azië. Wan Hai Lines en Pacific International Lines (PIL), twee belangrijke spelers op de Stille-Oceaanroute en op de intra-aziatische markt, doen hun intrede met een gezamenlijke wekelijkse dienst die hoofdzakelijk op de trafiek met China gericht is, en met Antwerpen als laatste loshaven vanuit Azië. Deze ontwikkelingen tonen aan dat Antwerpen een steeds belangrijkere rol gaat spelen in de trafieken van en naar Azië en meer bepaald van en naar China. Conventioneel stukgoed De trafiek van niet-gecontaineriseerd stukgoed steeg in 2004 boven de 21 miljoen ton uit, een toename van meer dan 4 procent. Antwerpen versterkte zijn positie als staalhaven met een trafiek van bijna 10 miljoen ton. De import van staalproducten is met 35 procent toegenomen, een rechtstreeks gevolg van de hoge prijzen op de Europese staalmarkt. Bedrijven kopen daarom elders aan en voeren in via de Antwerpse haven. De export van staal bleef stabiel op een hoog peil. De behandeling van houtcellulose en papier is gestegen met 8 procent, dankzij een belangrijke stijging van de invoer vanuit Brazilië. Ook bij de groeiende import van gezaagd hout en plywood speelde dat land, samen met West-Afrika, een belangrijke rol. Voorts is de fruittrafiek met 2,5 procent gestegen tot meer dan 1,5 miljoen ton. Projectlading In 2004 werd een bijzonder project opgestart in de Antwerpse haven. Van 10 tot en met 18 juli lag in Antwerpen een ponton aangemeerd om op kaai 496 van Nova & Hesse-Noord Natie vier bijzonder zware heavy lifts van elk rond de 500 ton te lossen. De Noorse olie- en gaswinningmaatschappij Statoil contracteerde het Duitse engineeringbedrijf Linde AG voor de bouw van een LNG-fabriek (Liquified Natural Gas). Fabricom-GTI assembleert de onderdelen op kaai tot één gigantische Coldbox voor het vloeibaar maken van ontgonnen gas door een bevriezingseffect en sloot daarvoor een overeenkomst met het Antwerpse Atlas Project Cargo Solutions. De Coldbox wordt een 68 meter hoge stalen toren, op een grondvlak van 30 x 30 meter en met een totaalgewicht van ton. In april 2005 wordt het gevaarte aan boord van een ponton gereden en erop vastgelast. Sleepboten brengen dat ponton naar de monding van de Westerschelde, waar een inzinkbaar schip de toren met ponton oplaadt voor transport naar Noorwegen. Roro Het aantal ingevoerde auto s bleef stabiel, de afvoer van wagens is gegroeid met 6 procent. De Antwerpse haven heeft dit jaar auto s behandeld. Het totale roro-verkeer groeide met liefst 12 procent tot meer dan 3,8 miljoen ton. De verankering van de groep Grimaldi (Napels) in Antwerpen, die er zijn hub voor Noord-Europa gevestigd heeft, heeft zich vertaald in de aanleg van een grootschalige roro-terminal aan het Verrebroekdok op de linker Scheldeoever. De Antwerp Euro Terminal beschikt over een meter lange kaai met een waterdiepte van 15 meter. De site omvat ook een centrum voor pre-delivery inspection (PDI) waarlangs de auto s van constructeur Fiat doorgevoerd worden. De globale trafiek op de terminal is het voorbije jaar vrijwel verdubbeld en de roro/lolo-polyvalentie gaat in stijgende lijn. Massagoed De droge bulktrafieken stegen het voorbije jaar met 5,4 procent tot meer dan 27 miljoen ton. Procentueel liet de kolentrafiek de sterkste groei optekenen, met een toename van 26 procent. De aanvoer van kolen sloot in 2004 nagenoeg ton hoger af dan vorig jaar. Aan de basis van die trafiekgroei ligt de sluiting van enkele Europese steenkoolmijnen. De Antwerpse haven versterkte daardoor haar positie als aanvoerhaven van kolen voor het Duitse en Franse hinterland. De ertsentrafiek bleef stabiel. De daling in de graantrafiek was toe te schrijven aan het verschuiven van marktaandeel naar andere Europese havens. De tarweoogst was het afgelopen jaar dan weer erg succesvol, waardoor de meeltrafiek opleefde. Het vloeibare massagoed bleef stabiel. De terugval bij de aanvoer van ruwe aardolie is volledig ingehaald. De afname begin dit jaar voor die trafiek was toe te schrijven aan de sluiting van een crude-eenheid en aan de onderhoudsbeurt van een raffinaderij in de haven. Ook de aan- en afvoer van chemicaliën en aardoliederivaten eindigde op een met 2003 vergelijkbaar peil. Er is het voorbije jaar volop geïnvesteerd in tankopslag in de Antwerpse haven. ADPO heeft in 2004 een nieuwe pier in gebruik genomen en is gestart met de 9

6 j a a r v e r s l a g uitbreiding van het magazijn en het tankpark. Ook Oiltanking Antwerp heeft al in 2003 een bijkomende steiger aangelegd en neemt er in 2005 nog een in gebruik die schepen tot BT kan ontvangen. Bovendien breidt Oiltanking zijn opslag uit met m³. Het gaat om kleinere tanks van tot m³ voor chemische producten, waarvan de eerste begin 2005 operationeel moeten zijn. Het Havenbedrijf heeft voorts een concessie voor 25 jaar verleend aan Rubis, een nieuwe speler in de haven. Het Franse bedrijf neemt een terrein van zowat 13 hectare in gebruik aan het Doeldok op de linker Scheldeoever. De tankopslag zal uiterlijk in 2007 operationeel zijn. Antwerpen, met onder meer de ingebruikname van een nieuwe koolstofmonoxidefabriek midden Degussa bouwt aan een methioninefabriek. De nieuwe fabriek betekent een investering van 350 miljoen euro. Praxair in Zwijndrecht heeft 30 miljoen euro geïnvesteerd in een nieuwe luchtsplitsingsfabriek en in de uitbreiding van het pijpleidingennetwerk in de Antwerpse haven. Bayer investeerde 20 miljoen euro in de uitbreiding van zijn anilinecapaciteit. Daarenboven plant Bayers dochteronderneming Lanxess een uitbreiding van de productiecapaciteit voor butylrubber door in de komende twee jaar de bestaande installaties in Sarnia, ON en Antwerpen te verruimen. Z E E S C H E P E N Het aantal zeeschepen dat Antwerpen aandoet, is licht gedaald tot (min 2 procent). De bruto tonnenmaat van de schepen bleef echter toenemen tot ruim 237 miljoen BT, een groei van 4 procent. De gemiddelde grootte van de zeeschepen in de haven steeg hierdoor met meer dan 6 procent tot ongeveer BT. I N D U S T R I E I N D E A N T W E R P S E H A V E N De Antwerpse havenindustrie heeft in 2004 opnieuw heel wat investeringen voltooid en aangekondigd. In december, dag op dag 40 jaar nadat BASF Antwerpen werd opgericht, opende het bedrijf een nieuwe productie-eenheid voor de kunststof ABS. Die produceert ton per jaar. Naast deze investering van meer dan 100 miljoen euro kondigde BASF de uitbreiding aan van zijn MDIproductiecapaciteit tot ton per jaar. BASF wil daarenboven tegen 2006 met Dow van start gaan met de bouw van een propyleenoxidefabriek. De fabriek zal een capaciteit van ton per jaar hebben en moet operationeel zijn in Omdat voor die nieuwe productie waterstofperoxide nodig is, wordt in samenwerking met Solvay ook hiervoor een nieuwe fabriek gebouwd. Siemens bouwt bovendien een nieuwe gas- en stoomturbinecentrale voor de Antwerpse chemiefabriek van BASF. Opdrachtgever is Zandvliet Power, een joint venture van RWE Power en Electrabel, en het ordervolume bedraagt zowat 230 miljoen euro. Nog op de terreinen van BASF nam Air Liquide in mei de grootste waterstoffabriek ter wereld in gebruik met een capaciteit van m³ per uur. De productieeenheid maakt deel uit van een investeringsprogramma van 100 miljoen euro van Air Liquide in de haven van C O N C U R R E N T I E P O S I T I E De Antwerpse haven had in 2004 voor het totale goederenverkeer een marktaandeel van 16,4 procent in de Hamburg-Le Havre range. Antwerpen is daarmee de tweede haven na Rotterdam met een marktaandeel van 37,9 procent en voor Hamburg met 12,3 procent. Voor het niet-gecontaineriseerd stukgoed was Antwerpen in 2004 koploper in de Hamburg-Le Havre range, voor Rotterdam en Zeebrugge. Antwerpen staat op de derde plaats voor de containertrafiek, na Rotterdam en Hamburg. De Antwerpse haven heeft de voorbije jaren haar positie als containerhaven sterk kunnen uitbouwen. Terwijl Antwerpen in 1990 net geen 16 procent van de containertrafiek in de range behandelde, was dat in 2004 al opgelopen tot 21,3 procent. Enkel Hamburg zag in die periode zijn marktaandeel voor containers eveneens aanzienlijk stijgen van 19,2 naar 24,6 procent. Rotterdam zakte in dezelfde periode terug van 39,9 naar 29,1 procent. T O E G E V O E G D E W A A R D E Volgens de meest recente studie van de Nationale Bank over 2003 is de haven van Antwerpen goed voor een directe toegevoegde waarde van 7.443,4 miljoen euro. In 2003 is voor meer dan 1,5 miljard euro geïnvesteerd in de Antwerpse haven. De haven zorgt voor de creatie van directe arbeidsplaatsen (voltijdse equivalent, zelfstandigen inbegrepen). Gemiddeld is de directe toegevoegde waarde van de Antwerpse haven sinds 1997 jaarlijks met 3 procent gegroeid. De creatie van arbeidsplaatsen liep in diezelfde periode licht terug met gemiddeld 0,1 procent, terwijl de investeringen gemiddeld met 2,3 procent aangroeiden. 10

7 h a v e n v a n a n t w e r p e n < Marktaandeel van de vier belangrijkste containerhavens op basis van de negen havens van de Hamburg-Le Havre range 50% 40% 30% 20% 39,92% 10% 15,95% 21,30% 11,12% 12,20% 19,17% 24,60% 29,10% 0% Antwerpen Bremen Hamburg Rotterdam De grafiek is gebaseerd op definitieve cijfers van de havens Antwerpen, Amsterdam, Bremen, Duinkerke, Hamburg, Gent, Rotterdam, Zeebrugge en op ramingen voor Le Havre. 3 BASF is al veertig jaar gevestigd in de Antwerpse haven en kondigde ook het voorbije jaar nieuwe investeringen aan. 11

8 j a a r v e r s l a g < Modal split in de Antwerpse haven (incl. en excl. pijpleidingen en transhipment) 17% 12% 41% 21% 42% 32% 31% 4% Wegvervoer Binnenvaart Spoorvervoer Pijpleidingen Transhipment 6 De Antwerpse petrochemie maakt hoofdzakelijk gebruik van milieuvriendelijke modi als pijpleidingen en binnenvaart. 6 Het Havenbedrijf benadrukt het belang van een modale verschuiving ten voordele van binnenvaart en spoor. 12

9 h a v e n v a n a n t w e r p e n M O D A L S P L I T De vervoerde tonnage in de haven van Antwerpen is evenwichtig verdeeld over de drie belangrijkste vervoersmodi. Zowel de weg als de binnenvaart nemen ongeveer 40 procent van de tonnage in de Antwerpse haven voor hun rekening. De resterende 20 procent wordt vervoerd per spoor. Als ook de pijpleidingen in de verdeling worden opgenomen, nemen ze ongeveer een vijfde van de vervoerde tonnage voor hun rekening. Van de containers wordt ongeveer 60 procent over de weg vervoerd. Het aandeel van het spoorvervoer voor deze trafiek blijft beperkt tot 9 procent. De binnenvaart neemt nagenoeg 31 procent van de containertrafiek voor zijn rekening. Ook al verliest het wegverkeer aan belang, voor het containerverkeer is het nog altijd de belangrijkste vervoersmodus. Dat is toe te schrijven aan het grote volume aan containers met lokale herkomst of bestemming (binnen een straal van ongeveer 50 kilometer van de Antwerpse haven). Het Havenbedrijf benadrukt het belang van een modale verschuiving en richt zijn beleid daarop. Streefdoel blijft het terugdringen van het aandeel van het wegvervoer in de containertrafiek, van 60 naar 50 procent. Het verhoogd inzetten van binnenvaart en spoor vereist een belangrijke inspanning, met name voor het spoorvervoer, waarvoor de Antwerpse haven een verdubbeling van het vervoersaandeel op het oog heeft. L I B E R A L I S E R I N G V A N D E H A V E N D I E N S T E N Begin 2001 al lanceerde de Europese Commissie een ontwerp van richtlijn over de toegang tot de markt voor havendiensten, met de bedoeling het recht op vrij ondernemen voor havendiensten te waarborgen in toepassing van de basisverdragen van de Europese Unie. In november 2003 verwierp het Europees Parlement daarover met een nipte meerderheid het compromisvoorstel van de Europese Commissie en de Raad van Ministers. Commissaris Lloyola de Palacio heeft evenwel net voor haar aftreden nog een initiatief genomen voor een nieuwe richtlijn. Het voorstel dat de markttoegang voor havendiensten moet regelen, werd op 13 oktober 2004 door de Europese Commissie aangenomen. Het voorstel van richtlijn wil de goederenbehandeling, het slepen, het loodsen en de diensten van aan- en afmeren regelen. De ontwerptekst bepaalt dat het lossen/laden van schepen kan gebeuren met walpersoneel van de zelfafhandelaar als die inderdaad over een vergunning voor zelfafhandeling beschikt. Volgens het nieuwe voorstel mag het recht op zelfafhandeling de toepassing van nationale regels over opleidingseisen, professionele kwalificaties, werkgelegenheids- en sociale verworvenheden niet aantasten voor zover ze stroken met de Europese wetgeving en internationale verplichtingen van de Europese Unie en de betrokken lidstaat. Voor België betekent dat dat de wet-major, die het dokwerkersstatuut beschermt, niet in het gedrang komt. Wel maakt het voorstel van richtlijn een uitzondering mogelijk voor de kustvaart waar de scheepsbemanning zelf het schip mag laden en lossen. Het nieuwe voorstel moet uiteraard nog naar het Europees Parlement. Ook de nieuwe tekst is omstreden. Zo hebben de Europese regeringsleiders het voorstel als onvoldoende betiteld in hun vergadering van begin december Ook vanuit de havensector is er veel kritiek, voornamelijk over de artikelen over zelfafhandeling, de vergunning voor een goederenbehandelaar en het compensatieregime voor de goederenbehandelaar die zijn concessie verliest. De Europese Commissie plant de publicatie van een richtlijn over staatssteun aan de havensector in het voorjaar van H A V E N B E V E I L I G I N G Eind 2002 werd in nasleep van de gebeurtenissen in de Verenigde Staten op 11 september 2001 de wereldwijde International Ship & Port Facility Security Code (ISPS) goedgekeurd. De Europese Unie heeft eveneens de richtlijn 725/2004 uitgevaardigd om de maritieme veiligheid te verzekeren. De veiligheidsnormen zijn sinds 1 juli 2004 wereldwijd van kracht. Ongeveer 90 procent van alle in- en uitvoer tussen Europa en andere landen transiteert via de zeehavens. De ISPS-code is van toepassing op het raakvlak tussen wal en schip. Hij geldt enkel voor schepen van meer 500 bruto tonnenmaat en in de internationale vaart. Ook voor passagiersschepen zijn de ISPS-normen van toepassing. In toepassing van de ISPS-code is door elke terminal in de Antwerpse haven een Port Facility Assessment gemaakt: een risicoanalyse die mogelijke kritische punten inventariseert. Op basis daarvan is vervolgens een plan uitgewerkt om de terminal optimaal te beveiligen. De situatie is ter plaatse onderzocht en het Federaal Comité voor de Beveiliging van de Havenfaciliteiten heeft op basis van die bevindingen en van de ingediende plannen veiligheidscertificaten toegekend. De Antwerpse terminals zijn opgenomen in de zogenaamde white list van de International Maritime Orga- 13

10 j a a r v e r s l a g De Zandvliet- en Berendrechtsluis zijn omheind om de veilige werking van de sluisexploitatie te bevorderen. nisation (IMO). Die lijst vermeldt alle havenfaciliteiten die voldoen aan de ISPS-normen. Met die vermelding kunnen ze aan alle belanghebbenden waar ook ter wereld aantonen dat de veiligheidsmaatregelen voldoen aan de opgelegde ISPS-maatstaven. Dat kan ook met het ISPS-certificaat dat eind oktober 2004 in Antwerpen is uitgereikt aan de terminaluitbaters. Ook het Havenbedrijf heeft in 2004 de nodige investeringen uitgevoerd op het vlak van beveiliging. Om de veilige werking van de sluisexploitatie te bevorderen, zijn de plateaus van de Zandvliet-, Berendrecht-, Boudewijn- en Kallosluis omheind en volledig afgesloten voor buitenstaanders. Om het gebied te betreden moet men zich eerst aanmelden bij de verkeersleiding. De sluisplateaus zijn beveiligd met een hek van 2 meter hoog met bovenop 0,5 meter prikkeldraad. Er is voorzien in videobewaking van de centrale doorgangen en de persoonsdoorgangen en poorten zijn beveiligd. Het project heeft het Havenbedrijf euro gekost. Er werd ook een inventaris opgemaakt van de gevoelige plaatsen in het havengebied (havengebouw, gebouwen technische diensten, bruggen, sleepbedrijf, bepaalde nutsbedrijven). Op die manier anticipeert het Havenbedrijf op de verwachte Europese richtlijn over havenveiligheid. Ook de Internationale Douaneraad en Internationale Arbeidsorganisatie werken aan maatregelen voor de beveiliging van de logistieke keten of van personen in het havengebied. Het Havenbedrijf bekijkt eveneens hoe de veiligheid van transportmodi als de binnenvaart en het spoor verbeterd kan worden. De private havengemeenschap stelde het voorbije jaar Alfapass voor. De pas zal geleidelijk worden ingevoerd om toezicht te houden op de toegang van dokwerkers, terminalpersoneel, scheepsbevoorraders, scheepsherstellers, truckers en andere betrokkenen in de havenfaciliteiten. De Alfapass bevat ook biometrische gegevens over handpalm- en vingerafdruk van de kaarthouder. Een ander project is de bouw van een viertal douanescanners rond het Deurganckdok in het kader van het Container Security Initiative. De federale overheid trekt hiervoor zowat 40 miljoen euro uit. Voorts staat Megaports op stapel, een nieuw initiatief waarbij de Verenigde Staten apparaten zouden installeren op de containerterminals om radioactiviteit te meten. 14