Een or weet ook niet alles. Brochure over het inschakelen van externe deskundigen

Transcriptie

1 Een or weet ook niet alles Brochure over het inschakelen van externe deskundigen

2 Inhoud Waarom deze brochure? Deskundigen Plan Waarom van buiten? Adviseurs of pottenkijkers? Recht op deskundige hulp De kosten Werken met deskundigen Niet de eerste, maar de beste! Enkele opdrachten Verder lezer Adressen

3 Waarom deze brochure? Uit aanvragen bij het OR-Centrum van FNV Bondgenoten blijkt dat ondernemingsraden steeds meer gebruik maken van externe deskundigen. Dat zijn onafhankelijke adviseurs die zich "verhuren" aan ondernemingen, instellingen en ook aan ondernemingsraden. Bijvoorbeeld: accountants, advocaten, bedrijfseconomen, organisatie-adviseurs en allerlei specialisten op vakgebieden. Zij kunnen ook ondernemingsraden helpen om een beter zicht te krijgen op het ondernemingsbeleid en op onderwerpen als genoemd in artikel 25 en 27 van de Wet op de Ondernemingsraden (WOR). Waarom het nuttig is en hoe externe deskundigen kunnen bijdragen aan het werk van de or leest u in deze brochure. Wie dan nog vragen heeft kan bellen met het OR- Centrum van FNV Bondgenoten, tel of met de vakbondsbestuurder. Adressen en telefoonnummers zijn als bijlage achterin deze brochure opgenomen. Deskundigen Bij veel grote veranderingen in een bedrijf hoort de or er aan te pas te komen, maar een or is ook niet van alle markten thuis. En dat kan ook niet. Een or heeft zijn eigen middelen, zoals scholing en vorming om bij de tijd te blijven, hulp inroepen van de bond om wat sterker te staan, schorsen van het overleg (in bijzondere omstandigheden) om druk uit te oefenen op de ondernemer, informatie of advies inwinnen bij bijvoorbeeld het OR-Centrum van FNV Bondgenoten. Maar soms kan een or het niet met eigen middelen aan. En dan kan een externe deskundige uitkomst bieden. Daarover gaan we het hebben. Plan Een or werkt niet te hooi en te gras, maar maakt een plan. Een werkplan of een beleidsplan. Het maken van zo'n plan is een typisch onderwerp voor een or-cursus. Daar gaan we hier niet op in. Wel stellen we met klem dat zo'n plan echt belangrijk is. In een werk- of beleidsplan moet staan aan welke zaken de or prioriteit geeft, wat het doel is waarnaar de or streeft en ook hoe de or dat gaat doen. Zo kan van te voren worden ingeschat of voor een onderwerp externe deskundigheid nodig is of niet. Daarnaast heeft de ondernemer zijn eigen plannen met het bedrijf. Deze zijn voor een ondernemingsraad vaak moeilijk te voorzien. Enig houvast biedt de informatie die de ondernemer op grond van de wet (art. 31) tweemaal per jaar aan de ondernemingsraad moet verstrekken. Met name de financieel-economische informatie en gegevens over de werkzaamheden en resultaten van het bedrijf zijn graadmeters voor ophanden zijnde veranderingen. Wachten op een adviesaanvraag is niet nodig. Ook voor een externe deskundige geldt: beter te vroeg dan te laat. Het tijdig inschakelen van deskundigen kan niet genoeg worden benadrukt. Daarbij onderscheiden zich twee belangen van de or: - de or heeft meer kennis en inzicht nodig om zijn doel te bereiken; - de or heeft externe hulp nodig bij wijze van actiemiddel (bijvoorbeeld een advocaat). Waarom van buiten? De leden van een or zijn daarin gekozen op grond van hun belangstelling en hun kennis en inzicht. En waar het aan dat laatste zou ontbreken, kan men natuurlijk bij de erkende scholingsinstituten terecht. Scholing door gespecialiseerde instituten is beter dan een

4 cursus van het eigen bedrijf. De beste cursussen vind je altijd nog bij de door het GBIO erkende instituten. FNV Formaat die de scholing van ondernemingsraden uit het werkterrein van FNV Bondgenoten voor zijn rekening neemt is daar één van. GBIO staat voor Gemeenschappelijk Begeleidings Instituut Ondernemingsraden en werd in 1975 opgericht om de scholings- en vormingsactiviteiten van ondernemingsraden te stimuleren, te begeleiden en te ondersteunen. Er zit natuurlijk ook een flink stuk kennis bij deskundige collega's. Artikel 15 van de WOR stelt zulke mensen in staat met or-leden mee te vergaderen onder werktijd. Voorts weet de bond van wanten en kan te allen tijde informatie leveren. Maar er zijn ook knelpunten, ontwikkelingen, problemen waarbij het wenselijk is dat daar van buiten af" naar wordt gekeken. En dan komt de externe deskundige om de hoek kijken. Die heeft niet alleen kennis van zaken op zijn of haar vakgebied. maar heeft ook in andere bedrijven gekeken. En van die ervaringen kan de or dankbaar gebuik maken. Een or moet niet de pretentie hebben alles zelf te kunnen en te weten. Ook ondernemers werken zelf vaak met externe adviseurs. Dus waarom de or dan niet? Zo is het bijvoorbeeld wenselijk werknemersonderzoeken door externe deskundigen te laten begeleiden. Het voordeel van een externe deskundige is ook dat zo iemand niet echt bij een conflict of meningsverschil is betrokken en dus geen partij is. En daardoor onbevangen en vooral onverdacht tegen de zaken aankijkt en er de nodige kennis en inzicht op loslaat. Natuurlijk zijn er meer middelen voor de or. Die stippen we even aan. Behalve het op tijd om informatie vragen bij de werkgever, kunnen er ook drukmiddelen worden gebruikt. We noemden al even het schorsen van het overleg. Maar ook het in de publiciteit brengen van conflicten met de werkgever is een pressiemiddel. Een beroep op de Raad van Commissarissen kan door een extern adviseur meer gewicht krijgen. En wanneer de bedrijfscommissie erbij wordt gehaald, kan een (externe) advocaat van dienst zijn. Bij juridische procedures komt die natuurlijk sowieso van pas. En ook vooraf, bij het beoordelen van de kansen of een procedure tot het gewenste resultaat kan leiden. Per probleem, ontwikkeling of conflict kan worden bekeken of er externe deskundigheid nodig is. En zo ja. uit welke discipline. Het OR-Centrum kan daarbij adviseren en bemiddelen. Bovendien weet men daar welke rol de vakbeweging in het bedrijf speelt en welke inzet men heeft gekozen. Zo kan worden voorkomen dat vakbond en ondernemingsraad elkaar voor de voeten lopen in plaats van samen te werken. Als onderdeel van FNV Bondgenoten is men daar goed op de hoogte van wat in welke situatie nodig en gewenst is. Adviseurs of pottenkijkers? Waarom hulp van buiten halen als het eigen bedrijf ook zijn deskundigen heeft? Waarom pottenkijkers van buiten? Dat is vaak de gedachte van een ondernemer wanneer de or van plan is een externe deskundige erbij te halen. En menig or denkt uit zuinigheid ook zo. Want wie zal dat betalen zo n man of vrouw van buiten? Maar wanneer je als or je verantwoordelijkheid wilt nemen door met een goed doortimmerd advies te komen, heb je niets aan een interne deskundige. Stafleden lenen zich daarvoor in de regel niet. Die zijn immers ingehuurd om de argumenten van de

5 werkgever te formuleren. Voor een objectieve beoordeling heb je dan iemand van buiten nodig. Overigens, een directie die niet bang is, zal in de regel blij zijn met een contraexpertise van het eigen beleid. Voor de or is een externe deskundige een bruikbaar instrument om goede argumenten te leveren tegenover de werkgever. De wet geeft daar ook ruimte voor. Daarover gaat het volgende hoofdstuk. Recht op deskundige hulp De WOR vindt ook dat hulp inroepen van buiten de onderneming het werk van de or kan ondersteunen. We lezen in artikel 16 (raadplegen van deskundigen): - De ondernemingsraad kan één of meer deskundigen uitnodigen tot het bijwonen van een vergadering van die raad, met het oog op de behandeling van een bepaald onderwerp. (...) - De leden van de ondernemingsraad kunnen in de vergadering aan de in het eerste lid bedoelde personen inlichtingen en adviezen vragen. - Een deskundige kan eveneens worden uitgenodigd een schriftelijk advies uit te brengen. - De voorgaande leden zijn van overeenkomstige toepassing ten aanzien van de commissies van de ondernemingsraad. De externe deskundige kan ook worden uitgenodigd voor de overlegvergadering, zoals blijkt uit artikel 23a lid 6; "(...). Zowel de ondernemingsraad als de ondernemer kan één of meer deskundigen uitnodigen tot het bijwonen van een overlegvergadering, indien dit voor de behandeling van een bepaald onderwerp redelijkerwijze nodig is. Zij stellen elkaar hiervan tijdig vooraf in kennis. Bij bezwaar van de ondernemer. onderscheidenlijk de ondernemingsraad tegen het uitnodigen van een deskundige kan de ondernemingsraad, onderscheidenlijk de ondernemer een beslissing van de kantonrechter vragen." De kosten Voor niets gaat de zon op. Een externe deskundige kan zijn licht wel laten schijnen over or-problemen, maar doet dat in de regel niet voor niets. En dat is redelijk. Niemand werkt graag voor spek en bonen. De kosten kunnen echter nogal uiteenlopen. En soms ook erg oplopen. Bovendien ligt het tarief van zo'n deskundige aanzienlijk hoger dan de verdienste van een gemiddelde werknemer. Maar bedenk dan dat externe adviseurs het vaak niet in hun eentje doen en zelf ook in elk geval administratieve hulp nodig hebben. Voor de meeste deskundigen geldt dat zij vaste tariefafspraken hebben. Die zijn openbaar en kunnen worden opgevraagd. Het OR-Centrum van FNV Bondgenoten kan u daarbij helpen. Veel ondernemingsraden blijken in de praktijk nogal moeite te hebben met het maken van dergelijke in hun ogen hoge onkosten. De meeste ondernemers zijn hieraan gewend omdat zij vaak zelf gebruik maken van externe adviseurs. Ook de wetgever vindt het heel normaal dat externe deskundigen de rekening van hun arbeid presenteren. Artikel 22 lid 2 van de WOR geeft daarover uitsluitsel. De ondernemer betaalt de kosten als hij van te voren van die kosten in kennis is gesteld en deze kosten redelijkerwijze noodzakelijk zijn voor de taakvervulling van de ondernemingsraad.

6 Het ligt voor de hand dat daarover nog wel eens onenigheid zal voorkomen. Bijvoorbeeld als de ondernemer weigert te betalen. In zo'n geval bestaat voor ondernemingsraden de mogelijkheid om na advies en bemiddeling van de bedrijfscommissie een beslissing van de kantonrechter te vragen. In lid 3 van artikel 22 schuilt een addertje onder het gras. Maakt de or van te voren een budget van de benodigde kosten in enig jaar en komt daarover tot overeenstemming met de ondernemer, dan moet steeds bij extra kosten toestemming van de ondernemer worden gevraagd. Bij het inschakelen van externe deskundigen is dat een riskante werkwijze. Meestal zal externe deskundigheid namelijk nodig zijn om plannen van de ondernemer tegen het licht te houden. Het zal duidelijk zijn dat dit over het algemeen voor een ondernemingsraad moeilijk te voorzien valt. Overschrijding van het budget door het inroepen van externe hulp zou voor de ondernemer aanleiding kunnen zijn de toestemming te weigeren. In dat geval is er ook geen beroepsmogelijkheid. Het is daarom beter om bij eventuele afspraken over een budget de kosten voor het inschakelen van deskundigen uit te sluiten. Zie verder de tekst van de WOR. En voor zover die onvoldoende duidelijk is kan het OR-Centrum van FNV Bondgenoten opheldering geven. Werken met deskundigen Van geval tot geval moet worden bezien of externe hulp nodig is en hoe die kan worden ingeschakeld. Daarom wat aandachtspunten. Een oriënterend gesprek met een externe deskundige is nuttig. Het is belangrijk van te voren te bezien of de externe deskundige die de or op het oog heeft de goede is en voor de betreffende or kan en wil werken. Zo'n gespek is geen opdracht. De ondernemer is er dan ook niet mee gemoeid en hoeft er niets van te weten. Indien het contact tot stand komt via het OR-Centrum van FNV Bondgenoten kost het in de regel ook niets. Het gesprek kan het best worden gevoerd door commissieleden van de or die met het betreffende probleem zijn belast of door en delegatie uit de or. Uiteraard nadat de or heeft besloten tot een dergelijke oriëntatie en heeft vastgesteld welke bijdrage van de deskundige wordt verwacht. Is er sprake van een omvangrijk probleem dat vermoedelijk zal leiden tot een forse adviesopdracht dan kan het soms gewenst zijn met meerdere deskundigen te spreken. Dat maakt vergelijken mogelijk. Ook hierbij bemiddelt het OR-Centrum. Degenen die de gesprekken hebben gevoerd, geven tenslotte een advies aan de hele or. Dat kan zijn: niet doen. Maar wanneer dat leidt tot een positief advies wordt er een voorstel aan de or opgesteld. Daarin staat: - het onderwerp/de onderwerpen die voor extern advies in aanmerking komen; - wat de externe deskundige op dat terrein te bieden heeft; - hoe or en deskundige de kwestie(s) moeten aanpakken en - wat het gaat kosten en hoe dat wordt betaald.

7 De werkwijze Niet de hele or hoeft zich bezig te houden met een specifiek probleem, ook niet als daarover een deskundige wordt geraadpleegd. Een vaste commissie of een voorbereidingscommissie kan die taak overnemen. De instelling van een commissie is echter geen zaak die de or geheel zelfstandig kan regelen. De or moet het voornemen schriftelijk aan de ondernemer voorleggen. De ondernemer kan dan bezwaar maken tegen de instelling. In dat geval kan de or de bedrijfscommissie vragen in het geschil te bemiddelen. Lukt dat niet dan kan de kantonrechter om een uitspraak worden gevraagd. Eerder merkten we al op dat het voordeel van een commissie is dat ook niet or-leden op grond van hun kennis erbij kunnen worden betrokken. De deskundige hoort regelmatig te rapporteren aan de or (-commissie). Hoe vaak hangt af van de omvang van het werk. Van te voren kunnen termijnen worden afgesproken. Eens per week, per twee weken, per maand... De deskundige moet de or zoveel mogelijk bij zijn overwegingen betrekken. Want het is tenslotte de or die uiteindelijk de besluiten neemt en deze voorlegt aan de ondernemer. De or moet goed afspreken en in de gaten houden hoe en waarom de externe deskundige contacten onderhoudt met de directie en overig personeel. Verder is het raadzaam af te spreken binnen welke termijn het eindoordeel van de externe deskundige op tafel komt en op welk niveau het met de ondernemer wordt besproken. In de overlegvergadering, in de Raad van Commissarissen, of mogelijk met de eigenaar van het bedrijf. Wat het kost Dat wordt bepaald door twee dingen: het tarief per tijdseenheid (uurtarief bijvoorbeeld) en de duur van het werk. In dat verband is het aan te raden de opdracht zo duidelijk mogelijk te formuleren en voor te bereiden. Maar meestal komt het toch op een schatting aan. Of op het aangeven van de maximumkosten. Voor de wet is een voorlopige schatting voldoende. De uiteindelijke kosten moeten wel binnen de schatting blijven. Anders is er geen zekerheid of de ondernemer de meerkosten betaalt. In zo'n situatie kan de deskundige ook zelf overleggen met de ondernemer. De selectie De ervaring van de deskundige in relatie tot het probleem en de kosten zullen uiteindelijk bepalen of de opdracht doorgaat. Bij de keus van een deskundige is het niet altijd van belang of die ervaring heeft in de bedrijfstak waarin de or werkt. Een deskundige die net in een zuivelfabriek een or prima heeft geholpen. is niet per se de aangewezen man of vrouw om de or in alle zuivelfabrieken van advies te dienen. Ook de kosten lopen niet al teveel uiteen. Belangrijker is de ervaring die een deskundige heeft met ondernemingsraden en zijn vakbekwaamheid. Het is uiteraard aan te raden een deskundige in de arm te nemen die oog heeft voor de belangen van werknemers. Het OR-Centrum van FNV Bondgenoten weet die te vinden. De opdracht WORdt die gegeven. dan moet de ondernemer vooraf worden ingelicht over de kosten die dat met zich brengt. Dat geldt ook als de or de deskundige wil uitnodigen voor een overlegvergadering. In dat laatste geval moet de ondernemer tijdig over het voornemen om een deskundige te raadplegen op de hoogte worden gesteld en tegen zijn of haar

8 komst geen bezwaar hebben. Ook van een opdracht tot het voeren van een rechtsgeding moet van tevoren een kostenopgave aan de ondernemer worden verstrekt. Het spreekt vanzelf dat de opdracht schriftelijk aan de deskundige moet worden verstrekt. De externe deskundige zal vaak pas echt met het werk beginnen als hij of zij ervan overtuigd is dat de werkgever geen bezwaar maakt tegen de kosten. Advocaten wachten daar in de regel niet op. Want er kan vaak sprake zijn van een spoedeisend karakter. Als de ondernemer hun kosten niet wil vergoeden kan via de WROM (Wet Rechtsbijstand On- en Minvermogenden) hiervoor een beroep worden gedaan op de overheid. Beroep Heeft de ondernemer bezwaar dan kan de or meteen de bemiddeling van de bedrijfscommissie inroepen. Lukt deze bemiddelingspoging niet dan kan het oordeel van de kantonrechter worden gevraagd. Het spreekt vanzelf dat de or duidelijk moet maken waarom de raad de kosten denkt te moeten maken. Kortom. de or moet kunnen aangeven dat het gaat om een kwestie van gewicht die met eigen kennis en kunnen niet kan worden opgelost. Informatie De deskundige moet van de or alle informatie krijgen die hij of zij nodig heeft. Ook geheime. Geheimhoudingsplicht van door de or geraadpleegde deskundigen is bij wet geregeld. Voor zover de deskundige informatie nodig heeft, waarover de or niet beschikt, moet de or die informatie bij de ondernemer vragen. Op grond van artikel 31 lid 1 van de WOR is de ondernemer verplicht de gevraagde informatie te verschaffen. Weigert de ondernemer dan kan de or de bedrijfscommissie om bemiddeling vragen en eventueel daarna de kantonrechter om een uitspraak. Niet de eerste, maar de beste! Er zijn veel manieren om als ondernemingsraad aan externe deskundigen te komen. Via het telefoonboek onder de a van accountant of advocaat. Bij de diverse bureaus, instituten en centra die regelmatig adverteren in de tijdschriften voor ondernemingsraden. Via andere ondernemingsraden, die al eerder met externe deskundige hebben gewerkt. Of via de cursusleiding van het scholingsinstituut waar u op cursus gaat. Jarenlange ervaring met de behartiging van de belangen van werknemers in ondernemingen, heeft de vakbeweging in contact gebracht met tientallen deskundigen van allerlei aard, vaak als tegenspeler (adviseur van de werkgever), maar soms ook als steun in de rug (adviseur van de vakbond). Begin jaren 80 heeft de vakbeweging besloten om die ervaringen te bundelen en ondernemingsraden in de gelegenheid te stellen daarvan gebruik te maken. Het netwerk van werknemersvriendelijke externe deskundigen dat zo ontstond is gedurende de loop der jaren verder uitgebreid en telkens opnieuw geactualiseerd aan de ontwikkelingen in het bedrijf en de behoefte van ondernemingsraden. Via het OR-Centrum van FNV Bondgenoten kunt u in contact komen met deze deskundigen. Dit Centrum bestaat uit een klein bureau, waarbij een groot aantal externe deskundigen is aangesloten. Die deskundigen zijn niet in dienst bij het Centrum of bij FNV Bondgenoten. Zij werken zelfstandig en voor eigen rekening. Opdrachten aan hen worden rechtstreeks door de ondernemingsraden verschaft. Betalingen geschieden door de ondernemer rechtstreeks aan de deskundige. Het OR-

9 Centrum heeft dus slechts tot taak ondernemingsraden die een externe deskundige zoeken over een bepaald onderwerp, in contact te brengen met één of enkele goede kandidaten. Tot die externe deskundigen horen zo'n 50 specialisten, zoals advocaten, accountants, organisatiedeskundigen, deskundigen op het terrein van de privacybescherming, automatiseringsdeskundigen, technici, chemici, bedrijfseconomen, fiscalisten, actuarissen, financiële experts enzovoort. Uitgangspunt is dat er voor elk probleem dat wordt voorgelegd een ervaren specialist wordt gevonden. In het enkele geval dat die niet meteen voorhanden is. wordt die zo snel mogelijk gezocht zodat in de toekomst ook andere ondernemingsraden daarvan kunnen profiteren. Die deskundigen worden geselecteerd op de volgende punten: - kwalificatie. blijkend uit opleiding. kennis en ervaring; - vermogen om kennis en inzichten begrijpelijk over te dragen op niet-vakgenoten (wat heb je aan een deskundige die alleen met vakjargon doorspekte. onbegrijpelijke verhalen kan houden); - oog voor werknemersbelangen; - beschikbaarheid op korte termijn en zoveel als nodig is (geen hobbyisten met goede bedoelingen of wetenschappers met een bijbaantje); - redelijke tarieven (afhankelijk van onderwerp en type deskundigheid). Aanbeveling: schakel deskundigen altijd via het OR-Centrum in. Zo werkt u er aan mee dat het Centrum de activiteiten nog verder kan uitbreiden. Het OR-Centrum verleent ondernemingsraden voor wat betreft de bemiddeling naar deskundigen de volgende service: - telefonische informatie over externe deskundigen; - zorgen dat de deskundige uiterlijk binnen 48 uur contact opneemt met de ondernemingsraad; - zoeken naar externe deskundigen op maat ; - zorgen voor een multidisciplinaire aanpak waar dat nodig is (veel problemen hebben meerdere aspecten; het OR-Centrum beschikt over een scala van deskundigen die snel tot samenwerking kunnen komen); Daarnaast wordt telefonisch en schriftelijk advies gegeven en informatie versterkt over alles waarmee een or in de praktijk van alledag mee wordt geconfronteerd. Bovendien worden publicaties uitgebracht. Een folder met een overzicht van wat het OR-Centrum nog meer te bieden heeft wordt op aanvraag toegezonden, tel Enkele opdrachten 1. Een aluminiumfabriek in het noorden van het land betreffende invoering van een personeelsinformatiesysteem. Inschakeling van een deskundige heeft ertoe geleid dat een aantal essentiële verbeteringen in het privacyreglement zijn aangebracht. 2. Een dochteronderneming van een groot chemisch concern betreffende een voorgenomen besluit tot verandering van de arbeidsorganisatie. Het vermoeden van de or dat deze verandering niet op zich zelf stond werd door de deskundige bevestigd. Tijdens de

10 advisering werd duidelijk dat het moederbedrijf bezig was het bedrijf te verkopen. Erg nuttig voor de or om te weten. 3. Een chemisch bedrijf in Rotterdam betreffende herstructurering. Door inschakeling van een jurist en een accountant was de or in staat de adviesaanvraag op z'n consequenties te beoordelen. Met name voor wat betreft de positie van de werknemers binnen de nieuwe structuur en de werkgelegenheidsaspecten in de toekomst. 4. Een vezelfabriek in het noorden van het land betreffende overname. Door met name de informatie die door de deskundige werd ingebracht over de overnemende partij was de or in staat tot een strategische inbreng ter zake de holdingconstructie. 5. Een groot elektrotechnisch bedrijf in Zuid-Holland betreffende integratie van de hoofdafdeling DATA in een andere onderneming. Aanvankelijk was de opdracht aan de deskundige het verrichten van een marktstudie. Feitelijk is het uitgedraaid op een begeleiding van de or bij advisering van de directie rond de afstoting van DATA. Met name de weigering van de directie tot het voeren van gesprekken in het bedrijf heeft hiertoe bijgedragen. De or was zeer tevreden over dit meer begeleidende werk. 6. Een chemisch bedrijf in het centrum van het land betreffende een reorganisatie waarbij gedwongen ontslagen niet uitgesloten waren. De juridisch deskundige heeft de or geholpen met het opstellen van het advies, waarbij zoveel mogelijk waarborgen gecreëerd zijn om gevolgen naar de toekomst in te perken. 7. Een kabelfabriek betreffende onduidelijkheid of het verlenen van de titel adjunctdirecteur ook zou leiden tot verschuiving in de verdeling van de bevoegdheden en daarmee onder het adviesrecht van de or zou vallen. De deskundige constateerde dat er aan de ondernemingsraad zeer weinig en onduidelijke informatie verschaft was over de organisatieopbouw van de onderneming. Deze kwestie werd aangegrepen om duidelijkheid te krijgen over verdeling van de bevoegdheden binnen de onderneming.

11 Adressen Bedrijfscommissies ABC (Algemene Bedrijfscommissie) secr.: mw.mr. M.S. Wolthuis Sociaal-Economische Raad Postbus LK Den Haag tel Afbouw en Onderhoud secr.: mr. B. Westenbroek Hoofdbedrijfschap Afbouw Postbus MA Rijswijk tel Ambachten secr.: mr. R. Vixseboxse Hoofdbedrijfschap Ambachten Postbus AW Zoetermeer tel Bouwnijverheid secr.: mw. drs. L. Los-Kuzee Bouwend Nederland (voorheen: Algemeen Verbond Bouwbedrijf (AVBB)) Postbus AH Zoetermeer Tel Detailhandel secr.: mw. J.M. Rosenthal Hoofdbedrijfschap voor de Detailhandel Postbus LS Den Haag tel Dienstverlening secr.: mw. mr. J. van der Hulst Algemene Werkgeversvereniging VNO-NCW (AWVN) Postbus 568

12 2003 RN Haarlem tel Financiële Dienstverlening contactpersoon: mw. Y. Kuit (secr.: M. de Jong) Nederlandse Vereniging van Banken Postbus AH Amsterdam tel Gesubsidieerde Arbeid secr.: mr. M.P. Hofkes Centrum voor Arbeidsverhoudingen caop Postbus CN Den Haag tel Grafisch Bedrijf secr.: mw. mr. R.T.M. Wichman Koninklijk Verbond van Grafische Ondernemingen (KVGO) Postbus AE Amstelveen tel Groothandel secr.: mr. A.P. Fetter Nederlands Verbond van de Groothandel (NVG) Postbus LV Den Haag tel Handel in Vee, Groothandel in Eieren en Eiproducten, Eiproductenindustrie, Pluimveehandel en -industrie secr.: mw. mr. M.R. Bierling Productschappen Vee, Vlees en Eieren Postbus AL Zoetermeer tel

13 Horeca en Catering secr.: mw. P. Boskamp Bedrijfschap Horeca en Catering Postbus AC Zoetermeer tel Houtindustrie, Industriële Groothandel in Hout en Bosbouw secr.: mr. F.A. de Boer Vereniging van Nederlandse Houtondernemingen (VVNH) Postbus BJ Almere tel Industrie secr.: mr. I. de Jong Algemene Werkgeversvereniging VNO-NCW (AWVN) Postbus RN Haarlem tel Metaal en Techniek secr.: mr. J.G. Ormel Stichting Samenwerkende Metaal en Technische Bedrijfstakken Postbus HE Rijswijk tel Metaalindustrie en Elektrotechnische Industrie ambt. secr.: mw.mr. L. Baars Raad van Overleg Metalektro Postbus AK Leidschendam tel Overheid secr.: mw. mr. J.C. Dekker Centrum voor Arbeidsverhoudingen caop Postbus CN Den Haag tel

14 Reinigingsbedrijven secr.: J.A.G. Aarts Wissenraet & Van Spaendonck (WSPO) Postbus LG Tilburg tel Vervoer en Logistiek secr.: mw.mr. M. Otter Algemene Werkgeversvereniging VNO-NCW (AWVN) Postbus RN Haarlem tel Voeding secr.: mr. I. de Jong Algemene Werkgeversvereniging VNO-NCW (AWVN) Postbus RN Haarlem tel Wegvervoer secr.: D.E. de Jong Transport en Logistiek Nederland (TLN) Postbus KS Zoetermeer tel Welzijnssector secr.: mw. mr. A.J. Kattenwinkel Centrum voor Arbeidsverhoudingen caop Postbus CN Den Haag tel Woningcorporaties secr.: mw. mr. G. Trompetter-Henselijn Aedes Postbus AP Hilversum tel

15 Zorg secr.: mw. mr. H.G. Blom-de Gram en mw. mr. C. van Driel-Nikken Achterom 16-A 3995 EB Houten tel Waar kunt u FNV Bondgenoten vinden? FNV Bondgenoten Postbus 9208, 3506 GE Utrecht. Tel.: (lokaal tarief) OR-Centrum voor alle vragen uit de or-praktijk Maandag t/m vrijdag bereikbaar tussen 09:00 uur en 13:00 uur op het nummer or-centrum@bg.fnv.nl Website: Arbo-telefoon voor alle vragen over arbeidsomstandigheden en milieu Maandag t/m donderdag bereikbaar van tot uur op het nummer FNV Formaat voor cursussen en studiedagen voor or- en pvt-ieden Toegankelijk voor leden en niet-leden FNV Formaat Houttuinlaan 6, Woerden Postbus AN Woerden Tel.: Fax: