Historische verhalen

Transcriptie

1 groep 7-8 Historische verhalen De Ronde Venen variant Abcoude - Baambrugge kunst- en cultuurmenu: Cultuurprogramma domein: Professionele instellingen Amateur- en vrijwilligersorganisaties discipline: Literatuur

2 Colofon Dit is een uitgave van: Kunst Centraal Postbus CD Bunnik tel: fax: internet: Ontwikkeling: Carla Huisman Voorjaar 2012 Eindredactie: Ariane van Heijningen Vormgeving: BMD, Bunnik Copyright: Dit materiaal is bedoeld voor gebruik binnen uw school en mag niet vermenigvuldigd of openbaar gemaakt worden voor gebruik daarbuiten zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Kunst Centraal. Dit project is mede mogeliljk gemaakt door: Laatst gewijzigd: Colofon

3 Inhoudsopgave Inleiding... 4 Over het project en de partners... 5 Voorbereiding leerkracht: lessenoverzicht... 6 Historische verhalen en literatuurgeschiedenis... 7 Lessen voor het bezoek aan de culturele omgeving Les 1 De stelling van Amsterdam... 8 Les 2 Bezoek aan Fort Abcoude Les na het bezoek aan de culturele omgeving Les 3 Een dagboekfragment Bijlagen Bijlage 1: Schrijfopdracht voor de leerlingen Inhoudsopgave

4 Inleiding Cultuurprogramma Dit project maakt deel uit van het Cultuurprogramma, dat Kunst Centraal organiseert om leerlingen te laten kennismaken met hun culturele omgeving. Deze culturele omgeving is verdeeld in vier domeinen (Professionele instellingen, Amateur- en vrijwilligersorganisaties, Bebouwde omgeving en Landschap & natuur). De domeinen worden vanuit de verschillende vakdisciplines benaderd: dans, literatuur, muziek, beeldende kunst, drama, audiovisuele kunst en erfgoed, of een combinatie van deze disciplines. Domein Het project Historische verhalen valt onder de domeinen Gebouwde omgeving. Discipline De kunstdiscipline die centraal staat in dit project is literatuur. Doelgroep Dit project is geschikt voor de groepen 7/8 uit het primair onderwijs. Doelstelling educatief materiaal Het educatief materiaal dat voor u ligt, is een onderdeel van het project Historische verhalen. De lessen in deze handleiding voldoen aan de kerndoelen voor kunstzinnige oriëntatie en de kerndoelen die aansluiten bij oriëntatie op jezelf en de wereld. Bij elke les staan specifieke lesdoelen beschreven, die hierbij aansluiten. Organisatie De uitvoeringsdata en -tijden staan vermeld in het rooster op de website van Kunst Centraal. Ga naar klik op uw gemeente en vervolgens op uw school. 4 Kwaliteit Wij vragen u nadrukkelijk na afloop van het project uw bevindingen met ons te delen via het waarderingsformulier. Uw reactie/beoordeling is voor ons stimulerend en richtinggevend bij de kwaliteitsverbetering van onze diensten. Het formulier waarderingsformulier Cultuurprogramma vindt u op onze website op uw eigen gemeente pagina of hier: Wij wensen u veel plezier bij de uitvoering van dit project. Inleiding

5 Over het project en de partners Het project is ontwikkeld voor groep 7 en 8 van het primair onderwijs. Op deze leeftijd hebben kinderen veel technieken en vaardigheden opgedaan in hun schoolloopbaan. Zij kunnen denken, kijken en luisteren vanuit diverse perspectieven. Bij taal kunnen kinderen zich verplaatsen in een ander personage of een andere tijd. Historische verhalen is een literair project dat aansluit bij geschiedenis, het lees- en taalonderwijs en de culturele omgeving. Historische verhalen vormen een belangrijk genre in de jeugd- en volwassenenliteratuur. Het zijn verhalen die ons meenemen naar tijden van weleer. Ze prikkelen de fantasie en het voorstellingsvermogen, en stimuleren ons wellicht om op zoek te gaan naar onze eigen geschiedenis. De aandacht voor de eigen culturele omgeving en het cultureel erfgoed wordt in de nieuwe kerndoelen van het onderwijs als een belangrijk onderdeel genoemd. De leerlingen worden zich bewust van hun eigen culturele omgeving, het aanwezige culturele erfgoed en de daaraan verbonden verhalen en gebeurtenissen. Ze leren dat vormgeving geplaatst kan worden in een historische, culturele of maatschappelijke context en dat kunst betekenis krijgt vanuit deze context. De inhoud De leerlingen maken in de les kennis met Fort Abcoude en brengen vervolgens een bezoek aan dit fort. Aan de hand van een op maat gemaakt verhaal krijgen zij daar een rondleiding. Het tweede onderdeel van het project is een schrijfopdracht voor de leerlingen; zij schrijven een dagboekfragment. Daarmee sluit u het project in de klas af. Troupe A dour Troupe A dour staat voor muziek, theater en culturele projecten. Zij verzorgt concerten, (muziek)theater producties, educatieve projecten en workshops op maat voor kinderen, jongeren en volwassenen. Producties en projecten in opdracht en zelf geproduceerd. Voor verschillende locaties, niet alleen concert- en theaterzalen, maar ook op scholen, op bijzondere plaatsen en in de openlucht. Troupe A dour werkt met professionele en amateur kunstenaars. Speciaal voor dit project maakte Troupe A dour, in opdracht van Kunst Centraal, een nieuwe voorstelling met als onderwerp WOI met Ton Feil (spel) en Pieter Scholten (script en regie). (meer info: Fort Abcoude werkt mee aan dit project door haar ruimte en deskundigheid ter beschikking te stellen. 5 Over het project en de partners

6 Voorbereiding leerkracht: lessenoverzicht Les Korte inhoud van de les Ter voorbereiding Nodig Les 1: De stelling van Amsterdam U maakt een digitale wandeling met de leerlingen langs de stelling van Amsterdam en kijkt met ze naar Fort Abcoude. Daarna bereidt u de leerlingen voor op het bezoek aan het fort. Lees het project door. bereid les 1 voor. Bekijk de websites. Zet het digibord startklaar. Digibord Les 2: Bezoek aan Fort Abcoude De leerlingen brengen een bezoek aan Fort Abcoude, waar zij aan de hand van een verhaal en een passende rondleiding krijgen over het terrein van het fort. Zorg voor voldoende begeleiding en vervoer. Bereid de leerlingen voor op het bezoek aan het fort. Zorg dat ze warm gekleed en goed geschoeid gaan. U hebt les 1 uitgevoerd. Vervoer (zelf regelen) Minimaal 2 begeleiders per 15 leerlingen Les 3: Het dagboekfragment U bespreekt met de leerlingen na wat ze op het fort hebben gezien, gehoord en meegemaakt. Ze onderzoeken het dilemma, neutraal blijven of stelling nemen. Als afsluiting van het project schrijven zij een dagboekfragment. Dit fragment schrijven ze vanuit een vanuit een van de gespeelde personages die ze in het fort hebben gezien/ gehoord; de sergeant, de soldaat of de kok. Lees de les en de bijlage door. Kopieer de bijlage voor de leerlingen. Zorg voor pen, papier en tekenmateriaal. Zorg dat de leerlingen ook aan computers kunnen werken. Pen en papier Computers Tekenmateriaal Schrijfopdracht voor de leerlingen (bijlage 1) 6 Voorbereiding leerkracht: lessenoverzicht

7 Historische verhalen en literatuurgeschiedenis Historische verhalen zijn van alle tijden. Mythologieën, sagen, sprookjes en oorlogsverhalen zijn voorbeelden van historische verhalen. Zolang mensen leven, schrijven ze al verhalen over moed, rituelen, nietigheid en angst. Historische verhalen vormen een belangrijk genre in de literatuur. Ook in de jeugdliteratuur spelen historische verhalen een grote rol. Wie kent niet de boeken van schrijvers als Thea Beckman en Jan Terlouw? Historische boeken zijn vaak spannend en buitengewoon informatief. Ze prikkelen het voorstellingsvermogen en de fantasie. Daarnaast gaan kinderen vaak anders kijken naar hun eigen culturele achtergrond, omgeving of naar gebeurtenissen in hun eigen gemeente. Het zijn verhalen die door jongens net zo graag worden gelezen als door meisjes. Bovendien sluiten ze heel goed aan bij het geschiedenisonderwijs. Oorlogsverhalen, verhalen uit de middeleeuwen en uit de Romeinse tijd zijn allemaal verhalen die tot het genre gerekend worden. Historische verhalen zijn onder te verdelen in fictie (verzonnen) en non-fictie (waar gebeurd). In het laatste genre horen ook verhalen thuis die uit mondelinge of schriftelijke overlevering zijn ontstaan. Ook niet verzonnen verhalen hebben een fictieve component. Niet alle informatie is nog te achterhalen, zodat de schrijver bepaalde dingen zelf invult. Sommige schrijvers of vertellers verzinnen hun eigen verhaal aan de hand van historische personages, locaties of gebeurtenissen. Zij proberen zich zo goed mogelijk te informeren en bedenken dan een verhaal dat aansluit bij wat kinderen van nu (nog) zullen herkennen. Andere schrijvers of vertellers gaan veel meer uit van een historisch(e) personage, locatie of gebeurtenis en proberen deze zo helder mogelijk te laten zien en horen. Daar passen zij de rest van het (bedachte) verhaal op aan. Literatuurgeschiedenis Literatuurgeschiedenis hoort eigenlijk niet bij het lespakket van de basisschool. Toch komen kinderen in aanraking met verhalen als Mariken (van Nimwegen) of Reinaert de Vos. In de eigentijdse jeugdliteratuur zie je een belangrijke tendens, namelijk het hervertellen van oude verhalen. Deze verhalen zijn nog steeds spannend en ze kunnen ons veel leren over de tijd waarin ze geschreven zijn en over het leven van toen. Middelnederlandse literatuur De Middelnederlandse literatuur is vanaf ongeveer de twaalfde eeuw bewaard gebleven. Oudere fragmenten zijn wel bewaard gebleven, maar het kostbare perkament werd hergebruikt. Karel de Grote (800 na Chr.) heeft veel oude verhalen laten opschrijven, maar zijn zoon Lodewijk de Vrome heeft alles weer laten vernietigen. De verhalen van Karel de Grote noemen we de Karolingische verhalen. Ze hadden een sterk politieke betekenis. Een voorbeeld hiervan is het verhaal van de vier heemskinderen en Reinout van Montalbaen, waarin de strijd tussen diverse leenmannen wordt beschreven en waarin het Roelandslied voorkomt, dat gaat over de bestrijding van de Moren. De verhalen waren gruwelijk, moralistisch en ter meerdere eer en glorie van de keizer. Ze gingen over heldenmoed. De slechteriken waren meestal heidenen (niet-christenen), namelijk Saksen of Moren. Verhalen werden in de middeleeuwen mondeling en visueel verteld door middel van sprooksprekers en troubadours. Zij vertolkten de verhalen die op rijm waren gesteld, zodat ze beter te onthouden waren en muzikaal klonken. De rol van de pure literatuur was dus beperkt. 7 Wilt u meer weten over literatuurgeschiedenis en historische verhalen, kijkt u dan eens op de volgende websites: en Historische verhalen en literatuurgeschiedenis

8 Lessen voor het bezoek aan de culturele omgeving Les 1 De stelling van Amsterdam Korte lesinhoud U maakt een digitale wandeling met de leerlingen langs de stelling van Amsterdam en kijkt met ze naar fort Abcoude. Daarna bereidt u de leerlingen voor op het bezoek aan het fort. Doel: Nodig: Tijd: Aan het eind van de les zijn de leerlingen in staat om: 1. te vertellen wat de stelling Amsterdam is en waar deze voor diende 2. te vertellen waar Fort Abcoude ligt en waar dit fort toe diende digibord 45 minuten Voorbereiding Lees het project door. Bereid les 1 voor. Bekijk de websites. Open Ga naar: Stelling van Amsterdam en lees dit. Ga vervolgens naar: overzicht van alle onderdelen / fort Abcoude en bekijk het terrein van het fort via de satelliet. Bezoek daarna en bekijk deze site. Zet het digibord startklaar. Extra Op onderstaande site vindt u verder uitgewerkt lesmateriaal over de Stelling van Amsterdam: Inleiding Opdracht 1 - De stelling van Amsterdam Open de website en bekijk met de leerlingen wat er zoal te zien en te ontdekken is over de stelling van Amsterdam. Wat is die stelling? Wat was de functie daarvan? In welke tijd waren deze forten van belang? Hoe was het toen in Nederland? En in Abcoude? 8 Kern Opdracht 2 - Fort Abcoude Zoom in op fort Abcoude. Kennen de leerlingen dit fort? Wie weet waar het is? Bezoek de website over fort Abcoude en lees her en der wat er over het fort staat geschreven. Wat weten de leerlingen nu meer over de omgeving van het fort en van die tijd? Opdracht 3 - Fort Abcoude Bereid de leerlingen voor op het bezoek aan Fort Abcoude. Vertel dat ze daar een vertelling te horen en te zien krijgen. Het verhaal wordt verteld/gespeeld door een persoon. Vertel het verhaal in grote lijnen: Les 1 De stelling van Amsterdam

9 Het fort is bijna geheel verlaten. Een aantal personages is achtergebleven. De Sergeant, die macht, discipline en regels belangrijk vindt. Hij stelt zich geen vragen over het waarom van de oorlog en kan en wil zich niet inleven in de situatie van zijn ondergeschikten. Hij is een strijder van het volk en vaderland en vereert de Koningin en het koningshuis. De Soldaat heeft grote moeite met zijn nieuwe bestaan in het fort. Hij voelt zich nutteloos en ziek in een uitzichtloze situatie. Hij stelt vele vragen over de zin en onzin van de oorlog, het nutteloze verblijf in het fort, zonder privacy. De verveling sloopt hem. Hij wil het liefst naar huis, naar de boerderij, waar hij door de arme familie node wordt gemist. De Kok doet zich voor als stoere bonk met uiteindelijk een klein hart. Hij is niet echt te vertrouwen, meer een rat en een profiteur. Hij zorgt er wel voor dat hij het beter heeft dan alle anderen, ook al gaat dat ten koste van die ander. Afsluiting Spreek ook af wanneer het bezoek is, hoe lang het duurt, hoe ze er komen en wat er mee moet. (Zie les 2) 9 Les 1 De stelling van Amsterdam

10 Les 2 Bezoek aan Fort Abcoude Korte lesinhoud De leerlingen brengen een bezoek aan Fort Abcoude, waar zij aan de hand van een verhaal en een passende rondleiding krijgen over het terrein van het fort. Doel: Nodig: Tijd: Aan het einde van de les zijn de leerlingen in staat om: 1. te ervaren dat een verhaal de beleving van een historische locatie versterkt 2. iets te vertellen over militaire rangen en standen, militaire locaties en gevechtszaken Vervoer (zelf te regelen) Minimaal 2 begeleiders per 15 leerlingen 60 minuten Voorbereiding Zorg voor voldoende begeleiding en vervoer. Bereid de leerlingen voor op het bezoek aan het fort. Zorg dat ze warm gekleed en goed geschoeid gaan. U hebt les 1 uitgevoerd. Inleiding Vertel de leerlingen dat ze Fort Abcoude gaan bezoeken. Wat weten ze nog uit les 1? Haal een paar dingen terug en bespreek deze. Kern Verzamelpunt: 10 Fort Abcoude Molenweg CG Abcoude Acteur Ton Feil van Troupe A dour ontvangt de groep. Les 2 Bezoek aan Fort Abcoude

11 Les na het bezoek aan de culturele omgeving Les 3 Het dagboekfragment Korte lesinhoud U bespreekt met de leerlingen na wat ze op het fort hebben gezien, gehoord en meegemaakt. Ze onderzoeken het dilemma, neutraal blijven of stelling nemen. Als afsluiting van het project schrijven zij een dagboekfragment. Dit fragment schrijven ze vanuit een vanuit een van de gespeelde personages die ze in het fort hebben gezien/gehoord; de sergeant, de soldaat of de kok. Doel: Nodig: Tijd: Aan het iende van de les zijn de leerlingen in staat om: 1. zich in te leven in een historisch personage en vanuit dit personage een dagboekfragment te schrijven 2. dit dagboekfragment oud te laten lijken pen en papier computers tekenmateriaal bijlage 1: schrijfopdracht voor de leerlingen 60 minuten Voorbereiding Lees de les en de bijlage alvast door. Kopieer de bijlage voor de leerlingen. Zorg voor pen, papier en tekenmateriaal. Zorg dat de leerlingen ook aan computers kunnen werken. Inleiding Opdracht 1 - Nabespreken Haal kort terug wat de leerlingen op het fort hebben gezien, gehoord en mee gemaakt. Wat was nieuw? Mooi? Spannend? Vreemd? Opdracht 2 - Het dilemma Bij de vertelling op het fort is er een conflict ontstaan tussen de Sergeant en de Soldaat. De Kok wordt erbij gehaald. Moest hij stelling nemen of kon hij neutraal blijven? Bespreek met de leerlingen hoe dit ging. Wat was het conflict? Hoe ging de kok er mee om? Wat vind je ervan als iemand of een land neutraal wil blijven? In welke situaties is het handig om neutraal te blijven en wanneer niet? Wat betekent neutraal blijven? Hoe zit dat bij zaken waar de leerlingen zelf mee te maken hebben? (Bij een ruzie bijvoorbeeld ) 11 Kern Opdracht 3 - Terughalen Om de leerlingen te stimuleren en te inspireren begint u met het terughalen van alle informatie en indrukken die de leerlingen tot nu toe hebben gekregen: de informatie van de website, het bezoek aan het fort, het verhaal op het fort en wat ze ondertussen weten van Ronde Venen in vroeger tijden. Opdracht 4 - De personages Iedere leerling schrijft een dagboekfragment vanuit een van de gespeelde personages die ze in het fort hebben gezien/gehoord; de sergeant, de soldaat of de kok. Het fragment wordt dus geschreven vanuit de Les 3 Het dagboekfragment

12 ik-persoon en moet kloppen met het karakter van het personage. De sergeant is duidelijk iemand anders als de kok of de soldaat! Als de soldaat een beetje somber is, zal zijn dagboekfragment er beslist anders uitzien dan dat van de stoere kok. Opdracht 5 - De sergeant, de soldaat of de kok Iedere leerling kiest één personage. Zorg dat ieder personage in ieder geval een keer gekozen wordt. Verzamel samen zoveel mogelijk informatie over de personages. Denk bijvoorbeeld aan: - Hoe heet hij? - Hoe oud is hij? - Wat voor kleding droeg hij? - Hoe woont hij? - Hoe praat hij? - Wat kan hij goed? - Waar heeft hij een hekel aan? - Wat voor humeur heeft hij vandaag? - Wat moet hij vandaag doen? - Welk belangrijk voorwerp heeft hij/zij? Opdracht 6 - Het dagboekfragment De leerlingen maken aantekeningen en tekeningetjes om te onthouden wat bij hun personage hoort. Deel de schrijfopdracht uit (bijlage 1). Opdracht 7 - Schaven en schrappen Als de leerling tevreden is over zijn tekst, leest hij deze aan een ander voor. Is het helemaal duidelijk? Moet er misschien nog iets bij of juist af? Laat hen schaven of veranderen als het dan beter klopt. NB. Niet iedereen kon in die tijd (goed) schrijven. Maar de leerlingen kunnen natuurlijk wel opzoeken en verzinnen wat de personages geschreven zouden hebben! Ook al was het taalgebruik toen anders, voor deze opdracht gebruiken de leerlingen gewoon de huidige taal. Om het project helemaal in stijl af te sluiten in de klas, kunt u gebruik maken van onderstaande werkwijze! 12 Tekst De leerlingen schrijven de tekst op een vel speciaal papier. Ze maken het papier echt oud, door er vlekken op te maken of het bruin te kleuren met thee. Ze experimenteren met de geschreven tekst, om die er zo oud mogelijk uit te laten zien, bijvoorbeeld door met een kroontjespen te schrijven. Probeer eens bruine inkt (ecoline), gemengd met een beetje zwart. De monniken die indertijd Bijbels illustreerden, maakten veel gebruik van versierde hoofdletters of kleine illustraties in de kantlijn. Zoek voorbeelden ter inspiratie en laat de leerlingen hiermee experimenteren. De tekening Optie 1 De leerlingen tekenen het personage en een attribuut dat - of omgeving die - bij dit personage hoort. Indertijd werd voor het maken van tekeningen vaak gebruik gemaakt van de gravure- of houtsnedentechniek. Om dit effect te krijgen, kunt u de leerlingen een linosnede laten maken. Werk met linosneden van 15 x 15 cm. Optie 2 De leerlingen werken met kroontjes- of tekenpen. Gebruik Oost-Indische inkt en ecoline. Werk met de kleur bruin, gemengd met iets zwart. Door te arceren kunnen de leerlingen meer of minder tinten creëren. Gebruik ivoorkarton of ander stevig, glad tekenpapier. Les 3 Het dagboekfragment

13 Optie 3 De leerlingen maken een tekening in zwart met kroontjes- of tekenpen en kleuren deze later in met (andere kleuren) ecoline. Gebruik ivoorkarton of ander stevig, glad tekenpapier. NB: De leerlingen werken allemaal op hetzelfde formaat papier. Afsluiting Verzamel de fragmenten van de leerlingen en breng er een volgorde in aan. Maak er een geheel van. Vul de verhalen aan met tekeningen en/of knipsels die zijn gemaakt en gevonden. Kopieer de bladzijden en maak er een boekje van, voor alle leerlingen een. Zorg voor een passende voorkant. Of richt een tentoonstelling in met alles wat in het project ter sprake is gekomen. Gebruik daarbij de dagboekfragmenten en de tekeningen van de leerlingen. Nodig ouders en andere klassen uit om de tentoonstelling te bezoeken. 13 Les 3 Het dagboekfragment

14 Bijlage 1 Schrijfopdracht voor de leerlingen Schrijf een dagboekfragment vanuit een van de gespeelde personages die je in het fort hebt gezien/ gehoord: de sergeant, de soldaat of de kok. Het dagboekfragment dat je gaat schrijven speelt zich af op de dag na de gebeurtenissen op het fort die je hebt gezien en gehoord. Jouw personage kijkt in het fragment terug op deze dag in het jaar Alles wat je schrijft, schrijf je alsof je die persoon echt bent. Schrijf in de ik-persoon. Leef je zo veel mogelijk in. Is jouw personage een treurige man? Of juist een vrolijke Frans? Zorg dan dat dat te lezen is in het dagboekfragment. Schrijf niet over een hele dag, maar kies een stukje daarvan; het wordt immers een dagboekfragment. Let bij het schrijven op de volgende drie dingen: Het moet duidelijk worden wie het dagboekfragment schrijft. Jouw persoon ontmoet in ieder geval één andere persoon. Zorg dat je personage in ieder geval één keer iets zegt tegen een ander. Gebruik daarbij enkele aanhalingstekens. Bijvoorbeeld: Ik stond net uit te kijken over de weilanden toen ik de kok aan hoorde komen. Vanavond verse kip, riep hij, als ik tenminste iets kan vangen. Schrijf eerst in het klad. Als je kladversie af is, lees je het fragment voor aan iemand uit de klas. Is het helemaal duidelijk? Snapt de ander wie jouw personage is? Klopt het taalgebruik bij je personage? Schaaf bij of verander als het daardoor beter klopt. 14