F. Lanen MEDEDELING M Aan de directies van de uitvoeringsinstellingen Arbeidskundige standaard 'Scholing'

Transcriptie

1 Uw brief van Uw kenmerk Behandeld door F. Lanen Doorkiesnummer Ons kenmerk V&G/GS/14704 MEDEDELING M Bezoekadres Gebouw Metropolitan Buitenveldertselaan va Amsterdam Aan de directies van de uitvoeringsinstellingen Algemeen telefoonnummer Faxnummer Postadres Postbus bt Amsterdam Datum Onderwerp Arbeidskundige standaard 'Scholing' Dames en heren, Bijgaand treft u aan de Ad-standaard Scholing. Scholing is een belangrijk reïntegratieinstrument dat door de arbeidsdeskundige kan worden ingezet onder meer als onderdeel van het proces bemiddelbaar maken. Bij de totstandkoming van de Ad-standaard Bemiddelbaar maken (andere werkgever), die op 25 november 1996 onder uw aandacht is gebracht (Tica-mededeling M ), is door de betrokken arbeidskundige vertegenwoordigers van de uitvoeringsinstelling de behoefte aan een dergelijke standaard geuit. Deze standaard biedt de arbeidsdeskundige een werkmethodiek waarin de handelingen bij de inzet van scholing als reïntegratieinstrument in 5 fasen worden beschreven. Daarnaast geeft de standaard informatie over de huidige wettelijke en beleidsmatige criteria die bij de beslissing over de vergoeding van een scholing en een eventuele loonkostenderving gehanteerd worden. Het recent bekend geworden wetsontwerp Reïntegratie Arbeidsgehandicapten (REA) onderstreept in artikel 22 lid 2 onder a het belang van scholing. Wij zijn ons bewust van het feit dat de rol van de arbeidsdeskundige van de uitvoeringsinstelling op het gebied van scholing mede door deze wet in 1998 zal wijzigen. Toch hechten wij belang aan de invoering deze Ad-standaard met name vanwege de kwaliteitsimpuls die daarmee ook aan de toekomstige uitvoering van de scholingsmaatregel gegeven kan worden. Het Lisv (Landelijk instituut sociale verzekeringen) is opdrachtgever van uitvoeringsinstellingen voor o.a. WW, WAO en ZW. Het Lisv stelt kaders voor de uitvoering en bevordert de samenwerking met arbeidsvoorziening en gemeenten.

2 2 Wij verzoeken u uiterlijk 1 december 1997 tot implementatie van deze standaard over te gaan. Hoogachtend, drs R. de Groot, directeur

3 3 Scholing Arbeidsdeskundige standaard oktober 1997 Landelijk instituut sociale verzekeringen Buitenveldertselaan 3, Amsterdam

4 4 Colofon Uitgave Landelijk instituut sociale verzekeringen Postadres Postbus BT Amsterdam Bezoekadres Gebouw Metropolitan Buitenveldertselaan VA Amsterdam Algemeen telefoonnummer

5 5 Scholing Arbeidsdeskundige standaard Deze standaard is uitgevoerd in opdracht van het Lisv. oktober 1997

6 7 Inhoudsopgave pagina 1. Inleiding Aanleiding voor deze standaard Domein van de standaard Relatie tot de standaard Bemiddelbaar maken (andere 7 werkgever) 1.4 Definitie scholing Werkmethodiek 7 2. Toets doelgroepen en instroomvoorwaarden Doelgroep Instroomvoorwaarden 9 3. De keuze van de kwalificatie 9 4. De keuze van de scholing De beslissing Vergoeding kosten van de scholing Inkomensderving Scholingsverplichting 12 6 Het volgen verloop en resultaat 13 Bijlage I: Instrumenten voor de indicatiestelling 14 Bijlage II Bijzondere scholingsinstituten 15

7 9 1. Inleiding 1.1 Aanleiding voor deze standaard In toenemende mate wordt er belang toegekend aan de reïntegratie van mensen uit de zogenaamde WAGW-bemiddelingspopulatie naar betaald werk. Daarbij gaat het om mensen die als gevolg van ziekte of gebrek een belemmering hebben voor het verrichten van arbeid. In de arbeidsdeskundige standaard Bemiddelbaar maken (andere werkgever) -Tica-mededeling M d.d wordt een deelproces van deze reïntegratieactiviteit beschreven. Scholing is een belangrijk instrument in dit deelproces. Bij de uitvoeringsinstellingen is behoefte ontstaan aan standaardisering van de methode waarmee de arbeidsdeskundige het scholingsinstrument in de praktijk toepast. Deze Ad-standaard scholing behandelt met name het onderzoek door de arbeidsdeskundige naar de inzetbaarheid van scholing en de keuze van de meest geschikte scholing. 1.2 Domein van de standaard Het domein van de standaard is de scholing die tot doel heeft: - hervatting bij de eigen werkgever of in eigen zelfstandige arbeid, of preventie van uitval (reïntegratie spoor 1); - hervatting bij een andere werkgever of in andere zelfstandige arbeid (reïntegratie spoor 2). Het opstellen van het reïntegratie- of trajectplan zelf, valt buiten deze standaard. 1.3 Relatie tot de standaard Bemiddelbaar maken (andere werkgever) Scholing kan als reïntegratieinstrument worden ingezet binnen het traject bemiddelbaar maken. De ad-standaard Bemiddelbaar maken (andere werkgever) is dan van toepassing, in het bijzonder de fase trajectplan. Voorzover de scholing de reïntegratie naar andere werkgever tot doel heeft, zijn de in die standaard gehanteerde definities en doelgroepbeschrijving overeenkomstig van toepassing op de standaard scholing. 1.4 Definitie scholing Scholing is het systematische verwerven van één of meer arbeidsmarktrelevante kwalificaties, voor de uitoefening, het behoud of het verkrijgen van een taak, functie of beroep onder begeleiding van daartoe aangestelde docenten. Scholing dient zowel voor het uitoefenen als het verkrijgen van een kwalificatie (taak, functie of beroep). Arbeidstoeleidingstrajecten, zoals sollicitatietrainingen en arbeidsgewenningsprojecten, die ook tot doel hebben de toegang tot de arbeidsmarkt te vergemakkelijken worden niet als scholing beschouwd omdat zij niet gericht zijn op het behalen van een kwalificatie.

8 Werkmethodiek In deze standaard worden de volgordelijke handelingen beschreven van de arbeidsdeskundige rondom de inzet van scholing als reïntegratieinstrument. Het onderzoek naar de inzet van scholing, de beslissing hierover en het volgen van de scholing kan in 5 fasen worden onderverdeeld. Schema werkmethodiek scholing fase 1. toets doelgroep en instroomvoorwaarden scholing is gezien de situatie van de cliënt inzetbaar fase 2 keuze kwalificatie bekend is welke kwalificatie behaald moet worden fase 3 keuze scholing de te volgen scholing is bekend en door de cliënt geaccepteerd fase 4 beslissing vaststaat in hoeverre de scholing wordt vergoed en hoe de inkomensderving wordt geregeld fase 5 volgen verloop en resultaat scholing tussentijdse bijstelling scholing(splan) afgeronde scholing, sollicitatie(training) werkhervatting Eerst wordt vastgesteld of een scholing gezien de situatie van de cliënt een reële maatregel is. Het gaat hierbij om de beoordeling of de cliënt tot de doelgroep behoort en of hij voldoet aan de instroomvoorwaarden. Nadat is vastgesteld dat scholing is aangewezen, wordt bepaald met welke kwalificaties de kans op werkhervatting het meest gediend is. Daarna moet een opleiding bij de gekozen kwalificatie gevonden te worden. De feitelijk beslissing of de gekozen opleiding vergoed wordt en of de inkomstenderving gecompenseerd wordt, hoeft in de praktijk is niet per sé door de arbeidsdeskundige die het onderzoek naar de scholing heeft verricht, genomen te worden. De arbeidskundige dient uiteraard in zijn voorstel/beslissing tot een scholing rekening te houden met de wettelijke en beleidsmatige criteria die bij de beslissingen over een scholing gehanteerd worden. Het volgen van de opleiding zelf is een verantwoordelijkheid van de cliënt. In deze fase heeft de arbeidsdeskundige de taak om het verloop en resultaat van de opleiding te volgen. In de praktijk kan het voorkomen dat de gevalsbehandeling in een bepaalde fase wordt afgebroken of dat handelingen in een andere volgorde of gelijktijdig plaats vinden.

9 11 2. Toets doelgroep en instroomvoorwaarden fase Doelgroep De standaard beperkt zich tot scholing bij ziekte en (gedeeltelijke) arbeidsongeschiktheid. De doelgroep wordt gevormd door de cliënten bij wie in verband met (dreigende) arbeidsongeschiktheid een reïntegratietraject loopt, waarbij als één van de te nemen maatregelen een scholing wordt overwogen. Scholing kan een maatregel zijn zowel bij de reïntegratie bij de eigen werkgever of in eigen zelfstandige arbeid (spoor 1) als bij de reïntegratie bij andere werkgever of andere zelfstandige arbeid (spoor 2). Bij reïntegratie bij de eigenwerkgever zal scholing een mogelijk onderdeel zijn van het reïntegratieplan op te stellen door de werkgever of zijn Arbodienst. De scholing bij reïntegratie in spoor 1 kan gericht zijn op het voorkomen van uitval, op hervatting in het eigen werk of op hervatting in ander werk bij eigen werkgever. Bij de reïntegratie bij andere werkgever is de mogelijkheid van scholing een vast aandachtspunt bij de opzet van het trajectplan bemiddelbaar maken. Dit trajectplan wordt door de arbeidsdeskundige samen met de cliënt opgesteld. Scholing is hier één van de mogelijkheden om de afstand tot de arbeidsmarkt op te heffen of te verkleinen en de cliënt een concurrerende positie op de arbeidsmarkt te geven. Scholing bij reïntegratie in spoor 2 kan gericht zijn op hervatting in het eigen werk bij een andere werkgever, op hervatting in ander werk bij een andere werkgever, of op het gaan werken als zelfstandige. 2.2 Instroomvoorwaarden Scholing is voor de doelgroep arbeids(on)geschikten een belangrijk reïntegratieinstrument. Voor alle cliënten kan scholing worden overwogen tenzij duidelijk is dat volledige werkhervatting nabij is, werkhervatting onmogelijk is of dat de cliënt zelf scholing en/of werkhervatting blokkeert. Drie vragen zijn leidend voor de instroom tot scholing: 1. Is volledige, onbeperkte hervatting in de oude, of een andere funktie bij eigen of andere werkgever mogelijk? geen instroom bij antwoord Ja; de cliënt kan (op afzienbare termijn) aan de slag in een reëel beschikbare funktie. 2. Is er, op afzienbare termijn, sprake van een verdiencapaciteit? geen instroom bij antwoord Nee; de cliënt is blijvend volledig ongeschikt voor alle arbeid. 3. Is de cliënt geïnteresseerd in het verwerven van betaalde werkzaamheden en in begeleiding daar naar toe? geen instroom bij antwoord Nee; de cliënt wil zich uit het arbeidsproces terugtrekken, bijvoorbeeld omdat hij gaat studeren, emigreren of het huishouden doen.

10 12 3. De keuze van de kwalificatie fase 2 De keuze van de kwalificatie komt tot stand door op grond van capaciteiten, interesses en persoonlijkheidstrekken in te schatten welke werkzaamheden het meest passend en beschikbaar zijn. De keuze van een te behalen kwalificatie is een zoeken naar de kortste weg naar werkhervatting. In eerste instantie wordt gekeken naar de mogelijkheden bij de eigen werkgever. De volgende vragen en antwoorden leiden naar een scholing voor een baan bij de eigen werkgever. 4. Zijn er bij de eigen werkgever beschikbare functies (andere dan de eigen) die de cliënt gezien de beperkingen kan uitoefenen? Zo ja: 5. Kan de cliënt een van deze functies door middel van andere maatregelen dan scholing bereiken (on-the-job-training, verlengde inwerkperiode etc.)? Zo nee: 6. Is de cliënt geschikt (om geschoold te worden) voor de kwalificatie en wegen de kosten op tegen de te verwachten baten (uitkering)? Indien deze laatste vraag bevestigend beantwoord kan worden, wordt bij de kwalificatie een scholing gezocht (fase 3). Bij een ontkennend antwoord dient de cliënt zich buiten het eigen bedrijf te oriënteren. In dat geval wordt eerst het aanbod van functies bekeken om te bepalen of met de beschikbare kwalificaties direct een arbeidsplaats verworven kan worden. 7. Beschikt de cliënt over kwalificaties (opleiding, arbeidservaring, specifieke kwaliteiten) die hem geschikt maken te solliciteren? N.B. Indien alleen de baanverwervende vaardigheden tekort schieten is een sollicitatietraining meer aangewezen dan een scholing voor een arbeidsmarktkwalificatie. Zo nee: 8. Voor welke kwalificaties is de cliënt geschikt te maken?. Hierbij kan aanvullend op het arbeidskundig onderzoek een aantal instrumenten worden ingezet die in bijlage 1 behandeld worden. 4. De keuze van de scholing. fase 3 Nadat is vastgesteld voor welke kwalificatie de cliënt geschikt gemaakt moet worden, volgt de keuze van de scholing. Het gaat daarbij om een keuzeproces aan de hand van een aantal relatieve afweegcriteria. Zo kan het niet volledig voldoen aan een criterium gecompenseerd worden door te voldoen aan een andere zwaarder criterium. De hieronder benoemde afweegcriteria zijn niet limitatief.

11 13 9. Welke scholing komt in aanmerking? Bij het keuzeproces voor de scholing kunnen de volgende vragen gesteld worden: a. Leidt de scholing op voor een kwalificatie zo dicht mogelijk bij het oude beroepsniveau? b. In geval opgeleid wordt voor een kwalificatie die een concurrentiepositie op de arbeidsmarkt moet verschaffen: Staat de leeftijd van de cliënt een reële concurrentiepositie niet in de weg? c. Heeft de cliënt gezien de arbeidsmarkt een redelijke kans om werk te krijgen in de beoogde soort functies? d. Sluit de vorm van de opleiding aan op de feitelijke (studie)mogelijkheden van de cliënt? Daarbij valt te denken aan situationele factoren zoals studieruimte, steun huisgenoten, kinderopvang en de combinatie met een medische behandeling. e. Is de opleiding de kortste weg naar de beoogde kwalificatie? f. Is de handicap belemmerend voor het uitoefenen van de functie(s) waarvoor geschoold wordt? g. Welke afspraken zijn er met de cliënt gemaakt over de mogelijke consequenties van het slagen in de opleiding voor de arbeidsongeschiktheidsbeoordeling? h. Biedt de functie waarvoor wordt opgeleid perspectief ten aanzien van continuïteit? i. Indien er meerdere opleidingen voor eenzelfde kwalificatie blijken te bestaan: welke heeft de voorkeur omwille van kwaliteit, bereikbaarheid, toegankelijkheid, kosten en tijdspad? De antwoorden op deze vragen dienen als afweegfactoren bij de keuze van de scholing. In het geval de reguliere onderwijsinstituten onvoldoende mogelijkheden bieden aan de cliënt om de gewenste kwalificaties te verwerven, kan overwogen worden om de scholing bij een zogenaamd bijzonder scholingsinstituut te laten volgen (zie bijlage 2). Deze fase leidt tot een scholingsadvies dat in samenspraak met de cliënt tot stand is gebracht en uiteindelijk nog aan hem wordt voorgelegd. Acceptatie door en motivatie van de cliënt is immers een voorwaarde voor een succesvolle scholing 5. De beslissing 1 fase 4 In deze fase wordt getoetst of het scholingsadvies voldoet aan de wettelijke regels en het beleid ter zake van de vergoeding van de kosten van de scholing en de loondervingsmaatregelen. Bepaald wordt óf en op welke wettelijke basis de scholingskosten vergoed kunnen worden en wat de gevolgen van de scholing zijn voor de uitkering danwel het inkomen van de cliënt. In deze fase wordt in 1 naar de wetgeving van oktober 1997

12 14 voorkomende gevallen ook een beslissing genomen over het opleggen van sancties mocht de cliënt weigeren deel te nemen aan de gewenste scholing. Een beslissing in zake de vergoeding van de kosten van scholing zal altijd gemotiveerd en schriftelijk moeten worden vastgelegd. 5.1 Vergoeding kosten van de scholing De kosten van de scholing kunnen vergoed worden vanuit art. 64 WAO indien voldaan wordt aan de volgende drie voorwaarden: - de kosten worden aangewend voor de zgn. WAGW-bemiddelingspopulatie; - de inkomensderving wordt tijdens deze scholing geregeld vanuit art. 76 WW; - de kosten van de scholing houden geen verband met een voorziening in het inkomen. In alle overige situaties wordt voor de kosten van de scholing art. 57,1 AAW toegepast. De toepassing van art. 64 WAO heeft primaat op de toepassing van art. 57,1 AAW. Onder de kosten van scholing dienen ook bijkomende kosten zoals reiskosten te worden begrepen. 5.2 Inkomstenderving Cliënten die een scholing gaan volgen, kunnen in verschillende (inkomens)posities verkeren. Niet altijd is er sprake van inkomensderving, bijvoorbeeld als de cliënt een scholing volgt zonder op zijn werk te verzuimen. Indien een cliënt een scholing volgt in verband met de verbetering van de arbeidsmarktpositie kan in een inkomen voorzien worden middels art. 76 WW dan wel art. 58 AAW. Bij werklozen en arbeidsongeschikten wordt in principe art. 76 WW gehanteerd. Alleen in de volgende gevallen wordt bij arbeidsongeschikten art 58. AAW toegepast: Indien de scholing wordt gestart in het ZW traject en de cliënt wordt tijdens de scholing minder dan % arbeidsongeschikt geacht; Indien de scholing gestart wordt vanuit de % arbeidsongeschiktheidspositie en de cliënt wordt tijdens de scholing geschat naar een lager arbeidsongeschiktheidspercentage waarbij de afgenomen arbeidsongeschiktheid niet is gelegen in de scholing; Indien een cliënt voor aanvang van de scholing recht heeft op een WW uitkering en de scholing voldoet niet aan de zogenaamde objecttoets omdat * de scholing langer duurt dan een jaar; * de scholing een bedrijfsopleiding betreft. Indien loonderving tijdens een scholing bij de eigen werkgever aan de orde is, of anderszins vanuit een werksituatie. De schatting per einde wachttijd vindt op de gebruikelijke wijze plaats. In artt. 31,4 AAW/42,4 WAO is geregeld, dat een herziening van de arbeidongeschiktheidsuitkering in verband met scholing wordt uitgesteld tot

13 15 minimaal een jaar na afronding van die scholing. Wanneer de cliënt al binnen dat jaar werk vindt, wordt voor de rest van die periode art. 33 AAW/44 WAO analoog toegepast. 5.3 Scholingsverplichting In de meeste gevallen zal de cliënt gemotiveerd zijn om de eigen arbeidsmarktpositie te verbeteren. Hij zal dan ook meewerken bij de inzet van het instrument scholing. Is de motivatie hiervoor onvoldoende, dan zal de actie van de arbeidsdeskundige er primair op gericht moeten zijn de motivatie te vergroten door het perspectief te helpen verduidelijken. Indien de cliënt uiteindelijk toch weigert mee te werken aan de gewenste scholing kan in het kader van de AAW/WAO een sanctie worden opgelegd in de vorm van een schatting op functies die met de voltooide opleiding vervuld zouden kunnen worden. Voor de WW kan weigering leiden tot een forse strafkorting of zelfs het blijvend geheel stopzetten van de WW uitkering. Het opleggen van een sanctie is alleen mogelijk indien verwacht wordt dat de cliënt na de scholing uitzicht heeft op een betaalde baan en na een zorgvuldig onderzoek naar de achtergronden van de weigering tot scholing of de tussentijdse beëindiging daarvan. 6. Het volgen verloop en resultaat fase 5 Bij een langdurige scholing dient de arbeidsdeskundige het verloop daarvan te volgen om zonodig bij te kunnen sturen. Daartoe houdt hij periodiek contact met de cliënt en de scholingsinstelling. Na afronding van de scholing is een evaluatie van het resultaat nodig. Bij het volgen van verloop en resultaat van de scholing zijn de volgende vragen relevant: Bij het verloop: 10. Voldoet de scholing aan de verwachtingen betreffende de (ingeschatte) capaciteit, affiniteit en belastbaarheid? 11. Zijn er veranderingen opgetreden in de attitude van de cliënt en/of in zijn privé- omstandigheden die een succesvolle scholing in de weg staan? 12. Is de arbeidsmarkt-relevantie van de scholing nog steeds aanwezig? 13. Is de geplande einddatum van de scholing nog steeds haalbaar? N.B. Overwogen kan worden om ca. 2 maanden voor beëindiging van de scholing de sollicitatie-activiteiten te laten starten. Bij het resultaat: 14. Heeft de scholing de concurrentiepositie op de arbeidsmarkt voldoende verbeterd? 15. Voldoet het resultaat aan de verwachtingen?

14 17 bijlage 1 Instrumenten voor de indicatiestelling Bij de afweging welk beroep of functie het meest passend is voor een cliënt, gezien diens capaciteiten, affiniteiten, belastbaarheid en arbeidsmarkt-perspectief, en of scholing vervolgens voor de cliënt een geschikt instrument is om het gekozen beroep uit te kunnen oefenen, kunnen naast het reguliere arbeidskundige onderzoek verschillende instrumenten ingezet worden. Hierna volgt een korte opsomming van de meest gebruikte: Beroepskeuze-onderzoek en beroeps(her)oriëntatie training Zowel het onderzoek als de training heeft hetzelfde doel, nagaan wat het meest passende beroep is voor de cliënt in termen van capaciteiten, affiniteiten, belastbaarheid en arbeidsmarkt-perspectief. Er is een veelheid van dit soort instrumenten op de markt. Variërend van korte testen, middels vragenlijsten die door de cliënt zelf ingevuld worden, met al dan niet een interpretatie door een deskundige, tot een uitvoerig onderzoek of langdurige training, afgenomen of geleid door een deskundige. Arbeids Onderzoek Centrum (AOC) De AOC s kunnen gerichte adviezen geven tot werkhervatting, met name in geval van een verminderde belastbaarheid. Middels praktijkproeven wordt een aantal opdrachten uitgevoerd. Daarna kan een beoordeling worden gedaan over de vaardigheden, capaciteiten en attitude. Er zijn momenteel 17 AOC s, aangesloten bij de landelijke vereniging NOVAC (Driebergen). Arbeid Exploratie Centrum (AE) Evenals de AOC s, worden door AE gerichte adviezen gegeven omtrent werkhervatting. Binnen de AE wordt gestreefd naar een integratie van medische, psychologische en ergonomische aspecten. De AE is veelal verbonden aan een bijzonder opleidingsinstituut of aan een revalidatie-centrum.

15 18 Bijzondere scholingsinstituten bijlage 2 Indien scholing noodzakelijk blijkt om de afstand tot de arbeidsmarkt te overbruggen, en de aard daarvan is vastgesteld, bestaat de mogelijkheid dat de reguliere onderwijs-instituten onvoldoende mogelijkheden bieden aan de cliënt om deze scholing te kunnen volgen. In dat geval kan overwogen worden om de scholing bij een zogenaamd bijzonder scholingsinstituut te laten volgen. Gezien de veelal hoge kosten hierbij, kan deze overweging pas plaatsvinden, indien gebleken is dat de scholing bij een regulier instituut niet mogelijk is. De algemene kenmerken van de beroepsopleidingen die door de bijzondere instituten verzorgd worden zijn: Individuele instroom en begeleiding tijdens de opleiding. Er wordt veel praktijkervaring opgedaan tijdens de opleiding middels interne simulatie-trainingen en stages bij bedrijven. Tijdens de uitstroomfase worden cursisten veelal begeleid bij het zoeken naar werk. Hoensbroeck, Werkenrode, Het Loo-erf en Sonneheerdt zijn ingericht als landelijke instituten, met een mogelijkheid tot interne huisvesting. EEGA en Heliomare zijn regionale opleidingsinstituten. Voor de toeleiding en plaatsing op de bijzondere instituten, alsmede voor de financiering van de kosten van de beroepsopleidingen, gelden aparte procedures. De belangrijkste criteria voor de afweging voor een bijzonder instituut zijn: De noodzakelijk studiebegeleiding ontbreekt bij een regulier instituut. De fysieke toegankelijkheid bij de reguliere instituten maakt het gezien de handicap van de cliënt niet mogelijk om daar een scholing te volgen. Voor een soortgelijke scholing bij een regulier instituut worden vooropleidingseisen gesteld waar de cliënt niet aan kan voldoen. Tijdens de opleiding door het bijzonder instituut kan met (veel) minder verzuim een noodzakelijke therapie gevolgd worden. De nodige psychosociale begeleiding kan door een regulier instituut niet gegeven worden. De cliënt verwerft zich op het bijzonder instituut een extra hoeveelheid vaardigheden die noodzakelijk zijn voor de reïntegratie. Hierna wordt een kort overzicht gegeven van de activiteiten van deze instituten.

16 19 Activiteiten van de bijzondere scholingsinstituten Naam centrum Hoensbroeck Arbeidsintegratie Het Loo-erf Opleidingen, arbeidsinpassing en - bemiddeling voor visueel gehandicapten Sonneheerdt Arbeidsbemiddeling en Vakopleidingen voor visueel gehandicapten Werkenrode Arbeidsintegratie EEGA Arbeidsintegratie Heliomare Instituut voor Arbeidsintegratie en Scholing niveau opleidingsrichtingen MBO/MBO+ administratie informatica fijnmechanica technisch tekenen LBO-HBO administratie informatica techniek MBO/HBO administratie informatica grafisch elektrotechniek rijwieltechniek meubelstofferen telemarketing LBO+MBO administratie grafisch tuinbouw metaal informatica LBO-HBO administratie automatisering grafisch houtbewerking elektronica/ elektrotechniek LBO/MBO administratie informatica elektrotechniek metaal grafisch (werktuig) bouwkunde werkgebied contactadres landelijk Zandbergseweg 111, Postbus AB Hoensbroek tel.: fax: landelijk Waldeck Pyrmontstr. 31 Apeldoorn tel: fax: landelijk Puttersweg 140 Postbus AA Ermelo tel.: fax: landelijk Nijmeegsebaan 9 Postbus GC Groesbeek tel.: fax: regionaal Oude Almeloseweg CA Borne tel.: fax: regionaal Relweg EC Wijk aan Zee tel.: fax: