PROCESBEGELEIDERS AAN HET WOORD

Transcriptie

1 PROCESBEGELEIDERS AAN HET WOORD Conferentie Lesson Study-NL 2017 Wilma Jongejan Tirza Bosma Marlou Jorna # Het begint met een idee PROCESBEGELEIDERS AAN HET WOORD R4: Gezamenlijk leren, leren van elkaar heb ik als belangrijk ervaren. Ze vonden het heel makkelijk dat ze voor hun scholing niet de deur uit hoefden, gewoon lekker in je eigen praktijk, direct. En daar hoeft niet altijd een hele cursus aan verbonden te zitten. R7: Als je dat dan vergelijkt met gesprekken die je gewoon in de docentenkamer hoort, dan zijn die vaak veel minder professioneel. Dat vond ik zo gaaf aan het Lesson Study; dat je echt heel erg met een positieve blik naar die leerlingen kijkt en gewoon kijkt wat ze nodig hebben. 2 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen 1

2 ACHTERGROND Leraren master Special Educational Needs (SEN) Afstudeeronderzoek naar a) bevorderen van de betrokkenheid van leerlingen middels Lesson Study b) bevorderen van de didactische competentiebeleving van leraren middels Lesson Study Getraind als procesbegeleider Twee cycli Lesson Study vormgegeven in de eigen school 3 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen LESSON STUDY VU: WERKWIJZE 1. Thema en les/leerdoel vaststellen 6. Reflectie 2. Focus op de leerling en lesdoelen formuleren 5. Onderzoeksles 2 3. Lesplan ontwerpen 4 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen 4. Onderzoekles 1 en herontwerp 2

3 LESSON STUDY VU: FOCUS OP LEERLINGEN 3 Tier Model PROCESBEGELEIDING- TRAINING IN DIT ONDERZOEK Zelfstudie van artikelen Zelfstudie handleiding VU LS procesbegeleiding 3 avonden training en praktische simulatieopdrachten Regelmatig intervisie bespreking binnen leerteam Zelfstandig als procesbegeleider LS uitvoeren op (eigen) school. 6 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen 3

4 INHOUD PROCESBEGELEIDINGTRAINING Training 1 - Introductie Lesson Study - Rollen procesbegeleider - Voorbeelden filmbeelden - Onderwijsbehoeften, 3 tier model Training 2 - SMART doelen stellen - Lesplanformat - Simulatie team aansturen bij les opzet Training 3 - Onderzoeksles : observeren en interviewen - Nabespreken onderzoeksles - Simulatie postlabdiscussie 7 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen PROCESBEGELEIDER - VAARDIGHEDEN Kern van procesbegeleiding Organisatorisch en communicatie (o.a. voorbereiden) Leergemeenschap creëren Team proces begeleiden & leren waarderen Stimuleren tot leren Voor inhoudelijke verdieping zorgen Kwaliteiten (o.a.) - Communicatieve vaardigheden - Teammanagement - Kennis van Lesson study - Reflectie en onderzoekende houding - Pedagogisch-didactische expertise De Vries, Verhoef & Goei, Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen 4

5 METHODE 9 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen ONDERZOEKSVRAGEN Welke ervaring hebben leraren opgedaan in de rol van procesbegeleider Lesson Study in de eigen school? a) Welke invulling hebben leraren gegeven aan de rol van procesbegeleider Lesson Study? b) Hoe ervaarden leraren de rol van procesbegeleider Lesson Study? c) In hoeverre denken leraren professionalsering tot stand gebracht te hebben bij de Lesson Study teamleden? d) Wat vraagt het van leraren om als procesbegeleider in de eigen school te fungeren? e) Wat heeft het fungeren als procesbegeleider Lesson Study betekend voor de rol en positie van de leraar in de school? In hoeverre heeft de training procesbegeleider Lesson Study leraren voorbereid op hun rol als procesbegeleider? 10 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen 5

6 PARTICIPANTEN Respondenten Werkzaam in (N=11*) 8 PO 1 SO 1 VO 1 MBO * 1 man (PO), 10 vrouwen 10 leraren met MSEN, 1 ambulant begeleider met MSEN Gemiddeld 12 jaar ervaring (Min = 2, Max = 25, SD = 8.08) Getrainde procesbegeleiders 11 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen INTERVIEW Twee Lesson Study cycli gedraaid op de eigen school met Lesson Study teams van 3-5 leraren Participanten geïnterviewd op eigen school Semi-gestructureerde interviews Ca. 45 minuten Member check op interviewtranscripten 12 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen 6

7 DATA-ANALYSE Constant Comparison Analysis (Glaser & Strauss, 1967) Inductieve codering (gestuurd door onderzoeksvragen) 13 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen DATA-ANALYSE Tweede slag codering Codes gekoppeld aan de onderzoeksvragen Daarbinnen geanalyseerd op thema s 14 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen 7

8 WELKE INVULLING HEBBEN LERAREN GEGEVEN AAN DE ROL VAN PROCESBEGELEIDER LESSON STUDY? Lesson Study introduceren in de school Lesson Study organiseren binnen de school R9: Nou ja alle vergaderingen voorbereid maar ook alles, alle, alles er omheen gefaciliteerd. Dus gezorgd dat de docenten uitgeroosterd waren, gezorgd dat het contact met de teamleider, met het management bleef. Bijeenkomst structureren R7: Ik was als procesbegeleider verantwoordelijk van hoe ziet die bijeenkomst eruit, dus wat zijn eigenlijk de agendapunten, maar ook alles klaarleggen, meenemen, dus de spullen die we nodig hadden zoals die driehoek, foto tjes uitprinten. Dat deed ik altijd. Veilige sfeer creëren 15 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen INVULLING ROL PROCESBEGELEIDER Leerproces faciliteren R2: Ik heb ik me niet echt gemengd in de discussies, maar wel heel goed geluisterd naar de mensen en ook vragen gesteld en ook terugverwezen van ik hoor nu dat diegene dat zegt, maar hoe denken jullie daar dan over?, of nou ja, wat voor vragen je hierover ook zou kunnen stellen. # Het begint met een idee Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen Het begint met een idee 8

9 HOE ERVAARDEN LERAREN DE ROL VAN PROCESBEGELEIDER LESSON STUDY? Binnen de kaders van de rol van procesbegeleider blijven R2: Wat ik wel moeilijk vond was, omdat je zelf ook leerkracht bent en je bent een teamlid, je wilt heel graag mee gaan praten, je wilt heel graag mee gaan denken, je wilt heel graag ideeën aandragen en dat moest ik dus eventjes opzij zetten. Team tot diepgang laten komen Team betrokken houden Spanning R9: Nou ik vind het aan de ene kant ontzettend leuk en aan de andere kant vind ik dat ook wel weer angstig dat je dan denkt oh ja, een extra verantwoordelijkheid. 17 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen HOE ERVAARDEN LERAREN DE ROL VAN PROCESBEGELEIDER LESSON STUDY? Organisatieproblemen R10: Het is best lastig om het aantal leerkrachten natuurlijk achterin een klas te krijgen in het basisonderwijs, want dat werkt niet altijd even makkelijk. Dus wat we wel hadden was dat er, niet iedereen kon daarbij aanwezig zijn, want daar hebben wij gewoon niet de mogelijkheden voor om de groepen op te vangen want dat is er gewoon niet. R4: Van studenten hebben we heel veel gebruik van gemaakt, die even een groep overnemen een uurtje. Want eigenlijk gaat het maar om een uur natuurlijk, dat je de groepen uit bent Werklast 18 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen 9

10 HOE ERVAARDEN LERAREN DE ROL VAN PROCESBEGELEIDER LESSON STUDY? Succeservaringen R12: Ik vond het wel een succeservaring dat die ene leerkracht die het heel moeilijk vond om zelf een lables te geven dat ze het op een gegeven moment wel aandurfde en heeft gedaan. R7: wat ik terug heb gekregen van mijn collega s is dat ik, dat mensen wel echt veel kritischer naar zichzelf zijn gaan kijken en dat ervaar ik wel echt als een succeservaring R9: Wat voor mij ook een hele grote succeservaring is, is dat de directie zo enthousiast is dat ze het gepromoot hebben bij het bestuur die het nu ook promoot op andere scholen 19 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen IN HOEVERRE DENKEN LERAREN PROFESSIONALSERING TOT STAND GEBRACHT TE HEBBEN BIJ DE LESSON STUDY TEAMLEDEN? R7: ik denk dat dit de eerste professionaliseringsmethode is binnen mijn team in de tijd dat ik hier werk waarin docenten echt met elkaar aan het leren zijn. Verandering leercultuur R9: Dat we meer met en ook van elkaar gaan leren. Want het is makkelijker namelijk omdat je al met elkaar bent om dat met elkaar voort te zetten. Verandering van het handelen van leraren R10: [dat blijkt uit ] Dat iedereen toch meer gaat nadenken over zijn rekenlessen, meer de kinderen laat doen, meer coöperatieve werkvormen, meer de methode durft los te laten, heel belangrijk, wel de doelen voor ogen houdt wat er bereikt moet worden, maar wel het meer durven loslaten. Enthousiasme voor het vak 20 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen 10

11 WAT VRAAGT HET VAN LERAREN OM ALS PROCESBEGELEIDER IN DE EIGEN SCHOOL TE FUNGEREN? Afstand nemen van de context R9: Nou ja, je gaat dus al bepaalde dingen uitsluiten denk ik onbewust toch, omdat je weet dat het in een school niet mogelijk is. En ik denk dat een externe daar in eerste instantie helemaal geen rekening mee houdt. Dus kun je wat meer out of the box denken. Vertrouwen R9: Ja, dat je dus echt wel het vertrouwen van je collega s moet krijgen en dat je afstand kunt nemen op de juiste momenten. Commitment van de school 21 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen WAT VRAAGT HET VAN LERAREN OM ALS PROCESBEGELEIDER IN DE EIGEN SCHOOL TE FUNGEREN? Coachingsvaardigheden R4: Hierin moet je veel ook als klankbord functioneren met problemen en vragen. Vragen over problemen, waar ze tegenaan lopen, in een groep is het toch moeilijker om methode te bespreken dan één op één. En het is helemaal moeilijk als een leerkracht problemen heeft om dat te bespreken Leiderschapskwaliteiten R3: En ja, het vraagt ook een zekere bescheidenheid van je. Want je kan daar wel rondlopen zo van ik weet het allemaal wel eventjes, maar het is natuurlijk juist de kunst in die rol om die anderen een gevoel te krijgen van we zijn lekker bezig en ik kan het en heb een goede inbreng. 22 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen 11

12 WAT HEEFT HET FUNGEREN ALS PROCESBEGELEIDER LESSON STUDY BETEKEND VOOR DE ROL EN POSITIE VAN DE LERAAR IN DE SCHOOL? Competenter in procesbegeleiding R11: Sowieso dus wat meer, dat ik mij iets meer op mijn gemak voel in een soortgelijke rol. Dus dat is al fijn inderdaad, zo van ik kan dat. Coördinerende rol in de school gekregen R7: En dat heeft er denk ik ook wel voor gezorgd dat ik andere projecten nu op me heb genomen, zoals dus het aansturen van zo n andere ontwikkelgroep. Expertrol binnen de school R1: Ik heb ook bij de algemeen directeur aangegeven dat ik ook op de andere scholen binnen het bestuur de procesbegeleiding zou willen doen. Dus je voelt wel een zekere expertise die je uit durft te dragen en waarmee je wat zou kunnen. 23 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen IN HOEVERRE HEEFT DE TRAINING PROCESBEGELEIDER LESSON STUDY LERAREN VOORBEREID OP HUN ROL ALS PROCESBEGELEIDER? Training bood waardevolle voorbereiding R2: maar zeg maar die echte werkbijeenkomsten, dat je het ook moest doen daar en dat je het moest ervaren, die vond ik wel heel waardevol want daar heb ik wel de dingen uit meegenomen. Je had het dan een keer gedaan, dus zeg maar bijvoorbeeld het invullen van die piramide, hoe ga je daarmee om, dat was wel eventjes een voordeel om het dan in de bijeenkomst hier op school te doen. Dus dat heb ik er wel uit meegenomen. R5: het heeft gewoon, het heeft geholpen om gewoon de structuur zeg maar van de cycli, ja goed te doordenken en daar een beetje grip op te krijgen. Verder merkte ik wel dat je gewoon naar, ja je moet ook gewoon ervaring op gaan doen 24 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen 12

13 IN HOEVERRE HEEFT DE TRAINING PROCESBEGELEIDER LESSON STUDY LERAREN VOORBEREID OP HUN ROL ALS PROCESBEGELEIDER? Behoefte aan intervisie R2: je loopt pas tegen de dingen aan als je er zelf mee bezig bent. Dan komen denk ik pas de grootste vragen en dat zijn vragen die kunnen waarschijnlijk, ja die kan je niet voorzien op zo n zeg maar zo n basisbijeenkomst. R7: Die intervisiebijeenkomst, dat is gewoon nooit helemaal goed van de grond gekomen dan heeft echt niet aan jullie gelegen, dat heeft echt aan ons gelegen. Denk dat iedereen zo druk was met alles en dat dat er gewoon bij in schoot, terwijl dat wel eigenlijk een hele waardevolle toevoeging is. 25 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen IN HOEVERRE HEEFT DE TRAINING PROCESBEGELEIDER LESSON STUDY LERAREN VOORBEREID OP HUN ROL ALS PROCESBEGELEIDER? Training was basaal R8: Waarvan ik achteraf wel eens denk van joh, eigenlijk zou je nog veel meer toegerust moeten zijn als procesbegeleider voordat je aan zo n proces begint. R1: Ja, ik heb wel een aantal keer gehad dat ik dacht oh ja dat zat natuurlijk ook in die training, dus dan kwam het achteraf weer bij me boven van ja, dat hebben we op dat moment zitten oefenen. Behoefte aan meelopen met ervaren procesbegeleider R4: Dus ja, ik denk dat meelopen gewoon met iemand het belangrijkste is. 26 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen 13

14 OPBRENGSTEN (1) Inzicht in de ervaringen van procesbegeleiders Lesson Study In lijn met besproken kern van procesbegeleiding en kwaliteiten Inzicht in de ervaren effectiviteit van Lesson Study De leercultuur veranderd en het pedagogisch-didactisch handelen van leraren versterkt Inzicht in wat het vraagt én teweeg brengt om als interne procesbegeleider te fungeren Afstand van de context kunnen nemen, vertrouwen krijgen Katalysator voor leiderschapsrol in de school 27 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen OPBRENGSTEN (2) Inzicht in de mate waarin de training aansloot op behoeftes Biedt een sterke basisvoorbereiding, behoefte aan meer oefening, intervisie en het meelopen met een ervaren procesbegeleider Aandachtspunten: Moeite met organisatie van de observaties Aandacht voor afstand nemen van de schoolcontext 28 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen 14

15 OPLEIDING LESSON STUDY PROCESBEGELEIDER (LESSON STUDY NL) Zes bijeenkomsten (dagdeel) Opzet volgt LS cyclus Intensieve zelfstudie (NL en Eng) Theorie en praktijk afgewisseld Simulatie van LS bijeenkomsten Gericht op vaardigheid PB Zes intervisie bijeenkomsten - Zelfstandig LS draaien - Inbrengen casuistiek Certificering Portfolio met videobeelden en reflectie 29 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen INPUT Blinde vlek? Welke aandachtspunten voor de opleiding tot procesbegeleider haal je nog uit de resultaten? In hoeverre komen bevindingen overeen met eigen ervaringen of eerder onderzoek? Welke vragen leven er nog over de rol van de procesbegeleider? 30 Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen 15

16 Bedankt voor uw aandacht! 16