Abstract: Not available.

Transcriptie

1 Artikel: Historici en hun beroepen: de uitgeverij-redacteur Auteur: Ben Hummel Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 3.3, Stichting Skript Historisch Tijdschrift, Amsterdam ISSN Abstract: Not available. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Skript Historisch Tijdschrift is een onafhankelijk wetenschappelijk blad dat vier maal per jaar verschijnt. De redactie, bestaande uit studenten en pas afgestudeerden, wil bijdragen aan actuele historische debatten, en biedt getalenteerde studenten de kans om hun werk aan een breder publiek te presenteren. Een abonnement op Skript kost 20 euro per jaar. U kunt lid worden door het machtigingsformulier in te vullen op Ook kunt u een sturen naar de redactie, dan krijgt u het machtigingsformulier thuisgestuurd. Losse nummers zijn verkrijgbaar bij de redactie. Artikelen ouder dan een jaar zijn gratis te downloaden op Skript Historisch Tijdschrift Spuistraat 134, kamer VB Amsterdam info@skript-ht.nl

2 HISTORICI il BEROEPEN DE UITGEVERIJREDACTEUR: BEN HUMMEL Hoe wordt iemand redacteur bij een uitgeverij of, zoals ik, encyclopedieredacteur? Zeker niet zoals je banketbakker wordt (cmdat je op vijfjarige leeftijd al zwelgt in je zeifbereide taartjes) of historicus (omdat je bijvoorbeeld als twintigjarige wilt weten "Wie es gewesen istv, naar het woord van de oude Ranke). Beide beroepen (of vakken) behoren immers tot de "zichtbare" : de banketbakker woont in je eigen of één van de aanpalende straten en van het bestaan van de historicus heb je kennis genomen.via school of (school-) boek. Voor beide beroepen bestaan bovendien gedegen opleidingen. Voor de redacteur in een uitgeverij geldt dit alles niet: zijn beroep is "onzichtbaar", in die zin dat zijn activiteiten zich grotendeels aan de menselijke waarneming onttrekken, terwijl men zich in het algemeen niet realiseert dat zijn werkzaamheden een onmisbare schakel vormen in de keten van het productieproces van een boek. En het vak wordt in de praktijk, in de uitgeverij geleerd, al bestaan er wel enkele eenvoudige cursussen (al dan niet afgesloten met een examen) van algemene aard, die overigens gezien moeten worden als een aanvulling op de praktische scholing. Is dat nu iets voor een historicus, werken in een uitgeverij? Ik zou denken van wel, maar het hangt uiteraard van een aantal, hieronder aan de orde komende voorwaarden af. Vooraf moet echter worden gesteld, dat de mogelijkheden niet bijster groot zijn. Er zijn weinig uitgeverijen die wetenschappelijk verantwoorde boeken op historisch terrein uitgeven en het aantal uitgeverijen dat encyclopedieën en soortgelijke naslagwerken op de markt brengt is wellicht nog beperkter. Daarbij komt dan nog de economische teruggang, die zeker invloed zal hebben op het aantal uitgeefprojecten, speciaal op de omvangrijke en langlopende, en dus op de redactionele bezetting. Ook is nog niet te voorzien welke de consequenties zullen zijn van de Nieuwe Media, zowel wat betreft de kwantiteit als de kwalitatieve aspecten van het werk. Gezien mijn werkzaamheden en ervaring zal ik het verder hebben over de redacteur van encyclopedieën. Bij mijn werk ben ik collegavogels van zeer diverse pluimage tegengekomen. De meesten hebben hetzij een universitaire studie afgesloten, hetzij enkele jaren

3 Terloops stip ik aan, dat het uitermate belangrijk is, een goede verhouding met zijn medewerkers op te bouwen. En als hij die tekst ontvangen heeft, controleert hij hem op juistheid en maakt hem passend in het kader van de encyclopedie, d.w.z. past de tekst waar nodig aan op bijvoorbeeld lengte en stijl. Zo komen er per dag tientallen teksten onder het oog van de redacteur. En de volgorde wordt, althans bij een alfabetische encyclopedie, gedicteerd door het alfabet. Op zichzelf waanzinnig natuurlijk: dat je je in kort tijdsbestek achtereenvolgens met Februarirevolutie, Februaristaking, Lucien Febre en federalisme moet bezighouden. Het vergt van de redacteur een geestelijke flexibiliteit. Behalve het controleren en pasklaar maken van de teksten is er nog een andere taak: de zorg voor de coördinatie met andere artikelen in de encyclopedie. En met dat laatste ben ik bij een belangrijk aspect van het werk aangeland: het opsplitsen van de stof in parten: trefwoorden. Daarvoor is inzicht in de stof nodig. Bijvoorbeeld: hoe wordt de Oudheid behandeld, welke steden, regio's, personen en begrippen. Hoe worden Marxisme en Neo-Marxisme opgedeeld: welke personen en welke theorieën behandel je apart, hoe vindt de selectie plaats en onder welke algemene begrippen moeten marxisl 190 universitaire studie achter de rug en wel in de meest uiteenlopende vakken.doorgaans bezitten zij, naast de benodigde kennis van de wetenschappen waarvoor ze als redacteur de verantwoordelijkheid dragen, een brede algemene ontwikkeling en belangstelling. In mijn eigen werkkring heb ik geen historici aangetroffen (behalve als illustratieredacteur, maar dat is een vak apart, waarbij "feeling" voor het visuele element een eerste vereiste is), maar ik weet dat twee van mijn Utrechtse studiegenoten van - laat ik maar zeggen- concurrerende encyclopedieën redacteur zijn geweest. Ook mijn voorganger was geen historicus, maar hij had wel belangstelling voor en kennis van bepaalde aspecten van de geschiedenis. Een historicus in een redactie van een encyclopedie is geen noodzakelijke, wel een gewenste figuur, al was het alleen maar omdat nog steeds een belangrijk gedeelte van de stof van een algemene encyclopedie historische onderwerpen betreft. ledere redacteur, dus ook de historicus in de redactie, dient een globale, algemene kennis te hebben van zijn vakgebied (uiteraard naast notie van zijn specialisatie). Hij moet ook de ontwikkeling van de wetenschap en haar steeds groeiend aantal subdisciplines volgen en vaak zal hij zich in bepaalde aspecten daarvan moeten verdiepen. In ieder geval moet hij weten bij welke vakman of -vrouw hij voor advies en medewerking terecht kan. Want daarop komt het uiteindelijk aan: doorgaans schrijft de redacteur niet zelf, maar hij bestelt teksten bij medewerkers. Over opzet en inhoud van die teksten (en ook van het trefwoorden programma) - overlegt hij met de medewerker.

4 tische opvattingen worden vermeld? Het is van groot belang, de gebruiker de weg te wijzen, de stof toegankelijk te maken. Een redacteur moet duidelijk en concies kunnen formuleren. Hij moet ook aanvoelen wat de mensen van zijn tijd aanspreekt, naar welke onderwerpen de algemene belangstelling (zo die al bestaat) uitgaat. Nog meer dan vroeger, toen de encyclopedie vrijwel alleen bij de maatschappelijke e- lite thuis stond, zal de redacteur ervoor moeten zorgen dat de teksten voor niet-ingewijden te begrijpen zijn. Een wollige stijl en artikelen vol jargon zijn uit den boze. Het eeuwige probleem van de objectiviteit, of wat men daaronder meent te verstaan, komt ook hier weer om de hoek kijken. De gebruikers willen weten "wie es (gewesen) ist" en verwachten dat in de encyclopedie te vinden. In de artikelen mag dan ook niet manifest een bepaalde opvatting worden verkondigd, al zal soms de (noodzakelijke) selectie van feiten en de keuzen van de medewerker iets over opvattingen kunnen prijsgeven. Zeker in de negentiende eeuw lag dat nog anders. Onze illustere voorganger, ds. ftnthonie Winkler Prins, schreef ca in zijn encyclopedie (de eerste druk) over de emancipatie van de vrouw: "Velen...) verlangden volkoraene gelijkstelling van de vrouw met de man, daarin bestaande, dat de vrouw geregtigd zou zijn en opgeleid zou worden tot alle bedrijven, welke de mannen als 191 de hunne beschouwen. Bij zulk eene emancipatie wordt de bestemming der vrouw uit het oog verloren. De ware emancipatie der vrouw is gelegen in eene vorming, die, zonder het echt vrouwelijke in haar te benadeelen, haar onafhankelijk maakt van alle onbeschaafdheid, onkunde, bekrompenheid en vooroordeel en haar verrijkt met al die schatten, van geest en gemoed, waardoor zij aanspraak heeft op den rang eener gewijde priesteres in de tempel van het huiselijk leven." Ook koffiedikkijken is uit den boze. Over het communisme schreef de zelfde auteur: "Het Communismus moge voor den één de goedhartige waan van den dag zijn geweest,en voor den ander het uitzigt om zijne armoede door het berooven der rijken te verbannen, het is zeeker, dat het geene toekomst heeft". Dit alles te pogen is schoon. En ik moet zeggen dat een historicus in principe wel is geëquipeerd voor dit vak. Zijn opleiding heeft hem geleerd, zijn bronnen kritisch door te lichten en te schiften en natuurlijk in de eerste plaats ze op het spoor te komen. Welke nadelen kunnen er nu aan dit werk kleven? Ik noem er twee. Ten eerste: de hete adem van de tijd. Door de snelle produktietijd van het boek (in x delen) is er niet zoveel gelegenheid voor de behandeling van talloze onderwerpen als iemand wel zou wensen. Ten tweede: wetenschappelijk onderzoek pleegt de redacteur niet. Wie graag in het diepe zwemt, mag hier geen illusies koesteren. Men mag even "nippen" aan een glaasje...

5 192 De veelheid aan en variatie in onderwerpen waarmee je te maken krijgt behoren tot de boeiendste aspecten van het werk. En als er creativiteit aan te pas komt dan ligt die op het terrein van de overdracht van de informatie. Toen ik, zo'n vijfentwintig jaar geleden, in Utrecht studeerde, werd er door historici in spe en hun leermeesters nauwelijks beroepsgericht gedacht (en elders zal dat wel niet anders zijn geweest). De kandidaten kozen de bijvakken die voor de hand lagen in verband met hun interessesfeer, of die nuttig werden geacht voor de studie van de geschiedenis. Een enkele docent beval als studie publiciteitswetenschap aan (in Utrecht destijds nog gegeven door een privaat-docent), omdat z.i. de beroepsmogelijkheden daardoor werden verruimd. Hoe kan nu een kandidaat historicus die interesse heeft in een betrekking bij een uitgeverij, en speciaal daarin het naslagwezen, zich het beste scholen? In ieder geval zo breed mogelijk. Nieuwe/nieuwste geschiedenis als hoofdvak is aanbevolen, mede in verband met de mogelijkheid tot toespitsing op de eigen tijd. Dit vooral ook, omdat behalve algemene encyclopedieën ook supplementen en jaarboeken, betrekking hebbend op de recentste tijd, worden uitgegeven. In verband daarmee zou een oriëntatie op sociale wetenschappen als politicologie en sociologie niet ondienstig zijn. Wellicht kunnen ook communicatie- en informatiewetenschappen blikverruimend werken. Overigens is een brede interessesfeer zeer welkom: in principe kan een redacteur een inbreng op tal van gebieden hebben, en geen der redacteuren behartigt bij ons uitsluitend zijn eigen vakgebied. En tenslotte nog dit. De lezer zal het wel begrepen hebben: minstens even belangrijk als wetenschappelijke kennis zijn voor de redacteur de eigenschappen en vaardigheden die hierboven aan de orde zijn geweest. Ben Hummel (1936) studeerde van 1955 tot 1962 geschiedenis aan de Rijksuniversiteit te Utrecht met als hoofdvak Nieuwe en nieuwste geschiedenis. Sedert 1968 is hij verbonden aan de redactie van de Grote Winkler Prins Encyclopedie. Daarvoor was hij werkzaam in het Voortgezet Onderwijs.