Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever."

Dina Hendriks
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Artikel: Leger en leger: Interview H. Amersfoort Auteur: Emmanuelle Los en Arjan Terpstra Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 19.4, Stichting Skript Historisch Tijdschrift, Amsterdam ISSN Abstract: Not available. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Skript Historisch Tijdschrift is een onafhankelijk wetenschappelijk blad dat vier maal per jaar verschijnt. De redactie, bestaande uit studenten en pas afgestudeerden, wil bijdragen aan actuele historische debatten, en biedt getalenteerde studenten de kans om hun werk aan een breder publiek te presenteren. Een abonnement op Skript kost 20 euro per jaar. U kunt lid worden door het machtigingsformulier in te vullen op Ook kunt u een sturen naar de redactie, dan krijgt u het machtigingsformulier thuisgestuurd. Losse nummers zijn verkrijgbaar bij de redactie. Artikelen ouder dan een jaar zijn gratis te downloaden op Skript Historisch Tijdschrift Spuistraat 134, kamer VB Amsterdam info@skript-ht.nl

2 EMMANUELLE LOS ARJAN TERPSTRA Leger en leger Interview met militair historicus H. Amersfoort Het einde van de Koude Oorlog heeft een enorme impact gehad op het Nederlandse Leger. De dienstplicht is afgeschaft, de taken zijn veranderd en de functie van een leger in vredestijd staat ter discussie. Door de drastische reorganisatie is de krijgsmacht onmiskenbaar veranderd. "Er is eigenlijk maar een heel klein clubje over." Prof. Dr. H. Amersfoort is bijzonder fioogieraar militaire geschiedenis aan de UvA en plaatsvervangend hoofd van de sectie militaire geschiedenis van de Koninklijke Landmacht Vooral in die laatste functie houdt hij zich bezig met de ontwikkelingen van de Nederlandse krijgsmacht "Wat heeft de revolutie van 1989 voor het Nederlandse Leger betekend?" "Het belangrijkste gevolg is natuurlijk de afschaffing van de dienstplicht - beter gezegd, de opkomstplicht - geweest. Met name de Landmacht is gigantisch ingekrompen; de oorlogssterkte die het Nederlandse leger nu zou kunnen opbrengen is een derde van de sterkte ten tijde van de Koude Oorlog. De besluitvorming over de dienstplicht is heel geleidelijk en voorzichtig gegaan. Pas in januari 1993 heeft het kabinet definitief afscheid genomen van het dreigbeeld van de Koude Oorlog - waarin de dienstplicht pastte. De Prioriteitennota van Relus ter Beek snijdt dan de mogelijkheid van de afschaffing van de dienstplicht aan. Deze nota geeft duidelijk blijk van het inzicht dat de veiligheidssituatie anders is geworden. Het vormt een stap op weg naar een reductie van de krijgsmacht en naar een toesnijden op nieuwe taken. Militair-technisch wordt niet langer gerekend op een grootschalig militair conflict in Europa. De legerleiding en de politiek zouden niet weten wie zo'n conflict op dit moment zou kunnen oproepen. Mocht zich onverhoopt wel een kandidaat melden dan is de waarschuwingstijd zo lang dat er toch tijd zat is om te reageren. In de nieuwe situatie is de Nederlandse krijgsmacht veel meer gericht op crisisbeheersing. De luchtmobiele brigade is bijvoorbeeld verkocht met een beroep op de nieuwe taken die vervuld moesten worden in een onveilige wereld, die niet meer wordt beheerst door het Oost-West conflict. Eigenlijk is de luchtmobiele brigade het produkt van een oudere wens, die nog van voor 1989 dateert. Zij zou in het grootschalige conflict erg handig zijn geweest, maar toen de internationale situatie veranderde is de redenering aangepast en is gesteld dat dit soort eenheden ook heel geschikt is om bij 327

3 kleine crisishaarden snel ingezet te worden." fup^, "Is het verslandig geweest de dienstplichl ajte schaffen?" "Het voordeel van de dienstplicht is dat in tijden van crisis grote hoeveelheden soldaten kunnen worden opgeroepen en langdurig een groot leger op de been kan worden gehouden. Ten tijde van de Koude Oorlog was dit belangrijk; dienstplichtigen vond men uitermate geschikt voor het verdedigen van het Nederlands grondgebied en - vanaf de toetreding van Nederland tot de NAVO - voor de participatie van het leger in bondgenootschappelijk verband. Na het ineenstorten van de Sovjetunie zijn die verdedigingstaken zo goed als weggevallen. Bovendien zijn dienstplichtigen niet geschikt voor de nieuwe taken van het leger. Ze kunnen niet zomaar naar allerlei brandhaarden in de wereld worden gestuurd. Van een dienstplichtige kun je niet verlangen dat hij in Cambodja aan de slag gaat. De publieke opinie heeft begin jaren '90 zeker een rol gespeeld bij de afschaffing van de dienstplicht, binnen een serie andere factoren: ze heeft de besluitvorming aanzienlijk beïnvloed. Toentertijd had minister van Defensie Ter Beek een commissie aangesteld om te onderzoeken of het dienstplichtstelsel zó kon worden aangepast dat het nog een tijd mee kon. Hij was tot dit besluit gekomen omdat men begon in te zien dat het stelsel maatschappelijk steeds moeilijker te handhaven was; hervormingen waren noodzakelijk. Door de inkrimping van het leger werd de dienstplicht steeds oneerlijker: het percentage mensen dat in dienst moest werd steeds kleiner. Eind 1992 was het rapport van de commissie af en lag er een plan voor een hervorming van de dienstplicht. Inmiddels was de publieke opinie echter zó sterk tegen de handhaving van de dienstplicht gekant, dat hel heel onwaarschijnlijk was geworden dat het systeem kon blijven bestaan. Uiteindelijk heeft Ter Beek dan ook het rapport van de commissie naast zich neergelegd en gezegd: we maken er een einde aan. De Duitse situatie biedt in dit opzicht erg interessant vergelijkingsmateriaal. Duitsland heeft na 1989 hetzelfde proces doorgemaakt als Nederland, maar houdt nog steeds vast aan een dienstplichtleger. Dit heeft een historische oorzaak. Toen in 1955 de Bundeswehr werd opgericht was één ding duidelijk: het moest een andere krijgsmacht worden dan de voormalige Wehrmacht In de jaren '30 was de Wehrmacht geïnfecteerd geraakt door het Nationaal-Socialisme en er op den duur zelfs een instrument van gewor- 328

4 den. Door de Duitse dienstplichtigen vooral als burgers in uniform te zien, moesten die de garantie vormen dat zich in de Duitse strijdkrachten nooit meer een antidemocratische ontwikkeling zou voordoen. Ook in Nederland werd dit toentertijd geroepen: de burger dient de bedrijfscultuur van de krijgsmacht niet teveel te laten vervreemden van de maatschappij. In Duitsland is dit argument altijd een belangrijke realiteit gebleven. In tegenstelling tot Nederland leeft het daar nog steeds onder grote delen van de bevolking. Het is nog maar de vraag of het inderdaad zo werkt, maar voor de Duitsers is het absolute ernst. Een eventuele afschaffing van de dienstplicht brengt Duitsland dan ook in een groot gewetensconflict. Hierbij komt dat in Duitsland de zorgsector veel van dienstplichtigen gebruik maakt. De vervangende dienstplicht is daar veel meer een optie dan in Nederland, en de zorgsector zou zeker in de problemen komen als de dienstplicht wordt afgeschaft." "De NAVO heeft haar geboorterechl in de Koude Oorlog. Waar haak de NAVO na de inslorting van het Oostblok haar legitimiteit vandaan?" "Dat is één van de interessante dingen: het feit dat er in Nederland na de Koude Oorlog weinig tot geen geluiden zijn geweest die opriepen tot een terugkeer naar een nationaal veiligheidsbeleid. Iedereen ziet blijkbaar de waarde in van de NAVO, zelfs nu het niet langer een bondgenootschap is tegen een ander bondgenootschap. Het is een veiligheidsstructuur geworden die zich zoekend en tastend aan het ontwikkelen is. Een veiligheidsstructuur die niet meer alleen het Westen dient, zoals oorspronkelijk het geval was. Ik denk dat daar - bij alle problemen die dat met zich mee brengt - een kans ligt voor de NAVO om haar voortbestaan te rechtvaardigen. De toekomstige NAVO zal meer een politieke structuur dan een militaire zijn, en voor veel grotere delen van Europa dan voorheen het geval was." "Wat is de toekomstige rol van de Verenigde Staten binnen de NAVO?" "Al in de Koude Oorlog kwam regelmatig aan de orde wat de juiste balans zou zijn tussen de VS en de Europese NAVO-partners. Dat debat is niet wezenlijk veranderd; je ziet het in de huidige vredesoperaties terug. De Europese Unie heeft lange tijd geprobeerd het conflict in Joegoslavië in goede banen te leiden, maar dat liep niet bepaald soepel. 329

5 Na de komst van de Verenigde Staten werd de missie aanmerkelijk succesvoller. Daaraan zie je dat ook in de nieuwe NAVO de VS heel belangrijk zullen blijven. Ze zijn nu eenmaal het grootste land en hebben de grootste strijdmacht." "Hoe moet hel verder met de Nederlandse krijgsmacht?" "Je zou kunnen zeggen dat de eerste Nederlandse VN-operaties van na de Koude Oorlog, dus tot aan Srebrenica, het gevolg zijn geweest van een coalitie van enerzijds politieke partijen, regering en parlement en anderzijds de krijgsmacht. De politiek wilde graag een rol spelen in het bevorderen van de humanitaire omstandigheden, zoals in voormalig Joegoslavië. De strijdkrachten wilden daar graag aan meewerken, omdat ze inzagen dat vredesoperaties hun een nieuwe legitimiteit konden verschaffen. Het lijkt erop dat die coalitie sinds de ervaringen in Srebrenica onder druk staat. Het is een lastige situatie. Ik krijg de indruk dat politiek Nederland niet goed weet hoe het nu verder moet. Nederland werkt weliswaar nog steeds volop mee aan vredesoperaties als SFOR in het voormalig Joegoslavië en de Nederlandse krijgsmacht blijft in politieke veiligheidsstructuren als de NAVO participeren, maar de wereld is veiliger geworden en de politiek onwilliger. Dat maakt het voor de strijdkrachten onduidelijk waar zij in de toekomst op kunnen rekenen." 330

Vergelijkbare documenten

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Korte omschrijving: Leerlingen gaan aan de slag met actuele Europese dilemma s. Er zijn vijf dilemma s. U kunt zelf kiezen welke dilemma s u aan de orde stelt.