Ambities en vermogensopbouw van. zzp'ers. Resultaten zzp-panel meting II van drs. N.E. de Vries drs. A. Bruins drs. P.J.M.

Transcriptie

1 Ambities en vermogensopbouw van zzp'ers Resultaten zzp-panel meting II van 2012 drs. N.E. de Vries drs. A. Bruins drs. P.J.M. Vroonhof Zoetermeer, mei 2013

2 ISBN: Rapportnummer: A Dit onderzoek is mede gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap ( en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Panteia BV Panteia BV Bredewater 26 P.o. box CA Zoetermeer 2701 AA Zoetermeer The Netherlands Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia/EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia/EIM. Panteia/EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Panteia/EIM. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia/EIM. Panteia/EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding Opzet en reikwijdte van het panel Gehanteerde definities Tweede meting via internet Leeswijzer 9 2 Bedrijfsontwikkeling Omzet Tijdsbesteding 15 3 Ambitieuze zzp ers Drijfveren Ambities Groeiverwachtingen Belemmeringen voor de groei 20 4 Pensioen en vermogen Belang van sparen voor de oude dag Verwachtingen inkomen op de oude dag Opbouw van de vermogensportefeuille 25 5 Geraadpleegde bronnen 29 Bijlagen I Verantwoording 31 II Onderzoeksmodellen en opbouw vragenlijst 35 III Vragenlijst en routering 37 3

4

5 Samenvatting Zzp ers temperen hun omzetverwachtingen voor 2013 Zzp'ers valt de omzet in 2012 vaak tegen, en zij stellen voor 2013 de omzetverwachting vaak naar beneden bij. Bij de overige ondernemers zonder personeel (ozp ers) vindt deze bijstelling niet plaats en overheerst optimisme. Voor de eenpersoonsbedrijven zijn persoonlijke ambities belangrijker dan groeiambities. Een beperkte afzetmarkt en de conjunctuur zijn de grootste belemmeringen om groei te realiseren. Dit geldt ongeacht de aanwezigheid van groeiambities. Ruim 60% vindt geld opzij zetten voor de oude dag belangrijk tot zeer belangrijk. Ruim de helft van de ondernemers een (zeer) grote inkomensdaling van 30% of meer nadat zij gestopt zijn met werken. Toch zou een groot gedeelte tevreden zijn met dat inkomen. Na het stoppen met werken verwachten de ondernemers zonder personeel dat bank- en spaartegoeden een belangrijker aandeel zullen hebben in het vermogen dan op dit moment. Het ondernemingsvermogen neemt na het stoppen een minder prominente rol in en wordt blijkbaar minder vaak gezien als bron voor inkomen op de oude dag. De omzet in 2012 valt de ondernemers vaak tegen Een op de drie ondernemers heeft in 2012 een omzet die (veel) lager is dan men aan het begin van het jaar had verwacht. Toch is er op het eerste gezicht vergeleken met 2011 niet veel veranderd in het niveau van de omzetten. Dat komt omdat het aandeel van de ondernemers die een omzet hebben van of meer (ca 67%) onveranderd is. Wel is er aan de onderkant een verschuiving naar omzetten beneden de Er zijn dan ook iets meer ondernemers die zeggen dat zij in 2012 minder omzet hebben dan ondernemers die zeggen dat zij meer omzet hebben. Zzp ers stellen verwachting bij, ozp ers blijven optimistisch Met de tegenvallende resultaten in het achterhoofd is het aannemelijk dat de verwachtingen voor 2013 bijgesteld worden. Dit blijkt op te gaan voor de groep zzp ers. Een groter deel verwacht voor het komende jaar een afname van de omzet. Voor ozp ers blijkt dit helemaal niet het geval. Een ruime meerderheid verwacht ondanks het tegenvallende resultaat in 2012 een toename van de omzet. Dit optimisme is echter een karaktertrek die we vaker terugzien bij ondernemers. De omzetverwachting in 2013 voor alle eenpersoonsbedrijven is per saldo neutraal. Groeiambities zijn niet prominent aanwezig Wat betreft de ambities van de ondernemers springt er vooral uit dat men van plan is om met het bedrijf interessante en uitdagende taken te verrichten en dat men met het bedrijf wil bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling. Ruim twee derde heeft wel groeiambities, maar deze zijn voor de ondernemers minder belangrijk dan persoonlijke ambities. De belangrijkste groeiambities zijn: meer omzet realiseren dan nu en een grotere en/of bredere klantenkring bedienen. Belemmeringen voor groei liggen vooral in de markt De grootste belemmeringen voor de groei van het bedrijf liggen volgens de ondernemers vooral in de markt. Een beperkte afzetmarkt wordt het vaakst genoemd als belemmerende factor. Op de tweede plaats komt de conjunctuur. Dit geldt zowel voor ondernemers met groeiambities als voor ondernemers zonder groeiambities. 5

6 Grote inkomensdaling verwacht na stoppen met werken Ruim 60% vindt geld opzijzetten voor voldoende inkomen op de oude dag belangrijk tot zeer belangrijk. Toch verwacht ongeveer de helft van de ondernemers een (zeer) grote inkomensdaling van 30% of meer nadat zij gestopt zijn met werken. Bij een dergelijke inkomensdaling neemt het aandeel ondernemers dat hier (zeer) ontevreden over is sterk toe. Ongeveer een op de drie ondernemers verwacht na het stoppen een gemiddelde tot kleine daling van het inkomen. Hiervan zou de meerderheid tevreden zijn met het verwachte inkomen op de oude dag. Na stoppen zijn bank- en spaartegoeden belangrijker Het belangrijkste bestanddeel van het vermogen van de ondernemers wordt gevormd door bank- en spaartegoeden. Die maken gemiddeld een derde uit van het vermogen op dit moment. Na het stoppen met werken zal het aandeel van bank- en spaartegoeden volgens de ondernemers meer zijn dan op dit moment. Het aandeel van het ondernemingvermogen zal afnemen. Dit is een aanwijzing dat de ondernemers het vermogen uit het bedrijf minder van belang achten als bron voor inkomen op de oude dag. Tweede meting van het zzp-panel in 2012 via internet Het zzp-panel geeft inzicht in relevante aspecten rond de bedrijfsvoering en de continuïteit van eenpersoonsbedrijven. Dit panel is in 2009 opgezet door Panteia/EIM in samenwerking met het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Aanvankelijk maakten alleen zzp-bedrijven deel uit van het panel. Met ingang van 2012 is het panel uitgebreid tot alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven. Het panel telt sindsdien deelnemers. De vorige metingen werden uitgevoerd met een telefonische enquête. Voor de tweede meting van 2012 is gebruikgemaakt van een internetvragenlijst. Deze methode biedt ruimte voor een ander type vragen en maakt diepgaander onderzoek mogelijk. Dit is zeker geschikt voor de specifieke onderwerpen van deze meting: de (groei)ambities van de ondernemer en de pensioen- en vermogensopbouw. Aan de tweede meting van het zzp-panel van 2012 hebben in totaal 836 panelleden meegewerkt. 6

7 1 Inleiding In dit rapport worden de uitkomsten van de tweede meting van 2012 van het zzp-panel beschreven. Het veldwerk is uitgevoerd tussen eind december en eind januari. Voor het eerst sinds de start is in het zzp-panel gebruikgemaakt van een internetvragenlijst. Het inpassen van een internetenquête biedt ruimte voor een ander type vragen en maakt diepgaander onderzoek mogelijk. In deze meting zijn weer relevante aspecten rond de bedrijfsvoering en de continuïteit van zzp-ondernemingen in kaart gebracht. Daarnaast is specifieke aandacht besteed aan pensioen- en vermogensopbouw van zzp ers en ook zijn enkele vragen gesteld over hun (groei)ambities. Ambitieus zzp-schap Deze meting besteden we extra aandacht aan het ambitieuze zzp-schap en aan pensioen- en vermogensopbouw. Op dit moment is er veel belangstelling voor de mate waarin zelfstandigen een economische bijdrage leveren. Ondernemerschap en de wijze waarin ambities een rol spelen zijn daarbij van belang. In deze editie van het panel is daarom aandacht uitgegaan naar de drijfveren en de (groei)ambities van zzp ers. Pensioen- en vermogensopbouw Er bestaat nog veel onduidelijkheid over de financiële positie van zelfstandigen en de mate waarin zij zelf kunnen zorgen voor hun inkomen op de oude dag. Het onderwerp heeft dan ook de volle aandacht van de politiek en de wetenschap. In het panel zijn in 2010 al eens eerder vragen gesteld over het inkomen op de oude dag, maar er ontbreekt nog inzicht in de pensioenen vermogensopbouw door zzp ers. Vandaar dat in deze meting nog wat dieper is ingegaan op de motieven die hieraan ten grondslag liggen. 1.1 Opzet en reikwijdte van het panel Het panel bestrijkt nu alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven, onderscheiden in zzp ers, die voornamelijk arbeid aanbieden, en overige ondernemers zonder personeel (ozp ers), die voornamelijk goederen verkopen. Daarmee is het mogelijk om zelfstandigen zonder personeel vanuit een ruime (alle eenpersoonsbedrijven) en een enge definitie (zzp ers die arbeid aanbieden) met elkaar te vergelijken. 1 Beide groepen verhouden zich tot elkaar zoals weergegeven in Figuur 1 (zie Figuur 1). Door beide definities op te nemen is het beter mogelijk om de resultaten te relateren aan andere statistische bronnen, zoals bijvoorbeeld het CBS. 1 Wennekers et al. (2011), p

8 Figuur 1 De relatie tussen eenpersoonsbedrijven en zzp ers. Eenpersoonsbedrijven Ozp Zzp Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Met ingang van 2012 bestrijkt het panel nu alle ondernemers zonder personeel. Dus zzp ers en ozp ers. Eenpersoonsbedrijven zijn alle in het handelsregister ingeschreven ondernemers die geen personeel in dienst hebben. Zzp ers vormen daar een deelsegment van. Zij zijn solitair opererende zelfstandigen die ongeveer dezelfde werkzaamheden verrichten onder vergelijkbare omstandigheden als personen in loondienst. Zij hebben geen medeondernemers en bieden voornamelijk hun eigen arbeid en vaardigheden aan. Typische voorbeelden van dit type zelfstandigen zijn de zelfstandige metselaars, stukadoors, kraamhulpen en ook interim-managers, coaches of communicatiedeskundigen. In het panel vormt het aandeel zzp ers ruim 80%. 1 Omgerekend naar de populatie van het ABR zijn dit zzp-ondernemingen in De resterende groep wordt gerekend tot de groep overige ondernemers zonder personeel (ozp). Het grootste deel van de ozp ers wordt gevormd door zelfstandigen die voornamelijk goederen verkopen ( klassieke zelfstandigen). Typische voorbeelden van klassieke zelfstandigen zijn veetelers, groenteboeren of cafébazen. Daarnaast omvat de groep ook vennoten en maten die voornamelijk hun arbeid aanbieden. Dit zijn bijvoorbeeld de medische specialisten of advocaten die in een maatschap zitten. Het in kaart brengen van ozp ers is relevant, omdat deze groep eenpersoonsbedrijven op enkele punten afwijkt van de zzp-groep. In het panel vormt het aandeel ozp ers bijna 20%. Omgerekend zijn dit circa ozp-ondernemingen. 1 Ter vergelijking: in het eerste kwartaal van 2012 telde het CBS ruim zelfstandigen die voornamelijk hun eigen arbeid aanbieden (Kösters 2012). Omgerekend is dat 78% van alle eenpersoonsbedrijven. Die cijfers zijn afkomstig van de Enquête beroepsbevolking (EBB) en hebben betrekking op personen van 15 tot 65 jaar die twaalf uur of meer per week werkzaam zijn (de werkzame beroepsbevolking). Er is voor gekozen om alleen te kijken naar de zogenoemde eerste werkkring van personen. Wanneer iemand zelfstandig ondernemer is in een tweede of derde werkkring, is deze dus niet meegeteld. 8

9 1.2 Gehanteerde definities Ondernemers van eenpersoonsbedrijven voldoen aan de volgende criteria: 1 de ondernemer voert zelfstandig ondernemende activiteiten uit; 2 heeft geen personeel; 3 werkt minimaal 15 uur per week in de onderneming. Zzp ers voldoen - net als in de voorgaande metingen van het zzp-panel aan de volgende aanvullende criteria: 4 heeft geen compagnon ( medeondernemer of meewerkende partner die vergelijkbare activiteiten uitvoert en substantieel bijdraagt); 5 verkoopt in de eerste plaats eigen arbeid, kennis, vaardigheden en geen goederen, producten of andermans diensten. Ozp ers zijn alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven die geen zzp er zijn. Zij voldoen in elk geval ook aan de criteria van ondernemers van eenpersoonsbedrijven. 1.3 Tweede meting via internet Voor goed onderzoek naar bepaalde thema s zijn complexere meetconstructen nodig. In een beknopte telefonische enquête is dat lastig te realiseren. Het inpassen van een internetenquête biedt ruimte voor een ander type vragen en maakt diepgaander onderzoek mogelijk. De onderwerpen in deze meting zijn bij uitstek geschikt om via internet te meten. Ambities en pensioenen zijn typische onderwerpen die wat abstracter zijn en in de (nabije) toekomst spelen. Vragen hieromtrent zijn beter te beantwoorden als ze worden voorgelegd en er meer tijd is om over na te denken. Tegenover de voordelen staat dat extra aandacht nodig is voor de kwaliteit die met internetmetingen behaald kan worden. Door de passieve benadering bestaat een grotere kans op selectieve respons. De combinatie van een telefonische en een internetmeting maakt het echter goed mogelijk om te controleren voor selectiviteit en deze eventueel te corrigeren. Een ander nadeel is dat het responspercentage minder goed te beïnvloeden is en onvoldoende kan zijn om nog te kunnen differentiëren naar groepen. Aan deze meting hebben 836 panelleden meegewerkt. Aan deze meting hebben in totaal 836 panelleden meegewerkt. Het responspercentage is voldoende om uitspraken te doen over verschillende groepen zzp ers. Een uitsplitsing naar tien sectoren, zoals in vorige edities, is onvoldoende betrouwbaar. De wijze waarop het huidige panel is samengesteld, hoe deze meting via internet is uitgevoerd en ook de veldwerkverantwoording is opgenomen in Bijlage 1. De verantwoording van de vragenlijst en gehanteerde meetconstructen staan uitgebreid uitgelegd in Bijlage 1. Daarbij wordt ook ingegaan op de gehanteerde onderzoeksmodellen die achter de vragenlijst zitten. In de verdiepingsstudies worden die modellen uitgewerkt en getoetst. 1.4 Leeswijzer Het rapport is als volgt opgebouwd. De achtergrond van deze meting en de gehanteerde definities zijn in dit hoofdstuk 1 aan bod gekomen. In hoofd- 9

10 stuk 2 wordt de ontwikkeling van de zzp-bedrijven besproken. Hierbij komen de omzet(verwachting) en de tijdsbesteding aan bod. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de ambities van zzp ers en de belemmeringen die zij ervaren voor de groei van hun bedrijf. Het laatste hoofdstuk is gewijd aan de pensioen- en vermogensopbouw van zzp ers. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar het belang dat ondernemers hechten aan voldoende inkomen op hun oude dag, maar ook op welke wijze het vermogen nu en na het stoppen is opgebouwd. 10

11 2 Bedrijfsontwikkeling In de eerste meting van 2012 van het zzp-panel kwam naar voren dat de ondernemers het zwaarder hebben gekregen. Gevolgen van de economische recessie zijn ook voor de kleinste ondernemingen merkbaar en dat noopt de ondernemers om alle zeilen bij te zetten. Tarieven zijn vergelijkbaar gebleven met het voorgaande jaar, maar om te compenseren zijn veel meer uren in het bedrijf gestoken. Dit betreft vaker niet-declarabele uren. Bij deze groep ondernemers kunnen aspecten als tijdsbesteding en omzet relatief eenvoudig fluctueren. Het structureel meten van deze aspecten van de bedrijfsvoering levert daarom het nodige inzicht in de ontwikkeling en flexibiliteit van de ondernemers. In het zzp-panel wordt dit ook met enige regelmaat gemeten. In dit hoofdstuk wordt ingegaan hoe deze aspecten van de bedrijfsvoering zich in de loop van 2012 hebben ontwikkeld en wat de verwachtingen van de ondernemers zijn voor Omzet Best estimate van de omzet in 2012 Een belangrijke indicator voor het economische presteren en de financiële positie van de ondernemers is de omzetrealisatie. In de tweede meting van 2012 van het zzp-panel is de ondernemers gevraagd een schatting te maken van de omzet in De omzetcijfers zijn derhalve onder voorbehoud. In de eerste meting van 2013 van het zzp-panel zal de daadwerkelijk gerealiseerde omzet worden gevraagd. Vergeleken met 2011 is het aandeel zelfstandige ondernemers met een omzet tot toegenomen Ruim een op de drie ondernemers realiseert in 2012 een omzet tot (zie Figuur 2). Uit de eerste meting van 2012 kwam een vergelijkbaar beeld naar voren wat betreft de omzet in Ook de aandelen van de omzetcategorieën vanaf zijn vrijwel onveranderd. Bijna een op de vijf ondernemers genereert meer dan per jaar. Onder de omzetgrens van is er wel iets veranderd: vergeleken met 2011 is het percentage ondernemers in de omzetcategorie tot in 2012 toegenomen. 11

12 Figuur 2 Omzet in 2012 A) Omzet eenpersoonsbedrijven Tot euro 18% tot euro 17% tot euro 22% tot euro 25% tot euro 12% Meer dan euro 8% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% B) Omzet zzp ers versus ozp ers Tot euro tot euro 6% 22% 17% 19% tot euro tot euro tot euro Meer dan euro 5% 11% 12% 15% 20% 24% 25% 24% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% ozp zzp Bron: Panteia/EIM zzp-panel In vergelijking met zzp ers zijn ozp ers oververtegenwoordigd aan beide uitersten van het spectrum. Er zijn meer ozp ers dan zzp ers die in 2012 een omzet realiseren tot (zie Figuur 2). Ozp ers realiseren echter ook vaker dan zzp ers een omzet van meer dan en in het bijzonder een omzet van meer dan Dit is logisch, want zij verkopen goederen en daar zitten inkoopkosten bij de verkoopprijs inbegrepen. Zzp ers realiseren vaker een omzet van tot of van tot Uit de ontwikkeling van de omzet blijken de ondernemers iets vaker minder omzet gerealiseerd te hebben. Dat geldt voornamelijk voor ozp ers Omzetontwikkeling in 2012 De uitkomsten die in de vorige paragraaf zijn gepresenteerd zeggen iets over het niveau van de omzet. In eerste instantie lijken deze te wijzen op een in grote lijnen onveranderde omzet in 2012 vergeleken met 2011, met uitzondering van de verschuiving van de op een na laagste naar de laagste omzetcategorie. Door de gehanteerde omzetcategorieën is het minder goed mogelijk om een ontwikkeling in kaart te brengen. Daarom is de ondernemers ook de vraag gesteld hoe de geschatte omzet in 2012 zich verhoudt tot de omzetrealisatie in De antwoorden op deze vraag suggereren dat er mogelijk breder sprake is van dalende omzetten. Uit Figuur 3 blijkt namelijk dat er iets meer ondernemers zijn die over 2012 minder omzet ge- 12

13 realiseerd hebben in vergelijking met Dit is met name het geval bij de ozp ers. Dit zou erop kunnen wijzen dat er binnen de gehanteerde omzetcategorieën verschuivingen naar de ondergrenzen hebben plaatsgevonden. In de distributiesectoren is het aandeel ondernemers die te kennen geven dat in 2012 minder omzet is gerealiseerd groter dan in de maaksectoren en dienstensectoren. Dit komt overeen met de omzetontwikkeling van ozp ers die dan ook veelal actief zijn in de distributiesectoren. Figuur 3 Omzetontwikkeling in 2012 t.o.v maaksectoren distributiesectoren dienstensectoren 47% 32% 33% 23% 21% 35% gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 34% 44% 36% 31% 26% 30% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% minder omzet meer omzet Maaksectoren: landbouw, industrie en bouw Distributiesectoren: handel, horeca en transport; transport, opslag en communicatie Dienstensectoren: ICT, zakelijke dienstverlening, onderwijs en training, zorg en welzijn, overige diensten Bron: Panteia/EIM zzp-panel De omzet in 2012 valt vaak (veel) lager uit dan verwacht Evaluatie van de omzet in 2012 De ondernemers is ook gevraagd of de omzet in 2012 overeenkomt met de verwachting die men aan het begin van het jaar had omtrent de omzet. De omzet is vaker (veel) lager dan verwacht (zie Figuur 4). Dit is bij ozp ers, die in 2012 t.o.v ook vaker minder omzet realiseren, nog sterker het geval dan bij zzp ers. Deze uitkomst zien we terug in het hoge aandeel ondernemers in de distributiesectoren, voor wie geldt dat de omzet in 2012 (veel) lager is dan verwacht. 13

14 Figuur 4 Evaluatie van de omzet in 2012 maaksectoren 4% 27% 16% 1% distributiesectoren 11% 33% 7% 1% dienstensectoren 10% 21% 19% 2% gemiddelde zzp'ers 9% 22% 17% 2% gemiddelde ozp'ers 6% 36% 10% 2% gemiddelde eenpersoonsbedrijven 9% 25% 16% 2% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Lager dan verwacht Veel lager dan verwacht Hoger dan verwacht Veel hoger dan verwacht Maaksectoren: landbouw, industrie en bouw Distributiesectoren: handel, horeca en transport; transport, opslag en communicatie Dienstensectoren: ICT, zakelijke dienstverlening, onderwijs en training, zorg en welzijn, overige diensten Bron: Panteia/EIM zzp-panel Omzetverwachting voor 2013 Wat betreft de verwachte omzet in 2013 komt het aandeel ondernemers die toename verwachten redelijk overeen met het aandeel dat een afname verwacht (zie Figuur 5). Bij de zzp ers slaat de balans door naar de negatieve kant. Bij de ozp ers overheerst daarentegen de verwachting dat de omzet in 2013 zal toenemen. Zzp ers stellen verwachting bij, terwijl de ozp ers optimistisch blijven. Een jaar geleden (in de tweede meting van 2011 van het zzp-panel, waarvan ozp ers toen nog geen deel uitmaakten) waren de omzetverwachtingen van zzp ers voor 2012 per saldo ook neutraal. De zzp ers hebben hun verwachting voor 2013 naar het lijkt, in overeenstemming met de gerealiseerde omzetontwikkeling (zie paragraaf 2.1.2) naar beneden bijgesteld. Opvallend is dat ozp ers, die in 2012 minder omzet realiseerden en voor wie de omzet in 2012 vaker is tegengevallen dan bij zzp ers, voor 2013 vaker een toename van de omzet verwachten. Mogelijk gaat het dan niet zozeer om groei, maar (deels) om weer op het niveau te komen van voor de dip in Optimisme, als een karaktertrek die we relatief vaker terugzien bij ondernemers 1, is duidelijk meer aan de orde bij ozp ers dan bij zzp ers. Dit is in overeenstemming met de evaluatie van de omzet zoals besproken in de vorige paragraaf. 1 De Meza en Southey (1996) 14

15 Figuur 5 Omzetverwachting voor 2013 maaksectoren distributiesectoren dienstensectoren 28% 20% 23% 8% 24% 22% gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 24% 19% 23% 17% 20% 31% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% verwacht afname verwacht toename Maaksectoren: landbouw, industrie en bouw Distributiesectoren: handel, horeca en transport; transport, opslag en communicatie Dienstensectoren: ICT, zakelijke dienstverlening, onderwijs en training, zorg en welzijn, overige diensten Bron: Panteia/EIM zzp-panel Tijdsbesteding Gemiddeld besteden de ondernemers eind uur per week in het bedrijf en dat is vergelijkbaar met de eerste meting van Gemiddeld besteden de ondernemers eind uur per week in het bedrijf (zie Tabel 1). Dat is vergeleken met de eerste meting van 2012 van het zzp-panel nauwelijks veranderd. Ook als we naar de uren van ozp ers en zzp ers apart kijken, is het aantal bestede uren vrijwel onveranderd. Arbeid-/dienstenaanbieders onder de ondernemers kunnen alleen de uren die men voor opdrachtgevers/klanten werkt in rekening brengen. Dit zijn de declarabele uren. Naast zzp ers (per definitie) is dit relevant voor een kleine groep ozp ers (bijvoorbeeld de groepspraktijken en zelfstandigen met meewerkende gezinsleden). Het gemiddelde aantal declarabele uren per week is voor alle ondernemers bij elkaar nauwelijks veranderd. Het aandeel van de declarabele uren van de totale tijdsbesteding is voor alle ondernemers gemiddeld iets afgenomen. Als we naar de declarabele uren van ozp ers en zzp ers apart kijken, dan zien we een duidelijk verschil: terwijl het gemiddelde aantal declarabele uren van zzp ers vrijwel onveranderd bleef, is het gemiddelde aantal uren van ozp ers vergeleken met de eerste meting van 2012 fors afgenomen. Het aandeel van de declarabele uren van de totale tijdsbesteding is bij de zzp ers iets afgenomen, terwijl dat aandeel bij de ozp ers fors is gedaald. Let wel: dit betreft een beperkte groep ozp ers die declarabele uren in rekening kunnen brengen. 15

16 Tabel 1 Gemiddeld aantal bestede en declarabele uren* gem. aantal uren per week besteed in het bedrijf gemiddeld aantal declarabele uren per week aandeel declarabele uren van totale tijdsbesteding (%) eerste tweede eerste tweede eerste tweede meting meting meting meting meting meting gemiddelde zzp ers gemiddelde ozp ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven * Voor zelfstandigen die arbeid/diensten aanbieden. Hoofdzakelijk zzp ers en ook een kleine groep ozp ers. Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Het stabiele aantal uren in combinatie met lagere omzetten, impliceert een tariefdaling. Voor zzp ers kunnen we de ontwikkeling over een iets langere periode bekijken, want ook in de tweede meting van 2011 van het zzp-panel (waarvan ozp ers toen nog geen deel uitmaakten) is zowel naar de totale tijdsbesteding als naar het aantal declarabele uren gevraagd. Gemiddeld besteedden zzp ers toen 43 uur in het bedrijf, waarvan 28 uur (= 65%) declarabel. Over een periode van een jaar bezien, is het aantal uren dat zzp ers gemiddeld in het bedrijf besteden dus stabiel gebleven. Ook het aandeel declarabele uren is vrij stabiel. In de eerste meting van 2012 is geconstateerd dat veel ozp ers - in tegenstelling tot zzp ers in 2012 vergeleken met 2011 een lagere of veel lagere prijs of tarief in rekening brengen. Dit gecombineerd met de afname van het aantal declarabele uren leidt onvermijdelijk tot een lagere omzet. In paragraaf 2.1 stelden we al vast dat inderdaad relatief veel ozp ers te kennen geven dat de omzet in 2012 vergeleken met 2011 minder is. 16

17 3 Ambitieuze zzp ers Op dit moment is er veel belangstelling voor de mate waarin zelfstandigen een economische bijdrage leveren. Ondernemerschap en de wijze waarop ambities een rol spelen zijn daarbij van belang. In deze editie van het zzppanel is daarom aandacht uitgegaan naar de drijfveren en (groei)ambities van de ondernemers. We kijken ook welke belemmeringen er volgens de ondernemers zijn voor de groei van het bedrijf. In dit hoofdstuk presenteren we de belangrijkste uitkomsten van het onderzoek. De resultaten hebben betrekking op de totale groep eenpersoonsbedrijven. Begin 2014 zal een aparte publicatie verschijnen waarin dieper wordt ingegaan op de kenmerken van ambitieuze zzp'ers en de verschillen tussen ambitieuze en nietambitieuze zzp'ers. 3.1 Drijfveren Onafhankelijkheid is de meest belangrijke drijfveer. Financiële motieven zijn van secundair belang. Onafhankelijkheid ( als zelfstandige ben ik mijn eigen baas ) is voor de ondernemers een belangrijke drijfveer om zelfstandig ondernemer te zijn (zie Figuur 6). Door ruim een op de drie ondernemers wordt onafhankelijkheid genoemd als de belangrijkste drijfveer. Daarnaast is onafhankelijkheid voor een op de vijf ondernemers belangrijk naast een andere drijfveer. Flexibiliteit ( als zelfstandige ben ik flexibeler in het organiseren van mijn eigen werk ) komt op de tweede plaats. Flexibiliteit scoort vaker als secundaire dan als primaire drijfveer. Op de derde plaats komt ontplooiing ( als zelfstandige kan ik mijn kwaliteiten beter benutten ), gevolgd door afwisseling ('als zelfstandige heb ik meer afwisseling in mijn werk ). Ontplooiing wordt vaker dan afwisseling als primaire drijfveer genoemd; afwisseling vaker als secundaire drijfveer. Dat men als zelfstandige meer kan verdienen (financieel) wordt door weinig ondernemers als drijfveer genoemd en als dit het geval is, noemt men het met name naast een andere drijfveer. Aanzien ( als zelfstandige krijg ik meer respect van anderen ) is voor geen enkele ondernemer een belangrijke drijfveer om zelfstandig ondernemer te zijn. 17

18 Figuur 6 Primaire en secundaire drijfveren voor het zelfstandig ondernemerschap Onafhankelijk Flexibiliteit Ontplooiing Noodzaak Afwisseling anders, te weten: Financieel Weet niet/geen antwoord Aanzien 6% 8% 8% 3% 5% 1% 3% 0% 0% 21% 17% 15% 13% 11% 17% 12% 25% 36% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% primaire drijfveer secundaire drijfveer Bron: Panteia/EIM zzp-panel Voor 1 op 10 ondernemers is noodzaak een primaire drijfveer De hiervoor genoemde drijfveren vallen allemaal in de categorie van de pullfactoren. De enige pushfactor die de ondernemers is voorgelegd, is dat zelfstandig ondernemerschap de enige manier is waarop men geschikt betaald werk kan verrichten ( noodzaak ). Noodzaak wordt door een op de tien ondernemers als belangrijkste motief genoemd. In tweede instantie noemt ruim vijf procent deze reden als een motief om als zelfstandige aan de slag te gaan. 3.2 Ambities Persoonlijke ambities zijn vaker belangrijk dan groeiambities. De ondernemers is gevraagd op een schaal van zeker niet tot zeker wel aan te geven in hoeverre men de komende vijf jaar bepaalde plannen heeft met het bedrijf. Figuur 7 laat zien wat de gemiddelde scores zijn die de ondernemers hebben gegeven. Met name persoonlijke ambities zijn relatief belangrijk voor de ondernemers. Alle persoonlijke ambities scoren gemiddeld hoger dan neutraal. Daarbij springt er vooral uit dat men van plan is om met het bedrijf interessante en uitdagende taken te verrichten (werkinhoud) en dat men met het bedrijf wil bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling (ontplooiing). De beide andere persoonlijke ambities - een betere balans tussen werk en privéleven tot stand brengen (flexibiliteit) en een bijdrage leveren aan de samenleving en aan duurzaamheid (sociaal/maatschappelijk) zijn ook relatief belangrijke ambities van de ondernemers. 18

19 Figuur 7 Ambities sociaal/maatschappelijk 4,3 Persoonlijke ambities ontplooiing werkinhoud 5,1 5,2 flexibiliteit 4,7 omzet 4,5 Groeiambities personeel afzet innovatie 1,6 4,1 4,5 export 2, zeer zeker niet neutraal zeer zeker wel Bron: Panteia/EIM zzp-panel % heeft in meer of mindere mate groeiambities, maar die zijn minder belangrijk. Personeel in dienst nemen is het minst aan de orde. Een ruime meerderheid (71%) van de ondernemers geeft in meer of mindere mate aan groeiambities te hebben. Toch zijn de groeiambities voor de ondernemers minder belangrijk dan hun persoonlijke ambities. Van de groeiambities zijn meer omzet realiseren dan nu (omzet) en een grotere en/of bredere klantenkring bedienen (afzet) de belangrijkste, gevolgd door nieuwe, onderscheidende producten en diensten leveren (innovatie). Producten en diensten leveren aan het buitenland (export) is voor de ondernemers als ambitie van geringe betekenis. Dat geldt nog sterker voor personeel in dienst hebben (personeel). 3.3 Groeiverwachtingen Onder de ambities die hiervoor aan de orde zijn geweest, zijn er twee die concreet te vertalen zijn in groeiverwachtingen. Dit betreft de plannen om meer omzet te realiseren en de plannen om personeel in dienst te hebben. Ondernemers die deze ambities met het bedrijf hebben, is gevraagd aan te geven wat de verwachte omvang van de groei zal zijn Omzetgroei Omzetgroei is niet alleen een belangrijke ambitie van de ondernemers (zie paragraaf 3.2), het is ook een ambitie die veel ondernemers hebben: 59% van de ondernemers is (zeer) zeker van plan om met het bedrijf meer omzet per jaar te realiseren dan nu. Van deze ondernemers denkt een op de vier (23%) dat de omzet van het bedrijf dan met 10 procent of minder gestegen zal zijn. Evenveel ondernemers (23%) denken dat de omzet dan met meer dan 50 procent gestegen zal zijn Personeel in dienst hebben Werkgever worden scoort niet hoog als ambitie van de ondernemers. Het is niet alleen een relatief onbelangrijke ambitie (zie paragraaf 3.2), er is ook 19

20 slechts een zeer kleine groep ondernemers (4%) die van plan is om over vijf jaar (zeer) zeker personeel in dienst te hebben. In de meeste gevallen zal dan het bedrijf toch nog steeds een klein bedrijf zijn; de helft van de werkgevers in spé (51%) verwacht namelijk dat er over vijf jaar naast de eigena(a)r(en) 1, 2 of 3 personen in het bedrijf werkzaam zullen zijn. Slechts 8% van de werkgevers in spé verwacht dat het om 10 of meer personen zal gaan. 3.4 Belemmeringen voor de groei De vraag of er volgens de ondernemer belemmerende factoren zijn voor de groei van het bedrijf is vanzelfsprekend het meest relevant voor ondernemers met groeiambitie. Toch noemt een grote groep ondernemers zonder groeiambitie ook belemmerende factoren (zie Figuur 8). Een beperkte afzetmarkt wordt het meest genoemd, gevolgd door de conjunctuur. Het zou kunnen zijn dat deze door de ondernemer ervaren belemmeringen in de markt de ambitie van de ondernemer om te groeien temperen. Belemmeringen voor de groei liggen voornamelijk in de markt. De grootste belemmeringen voor de groei van het bedrijf liggen volgens ondernemers met groeiambitie ook in de markt. Een beperkte afzetmarkt wordt het vaakst genoemd als belemmerende factor (zie Figuur 8). Op de tweede plaats komt de conjunctuur. Gelet op het geringe aantal ondernemers dat als groeivoornemen heeft personeel aan te nemen (zie paragraaf 3.3.2), is het niet verrassend dat belemmeringen die zijn gerelateerd aan personeel heel weinig worden genoemd. Beperkte toegang tot kapitaal en belemmeringen als gevolg van wet- en regelgeving en administratieve lasten nemen een tussenpositie in. Het ontbreken van een (sociaal) netwerk wordt weliswaar nauwelijks als meest belemmerende factor genoemd, maar is in tweede of derde instantie bijna even belangrijk als de beperkte toegang tot kapitaal, de gevolgen van wet- en regelgeving en de administratieve lastendruk. 20

21 Figuur 8 Belemmerende factoren voor de groei van het bedrijf A) Ondernemers zonder groeiambitie Weet niet/geen mening Een beperkte afzetmarkt De conjunctuur Een andere factor, te weten: Overige Wet- en regelgeving Beperkte toegang tot kapitaal Tekort aan gekwalificeerd personeel Risico's op loondoorbetaling bij ziekte Administratieve lasten Het ontbreken van een (sociaal) netwerk Ontslagbescherming van werknemers 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% meest belemmerende factor derde meest belemmerende factor op één na belemmerende factor B) Ondernemers met groeiambitie Een beperkte afzetmarkt De conjunctuur Weet niet/geen mening Een andere factor, te weten: Beperkte toegang tot kapitaal Overige Wet- en regelgeving Administratieve lasten Risico's op loondoorbetaling bij ziekte Tekort aan gekwalificeerd personeel Het ontbreken van een (sociaal) netwerk Ontslagbescherming van werknemers 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% meest belemmerende factor derde meest belemmerende factor op één na belemmerende factor Bron: Panteia/EIM zzp-panel

22

23 4 Pensioen en vermogen Er bestaat nog veel onduidelijkheid over de financiële positie van zelfstandigen en de mate waarin zij zelf kunnen zorgen voor hun inkomen op de oude dag. Het onderwerp heeft dan ook de volle aandacht van de politiek en de wetenschap. Daarom is in deze meting van het zzp-panel wat dieper ingegaan op de achtergronden en motieven bij het opbouwen van vermogen. Dit hoofdstuk gaat over het inkomen op de oude dag en de zaken die de ondernemers daarvoor geregeld hebben. In dit hoofdstuk presenteren we de belangrijkste uitkomsten van het onderzoek. Ook hier zijn resultaten gepresenteerd van de totale groep eenpersoonsbedrijven. Ook over de achtergronden en motieven van financiële beslissingen die zzp'ers maken ten aanzien van de vorming van (pensioen)vermogen zal begin 2014 een verdiepende publicatie verschijnen. 4.1 Belang van sparen voor de oude dag Zelfstandigen zijn (veelal) zelf verantwoordelijk voor het regelen van inkomen op hun oude dag in aanvulling op hun AOW. Aan de ondernemers is daarom gevraagd om het belang te duiden dat zij toekennen aan het opzijzetten van geld tijdens het werkzame leven voor voldoende inkomen op hun oude dag. Ruim 60% vindt geld opzijzetten voor de oude dag (zeer) belangrijk Geld opzijzetten voor de oude dag vindt ruim 60% van de ondernemers belangrijk of zeer belangrijk (zie Figuur 9). Daarnaast vindt een op de vijf ondernemers het enigszins belangrijk. Ozp ers vinden geld opzijzetten veel minder vaak zeer belangrijk dan zzp ers. Zij vinden het vaker belangrijk of enigszins belangrijk. Ten opzichte van 2010, toen ook het belang sparen voor de oude dag is gemeten, blijkt een even grote groep zzp ers dit van belang te vinden (85%). 23

24 Figuur 9 Het belang van sparen voor de oude dag Tot 34 jaar oud 19% 31% 41% jaar oud 15% 44% 24% 55 jaar of ouder 21% 46% 15% gemiddelde zzp'ers 21% 43% 21% gemiddelde ozp'ers 5% 47% 25% gemiddelde eenpersoonsbedrijven 18% 44% 22% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zeer belangrijk Belangrijk Enigszins belangrijk Bron: Panteia/EIM: zzp-panel De leeftijd speelt een rol bij het belang dat ondernemers toekennen aan het opzijzetten van geld voor de oude dag. Naarmate men ouder is, vindt men dit vaker belangrijk of zeer belangrijk. Het verschil tussen de ondernemers van 55 jaar of ouder en de ondernemers van 35 tot 54 jaar komt vooral door de groep die geld opzijzetten zeer belangrijk vindt. Bij de ondernemers tot 34 jaar valt op dat de groep die geld opzijzetten belangrijk vindt, beperkt is. Daar staat tegenover dat in de leeftijdscategorie van de jongste ondernemers veel meer ondernemers geld opzijzetten voor de oude dag enigszins belangrijk vinden dan in de oudere leeftijdscategorieën. 4.2 Verwachtingen inkomen op de oude dag De helft verwacht een (zeer) grote inkomensdaling na het stoppen met werken. Op de vraag hoeveel het netto-inkomen zal dalen nadat men is gestopt met werken, blijft een op de vijf ondernemers het antwoord schuldig (zie Figuur 10). Volgens de overgrote meerderheid van de ondernemers die er wel een antwoord op hebben gegeven, zal de daling naar verwachting meer dan 10% zijn. De helft van de ondernemers verwacht een (zeer) grote inkomensdaling van 30% of meer. 24

25 Figuur 10 Verwachte inkomensdaling na stoppen Weet niet/geen antwoord Gelijk of hoger inkomen dan nu Kleine daling (minder dan 10%) Gemiddelde daling (tussen 10% en 30%) Grote daling (tussen 30% en 50%) Zeer grote daling (meer dan 50%) 5% 6% 18% 24% 29% 19% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Bron: Panteia/EIM zzp-panel 2012 Met een geringe inkomensdaling is ruim 60% tevreden. Pas als een (zeer) grote daling verwacht wordt, neemt de ontevredenheid sterk toe. Het is geen verrassing dat de tevredenheid met het verwachte inkomen na stoppengroter is naarmate de ondernemers een geringere inkomensdaling verwachten (zie Figuur 11). Toch zou nog ongeveer een op de vier ondernemers die een daling van 30% of meer verwachten (zeer) tevreden zijn met het inkomen dat men verwacht op de oude dag. Als de inkomensdaling minder is, zouden maar weinig ondernemers met het verwachte inkomen (zeer) ontevreden zijn. Wanneer een inkomensdaling van meer dan 50% verwacht wordt, neemt het aandeel dat (zeer) ontevreden zou zijn sterk toe. Van de ondernemers die een gemiddelde daling (10-30%) van het inkomen verwachten, zou ruim de helft (zeer) tevreden zijn met het inkomen. Van de heel beperkte groep ondernemers die slechts een kleine daling (<10%) van het inkomen verwachten, of een gelijk of hoger inkomen dan nu, zouden nog meer ondernemers tevreden zijn met het inkomen op de oude dag. Figuur 11 Tevredenheid met het verwachte inkomen na stoppen Weet niet/geen antwoord 31% 9% 10% 50% Gelijk of hoger inkomen dan nu 67% 22% 11% Kleine daling (minder dan 10%) 64% 24% 7% 5% Gemiddelde daling (tussen 10% en 30%) 56% 29% 8% 6% Grote daling (tussen 30% en 50%) 29% 37% 25% 9% Zeer grote daling (meer dan 50%) 24% 23% 44% 10% 0% 20% 40% 60% 80% 100% (zeer) tevreden neutraal (zeer) ontevreden Weet niet/geen antwoord Bron: Panteia/EIM zzp-panel Opbouw van de vermogensportefeuille Vermogen op dit moment en na stoppen Het belangrijkste bestanddeel van het vermogen van de ondernemers wordt gevormd door bank- en spaartegoeden. Deze maken gemiddeld 36% uit van 25

26 het vermogen op dit moment (zie Tabel 2). Onroerende zaken (exclusief de eerste eigen woning) en het ondernemingsvermogen dragen elk voor een vijfde bij aan het gemiddelde vermogen op dit moment. De betekenis van aandelen en obligaties in de vermogensportefeuille is beperkt. Tabel 2 Opbouw van het gemiddelde vermogen op dit moment en na stoppen op dit moment (in %) n = 791 na moment van stoppen (in %) n = 778 verschil in procentpunt onroerende zaken excl. 1e eigen woning 20,8 20,6-0,2 aandelen en obligaties (incl. beleggingshypotheek) bank- en spaartegoeden (incl. spaarhypotheek) 7,9 8,6 0,7 36,2 40,5 4,3 ondernemingsvermogen 19,5 13,7-5,8 overig vermogen uit bezittingen en ondernemingen 15,6 16,6 1,0 totaal 100,0 100,0 100,0 Bron: Panteia/EIM zzp-panel Ondernemers zien doorgaans het ondernemingsvermogen niet als bron voor inkomen op oude dag. Na het moment van stoppen zal het aandeel van bank- en spaartegoeden in het vermogen volgens de ondernemers ruim 4 procentpunt meer zijn dan op dit moment, en ruim 40% bedragen (zie Tabel 2). Het aandeel van het ondernemingsvermogen zal dan met bijna 6 procentpunt zijn afgenomen. Hieruit kan afgeleid worden dat ondernemers doorgaans het ondernemingsvermogen niet als bron voor inkomen op de oude dag zien. In de betekenis van de andere vermogensbestanddelen zal weinig verandering komen. De meeste ondernemers zonder personeel hebben een eigen woning Eigen woningbezit In veel statistieken wordt de waarde van de eigen woning ook tot het vermogen gerekend. Deze waarde is vaak zo hoog dat deze wezenlijk zal bijdragen aan het gemiddelde vermogen van de ondernemers. Zeker gezien het feit dat verreweg de meeste ondernemers een eigen woning hebben (zie Figuur 12). Het probleem met de woningwaarde als vermogenscomponent is dat deze vastzit in de woning en minder makkelijk aan te spreken is. Er is wat betreft woningbezit geen verschil tussen ozp ers en zzp ers. Wel is er verschil tussen sectoren. Ondernemers in de maaksectoren hebben, evenals ondernemers in de distributiesectoren, vaker een eigen woning dan ondernemers in de dienstensectoren. Een verklaring hiervoor is dat zzp ers in de bouw tot de maaksectoren worden gerekend. Zij hebben relatief vaak een eigen (zelfgebouwde) woning. Het eigen woningbezit neemt toe naarmate de ondernemer ouder is. Toch heeft bijna twee derde van de ondernemers jonger dan 35 jaar ook al een eigen woning. 26

27 Figuur 12 Eigen woningbezit maaksectoren distributiesectoren dienstensectoren 80% 91% 88% 9% 12% 20% gemiddelde ozp'ers gemiddelde zzp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 86% 84% 84% 14% 16% 16% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Eigen woning Huurwoning Bron: Panteia/EIM, zzp-panel

28

29 5 Geraadpleegde bronnen Cassar, G. (2007). Money, money, money? A longitudinal investigation of entrepreneur career reasons, growth preference and achieved growth. Entrepreneurship and Regional Development 19, De Meza, D. en C. Southey (1996). The borrower s curse: optimism, finance and entrepreneurship. Economic Journal 106 (435), Ray, J.J. (1979). A Quick Measure of Achievement Motivation - Validated in Australia and Reliable in Britain and South Africa. Australian Psychologist, Vol. 14, No. 3, pp Stam, E., N. Bosma, A. Van Witteloostuijn, j. de Jong, S. Bogaert, N Edwards en F. Jaspers (2012). Ambitious Entrepreneurship; A review of the academic literature and new directions for public policy. Den Haag: Report for the Advisory Council for Science and Technology (AWT) and the Flemish Council for Science and Innovation. Visser, S. de, M. van Ommeren, A. Kerckhaert, L. Coenen en M. Engelen (2009). Gezocht: ambitie m/v. Ambitie en (deeltijd)werk bij mannen en vrouwen. Zoetermeer: Research voor Beleid. Wennekers, A.R.M, G. de Wit, G.W. Brummelkamp, C.M. Hartog en C. van Essen, (2011). Trendstudie MKB en Ondernemerschap; ontwikkelingen, vooruitblik en beleidssignalen. Zoetermeer: Panteia/EIM, A Wiklund, J. en Shepherd, D. (2003). Aspiring for, and Achieving Growth: The Moderating Role of Resources and Opportunities. Journal of Management Studies, 40(8): Zwan, P. van der, J. Hessels, A. van Stel en S. Wennekers (2012). Global Entrepreneurship Monitor 2011 The Netherlands. Zoetermeer: Panteia/EIM Research Report A

30

31 Bijlage 1 Verantwoording Samenstelling en onderhoud panel Voor de achtergrond van het zzp-panel en de wijze waarop het panel thematisch is opgebouwd en technisch wordt onderhouden kan de rapportage Ondernemen zonder personeel op worden nageslagen. 1 Hier zullen de relevante aspecten van de verantwoording voor meting 2 worden besproken. Uitnodiging De resultaten uit de voorjaarsmeting van 2012 zijn in het najaar teruggekoppeld met een vooraankondiging voor de tweede meting. Van respondenten was een adres bekend. Deze respondenten zijn 20 december 2012 aangeschreven via een uitnodigingsmail met daarin een persoonlijke link (en zo nodig ook individuele inlogcodes). Met de persoonlijke link konden respondenten ook op een later tijdstip weer bij de vragenlijst komen en de vragenlijst op een geschikt moment afmaken. Invultijd De gemiddelde invultijd is een indicator voor de kwaliteit van de respons. Over het algemeen kan gesteld worden dat de respondenten van het zzppanel serieus de tijd hebben genomen om de vragenlijst te beantwoorden. De gemiddelde tijd die de respondenten hebben besteed aan de vragenlijst is 19,7 minuten. De helft van de respondenten heeft er 18,5 minuten over gedaan (mediaan). De minimuminvultijd is 2,5 minuten, maar er zijn slechts 2 waarnemingen met een invultijd korter dan 6 minuten. De maximuminvultijd was 45,5 minuten. Respons De nettorespons van de najaarsmeting is uitgekomen op 33 procent (n=836) In Tabel 3 zijn de responspercentages van de najaarsmeting weergegeven. Van de respondenten hebben 998 gereageerd (brutorespons: 39 procent). Daarvan hebben 836 respondenten de enquête voor het grootste gedeelte ingevuld (nettorespons: 33 procent). Gezien het feit dat de onderzoeksperiode rond de feestdagen is begonnen, is deze respons acceptabel. 1 Bruins, A., N.E. de Vries en P.J.M Vroonhof (2012). Ondernemen zonder personeel; Resultaten zzp-panel meting I van Zoetermeer: Panteia/EIM. 31

32 Tabel 3 Responspercentages meting N % totaal aangeschreven % aangeklikt % ongeschikt/ te weinig ingevuld 162 6% geschikt % Bron: Panteia/EIM zzp-panel 2012 De lagere respons van een internetenquête heeft ook gevolgen voor de betrouwbaarheid van de uitspraken. De meeste uitspraken in het rapport zijn gedaan op het niveau van eenpersoonsbedrijven. Daarmee is met 95 procent betrouwbaarheid een afwijking van maximaal 3 procent te garanderen (Tabel 4). Tabel 4 Overzicht betrouwbaarheid van uitspraken Betrouwbaarheidsinterval (Stel dat 30% van de Uitspraken op het Betrouwbare uit- respondenten eigenschap niveau van spraken Steekproefomvang Y bezit en 70% dus niet) eenpersoonsbedrijven ja % zzp ers ja 750 > 26-34% ozp ers ja % Bron: Panteia/EIM zzp-panel 2012 Wegingsprocedure In de voorjaarsmeting van 2012 is gewogen naar de sectorverdeling van bedrijven met 1 werkzame persoon, zoals gepubliceerd door het CBS. 1 Voor deze meting is de nettorespons herwogen naar de gewogen sectorverdeling en de verdeling naar type werkzaamheden (goederen/diensten) in het voorjaarsbestand. Daarmee is impliciet ook gewogen naar de randtotalen per sector van het CBS. De volgende weegfactor is berekend voor het totale panel: W ij = (Panel ij / ij Panel ij )/(Panel_m1 ij / ij Panel_m1 ij ) Waarbij: W ij = Weegfactor in sector i en type j Panel ij = Panelleden uit de huidige meting in sector i en type j Panel_m1 ij = Panelleden uit de voorjaarsmeting 2012 in sector i en type j i = indicator voor het type sector j= indicator voor type werkzaamheden (goederen of arbeid) 1 Zoals gepubliceerd in het Algemeen Bedrijvenregister (ABR) in

33 Na weging bleek de maximale correctiefactor 4,26 en de minimale Door het ontbreken van goederenverkopers in de zorg is ervoor gekozen om de totale weegfactor in die sector te hanteren (dus ongeacht de verhouding goederen/arbeid). De ongewogen frequentie en de gewogen verdeling zijn weergegeven in Tabel 5. Tabel 5 Weging zzp-panel meting Ongewogen frequentie Gewogen verdeling conform nieuwe werf Goederen Diensten Goederen Diensten landbouw ,1% 1,2% industrie ,1% 2,7% bouw ,5% 12,9% handel, horeca, reparatie ,2% 6,5% transport, opslag, communicatie ,2% 4,3% ICT ,3% 3,8% overige zakelijke dienstverlening ,3% 14,7% zorg en welzijn ,0% 4,8% onderwijs en training ,1% 4,2% overige dienstverlening ,9% 27,1% totaal ,6% 82,4% Bron: Panteia/EIM zzp-panel Uitvalanalyse In deze meting is uitval ontstaan doordat uitgenodigde panelleden niet hebben gereageerd op de enquête, of doordat zij niet meer aan de criteria van het panel voldeden (zie ook paragraaf 1.2). Het eerste type uitval kan selectiviteit opleveren. De groep personen die niet geïnteresseerd zijn in het onderwerp kan op enkele kenmerken afwijken van de totale groep ondernemers zonder personeel. Dit kunnen bijvoorbeeld oudere zelfstandigen zijn die al met pensioen zijn gegaan, maar nog werken in hun eigen bedrijf. De andere kant van de medaille heeft ook consequenties. De meest geïnteresseerde panelleden kunnen juist vaker hebben geantwoord en dat zou kunnen betekenen dat de antwoorden positief of negatief kunnen afwijken ten opzichte van het echte gemiddelde. Om te kijken of er significante afwijkingen zijn tussen de responsgroep en het totale panel is een uitvalanalyse uitgevoerd (Tabel 6). 1 NB, door het ontbreken van goederenverkopers in de zorg is gekozen om de totale weegfactor in de sector te hanteren (dus ongeacht de verhouding goederen/arbeid). Die weegfactor is 1. 33