Ondernemen zonder personeel

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Ondernemen zonder personeel"

Transcriptie

1 Ondernemen zonder personeel Resultaten zzp-panel meting I van 2012 drs. A. Bruins drs. N.E. de Vries drs. P.J.M. Vroonhof Zoetermeer, december 2012

2 ISBN: Bestelnummer: A Prijs: 45,- Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap ( en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM. EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM. EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding 9 2 Beschrijving van het panel Thematische opbouw van het panel De nieuwe opzet van het panel Definities en samenstelling van het panel 13 3 Kenmerken van de ondernemers en de ondernemingen Kenmerken van de ondernemers Kenmerken van de ondernemingen 21 4 Bedrijfsvoering Inzet in het bedrijf Prijs en tarief Omzet en opdrachtgevers/klanten 29 5 Inkomen Huidig inkomen Inkomensrisico Oudedagsvoorziening 38 6 Geraadpleegde bronnen 41 Bijlagen I Toelichting op het panel 43 II Veldwerkverantwoording 51 III Vragenlijst en routing 53 3

4

5 Samenvatting Zzp'ers zetten een tandje bij om inkomen op peil te houden De aanhoudende economische tegenwind heeft ook zijn uitwerking op zelfstandige ondernemers zonder personeel. Opdrachtgevers letten meer en meer op hun uitgaven en besteden steeds minder werk uit. Om de omzet en het inkomensniveau op vergelijkbaar peil te houden moeten de zzp'ers in 2012 meer uren besteden in hun bedrijf en wat besparen op verzekeringen en pensioenen. Desondanks zou 87% van de zzp'ers weer kiezen voor het zelfstandig ondernemerschap als zij opnieuw voor de keuze zouden worden gesteld. Het wordt allemaal wat zwaarder De omzet over het jaar 2011 komt nog sterk overeen met die van Ruim de helft realiseerde in 2011 een omzet tot euro en 33% een omzet tot euro. Ook wat betreft inkomen uit het bedrijf is 2012 vergelijkbaar met Bijna 1 op 3 heeft een gemiddeld netto maandinkomen van minder dan euro. 1 op 5 verdient meer dan euro per maand. Toch geven de zelfstandige ondernemers zonder personeel in het zzp-panel aan dat zij op verschillende fronten moeten inbinden. De belangrijkste aspecten waarop bijgestuurd wordt zijn Meer uren in het bedrijf Om de omzet en het inkomensniveau op vergelijkbaar peil te houden moeten de zzp'ers in 2012 meer uren besteden in hun bedrijf. Bijna een op de drie ondernemers van eenpersoonsbedrijven besteedt gemiddeld meer dan 40 uur per week in het bedrijf. Langere werkweken zijn nodig om de daling in het aandeel declarabele uren te compenseren. Ondernemers met een hoger inkomen hebben gemiddeld ook een hoger aandeel declarabele uren op hun totale tijdsbesteding. De tarieven zijn grotendeels gelijk gebleven. Minder zzp'ers nemen personeel aan Hoewel het panel gericht is op ondernemers die geen personeel in dienst hebben, is er een groep die wel doorgroeit in personele zin. Zij nemen (tijdelijk) mensen in dienst. In 2012 heeft 1,6% van de ondernemers uit de vorige meting (tijdelijk) personeel in dienst. Ten opzichte van vorig jaar is dit aandeel wat gedaald (was 2,5%). Ook is het aandeel met uitzicht op een vast dienstverband afgenomen (nu 33% tegenover 54% vorig jaar). Minder geld opzij voor de oude dag en minder verzekeringen Door de zwaardere omstandigheden komen ook de sociale zekerheid en de pensioenvoorziening onder druk te staan. De sterkste daling is terug te zien bij arbeidsongeschiktheidsverzekeringen. Dat aandeel is van 38% in 2011 gedaald naar 33% in Verzekering tegen arbeidsongeschiktheid hangt sterk samen met inkomensniveau. Hoe hoger het inkomen hoe vaker zzp'ers verzekeringspremies afdragen tegen inkomensri- 5

6 sico's. Ten opzichte van vorig jaar zijn zzp'ers minder goed in staat gebleken om inkomen te reserveren voor hun oude dag. In 2011 spaarde de helft van de zzp'ers voor hun pensioen, terwijl dat nu 47% is. Ook is het aandeel van het inkomen dat opzij wordt gezet voor de oude dag kleiner (nu gemiddeld 5,3% tegenover 6,5% vorig jaar). Meer omzet bij belangrijkste opdrachtgever/klant Gemiddeld realiseren zzp'ers 33% van hun omzet bij hun belangrijkste opdrachtgever. Dit is iets toegenomen ten opzichte van Desondanks toch zelfbewust zelfstandig ondernemer Ondanks de verslechterde omstandigheden zou wederom slechts een op de acht zzp'ers nu liever kiezen om in loondienst te werken als zij weer voor de keus gesteld worden. Dit aandeel is vergelijkbaar met Onder de groep overige ondernemers zonder personeel (ozp'ers), die voornamelijk goederen verkopen, is het animo om terug te willen in loondienst groter (17%). In de sector handel, horeca en reparatie ligt het aandeel dat liever terug in loondienst wil (21%) fors boven het gemiddelde. Hier zijn relatief vaker ozp'ers actief. Ook onder middelbaar en lager opgeleide zzp'ers en in de lagere inkomensklassen is het aandeel dat liever weer in loondienst zou werken relatief hoog. Overige aspecten relatief stabiel Investeringen in bijvoorbeeld scholing zijn op vergelijkbaar niveau als vorig jaar. Zzp'ers investeren meer in opleidingen dan de groep ozp'ers (52% tegenover 29%). Ook de prijs of het tarief is bij de meeste ondernemers vergelijkbaar met Zzp'ers brengen vaker dan ozp'ers een hoger(e) tarief/prijs in rekening. Verder heeft een grote meerderheid van ondernemers van eenpersoonsbedrijven meerdere opdrachtgevers/klanten. Ruim 60% heeft zelfs meer dan tien opdrachtgevers/klanten. Ten opzichte van 2011 zijn de verschuivingen in het aantal opdrachtgevers zeer beperkt. Inkomen naast de onderneming en inkomensrisico's 70% van de ondernemers zonder personeel heeft naast het inkomen uit de onderneming geen andere inkomstenbron. Er is een samenhang met inkomensniveau. Ondernemers met een hoger inkomen uit het bedrijf hebben minder vaak een parallelinkomen. Naast het persoonlijk inkomen wordt de financiële positie van zzp'ers ook bepaald door gezinsinkomen en andere inkomstenbronnen (bijvoorbeeld inkomsten uit vermogen). Bijna de helft kan niet meer in het levensonderhoud voorzien als het inkomen uit de onderneming geheel zou wegvallen. Het zzp-panel 2012: op enkele punten verbeterd Het zzp-panel geeft inzicht in relevante aspecten rond de bedrijfsvoering en de continuïteit van zzp-ondernemingen. Dit panel is in 2009 opgezet door Panteia/EIM in samenwerking met het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Inmiddels is dit de zesde meting van het zzp-panel en hieraan hebben ruim panelleden meegewerkt. In 2012 is het 6

7 panel op enkele punten verbeterd. Allereerst is het panel uitgebreid tot alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven. Uit deze meting blijkt dat 80% van de eenpersoonsbedrijven een zzp'er is volgens de definitie zoals eerder in het panel gehanteerd (zij bieden voornamelijk hun eigen arbeid aan). 20% valt in de groep overige ondernemer zonder personeel (ozp) die voornamelijk producten verkopen en/of medeondernemers hebben. 7

8

9 1 Inleiding De belangstelling voor zzp'ers is de laatste jaren sterk toegenomen. Het aandeel zzp'ers onder de werkende bevolking stijgt sterk 1. In de media, de politiek en ook de wetenschap neemt de belangstelling voor zzp'ers toe. Ook worden steeds vaker beleidsvoornemens en -maatregelen afgekondigd die betrekking hebben op zzp'ers 2. Zzp'ers vormen dus een belangrijke factor binnen de Nederlandse economie. Met behulp van het zzp-panel wordt deze belangrijke groep ondernemers in kaart gebracht. Het volgen van de zzp'ers in de tijd heeft daarbij de speciale aandacht. Eind 2009 is een begin gemaakt door een pilotstudy uit te voeren naar het functioneren van zzp'ers tijdens de crisis. Ruim ondernemers, verdeeld over alle economische sectoren, werkten mee aan dat onderzoek. Jaarlijks wordt het panel aangevuld, waarbij de representativiteit in acht wordt genomen. Tijdens de laatste meting, van november 2011, zijn ruim ondernemers benaderd met vragen over de ontwikkeling van hun bedrijf en over de ondernemende houding van zzp'ers. Aan deze meting hebben ruim panelleden meegewerkt. In dit rapport worden de uitkomsten van de eerste meting van 2012 (in het voorjaar) beschreven. Het panel is vergeleken met voorgaande jaren op een aantal punten verbeterd. Het panel bestrijkt nu alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven, onderscheiden in zzp'ers, die voornamelijk arbeid aanbieden, en overige ondernemers zonder personeel (ozp'ers), die voornamelijk goederen verkopen. Het is daardoor beter mogelijk om de resultaten te relateren aan andere bronnen zoals het CBS. In deze rapportage is evenwel nog steeds een belangrijke plaats ingeruimd voor de uitkomsten die betrekking hebben op zzp'ers. De uitkomsten van de huidige meting kunnen dus worden vergeleken met die van voorgaande jaren. In hoofdstuk 2 komen de verbeteringen aan het panel uitgebreid aan bod. Veel aandacht is daarbij uitgegaan naar het behoud van oorspronkelijke panelleden. Het panel is weer aangevuld om de uitval te compenseren. Aan deze meting hebben in totaal panelleden meegewerkt. De wijze waarop het huidige panel is samengesteld, wordt beschreven in bijlage I. Daarbij wordt ook ingegaan op enkele belangrijke aandachtspunten bij het gebruik van een panel als instrument (onder andere de consequenties van uitval). De veldwerkverantwoording is opgenomen in bijlage II. 1 Van der Ende, Erken & Streefkerk (2010). 2 Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (2011). 9

10

11 2 Beschrijving van het panel 2.1 Thematische opbouw van het panel Het panel geeft inzicht in relevante aspecten rond de bedrijfsvoering en de continuïteit van zzp-ondernemingen. Het zzp-panel is primair gericht op allerlei relevante aspecten rond de bedrijfsvoering en de continuïteit van zzp-ondernemingen. Het panel geeft thematisch inzicht in o.a. persoonskenmerken, bedrijfskenmerken, bedrijfsvoering en inkomen, verzekeringen, zelfstandigheid, marktomstandigheden, innovatie en investeringen (zie figuur 1). Aanvankelijk maakte ook het onderwerp arbeidsomstandigheden (bijv. tevredenheid en autonomie) deel uit van de thematische opbouw van het panel. Met de komst van de Zelfstandigen Enquête Arbeid (de ZEA) 1 van TNO in samenwerking met het CBS, wordt dit thema niet meer via het panel gemeten. Figuur 1 Denkkader en opzet van het zzp-panel Bedrijfsvoering Structurele eigenschappen Inkomenspositie Bedrijfskenmerken Inkomensverzekeringen Economische zelfstandigheid Marktomstandigheden Zzponderneming Objectief succes Subjectief succes Innovatie Persoonskenmerken ondernemer Investeringen Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Bij elke meting van het panel zijn een of enkele verdiepingsthema's opgenomen. Tot op heden zijn netwerken, de economische crisis, inkomensondersteuning, innovaties, inkomen op de oude dag, economische zelfstandigheid en ondernemende houding verdiepingsthema's geweest. In deze meting is veel aandacht uitgegaan naar de verbreding van de reikwijdte van het panel van zzp'ers naar ondernemers van eenpersoonsbedrijven en aan het verzamelen van informatie over de nieuwe 1 Onderwerpen die in de ZEA aan bod komen zijn bijvoorbeeld de arbeidsomstandigheden, duurzame inzetbaarheid, gezondheid, productiviteit en de afhankelijkheid van klanten of opdrachtgevers. In mei 2013 worden de eerste resultaten op basis van de ZEA verwacht. 11

12 paneldeelnemers. Vandaar dat in deze rapportage geen verdiepingsthema is opgenomen. Een aanvullende studie over sociale media zal als afzonderlijke publicatie op verschijnen. Uitkomsten over de regeling Zelfstandig en Zwanger (ZeZ) zal apart richting SZW gerapporteerd worden. 2.2 De nieuwe opzet van het panel In 2012 is het panel op enkele punten verbeterd: het panel is uitgebreid tot alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven en de tweede meting loop via internet. In 2012 is het panel op enkele punten verbeterd. De nieuwe opzet maakt het mogelijk om nog beter onderzoek te kunnen uitvoeren naar zzp'ers en om beter aan te sluiten bij andere bronnen. In vergelijking met 2011 zijn twee substantiële wijzigingen doorgevoerd: 1 Het panel is uitgebreid tot alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven. 2 De tweede telefonische meting wordt vervangen door een internetenquête. Uitbreiding tot alle ondernemers zonder personeel De groep zelfstandigen zonder personeel is zeer heterogeen. 1 Vanuit verschillende invalshoeken wordt onderzoek gedaan, waarbij veelal verschillende onderzoeksmethoden gehanteerd worden. Als gevolg is er een verscheidenheid aan statistische informatie. Om beter te kunnen aansluiten bij overige bronnen is in 2012 de reikwijdte van het panel breder getrokken. Het omvat nu alle ondernemers zonder personeel. De zzp-definitie zoals gehanteerd in vorige edities blijft relevant (zie ook paragraaf 2.3), maar die uitsplitsing is nu pas in de analysefase gemaakt. In deze rapportage worden de specifieke uitkomsten op het niveau van zzp'ers vergeleken met de totale groep eenpersoonsbedrijven. Tweede meting via internet Voor goed onderzoek naar bepaalde thema's zijn complexere meetconstructen nodig. In een beknopte telefonische enquête is dat lastig te realiseren. Het inpassen van een internetenquête biedt ruimte voor een ander type vragen en maakt diepgaander onderzoek mogelijk. Daartegenover staat dat extra aandacht nodig is voor de kwaliteit die met internetmetingen behaald kan worden. Door de passieve benadering bestaat een grotere kans op selectieve respons. De combinatie van een telefonische en een internetmeting maakt het echter goed mogelijk om te controleren voor selectiviteit en deze eventueel te corrigeren. Ook is het belangrijk dat het responspercentage voldoende hoog is om nog te kunnen differentiëren naar groepen. Voor de eerste meting van 2012 is daarom voorzien in een grotere nettosteekproef van panelleden, zodat de benodigde respons gehaald kan worden. Behoud van de bestaande panelleden Het structurele karakter van het panel is zeer waardevol. Vandaar dat veel zorg is besteed aan het behouden en inpassen van de bestaande 1 Bosch en Van Vuuren (2010), Berden et al. (2010), p

13 panelleden. Oude panelleden zijn daarom ingewogen in het huidige panel, volgens dezelfde verhouding arbeid/goederen als bij nieuw geworven panelleden is geconstateerd. 2.3 Definities en samenstelling van het panel Het huidige panel omvat nu alle eenpersoonsbedrijven, te onderscheiden in zelfstandigen zonder personeel (zzp'ers die arbeid aanbieden) en overige ondernemers zonder personeel (ozp'ers). Daarmee is het mogelijk om zelfstandigen zonder personeel vanuit een ruime (alle eenpersoonsbedrijven) en een enge definitie (zzp'ers die arbeid aanbieden) met elkaar te vergelijken. 1 Beide groepen verhouden zich tot elkaar zoals weergegeven in figuur 2. Figuur 2 De relatie tussen eenpersoonsbedrijven en zzp'ers. Eenpersoonsbedrijven Ozp Zzp Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Eenpersoonsbedrijven zijn alle in het handelsregister ingeschreven ondernemers die geen personeel in dienst hebben. Zzp'ers vormen daar een deelsegment van. Zij zijn solitair opererende zelfstandigen die ongeveer dezelfde werkzaamheden verrichten onder vergelijkbare omstandigheden als personen in loondienst. Zij hebben geen medeondernemers en bieden voornamelijk hun eigen arbeid en vaardigheden aan. Typische voorbeelden van dit type zelfstandigen zijn de zelfstandige metselaars, stukadoors, kraamhulpen en ook interim-managers, coaches of communicatiedeskundigen. In het panel vormt het aandeel zzp'ers 80%. 2 Omge- 1 Wennekers et al. (2011), p Ter vergelijking: in het eerste kwartaal van 2012 telde het CBS ruim zelfstandigen die voornamelijk hun eigen arbeid aanbieden (Kösters 2012). Omgerekend is dat 78% van alle eenpersoonsbedrijven. Die cijfers zijn afkomstig van de Enquête beroepsbevolking (EBB) en hebben betrekking op personen van 15 tot 65 jaar die twaalf uur of meer per week werkzaam zijn (de werkzame beroepsbevolking). Er is voor gekozen om alleen te kijken naar de zogenoemde eerste werkkring van personen. Wanneer iemand zelfstandig ondernemer is in een tweede of derde werkkring, is deze dus niet meegeteld. 13

14 rekend naar de populatie van het ABR zijn dit zzp-ondernemingen. De resterende groep wordt gerekend tot de groep overige ondernemers zonder personeel (ozp; 20%). Het grootste deel van de ozp'ers wordt gevormd door zelfstandigen die voornamelijk goederen verkopen ('klassieke' zelfstandigen). Typische voorbeelden van klassieke zelfstandigen zijn veetelers, groenteboeren of cafébazen. Daarnaast omvat de groep ook vennoten en maten die voornamelijk hun arbeid aanbieden. Dit zijn bijvoorbeeld de medische specialisten of advocaten die in een maatschap zitten. Het in kaart brengen van ozp'ers is relevant, omdat deze groep eenpersoonsbedrijven op enkele punten afwijkt van de zzp-groep. In het panel vormt het aandeel ozp'ers 20%. Omgerekend zijn dit circa ozp-ondernemingen. Figuur 3 Aandeel zelfstandigen zonder personeel in totale werkzame beroepsbevolking naar type zelfstandige 10% 9% 8% 7% a 6% 5% c 4% 3% 2% 1% 0% b Eenpersoonsbedrijven (a) Zzp'ers (b) Ozp'ers (c) Bron: Koster en De Vries (2011), bewerking EIM. De sterke opkomst van het zelfstandig ondernemerschap komt hoofdzakelijk voor rekening van de zzp'ers (zie (b) in figuur 3). In sommige studies worden zij ook wel de 'nieuwe' zelfstandigen genoemd. 1 De kwalificatie nieuw heeft geen betrekking op een recent ontstaan fenomeen, maar wel op de recente bloei en politieke aandacht voor zzp'ers. 2 1 Aerts (2007); De Vries en Braams (2012). 2 Aerts (2007) p

15 2.3.1 Gehanteerde criteria Ondernemers van eenpersoonsbedrijven voldoen aan de volgende criteria: 1 de ondernemer voert zelfstandig ondernemende activiteiten uit; 2 heeft geen personeel; 3 werkt minimaal 15 uur per week in de onderneming. Zzp'ers voldoen - net als in de voorgaande metingen van het zzp-panel aan de volgende aanvullende criteria: 4 heeft geen compagnon (medeondernemer of meewerkende partner die vergelijkbare activiteiten uitvoert en substantieel bijdraagt); 5 verkoopt in de eerste plaats eigen arbeid, kennis, vaardigheden en geen goederen, producten of andermans diensten. Ozp'ers zijn alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven die geen zzp'er zijn. Zij voldoen in elk geval ook aan de criteria van ondernemers van eenpersoonsbedrijven. In het verdere verloop van dit rapport zullen de resultaten van de drie groepen tegen elkaar afgezet worden. Daar waar relevant zijn de resultaten van de groep zzp'ers per sector gepresenteerd. 15

16

17 3 Kenmerken van de ondernemers en de ondernemingen 3.1 Kenmerken van de ondernemers Zzp versus ozp Van de eenpersoonsbedrijven is 80% zzp'er en 20% overige ondernemer zonder personeel (ozp). Een belangrijk onderscheid waar de verdere analyse aan is opgehangen, betreft het verschil tussen aanbieders van arbeid of diensten versus verkopers van goederen (zie paragraaf 2.3). Deze indeling maakt het mogelijk om de groep zelfstandigen te beschrijven die vergelijkbaar werk uitvoeren onder vergelijkbare omstandigheden als mensen in loondienst (de zzp'ers). Van alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven is 20% ozp'er en wordt 80% tot de groep zzp'ers gerekend. Vanzelfsprekend zijn er onder de zzp'ers geen aanbieders van goederen 1. Onder de ozp'ers zijn wel ondernemers die voornamelijk hun arbeid of diensten aanbieden, namelijk 11%. Deze groep ozp'ers onderscheidt zich van de zzp'ers, doordat zij bijvoorbeeld hun bedrijf met een medeondernemer of gezinslid voeren. Zij dragen geen individueel ondernemersrisico. Geslacht Twee op de drie ondernemers van eenpersoonsbedrijven (68%) is een man. Ozp'ers zijn vaker man dan zzp'ers: 76% tegenover 66%. Binnen de groep zzp'ers worden vrouwelijke zzp'ers vooral aangetroffen in de zorg en welzijn, waar 76% van de zzp'ers een vrouw is. Ook de overige dienstverlening en de sector onderwijs en training kennen een hoog aandeel vrouwelijke zzp'ers (resp. 51% en 49%). In de bouw en de landbouw worden maar heel weinig vrouwelijke zzp'ers aangetroffen: resp. 3% en 6%. Ook de ICT en de sector transport, opslag, communicatie kennen een laag aandeel vrouwelijke zzp'ers: resp. 10% en 11%. Leeftijd 62% van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven is 35 tot en met 54 jaar oud (zie figuur 4). Een op de tien ondernemers (9%) is jonger dan 35 jaar en 29% van de ondernemers is 55 jaar of ouder. Er is nauwelijks verschil in leeftijdsopbouw tussen zzp'ers en ozp'ers. 1 De definitie van zzp er sluit aanbieders van goederen uit. 17

18 Figuur 4 Leeftijd van de ondernemer zzp'ers naar sector ICT bouw industrie overige dienstverlening zorg en welzijn handel, horeca, reparatie transport, opslag, communicatie onderwijs en training overige zakelijke dienstverlening landbouw gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 0% 20% 40% 60% 80% 100% tot 34 jaar jaar 55 jaar of ouder Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Binnen de groep zzp'ers springen er enkele sectoren uit waar de leeftijdsverdeling duidelijk afwijkt van het gemiddelde, en dan vooral doordat de groep ouderen groter dan wel juist kleiner is. Veel ouderen worden aangetroffen in de landbouw. De ICT en de bouw kennen daarentegen weinig oudere ondernemers. In de ICT is, evenals in de transportsector, het aandeel jongere ondernemers relatief groot. Een vergelijking van zzp'ers en ozp'ers met werknemers is alleen mogelijk voor de groep tot 65 jaar. Relatief gezien zijn ondernemers van eenpersoonsbedrijven vaker ouder dan werknemers (figuur 5). Figuur 5 Leeftijdsopbouw van zzp'ers, ozp'ers en werknemers tot 65 jaar** 50% 40% 30% 20% 10% 0% t/m 24 jaar 25 t/m 34 jaar 35 t/m 44 jaar 45 t/m 54 jaar 55 t/m 64 jaar gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers werknemers* * CBS Statline ** 5% van de respondenten in het zzp-panel is ouder dan 65 jaar. Bron: Panteia/EIM, zzp-panel

19 Opleidingsniveau Bijna de helft van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven (45%) is hoger opgeleid (zie figuur 6). Onder de ozp'ers zijn minder hoger opgeleiden, namelijk 31%. Ozp'ers hebben vaker een middelbare opleiding achter de rug. Figuur 6 opleidingsniveau van de ondernemer zzp'ers naar sector overige zakelijke dienstverlening zorg en welzijn onderwijs en training ICT overige dienstverlening transport, opslag, communicatie handel, horeca, reparatie industrie bouw landbouw gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 0% 20% 40% 60% 80% 100% hoger middelbaar lager Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Binnen de groep zzp'ers is er sprake van zeer grote verschillen in opleidingsniveau tussen de sectoren. In de overige zakelijke dienstverlening is de overgrote meerderheid van de ondernemers hoger opgeleid. In deze sectoren komen vrijwel geen lager opgeleide ondernemers voor. Ook de sectoren zorg en welzijn, onderwijs en training en ICT kennen veel hoger opgeleiden. In de landbouw en de bouw is daarentegen het opleidingsniveau van veel ondernemers laag. In deze sectoren komen vrijwel geen hoger opgeleide ondernemers voor. Figuur 7 Arbeidsmarktsituatie van de ondernemer voor de start als zelfstandige gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 0% 20% 40% 60% 80% 100% werknemer werkgever werkloos/ arbeidsongeschikt/ uitkeringsgerechtigd scholier/student anders Bron: Panteia/EIM, zzp-panel

20 Arbeidsmarktsituatie voor de start als zelfstandige Verreweg de meeste ondernemers van eenpersoonsbedrijven (77%) waren werknemer voor de start als zelfstandige (zie figuur 7). Bij de zzp'ers was dat met 79% nog vaker het geval dan bij ozp'ers (71%). Het aantal ondernemers dat voor de start gepensioneerd was, is zo gering dat het niet in de figuur is opgenomen. De verschillen tussen de zzp'ers en de ozp'ers wat betreft het aandeel ondernemers dat werkgever, werkloos, arbeidsongeschikt of uitkeringgerechtigd, dan wel scholier of student was, zijn heel gering. Het verschil tussen zzp'ers en ozp'ers wat betreft het aandeel ondernemers dat voor de start werknemer was, komt vrijwel geheel voor rekening van de categorie 'anders' (bijvoorbeeld, huisvrouw of huisman, of ondernemer of partner in een andere onderneming). Een op de acht ondernemers zou nu liever kiezen om in loondienst te werken dat aandeel is hoger in de sector handel, horeca en reparatie, onder middelbaar en lager opgeleide zelfstandigen en in de lagere inkomensklassen. Slechts een op de acht ondernemers (13%) van eenpersoonsbedrijven was als men nu vrij mocht kiezen liever in loondienst geweest of gebleven (zie figuur 8). Bij ozp'ers is dat iets vaker het geval dan bij zzp'ers. Het lijkt erop dat er sprake is van een sectoreffect, want vooral in de sector handel, horeca en reparatie zouden veel zzp'ers liever in loondienst zijn geweest of gebleven, en dat is ook de sector waarin de ozp - ers werkzaam zijn. Ook voor enkele andere kenmerken zijn verschillen waargenomen. Middelbaar en lager opgeleide zzp'ers en ozp'ers zouden vaker kiezen voor werken in loondienst. In de lagere inkomensklassen zijn de zelfstandigen ook vaker geneigd om te kiezen voor het werknemerschap (in de laagste klassen bijna een kwart). Naar leeftijd en het aantal opdrachtgevers bezien, zijn geen grote verschillen waargenomen in het aandeel dat wenst te switchen. Ten opzichte van vorig jaar is het aandeel zzp'ers dat liever weer in loondienst werkzaam wil zijn niet verschoven. Alleen bij ozp'ers lag dit aandeel iets lager (17% nu versus 14% vorig jaar). Figuur 8 Liever werkzaam in loondienst (in procenten) zzp'ers naar sector handel, horeca, reparatie onderwijs en training industrie bouw transport, opslag, communicatie overige dienstverlening zorg en welzijn landbouw ICT overige zakelijke dienstverlening gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 0% 5% 10% 15% 20% 25% Bron: Panteia/EIM, zzp-panel

21 3.2 Kenmerken van de ondernemingen Sector Ondernemers van eenpersoonsbedrijven zijn vooral actief in de sectoren overige dienstverlening, handel, horeca en reparatie en overige zakelijke dienstverlening (zie tabel 1). Zzp'ers zijn vooral actief in de overige dienstverlening, de overige zakelijke dienstverlening en de bouw. De meerderheid van de ozp'ers is actief in de sector handel, horeca en reparatie. Tabel 1 Sector van de onderneming (in procenten) eenpersoonsbedrijven ozp'ers zzp'ers landbouw industrie bouw handel, horeca, reparatie transport, opslag, communicatie ICT overige zakelijke dienstverlening zorg en welzijn onderwijs en training overige dienstverlening totaal Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Rechtsvorm De definitie van zzp'er brengt met zich mee dat de keuze uit de rechtsvorm voor de onderneming beperkt is tot die tussen eenmanszaak of BV. De rechtsvorm van de onderneming is bij 90% van de zzp'ers de eenmanszaak. Ook bij ozp'ers is de eenmanszaak met 81% veruit de meest voorkomende rechtsvorm. 10% van de ondernemingen van de ozp'ers is een BV. Omdat ozp'ers wel een medeondernemer in de onderneming kunnen hebben, treffen we in deze groep ook de vennootschap onder firma (7%) en de maatschap (1%) als rechtspersoon aan. In 90% van gevallen heeft de VOF twee vennoten. De overige VOF's hebben ten hoogste vier vennoten. Bestaansduur van de onderneming Iets minder dan de helft van de bedrijven van ondernemers van eenpersoonsbedrijven bestaat al 10 jaar of meer. Er is niet veel verschil tussen zzp'ers en ozp'ers (zie figuur 9). De bedrijven van ozp'ers zijn wel iets vaker dan bedrijven van zzp'ers nog maar maximaal 5 jaar oud. Veel jonge bedrijven van zzp'ers zijn er in de sectoren zorg en welzijn en ICT. De sectoren landbouw en handel, horeca en reparatie kennen relatief veel oudere bedrijven van zzp'ers. 21

22 Figuur 9 Bestaansduur van de onderneming zzp'ers naar sector zorg en welzijn ICT onderwijs en training overige zakelijke dienstverlening bouw transport, opslag, communicatie industrie overige dienstverlening handel, horeca, reparatie landbouw gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 0% 20% 40% 60% 80% 100% tot en met 5 jaar 6 tot en met 9 jaar 10 jaar of meer Bron: Panteia/EIM, zzp-panel

23 4 Bedrijfsvoering 4.1 Inzet in het bedrijf Uren van de ondernemer Bijna een op de drie ondernemers van eenpersoonsbedrijven besteedt gemiddeld per week meer dan 40 uur in het bedrijf. Bijna een op de drie ondernemers van eenpersoonsbedrijven besteedt gemiddeld per week meer dan 40 uur in het bedrijf (zie figuur 10). Dat is bij ozp'ers vaker het geval dan bij zzp'ers. De bestede uren van de ondernemer betreffen alle tijd die de ondernemer aan het bedrijf besteedt, dus inclusief bijvoorbeeld acquisitie, ontwikkeling of productvernieuwing 1. Figuur 10 Aantal uren dat de ondernemer gemiddeld in het bedrijf besteed zzp'ers naar sector bouw transport, opslag, communicatie handel, horeca, reparatie industrie landbouw ICT overige dienstverlening onderwijs en training zorg en welzijn overige zakelijke dienstverlening gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 0% 20% 40% 60% 80% 100% 15 tot tot tot of meer Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Zzp'ers in de bouw werken zelden minder dan 40 uur gemiddeld per week in het bedrijf. Ook in de industrie maken de zzp'ers vaak lange werkweken. Korte werkweken (van minder dan gemiddeld 25 uur per week) maken met name de zzp'ers in de sector zorg en welzijn. Ook in de sectoren overige dienstverlening en onderwijs en training werken veel zzp'ers gemiddeld minder dan 25 uur per week in het bedrijf. Dienstenaanbieders onder de ondernemers van eenpersoonsbedrijven kunnen alleen de uren die men voor opdrachtgevers/klanten werkt in rekening brengen. Bijna een op de drie dienstenaanbieders (32%) maakt gemiddeld 25 tot 40 declarabele uren per week. Ongeveer een op de vier maakt 40 tot 60 of 15 tot 25 declarabele uren per week (resp. 27% en 23%). 17% van de dienstenaanbieders maakt gemiddeld minder dan 15 1 Conform de definitie ligt de ondergrens van de bestede uren van de ondernemer op 15 uur per week. 23

24 declarabele uren per week en slechts een enkeling (2%) maakt gemiddeld per week 60 of meer declarabele uren. Tabel 2 Gemiddeld aantal (declarabele) uren naar inkomensklasse* Gemiddeld Gemiddeld Aandeel aantal uren per aantal declarabele week besteed declarabele uren van totale Euro per maand in het bedrijf uren per week tijdsbesteding Minder dan ,9 15,5 54% tot ,7 22,7 65% tot ,0 29,2 71% tot ,0 33,6 71% tot ,1 35,7 74% Meer dan ,2 36,8 77% Gemiddelde eenpersoonsbedrijven 42,6 27,8 67% * Voor zelfstandigen die arbeid aanbieden. Hoofdzakelijk zzp'ers en ook een kleine groep ozp'ers. Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Het aandeel declarabele uren op de totale tijdsbesteding stijgt naarmate het inkomen hoger wordt. Bij zelfstandigen die voornamelijk arbeid aanbieden wordt het gegenereerde inkomen in sterke mate bepaald door het aantal declarabele uren. In tabel 2 is weergegeven hoe dit samenhangt. In de lagere inkomensklassen treffen we vaker parttimeondernemers aan. Uit de tabel blijkt eveneens dat de het aandeel declarabele uren op de totale tijdsbesteding stijgt naarmate het inkomen hoger wordt. Gemiddeld is dat circa twee van de drie bestede uren, maar in de hoogste en laagste inkomensklassen wijkt dit circa 10% af. Tabel 3 Ontwikkeling tijdsbesteding 2011 vs (n=1.150) Gemiddelde tijdsbesteding voorjaar 2012 Gemiddelde tijdsbesteding voorjaar tot 25 u/wk 25 tot 40 u/wk 40 tot 60 u/wk 60 u/wk 15 tot 25 53% 40% 7% - u/wk 25 tot 40 10% 51% 38% 1% u/wk 40 tot 60 1% 6% 73% 19% u/wk 60 u/wk - 3% 33% 65% Totaal 11% 24% 48% 17% Bron: Panteia/EIM zzp-panel

25 Zzp'ers zijn in 2012 meer uren gaan besteden in hun bedrijf. Zzp'ers zijn in 2012 meer uren gaan besteden in hun bedrijf. Uit tabel 3 is duidelijk op te maken dat zzp'ers in 2012 vaker aangaven meer uren in het bedrijf te hebben gestoken dan in Ter illustratie: van de zzp'ers die in 2011 nog 25 tot 40 uur per week besteedden in hun bedrijf, geeft nu 38% aan 40 tot 60 uur in hun bedrijf te steken, versus 10% die minder dan 15 uur is gaan werken. Dit beeld is consistent over alle klassen. Inzet van anderen in het bedrijf Zoals verwacht mag worden, voert de overgrote meerderheid van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven (85%) de onderneming alleen (zzp'ers 89%, ozp'ers 67%). Het zijn met name meewerkende gezinsleden waarmee ondernemers de onderneming samen voeren als zij dat niet alleen doen: 13% van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven, 11% van de zzp'ers en 22% van de ozp'ers. Daarnaast voert 8% van de ozp - ers de onderneming samen met een medeondernemer 1. Bij 15% van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven die het bedrijf voeren samen met een meewerkend gezinslid, voert het meewerkende gezinslid naast eventuele ondersteunende activiteiten ook inhoudelijk vakmatig dezelfde activiteiten uit als de ondernemer. Dit is veel vaker het geval in ondernemingen van ozp'ers (33%) dan in ondernemingen van zzp'ers (6%). Zodra de activiteiten van het meewerkende gezinslid ook substantieel (meer dan 15%) aan de omzet bijgedragen hebben, werden zij niet meer als zzp'ers geteld. Uitgedrukt als aandeel van alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven, ozp'ers en zzp'ers gaat het om resp. 2%, 7% en 1%. Personeel De definitie van eenpersoonsbedrijf en zzp'er brengt met zich mee dat deze ondernemers geen personeel in dienst hebben. Het kan echter voorkomen dat de ondernemer na verloop van tijd wel personeel in dienst neemt. 1,6% van de ondernemers die aan de vorige meting van het zzp-panel hebben deelgenomen, heeft bij de eerste meting van 2012 personeel in dienst. Een op de drie personeelsleden heeft een vast dienstverband of uitzicht hierop. Deze voormalige zzp'ers zijn hierdoor uit het panel gestroomd. Ten opzichte van vorig jaar is het aandeel respondenten met (tijdelijk) personeel in dienst wat gedaald (was 2,5%). Ook is het aandeel met uitzicht op een vast dienstverband afgenomen (was ruim de helft). 1 De definitie van zzp er sluit het voeren van het bedrijf met een medeondernemer of een meewerkend gezinslid dat substantieel bijdraagt uit. 25

26 Figuur 11 personeel in dienst* Zzp'ers Momenteel geen personeel in dienst Momenteel wel personeel in dienst 98,4% 1,6%...als tijdelijke kracht...met uitzicht op vaste dienst 66,7% 33,3% * Ongewogen percentages bij deelnemers van de vorige meting. Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Tijd besteed aan opleiding, cursus of scholing 52% van de zzp'ers heeft tijd besteed aan opleiding tegenover 29% van de ozp'ers. Zzp'ers besteden veel vaker dan ozp'ers tijd aan opleiding, cursus of scholing. 52% van de zzp'ers heeft het afgelopen jaar daaraan tijd besteed tegenover 29% van de ozp'ers. Van alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven deed 47% dat. Figuur 12 Aantal dagen besteed aan opleiding, cursus of scholing gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0 dagen 1 t/m 2 dagen 3 t/m 5 dagen 6 t/m 10 dagen Meer dan 10 dagen Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Het aantal dagen dat aan opleiding, cursus of scholing werd besteed, is doorgaans beperkt (figuur 12). Van de zzp'ers besteedde 27% een tot maximaal vijf dagen aan opleiding. Bij de ozp'ers ligt dit aandeel lager (18%). 11% van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven besteedde zes tot tien dagen aan opleiding (zzp'ers 12% en ozp'ers 6%). Hoger opgeleide zzp'ers investeren ook vaker in zichzelf dan middelbaar of lager opgeleide zzp'ers (8 versus 4 dagen gemiddeld). Een dergelijk verschil is niet waargenomen onder de ozp'ers. Zzp'ers tot 35 jaar hebben het afge- 26

27 lopen jaar gemiddeld veel meer dagen aan opleiding besteed dan oudere zzp'ers (11 versus 5 à 6 dagen gemiddeld). Bij ozp'ers is dit leeftijdseffect amper waargenomen. Ten opzichte van 2011 zijn er geen grote verschuivingen waargenomen. 4.2 Prijs en tarief Niveau van de prijs of het tarief Volgens ruim de helft van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven is de prijs of het tarief dat men de klanten in rekening brengt vergelijkbaar met het marktgemiddelde (figuur 13). Er is wat dit betreft geen verschil tussen zzp'ers en ozp'ers. Onder zzp'ers komt het iets vaker voor dat men een prijs of tarief in rekening brengt boven het marktgemiddelde. Ozp'ers brengen vaker dan zzp'ers de klanten een prijs of tarief in rekening lager dan het marktgemiddelde. Figuur 13 Tariefstelling gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 40% 30% 20% 10% 10% 20% 30% 40% lager dan het marktgemiddelde boven het marktgemiddelde aan de bovenkant van de markt Bron: Panteia/EIM, zzp-panel De prijs of het tarief is bij de meeste ondernemers vergelijkbaar met Zzp'ers brengen vaker dan ozp'ers een hogere prijs/tarief in rekening De prijs die of het tarief dat de ondernemers in 2012 de klanten in rekening brengen is bij de meeste ondernemers vergelijkbaar met (figuur 14). Zzp'ers brengen in 2012 ten opzichte van 2011 vaker dan ozp'ers een hogere of veel hogere (d.w.z. meer dan 10% hoger) prijs of tarief in rekening. Ozp'ers brengen in 2012 vergeleken met 2011 juist vaker een lagere of veel lagere (d.w.z. meer dan 10% lager) prijs of tarief in rekening. 1 De vraag naar de vergelijking van het niveau van de prijs of het tarief is uitsluitend gesteld aan ondernemers waarvan de onderneming in 2011 ook bestond. 27

28 Figuur 14 Tariefontwikkeling gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 25% 20% 15% 10% 5% 5% 10% 15% 20% 25% (veel) lager (veel) hoger Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Facturering per uur of vooraf afgesproken prijzen Dienstenaanbieders onder zowel de zzp'ers als ozp'ers kunnen de werkzaamheden per uur factureren of met de klant vooraf een prijs afspreken. Werken met vooraf afgesproken prijzen wordt vaker gedaan dan per uur factureren (zie figuur 15). 58% van de dienstenaanbiedende ondernemers hanteert meestal vooraf afgesproken prijzen (zzp'ers 58% en ozp'ers 73%). Figuur 15 Facturering (door dienstenaanbieders) zzp'ers naar sector ICT overige zakelijke dienstverlening zorg en welzijn bouw landbouw onderwijs en training industrie overige dienstverlening handel, horeca, reparatie transport, opslag, communicatie gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 0% 20% 40% 60% 80% 100% factureert het meest per uur hanteert het meest vooraf afgesproken prijzen Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Vooral zzp'ers in de sector transport, opslag, communicatie, de sector handel, horeca, reparatie en de overige dienstverlening hanteren meestal vooraf afgesproken prijzen (zie figuur 15). Zzp'ers in de sectoren ICT, overige zakelijke dienstverlening en zorg en welzijn sturen de klant vaak een urenfactuur. 28

29 4.3 Omzet en opdrachtgevers/klanten Omzet in 2011 Ruim de helft realiseerde in 2011 een omzet tot euro en 33% een omzet tot euro. Ruim de helft van de eenpersoonsbedrijven realiseerde in 2011 een omzet van minder dan euro 1 (zie figuur 16A). Ongeveer een op de drie ondernemers realiseert een omzet tot euro. Over het algemeen realiseren ozp'ers vaak een hogere omzet dan zzp'ers. Figuur 16 Hoogte van de omzet in 2011 (in euro's) A) omzet eenpersoonsbedrijven tot tot tot tot tot meer dan % 5% 10% 15% 20% 25% 30% B) omzet zzp'ers versus ozp'ers tot tot tot tot tot meer dan % 5% 10% 15% 20% 25% 30% zzp'ers ozp'ers Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Omzetrealisatie is vergelijkbaar met Met name in de sectoren zorg en welzijn en onderwijs en training realiseerden veel zzp'ers in 2011 een omzet van minder dan euro. Dit zijn sectoren waar de tijdsbesteding in het bedrijf relatief minder is. Beduidend meer omzet maakten bedrijven van zzp'ers in de bouw. In deze sector bedroeg de omzet in 2011 van ruim meer dan de helft van de bedrijven meer dan euro. In de sectoren ICT, overige zakelijke dienstverlening en industrie kwam ongeveer de helft van de bedrijven tot een omzet van deze omvang. Dit beeld wijkt niet af van de omzetrealisatie in De vraag naar de hoogte van de omzet in 2011 is alleen gesteld aan ondernemers die het bedrijf voor 2011 hebben opgericht. 29

30 Aantal opdrachtgevers/klanten Ruim 60% heeft meer dan tien opdrachtgevers/klanten. Een grote meerderheid van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven heeft meer dan tien opdrachtgevers/klanten (zie figuur 17). Dat is bij ozp'ers vaker het geval dan bij zzp'ers. Oorzaak hiervan is dat veel ozp - ers actief zijn in de sector handel, horeca en reparatie. Ook zzp'ers die actief zijn in deze sector hebben heel vaak meer dan tien opdrachtgevers/klanten. Zzp'ers in de landbouw hebben relatief vaak slechts een of twee opdrachtgever(s)/klant(en). Dat komt ook vrij veel voor in de sectoren transport, opslag, communicatie, ICT en overige zakelijke dienstverlening. In deze drie sectoren komt het minder vaak voor dat de zzp'er meer dan tien opdrachtgevers/klanten heeft. Middelbaar of lager opgeleide zzp'ers hebben vaker tien of meer opdrachtgevers/klanten per jaar. Hoger opgeleide zzp'ers hebben iets vaker dan gemiddeld te maken met drie tot en met vijf opdrachtgevers/klanten per jaar. Ten opzichte van 2011 zijn de verschuivingen in het aantal opdrachtgevers zeer beperkt. Figuur 17 Aantal opdrachtgevers/klanten in 2011* zzp'ers naar sector landbouw transport, opslag, communicatie ICT overige zakelijke dienstverlening overige dienstverlening industrie zorg en welzijn bouw handel, horeca, reparatie onderwijs en training gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 0% 20% 40% 60% 80% 100% 1 of 2 3 t/m 10 meer dan 10 * Selectie op zzp'ers die voor 2011 zijn gestart en voornamelijk diensten aanbieden. Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Aard van de opdrachtgevers/klanten Ongeveer de helft van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven heeft overwegend bedrijven/organisaties als opdrachtgevers/klanten (zie figuur 18). Bij ozp'ers is dat minder vaak het geval dan bij zzp'ers. Ozp - ers hebben vaker dan zzp'ers overwegend particulieren als opdrachtgevers/klanten. Dit hangt samen met het grote aandeel ozp'ers dat actief is in de sector handel, horeca en reparatie. Zzp'ers met overwegend particuliere opdrachtgevers/klanten treffen we vooral aan in de sector zorg en welzijn. De sectoren ICT, overige zakelijke dienstverlening en transport, opslag, communicatie worden gekenmerkt, doordat een grote meerderheid van de zzp'ers overwegend zakelijke opdrachtgevers/klanten heeft. Hoger opgeleide zzp'ers zijn vaker actief op zakelijke markt (65%) dan op de particuliere markt (25%). 30

31 Voor middelbaar en lager opgeleide zzp'ers en ook voor ozp'ers op alle opleidingsniveaus is deze verhouding ongeveer gelijk. Figuur 18 Aard van de opdrachtgevers/klanten zzp'ers naar sector zorg en welzijn overige dienstverlening onderwijs en training handel, horeca, reparatie bouw industrie landbouw transport, opslag, communicatie ICT overige zakelijke dienstverlening gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 0% 20% 40% 60% 80% 100% overwegend particulieren overwegend bedrijven/organisaties evenveel particulieren als bedrijven/organisaties Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Wanneer de opdrachtgevers/klanten voornamelijk bedrijven/organisaties zijn, dan zijn die opdrachtgevers voor het overgrote deel van die ondernemers voornamelijk afkomstig uit het bedrijfsleven en niet van de overheid. Dit is het geval bij 80% van de desbetreffende ondernemers van eenpersoonsbedrijven, voor 80% van de zzp'ers en voor 84% van de ozp'ers. Bij zzp'ers komt het vaker voor dat de opdrachtgevers/klanten dan voornamelijk afkomstig zijn van de overheid (11% tegenover 5% bij de ozp'ers). Omzetaandeel van de belangrijkste opdrachtgever Gemiddeld realiseren zzp'ers 33% van hun omzet bij hun belangrijkste opdrachtgever. Dit is iets toegenomen ten opzichte van Gemiddeld realiseren zzp'ers 33% van hun omzet bij hun belangrijkste opdrachtgever. Bij een op de drie ondernemers van eenpersoonsbedrijven (34%) was de helft of meer van de omzet in 2011 afkomstig van de belangrijkste opdrachtgever. Dit was vaker het geval bij zzp'ers (36%) dan bij ozp'ers (26%). Binnen de groep zzp'ers is dit vaak aan de orde bij zzp'ers in de sectoren landbouw (52%), ICT (51%) en transport, opslag, communicatie (50%) en weinig bij zzp'ers in de sectoren handel, horeca, reparatie (22%) en zorg en welzijn (23%). Ten opzichte van 2011 is het gemiddelde omzetaandeel bij de belangrijkste opdrachtgever iets toegenomen. Voor zzp'ers was dit vorig jaar nog gemiddeld 29%. 31

32

33 5 Inkomen 5.1 Huidig inkomen Inkomen uit het bedrijf Bijna 1 op 3 heeft een gemiddeld netto maandinkomen van minder dan euro. 1 op 5 verdient meer dan euro per maand Het gemiddelde nettomaandinkomen van ondernemers van eenpersoonsbedrijven loopt zeer uiteen. Terwijl 29% minder dan als gemiddeld maandinkomen heeft, heeft 21% meer dan als gemiddeld maandinkomen (zie figuur 19). 6% van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven heeft gemiddeld per maand een netto-inkomen van meer dan euro. Dit is vaker het geval bij zzp'ers dan bij ozp'ers. Ozp'ers hebben vaker dan zzp'ers een laag inkomen en minder vaak een hoog inkomen. Figuur 19 Nettomaandinkomen uit het bedrijf zzp'ers naar sector handel, horeca, reparatie overige dienstverlening onderwijs en training zorg en welzijn industrie transport, opslag, communicatie landbouw overige zakelijke dienstverlening ICT bouw gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 0% 20% 40% 60% 80% 100% minder dan tot tot tot meer dan Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Zzp'ers in de sectoren ICT en overige zakelijke dienstverlening hebben vaker dan de gemiddelde zzp'er een hoog inkomen. Het zijn vooral de zzp'ers in de sectoren overige dienstverlening en industrie die vaker dan gemiddeld een laag inkomen hebben. De bouw valt daarentegen op, doordat bijna de helft van de zzp'ers in deze sector een netto-inkomen heeft van gemiddeld tot euro per maand. Het inkomensbeeld van zzp'ers is stabiel ten opzichte van

34 Parallelinkomen 70% van de ondernemers zonder personeel heeft naast het inkomen uit de onderneming geen andere inkomstenbron. De meeste ondernemers van eenpersoonsbedrijven hebben naast het inkomen uit de onderneming geen andere inkomstenbron. Bij ozp'ers is dat vergeleken met zzp'ers iets vaker wel het geval (zie figuur 20). Ozp'ers hebben vaker dan zzp'ers een baan/dienstbetrekking als andere inkomstenbron. Een aanvullende uitkering komt onder beide groepen ondernemers even vaak voor. Figuur 20 Andere inkomstenbronnen naast het inkomen uit de onderneming zzp'ers naar sector bouw industrie ICT overige zakelijke dienstverlening onderwijs en training zorg en welzijn overige dienstverlening transport, opslag, communicatie landbouw handel, horeca, reparatie gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% geen parallelinkomen aanvullende uitkering baan/dienstbetrekking anders * Meerdere antwoorden mogelijk (percentage kan boven 100% uitkomen). Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Als het inkomensniveau toeneemt, daalt het aandeel ondernemers met parallelinkomen. Bij alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven vormt het inkomen uit de onderneming ruim 85% van het persoonlijk inkomen en bijna 60% van het gezinsinkomen (figuur 21). Dezelfde verhoudingen zijn terug te vinden onder de groep zzp'ers. Bij de overige ondernemingen zonder personeel is iets vaker sprake van parallelinkomen (80% is afkomstig uit de onderneming). Vooral in de bouw en in iets mindere mate ook in de landbouw zijn zzp'ers (en hun gezin) afhankelijker van het inkomen uit de onderneming. In de zorg en welzijn en in de overige dienstverlening komt het relatief vaker voor dat gezinsinkomen wordt ingebracht door overige leden van het huishouden. Naarmate het inkomensniveau toeneemt, neemt ook het aandeel ondernemers met parallelinkomen af. Bij een op de twee ondernemers die netto gemiddeld minder dan per maand verdienen met het bedrijf is sprake van parallelinkomen. Vanaf netto per maand is dat nog een kwart. Van de ondernemers zonder parallelinkomen vormt voor een op de drie het ondernemersinkomen meteen ook het volledige gezinsinkomen. Deze zelfstandigen zijn voor hun levensonderhoud volledig afhankelijk van het inkomen dat zij uit hun bedrijf genereren. 34

35 Figuur 21 Aandeel inkomen uit de onderneming in het persoonlijk en gezinsinkomen zzp'ers naar sector bouw industrie zorg en welzijn landbouw overige zakelijke dienstverlening overige dienstverlening ICT onderwijs en training transport, opslag, communicatie handel, horeca, reparatie gemiddelde zzp'ers gemiddelde ozp'ers gemiddelde eenpersoonsbedrijven 0% 20% 40% 60% 80% 100% % van persoonlijk inkomen % van gezinsinkomen Bron: Panteia/EIM, zzp-panel Bij 7% van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven (zzp'ers 7% en ozp'ers 10%) is het aandeel van het inkomen uit de onderneming 20% of minder van het persoonlijk inkomen van de ondernemer. Bij 10% van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven (zzp'ers 10% en ozp'ers 13%) komt het aandeel op 21 t/m 50%. Bij driekwart van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven (76%; zzp'ers 77% en ozp'ers 70%) maakt het inkomen uit de onderneming 91 t/m 100% uit van het persoonlijk inkomen van de ondernemer. 5.2 Inkomensrisico Terugvalopties Bijna de helft kan niet meer in het levensonderhoud voorzien als het inkomen uit de onderneming geheel zou wegvallen Als het inkomen uit de onderneming geheel zou wegvallen, heeft het huishouden van bijna de helft van de ondernemers van eenpersoonsbedrijven niet voldoende inkomsten over om in het levensonderhoud te kunnen voorzien, omdat eventuele andere inkomsten daarvoor ontoereikend zijn. Er is wat dit betreft geen verschil tussen zzp'ers en ozp'ers (zie figuur 22). 35

Opleiding en scholing van zzp'ers

Opleiding en scholing van zzp'ers Opleiding en scholing van zzp'ers Resultaten zzp-panel meting I van 2013 ISBN : 978-90-371-1090-6 Rapportnummer : A201355 Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap

Nadere informatie

De stand van Mediation in Nederland

De stand van Mediation in Nederland De stand van Mediation in Nederland drs. R.J.M. Vogels Zoetermeer, 17 november 2011 In opdracht van het Nederlands Mediation Instituut (NMI). De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Stratus.

Nadere informatie

MKB-index april 2017

MKB-index april 2017 MKB-index april 2017 Zoetermeer, 4 mei 2017 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2011. Dienst inburgeren Universiteit van Amsterdam, INTT

Tevredenheidsonderzoek 2011. Dienst inburgeren Universiteit van Amsterdam, INTT Tevredenheidsonderzoek 2011 Dienst inburgeren Universiteit van Amsterdam, INTT Zoetermeer, zaterdag 4 februari 2012 In opdracht van Universiteit van Amsterdam, INTT De verantwoordelijkheid voor de inhoud

Nadere informatie

BNA Conjunctuurmeting

BNA Conjunctuurmeting BNA Conjunctuurmeting September 2011 Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Jollemanhof 14 Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 F 020 555 36

Nadere informatie

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Fryslân

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Fryslân Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning

Nadere informatie

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Zeeland

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Zeeland Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning

Nadere informatie

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Gelderland

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Gelderland Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning

Nadere informatie

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Drenthe

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Drenthe Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning

Nadere informatie

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Zuid-Holland

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Zuid-Holland Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning

Nadere informatie

Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid 1998-2012

Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid 1998-2012 Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid 1998-2012 drs. K.L. Bangma drs. A. Bruins drs. D. Snel drs. N. Timmermans Zoetermeer, 5 juli 2013 Rapportnummer : A201337 Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2011. Dienst inburgeren Studiecentrum Talen Eindhoven bv

Tevredenheidsonderzoek 2011. Dienst inburgeren Studiecentrum Talen Eindhoven bv Tevredenheidsonderzoek 2011 Dienst inburgeren Studiecentrum Talen Eindhoven bv Zoetermeer, zaterdag 4 februari 2012 In opdracht van Studiecentrum Talen Eindhoven bv De verantwoordelijkheid voor de inhoud

Nadere informatie

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Limburg

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Limburg Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning

Nadere informatie

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Flevoland

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Flevoland Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2014 / Accessio Inburgering

Tevredenheidsonderzoek 2014 / Accessio Inburgering Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 Accessio Inburgering Zoetermeer, woensdag 5 augustus 2015 In opdracht van Accessio Inburgering De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik

Nadere informatie

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Noord-Holland

Personeelsmonitor Provincies. Benchmarkrapport Provincie Noord-Holland Personeelsmonitor Provincies Benchmarkrapport Zoetermeer, oktober 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren Hogeschool Inholland Amsterdam/Diemen

Tevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren Hogeschool Inholland Amsterdam/Diemen Tevredenheidsonderzoek 2011 Dienst inburgeren Hogeschool Inholland Amsterdam/Diemen Zoetermeer, zaterdag 4 februari 2012 In opdracht van Hogeschool Inholland Amsterdam/Diemen De verantwoordelijkheid voor

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2012. Jobcoach organisatie Trace Daelzicht

Tevredenheidsonderzoek 2012. Jobcoach organisatie Trace Daelzicht Tevredenheidsonderzoek 2012 Jobcoach organisatie Trace Daelzicht Zoetermeer, maandag 4 februari 2013 In opdracht van Jobcoach organisatie Trace Daelzicht De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij

Nadere informatie

Arbeidsmarktpositie van zzp'ers

Arbeidsmarktpositie van zzp'ers Arbeidsmarktpositie van zzp'ers Zzp-panel: resultaten eerste meting 2014 ISBN : 978-90-371-2141-4 Rapportnummer : A201435 Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap

Nadere informatie

De oudere starter in Nederland Quick Service

De oudere starter in Nederland Quick Service De oudere starter in Nederland Quick Service Heleen Stigter Zoetermeer, januari 2003 Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, dat wordt gefinancierd door het Ministerie

Nadere informatie

Kunnen MKB-ondernemers de weg nog vinden? Veranderingen in de sociale zekerheid

Kunnen MKB-ondernemers de weg nog vinden? Veranderingen in de sociale zekerheid Kunnen MKB-ondernemers de weg nog vinden? Veranderingen in de sociale zekerheid Peter Brouwer Zoetermeer, april 2003 Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, dat

Nadere informatie

De Watersector Exportindex (WEX)

De Watersector Exportindex (WEX) De Watersector Exportindex (WEX) Prognose 2005 drs. P. Gibcus drs. W.H.J. Verhoeven Zoetermeer, februari 2006 Dit onderzoek is gefinancierd door het programma Partners voor Water. De verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Fox AOB

Tevredenheidsonderzoek Fox AOB Tevredenheidsonderzoek 2015 Fox AOB Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van Fox AOB De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting

Nadere informatie

Bouwers en hun gemeente

Bouwers en hun gemeente Bouwers en hun gemeente E e n pe iling in de aanloop naar de Gemeenteraadsverkiezinge n 2014 1 2 Bouwers en hun gemeente E e n pe iling in de aanloop naar de Gemeenteraadsverkiezinge n 2014 drs. Pim van

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2014 / De Nieuwe Werkgever

Tevredenheidsonderzoek 2014 / De Nieuwe Werkgever Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 De Nieuwe Werkgever Zoetermeer, dinsdag 4 augustus 2015 In opdracht van De Nieuwe Werkgever De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Hogeschool van Amsterdam

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Hogeschool van Amsterdam Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Hogeschool van Amsterdam Zoetermeer, woensdag 9 november 2016 In opdracht van Hogeschool van Amsterdam De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek. ROC Drenthe College meetperiode: 1 januari 2018 tot en met 31 december 2018 Definitief rapport

Tevredenheidsonderzoek. ROC Drenthe College meetperiode: 1 januari 2018 tot en met 31 december 2018 Definitief rapport Tevredenheidsonderzoek ROC Drenthe College meetperiode: 1 januari 2018 tot en met 31 december 2018 Definitief rapport In opdracht van ROC Drenthe College Zoetermeer, donderdag 22 maart 2018 De verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Aanscherpingen glijdende schaal. Geschatte resultaten van recente en voorgenomen aanscherpingen. Samenvatting

Aanscherpingen glijdende schaal. Geschatte resultaten van recente en voorgenomen aanscherpingen. Samenvatting Aanscherpingen glijdende schaal Geschatte resultaten van recente en voorgenomen aanscherpingen Samenvatting WODC, Ministerie van Veiligheid en Justitie 2014 Drs. Zosja Berdowski; Ir. Alexandra Vennekens

Nadere informatie

De Watersector Exportindex (WEX)

De Watersector Exportindex (WEX) De Watersector Exportindex (WEX) prognose 2006 drs. P. Gibcus drs. W.H.J. Verhoeven Zoetermeer, februari 2007 Dit onderzoek is gefinancierd door het programma Partners voor Water. De verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015. Regionaal Autisme Centrum onderdeel Autismewerk.nl

Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015. Regionaal Autisme Centrum onderdeel Autismewerk.nl Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 Regionaal Autisme Centrum onderdeel Autismewerk.nl Zoetermeer, vrijdag 13 november 2015 In opdracht van Regionaal Autisme Centrum onderdeel Autismewerk.nl De verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek De Opstap, Leerwerktraject van De Kapstok

Tevredenheidsonderzoek De Opstap, Leerwerktraject van De Kapstok Tevredenheidsonderzoek 2014-2015 De Opstap, Leerwerktraject van De Kapstok Zoetermeer, maandag 3 augustus 2015 In opdracht van De Opstap, Leerwerktraject van De Kapstok De verantwoordelijkheid voor de

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Heliomare

Tevredenheidsonderzoek Heliomare Tevredenheidsonderzoek Heliomare Naar Werk Meetjaar 2017/2018 Zoetermeer, 4-5-2018 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2014 / Fontys Hogescholen - Talencentrum

Tevredenheidsonderzoek 2014 / Fontys Hogescholen - Talencentrum Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 Fontys Hogescholen - Talencentrum Zoetermeer, dinsdag 4 augustus 2015 In opdracht van Fontys Hogescholen - Talencentrum De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Wajong Talenten B.V.

Tevredenheidsonderzoek Wajong Talenten B.V. Tevredenheidsonderzoek 2015 Wajong Talenten B.V. Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van Wajong Talenten B.V. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers

Nadere informatie

Zoetermeer, 28 februari 2018

Zoetermeer, 28 februari 2018 Cliëntenaudit BWRI Zoetermeer, 28 februari 2018 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015. AM Werk Reïntegratie BV

Tevredenheidsonderzoek 2015. AM Werk Reïntegratie BV Tevredenheidsonderzoek 2015 AM Werk Reïntegratie BV Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van AM Werk Reïntegratie BV De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2012 / A&P Partners

Tevredenheidsonderzoek 2012 / A&P Partners Tevredenheidsonderzoek 2012 / 2013 A&P Partners Zoetermeer, zaterdag 3 augustus 2013 In opdracht van A&P Partners De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek ROC De Leijgraaf

Tevredenheidsonderzoek ROC De Leijgraaf Tevredenheidsonderzoek 2015 ROC De Leijgraaf Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van ROC De Leijgraaf De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Jobcoach Company

Tevredenheidsonderzoek Jobcoach Company Tevredenheidsonderzoek 2014 Jobcoach Company Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van Jobcoach Company De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of

Nadere informatie

Cliëntenaudit Bureau ABC

Cliëntenaudit Bureau ABC Cliëntenaudit Bureau ABC 2014 Zoetermeer 17 april 2015 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties

Nadere informatie

Ergernissen van ondernemers in het MKB Minirapportage

Ergernissen van ondernemers in het MKB Minirapportage Ergernissen van ondernemers in het MKB Minirapportage drs. C.M. Wiggers Zoetermeer, augustus 2003 Nummer: M200304 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten

Nadere informatie

Kostenontwikkeling binnenvaart 2015 en raming 2016

Kostenontwikkeling binnenvaart 2015 en raming 2016 Kostenontwikkeling binnenvaart 2015 en raming 2016 Uitgave januari 2016 Rapport uitgebracht aan: Centraal Bureau voor de Rijn- en Binnenvaart W. van der Geest C11540/2016/0188 Zoetermeer, 29 januari 2016

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2010 / Olympia uitzendbureau

Tevredenheidsonderzoek 2010 / Olympia uitzendbureau Tevredenheidsonderzoek 2010 / 2011 Olympia uitzendbureau Zoetermeer, donderdag 4 augustus 2011 In opdracht van Olympia uitzendbureau De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik

Nadere informatie

Conjunctuurpeiling BNA Voorjaar 2015

Conjunctuurpeiling BNA Voorjaar 2015 Conjunctuurpeiling BNA Voorjaar René Vogels Zoetermeer, 10 april De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen,

Nadere informatie

Inkomenspositie van startende ondernemers

Inkomenspositie van startende ondernemers M201112 Inkomenspositie van startende ondernemers drs. A. Bruins Zoetermeer, juli 2011 Inkomenspositie van startende ondernemers Enkele jaren na de start met een bedrijf is slechts een kwart van de ondernemers

Nadere informatie

Uitgevoerd in opdracht van. Rapportage beoordelen en incidenteel belonen 2013 Provincies

Uitgevoerd in opdracht van. Rapportage beoordelen en incidenteel belonen 2013 Provincies Uitgevoerd in opdracht van Rapportage beoordelen en incidenteel belonen 2013 Provincies Zoetermeer, 17 september 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Twintaal Trainingen

Tevredenheidsonderzoek Twintaal Trainingen Tevredenheidsonderzoek 2015 Twintaal Trainingen Zoetermeer, woensdag 17 februari 2016 In opdracht van Twintaal Trainingen De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers

Nadere informatie

Starters zien door de wolken toch de zon

Starters zien door de wolken toch de zon M201206 Starters zien door de wolken toch de zon drs. A. Bruins Zoetermeer, mei 2012 Starters zien door de wolken toch de zon Enkele jaren nadat zij met een bedrijf zijn begonnen, en met enkele jaren financieel-economische

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015 ROC A12

Tevredenheidsonderzoek 2015 ROC A12 Tevredenheidsonderzoek 2015 ROC A12 Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van ROC A12 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Nieuwland Opleidingen B.V.

Tevredenheidsonderzoek Nieuwland Opleidingen B.V. Tevredenheidsonderzoek 2015 Nieuwland Opleidingen B.V. Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van Nieuwland Opleidingen B.V. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik

Nadere informatie

Effecten BTW-verandering op het. gedrag van consumenten in de. Schilders- en stukadoorsbranche. drs. K.L. Bangma drs. D. Snel

Effecten BTW-verandering op het. gedrag van consumenten in de. Schilders- en stukadoorsbranche. drs. K.L. Bangma drs. D. Snel Effecten BTW-verandering op het gedrag van consumenten in de Schilders- en stukadoorsbranche drs. K.L. Bangma drs. D. Snel Zoetermeer, 23 maart 2012 Dit onderzoek is gefinancierd door CNV Vakmensen, FNV

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 BABEL

Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 BABEL Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 BABEL Zoetermeer, donderdag 4 augustus 2016 In opdracht van BABEL De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als

Nadere informatie

Brancheonderzoek BNA. Conjunctuurpeiling voorjaar Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten

Brancheonderzoek BNA. Conjunctuurpeiling voorjaar Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Brancheonderzoek BNA Conjunctuurpeiling voorjaar 2012 Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Jollemanhof 14 Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36

Nadere informatie

Van goede naar betere dienstverlening. Tevredenheids- en behoefteonderzoek voor het Vervangingsfonds en Participatiefonds

Van goede naar betere dienstverlening. Tevredenheids- en behoefteonderzoek voor het Vervangingsfonds en Participatiefonds Van goede naar betere dienstverlening Tevredenheids- en behoefteonderzoek voor het Vervangingsfonds en Participatiefonds Inge van den Ende, Mandy Goes en Roxanne de Vreede Zoetermeer, 26 april 2018 De

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / TAMA TalentCentrum

Tevredenheidsonderzoek 2015 / TAMA TalentCentrum Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 TAMA TalentCentrum Zoetermeer, donderdag 4 augustus 2016 In opdracht van TAMA TalentCentrum De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van

Nadere informatie

Kengetallen ondernemerschap

Kengetallen ondernemerschap Kengetallen ondernemerschap Tabellenboek drs. N.G.L. Timmermans R. in 't Hout K. Bakker drs. W. H.J. Verhoeven Zoetermeer, 14 augustus 2009 Dit onderzoek is gefinancierd door het Ministerie van Economische

Nadere informatie

Stemming onder ondernemers in het MKB

Stemming onder ondernemers in het MKB Stemming onder ondernemers in het MKB ISBN : 978-90-371-1130-9 Rapportnummer : A201424 Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap (www.ondernemerschap.nl) Panteia

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015. Stap.nu Reïntegratie & Counseling

Tevredenheidsonderzoek 2015. Stap.nu Reïntegratie & Counseling Tevredenheidsonderzoek 2015 Stap.nu Reïntegratie & Counseling Zoetermeer, zaterdag 27 februari 2016 In opdracht van Stap.nu Reïntegratie & Counseling De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia.

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren Landstede

Tevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren Landstede Tevredenheidsonderzoek 2011 Dienst inburgeren Landstede Zoetermeer, zaterdag 4 februari 2012 In opdracht van Landstede De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers

Nadere informatie

Conjunctuurpeiling BNA. Voorjaar René Vogels

Conjunctuurpeiling BNA. Voorjaar René Vogels Conjunctuurpeiling BNA Voorjaar 2014 René Vogels Zoetermeer, 22 april 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek totaal inburgering bv

Tevredenheidsonderzoek totaal inburgering bv Tevredenheidsonderzoek 2015 totaal inburgering bv Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van totaal inburgering bv De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2014 / Stichting VluchtelingenWerk Zuidwest Nederland

Tevredenheidsonderzoek 2014 / Stichting VluchtelingenWerk Zuidwest Nederland Tevredenheidsonderzoek 2014 / 2015 Stichting VluchtelingenWerk Zuidwest Nederland Zoetermeer, donderdag 13 augustus 2015 In opdracht van Stichting VluchtelingenWerk Zuidwest Nederland De verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Fontys Hogescholen - Talencentrum

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Fontys Hogescholen - Talencentrum Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Fontys Hogescholen - Talencentrum Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van Fontys Hogescholen - Talencentrum De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Heliomare

Tevredenheidsonderzoek Heliomare Tevredenheidsonderzoek Heliomare Werkfit maken Meetjaar 207/208 Zoetermeer, 4-5-208 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek ROC Kop van Noord-Holland bedrijfsopleidingen

Tevredenheidsonderzoek ROC Kop van Noord-Holland bedrijfsopleidingen Tevredenheidsonderzoek 2013 ROC Kop van Noord-Holland bedrijfsopleidingen Zoetermeer, dinsdag 4 februari 2014 In opdracht van ROC Kop van Noord-Holland bedrijfsopleidingen De verantwoordelijkheid voor

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Piblw-Reïntegratie BV.

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Piblw-Reïntegratie BV. Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Piblw-Reïntegratie BV. Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van Piblw-Reïntegratie BV. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek ROC Alfa-college, unit Educatie

Tevredenheidsonderzoek ROC Alfa-college, unit Educatie Tevredenheidsonderzoek 2014 ROC Alfa-college, unit Educatie Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van ROC Alfa-college, unit Educatie De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia.

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Friesland College, FC-Extra,School voor Volwasseneneducatie

Tevredenheidsonderzoek Friesland College, FC-Extra,School voor Volwasseneneducatie Tevredenheidsonderzoek 2014 Friesland College, FC-Extra,School voor Volwasseneneducatie Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van Friesland College, FC-Extra,School voor Volwasseneneducatie

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Pappenheim Re-integratie en Outplacement

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Pappenheim Re-integratie en Outplacement Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Pappenheim Re-integratie en Outplacement Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van Pappenheim Re-integratie en Outplacement De verantwoordelijkheid voor de inhoud

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren ROC Mondriaan

Tevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren ROC Mondriaan Tevredenheidsonderzoek 2010 Dienst inburgeren ROC Mondriaan Zoetermeer, vrijdag 4 februari 2011 In opdracht van ROC Mondriaan De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015. Rijn IJssel, Educatie & Integratie

Tevredenheidsonderzoek 2015. Rijn IJssel, Educatie & Integratie Tevredenheidsonderzoek 2015 Rijn IJssel, Educatie & Integratie Zoetermeer, zaterdag 27 februari 2016 In opdracht van Rijn IJssel, Educatie & Integratie De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren ROC Midden Nederland Participatieopleidingen

Tevredenheidsonderzoek Dienst inburgeren ROC Midden Nederland Participatieopleidingen Tevredenheidsonderzoek 2010 Dienst inburgeren ROC Midden Nederland Participatieopleidingen Zoetermeer, vrijdag 4 februari 2011 In opdracht van ROC Midden Nederland Participatieopleidingen De verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2014. STE Languages

Tevredenheidsonderzoek 2014. STE Languages Tevredenheidsonderzoek 2014 STE Languages Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van STE Languages De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Solvid Ondernemen BV

Tevredenheidsonderzoek Solvid Ondernemen BV Tevredenheidsonderzoek 2014 Solvid Ondernemen BV Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van Solvid Ondernemen BV De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers

Nadere informatie

Hoe ondernemend zijn zzp'ers?

Hoe ondernemend zijn zzp'ers? Hoe ondernemend zijn zzp'ers? Resultaten zzp-panel meting II van 2011 drs. Nardo de Vries Werner Liebregts MSc drs. Paul Vroonhof Zoetermeer, mei 2012 ISBN: 978-90-371-1037-1 Bestelnummer: A201204 Prijs:

Nadere informatie

Belasting over de winst verdeeld naar sector en grootteklasse

Belasting over de winst verdeeld naar sector en grootteklasse Belasting over de winst verdeeld naar sector en grootteklasse Minirapportage ir. C.C. van de Graaff drs. W.H.J. Verhoeven drs. P. Vroonhof K. Bakker Zoetermeer, 18 september 2002 Dit onderzoek is uitgevoerd

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Lest Best

Tevredenheidsonderzoek Lest Best Tevredenheidsonderzoek 2014-2015 Lest Best Zoetermeer, maandag 3 augustus 2015 In opdracht van Lest Best De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Wajong Talenten B.V.

Tevredenheidsonderzoek Wajong Talenten B.V. Tevredenheidsonderzoek 2014 Wajong Talenten B.V. Zoetermeer, zondag 3 mei 2015 In opdracht van Wajong Talenten B.V. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Profunda Loopbaancoaching

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Profunda Loopbaancoaching Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Profunda Loopbaancoaching Zoetermeer, donderdag 4 augustus 2016 In opdracht van Profunda Loopbaancoaching De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Replooy re-integratie & coaching vof

Tevredenheidsonderzoek Replooy re-integratie & coaching vof Tevredenheidsonderzoek 2013-2014 Replooy re-integratie & coaching vof Zoetermeer, zondag 3 augustus 2014 In opdracht van Replooy re-integratie & coaching vof De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Voorzet Arbeid B.V.

Tevredenheidsonderzoek Voorzet Arbeid B.V. Tevredenheidsonderzoek 2015 Voorzet Arbeid B.V. Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van Voorzet Arbeid B.V. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers

Nadere informatie

Benchmark klanten Qredits

Benchmark klanten Qredits Benchmark klanten Qredits Lia Smit Zoetermeer, maart 2013 Rapportnummer: A201308 Dit onderzoek is mede gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap (www.ondernemerschap.nl). Voor alle

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek. Succes2gether.B.V meetperiode: 1 april 2018 tot en met 31 maart 2019 Definitief rapport

Tevredenheidsonderzoek. Succes2gether.B.V meetperiode: 1 april 2018 tot en met 31 maart 2019 Definitief rapport Tevredenheidsonderzoek Succes2getherBV meetperiode: 1 april 2018 tot en met 31 maart 2019 Definitief rapport In opdracht van Succes2getherBV Zoetermeer, maandag 20 mei 2019 De verantwoordelijkheid voor

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2013-2014. Stichting ActiefTalent

Tevredenheidsonderzoek 2013-2014. Stichting ActiefTalent Tevredenheidsonderzoek 2013-2014 Stichting ActiefTalent Zoetermeer, donderdag 21 mei 2015 In opdracht van Stichting ActiefTalent De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek

Tevredenheidsonderzoek Tevredenheidsonderzoek Voorbereid op de Toekomst (VOT) taal, advies & begeleiding meetperiode: 1 juli 2016 tot en met 30 juni 2017 Definitief rapport In opdracht van Voorbereid op de Toekomst (VOT) taal,

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Voorzet Arbeid B.V.

Tevredenheidsonderzoek Voorzet Arbeid B.V. Tevredenheidsonderzoek 2014 Voorzet Arbeid B.V. Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van Voorzet Arbeid B.V. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers

Nadere informatie

VBO Woonindex. Tweede kwartaal drs. P. Rosenboom

VBO Woonindex. Tweede kwartaal drs. P. Rosenboom VBO Woonindex Tweede 2008 drs. P. Rosenboom Zoetermeer, 10 juli 2008 In opdracht van VBO Makelaars. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Stratus. Het gebruik van cijfers en/of teksten als

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Plan B Loopbaanbegeleiding en re-integratie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Plan B Loopbaanbegeleiding en re-integratie Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Plan B Loopbaanbegeleiding en re-integratie Zoetermeer, donderdag 4 augustus 2016 In opdracht van Plan B Loopbaanbegeleiding en re-integratie De verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Brancheonderzoek BNA. Conjunctuurmeting oktober 2012. Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten

Brancheonderzoek BNA. Conjunctuurmeting oktober 2012. Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Brancheonderzoek BNA Conjunctuurmeting oktober 2012 Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Jollemanhof 14 Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Bijstand naar Werk

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Bijstand naar Werk Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Bijstand naar Werk Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van Bijstand naar Werk De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Replooy re-integratie & coaching vof

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Replooy re-integratie & coaching vof Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Replooy re-integratie & coaching vof Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van Replooy re-integratie & coaching vof De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Gezamenlijke ID Stichting (GIDS)

Tevredenheidsonderzoek Gezamenlijke ID Stichting (GIDS) Tevredenheidsonderzoek 2014 Gezamenlijke ID Stichting (GIDS) Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van Gezamenlijke ID Stichting (GIDS) De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia.

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek Nieuwe Koers BV

Tevredenheidsonderzoek Nieuwe Koers BV Tevredenheidsonderzoek 2014 Nieuwe Koers BV Zoetermeer, vrijdag 13 februari 2015 In opdracht van Nieuwe Koers BV De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / P&M arbeidsreintegratie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / P&M arbeidsreintegratie Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 P&M arbeidsreintegratie Zoetermeer, dinsdag 19 juli 2016 In opdracht van P&M arbeidsreintegratie De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2011. BHP Groep Loopbaanadvisering

Tevredenheidsonderzoek 2011. BHP Groep Loopbaanadvisering Tevredenheidsonderzoek 2011 BHP Groep Loopbaanadvisering Zoetermeer, zaterdag 4 februari 2012 In opdracht van BHP Groep Loopbaanadvisering De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia/Stratus.

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek. Re-integratie Zeeland meetperiode: 1 juli 2016 tot en met 30 juni 2017 Definitief rapport

Tevredenheidsonderzoek. Re-integratie Zeeland meetperiode: 1 juli 2016 tot en met 30 juni 2017 Definitief rapport Tevredenheidsonderzoek Re-integratie Zeeland meetperiode: 1 juli 2016 tot en met 30 juni 2017 Definitief rapport In opdracht van Re-integratie Zeeland Zoetermeer, donderdag 3 augustus 2017 De verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Van baan naar eigen baas

Van baan naar eigen baas M200912 Van baan naar eigen baas drs. A. Bruins Zoetermeer, juli 2009 Van baan naar eigen baas Ruim driekwart van de ondernemers die in de eerste helft van 2008 een bedrijf zijn gestart, werkte voordat

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Marian Ruisch Coaching en Re-integratie

Tevredenheidsonderzoek 2015 / Marian Ruisch Coaching en Re-integratie Tevredenheidsonderzoek 2015 / 2016 Marian Ruisch Coaching en Re-integratie Zoetermeer, donderdag 4 augustus 2016 In opdracht van Marian Ruisch Coaching en Re-integratie De verantwoordelijkheid voor de

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek FITh bv

Tevredenheidsonderzoek FITh bv Tevredenheidsonderzoek 2015 FITh bv Zoetermeer, zondag 14 februari 2016 In opdracht van FITh bv De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting

Nadere informatie