Digitaal Stemmen Het Stembureau

Transcriptie

1 Digitaal Stemmen Het Stembureau Handleiding - Stembureau Augustus 2012 versie 1.18

2 Inhoudstafel 1. Voorwoord Organisatie De stemprocedure Procedure stembureau Stemprocedure kiezer Apparatuur Voorzitterscomputer (PM=President Machine) Stemcomputer (VM=Voting Machine) Stembus e-urn Installatie Voorzitterscomputer Stemcomputer Stembus Schematisch overzicht van alle aansluitingen Opstarten van het stembureau Voor de verkiezingsdag Aanzetten van de voorzitterscomputer Registratie stembureau Bevestigen van de aanmeldgegevens Automatische diagnose Initialisatie voorzittersmachine Noodkaart Stemcomputers installeren Leden kiesbureau beheren Teststemmen Opening van de verkiezing Verloop verkiezingsdag Kaart Activeren / Registratie van de stemmen Stemmen op de stemcomputer Controle van de stem op de stemcomputer Opmerkingen over de samenstelling van het Stembureau Stemmen afsluiten / 79

3 7. Incidenten Beheer Incidenten Rapporten en Onderhoud Mogelijke incidenten en oplossingen Stemcomputer Verbruiksmateriaal / 79

4 1. Voorwoord De handleiding Digitaal Stemmen Het Stembureau is ontworpen ter ondersteuning van de verkiezingstoepassing en beschrijft alle mogelijke procedures voor een goede werking van de toepassing tijdens een verkiezingsdag. De toepassing is ontworpen op basis van de nieuwe stemprocedure en is ontwikkeld om te werken op de apparatuur van Smartmatic. In deze handleiding wordt eerst een toelichting gegeven omtrent de organisatie, de stemprocedure, de apparatuur en de installatie, daarna wordt de verkiezingstoepassing in detail toegelicht met schermafbeeldingen en mogelijke incidenten. Bij de schermafbeeldingen zijn verschillende afbeeldingen kleiner weergegeven dan andere. Dit zijn schermafbeeldingen die elkaar automatisch opvolgen, zonder interactie van de gebruiker. Bij elke schermafbeelding wordt d.m.v. een rood kader met pijl aangegeven wat mogelijke acties zijn met de eventuele gevolgen. De verschillende menu s worden weergegeven in schuin- en vetgedrukte letters. Belangrijke opmerkingen worden weergegeven op een oranje achtergrond. Data afgebeeld in dit document en gemaakte keuzes op de schermafbeeldingen zijn totaal willekeurig en niet gebaseerd op voorkeuren vanwege Smartmatic. Voor een uitgebreide omschrijving van de apparatuur en de installatie kunt u beroep doen op de Installatiehandleiding van Smartmatic. Deze handleiding beschrijft ook de diagnoseprocedure waarmee de apparatuur voor de verkiezingen wordt getest. 4 / 79

5 2. Organisatie De ICT keten van het nieuwe digitale stemmen is samengesteld uit verschillende partners en wordt centraal gecoördineerd door Agentschap Binnenlands Bestuur. Smartmatic voorziet alle Vlaamse gemeenten die digitaal stemmen van apparatuur en de verkiezingstoepassing waarmee de kiezer zijn stem kan uitbrengen. Wincor-Nixdorf levert de technische en logistieke ondersteuning voor deze apparatuur vóór, tijdens en na de verkiezingen. PwC (Price Waterhouse Coopers) is verantwoordelijk voor de certificatie van de apparatuur en de verkiezingstoepassing en geeft hierover advies aan de Vlaamse Overheid. Het consortium HP-Belgacom levert de kandidatenlijsten aan in digitaal formaat en is verantwoordelijk voor de consolidatie van de resultaten. Het advies omtrent het digitale stemmen is in opdracht van de overheid door zeven verschillende Belgische universiteiten bestudeerd en opgesteld. 5 / 79

6 3. De stemprocedure 3.1. Procedure stembureau Kort voor de verkiezingsdag ontvangt elke voorzitter drie USB sticks en een begeleidend schrijven met de code van het stembureau en de sleutel om het stembureau te initialiseren. De twee zwarte USB sticks zijn identiek en worden gebruikt om de verkiezingstoepassing op te starten, de derde witte USB stick wordt gebruikt na het afsluiten van de verkiezingstoepassing voor de consolidatie van de uitgebrachte stemmen. Tevens ontvangt elk stembureau 50 stemkaarten via de gemeente dewelke gebruikt worden voor het uitbrengen van een stem op een stemcomputer(vm). 2 USB sticks met verkiezingstoepassing Stemkaart Op het einde van de verkiezingsdag, wordt het stembureau afgesloten, een proces-verbaal wordt afgedrukt en dit wordt samen met de USB sticks op het hoofdbureau afgeleverd, waar de resultaten van de stembureaus worden verzameld en doorgestuurd naar een centrale server. 6 / 79

7 3.2. Stemprocedure kiezer De kiezer geeft zijn identiteitskaart en oproepingsbrief af aan een medewerker van het stembureau. De kiezer ontvangt een stemkaart die is geactiveerd op de voorzitterscomputer en begeeft zich met de geactiveerde stemkaart naar een stemcomputer in een stemhokje. Hierna doorloopt de kiezer de volgende 12 stappen: De kiezer ontvangt na het stemmen zijn identiteitskaart en afgestempelde oproepingsbrief. 7 / 79

8 4. Apparatuur Voor een gedetailleerde documentatie over de apparatuur en de installatie raadpleegt u de installatiehandleiding Voorzitterscomputer (PM=President Machine) De voorzitterscomputer wordt geleverd in een reiskoffer en bestaat uit volgende onderdelen: - voorzitterscomputer (laptop PC) met voedingsaansluiting voor 220V - USB muis - USB hub + kabel aansluiting op de laptop PC en voedingsadapter voor aansluiting op 220V - kaartlezer met USB aansluiting - printer + kabel aansluiting op de laptop PC en voedingsadapter voor aansluiting op 220V - inktpatronen printer - stekkerblok voor 220V Printer Voorzitterscomputer Kaartlezer USB hub Muis 8 / 79

9 4.2. Stemcomputer (VM=Voting Machine) De stemcomputer wordt geleverd in een reiskoffer en bestaat uit volgende onderdelen: - stemcomputer - voedingskabel 220V - alarmdoos - sleutel Per stembureau wordt 1 stemcomputer voorzien met ABLE-D module (zie foto). Deze stemcomputer dient om de handscanner aan te sluiten waarmee de kiezer zijn stembiljet kan controleren. Standaard zijn er 5 stemcomputers voorzien per stembureau (NORM-stembureau). Opmerking: de ABLE-D module, bedoeld voor het auditief begeleid stemmen voor visueel gehandicapte personen, wordt momenteel nog niet gebruikt. Dit is een functionaliteit die mogelijk gebruikt zal worden bij toekomstige verkiezingen. Met de bijgeleverde sleutel kan de ruimte van de printerrol (vooraan), het dekseltje van de aan/uit knop (achteraan) en het dekseltje van de USB poorten(achteraan) geopend worden. Stemcomputer met ABLE-D module Stemcomputer 9 / 79

10 Alarmdoos Sleuteltje Per stembureau wordt er één handscanner geleverd (verpakt in de doos van het deksel van de stembus e-urn). Deze handscanner wordt aangesloten op de stemcomputer met de ABLE module en laat de kiezer toe om zijn stembiljet te visualiseren op het scherm van deze stemcomputer (zie hoofdstuk 6.15 op pagina 48) Handscanner 10 / 79

11 4.3. Stembus e-urn De stembus bestaat uit volgende onderdelen: - plastic opvangbak - bijpassend deksel inclusief scanner met USB kabel Het deksel wordt geleverd in een aparte doos waarin de handscanner, gebruikt voor het controleren van het stembiljet door de kiezer, wordt verpakt. Gleuf stembus Stembus Scanner stembus 11 / 79

12 5. Installatie 5.1. Voorzitterscomputer Plaats de voorzitterscomputer, de printer en de USB Hub op de tafel en sluit de voedingskabels 220V aan op de voorziene aansluitingspunten. Verbind de USB hub met de voorzitterscomputer met de bijgeleverde kabel. Plaats de kaartlezer op de tafel en sluit deze aan op de voorzitterscomputer via de USB aansluiting. Verbind de printer met de USB hub via de USB kabel. Controleer het inktpatroon in de printer (zie hoofdstuk 7.5 op pagina 72) en voorzie voldoende A4 papier. Zorg dat het voorste deksel van de printer open staat. Op de verkiezingsdag installeert u de 2 identieke zwarte USB sticks in de USB hub Stemcomputer De stemcomputer wordt voldoende stabiel geplaatst in het stemhokje. Sluit de voedingskabel 220V aan in het voorziene aansluitpunt achteraan. Verbind de seriële kabel van de alarmdoos en schroef beide connectors voldoende vast. Seriële aansluiting alarmdoos 220V aansluiting De handscanner wordt aangesloten op de stemcomputer met ABLE-D module en dit in de rechtse USB poort zodat de kabel in de gleuf van het klepje past. 12 / 79

13 5.3. Stembus Plaats het deksel op de opvangbak volgens de voorschriften. Open de privacy-flaps en schroef deze voldoende vast op het deksel d.m.v. de aanwezige handschroeven. Sluit de USB kabel aan op de voorzitterscomputer, zoals in het afgebeelde aansluitschema. Plaats de USB kabels en voedingskabels zo dat ze niet loskomen of beschadigen Schematisch overzicht van alle aansluitingen Hieronder vindt u het schematisch overzicht van alle aansluitingen. De stemkaart en de USB sticks vervolledigen het beeld maar worden enkel gebruikt op de verkiezingsdag zelf! 220V aansluiting Mini USB aansluiting Standaard USB aansluiting Seriële aansluiting 13 / 79

14 6. Opstarten van het stembureau 6.1. Voor de verkiezingsdag Kort voor de verkiezingsdag ontvangt elke voorzitter drie USB sticks en een begeleidend schrijven met de code van het stembureau en de sleutel om het stembureau te initialiseren. De twee zwarte USB sticks zijn identiek en worden gebruikt om de verkiezingstoepassing op te starten, de derde witte USB stick wordt gebruikt na het afsluiten van de verkiezingstoepassing voor de consolidatie van de uitgebrachte stemmen. USB sticks verkiezingstoepassing USB stick resultaten 6.2. Aanzetten van de voorzitterscomputer Installeer de twee identieke USB sticks in de USB hub, start daarna de voorzitterscomputer door middel van de AAN/UIT knop rechts boven het toetsenbord. AAN/UIT knop 14 / 79

15 6.3. Registratie stembureau De voorzitter activeert zijn stembureau door de code van het stembureau en de bijpassende sleutelcode van het begeleidend schrijven in te typen. (Gebruik muis of touchpad om het gewenste veld te selecteren) Code van het stembureau Sleutelcode Druk om te bevestigen 6.4. Bevestigen van de aanmeldgegevens De code van het stembureau en de versienummer van de toepassing verschijnt op scherm. De voorzitter dient de gegevens te bevestigen door op Aanmelden te drukken of kan terugkeren naar het registratiescherm door Terug te klikken. Code van het stembureau Versienummer toepassing Druk Aanmelden om te bevestigen Druk Terug om het vorige scherm te tonen 15 / 79

16 6.5. Automatische diagnose De voorzitterscomputer voert bij elke opstart- of herstartprocedure een automatische diagnose uit van alle aangesloten hardware; printer, USB hub, kaartlezer, scanner op stembus. Alvorens deze automatische diagnose te starten verschijnt een waarschuwingsscherm wat alle aansluitingen toont, zorg dat de aangesloten printer voldoende A4 papier heeft om deze diagnose uit te voeren, druk OK om verder te gaan. Druk OK om de diagnose te starten De toepassing voert nu een diagnose uit op alle aangesloten apparaten. De scanner van de stembus (e-urn) wordt gecontroleerd en geconfigureerd voor het scannen van de barcodes op de stembiljetten:. 16 / 79

17 De printer wordt gecontroleerd en een testpagina wordt afgedrukt: Voorbeeld testpagina 17 / 79

18 De kaartlezer wordt gecontroleerd: De USB gegevensdragers worden gecontroleerd: Aan het einde van de automatische diagnose wordt een scherm weergegeven met alle onderzochte apparaten en hun status. De voorzitterscomputer zal niet verder gaan of bruikbaar zijn indien er een fout is opgetreden in één van de aangesloten apparaten. 18 / 79

19 6.6. Initialisatie voorzittersmachine Na een geslaagde diagnose worden de USB sticks met de verkiezingstoepassing geverifieerd op integriteit en werking en wordt de toepassing geïnitaliseerd. Na een succesvolle initialisatie drukt de printer automatisch het installatieverslag af. 19 / 79

20 Dit verslag bevat de activatiepaswoorden om de verkiezingstoepassing te activeren na een alarmsituatie of om het onderhoudsmenu te raadplegen. Voorbeeld installatieverslag Activatiepaswoorden Deze paswoorden zijn uniek voor een stembureau. Het rapport kan nogmaals worden afgedrukt bij het (her)opstarten van de voorzitterscomputer. 20 / 79

21 6.7. Noodkaart De noodkaart wordt op het hoofdbureau door daartoe bevoegd personeel gebruikt in geval van ernstig incident of hertelling van de stembiljetten. De barcode op het stembiljet is onleesbaar voor derden en bovendien uniek gecodeerd per stembureau! De noodkaart bevat de sleutel om deze te ontcijferen. Bij de 1 ste opstartprocedure van de voorzitterscomputer wordt de noodkaart aangemaakt. Voer één van de vijftig stemkaarten in, deze zal de noodkaart worden. De animatie geeft aan wanneer de kaart verwijderd mag worden. Na het verwijderen van de noodkaart wordt een noodkaartrapport afgedrukt. 21 / 79

22 Het noodkaartrapport bevat de PIN code waarmee de noodkaart geactiveerd kan worden. Voorbeeld Noodkaartrapport Het noodkaartrapport word samen met de noodkaart terugbezorgd aan het hoofdbureau volgens de inlichtingen gepubliceerd door Agentschap Binnenlands Bestuur. 22 / 79

23 6.8. Stemcomputers installeren De stemcomputers (in de stemhokjes) worden opgestart met de gegevensdragers (USB sticks) gebruikt op de voorzitterscomputer en een aanmeldkaart. Druk op Stemcomputers installeren om de installatieprocedure te starten. Druk op Stemcomputers installeren om te starten Het volgende scherm verschijnt, druk op Volgende om de installatiewizard te starten. Druk op Volgende om verder te gaan 23 / 79

24 Voer een stemkaart in die als aanmeldkaart wordt gebruikt. De animatie in stap 3 toont wanneer u de kaart mag verwijderen. In stap 4 mogen de 2 USB sticks worden verwijderd om stemcomputers te installeren. 24 / 79

25 De toepassing zal niet verdergaan alvorens minstens 1 USB stick verwijderd wordt en terug wordt ingebracht. Het is niet mogelijk om dit scherm te sluiten! In deze stap is het ook mogelijk om de 2 USB sticks te verwijderen en zodoende de installatie van de stemcomputers te versnellen. Wanneer 1 of 2 USB sticks worden verwijderd, verschijnt volgend scherm. De voorzitter begeeft zich met de USB stick(s) en de aanmeldkaart naar de stemcomputers in de stemhokjes. 25 / 79

26 Alvorens de stemcomputer op te starten moet de alarmbox aangesloten zijn op de seriële poort achteraan het toestel. Seriële aansluiting alarmbox 220V aansluiting De stemcomputers worden opgestart NADAT één van de USB sticks in de daarvoor bestemde USB poorten achteraan de stemcomputer wordt ingebracht. Deze USB poorten zijn niet toegankelijk voor derden en worden afgesloten met een klepje dat vergrendeld wordt met een slotje. Na de installatie en na verwijdering van de USB stick wordt dit terug vergrendeld. AAN/UIT knop Klepje AAN/UIT knop USB poorten Klepje USB poorten Na het inbrengen van een USB stick wordt de stemcomputer aangezet, de groene LED lamp licht op aan de voorkant van het toestel. De toepassing wordt geladen en vraagt na het opstarten om de aanmeldkaart in te brengen. De aanmeldkaart initialiseert de stemcomputer. Na de initialisatie wordt een diagnose uitgevoerd waarbij de kaartlezer en de alarmbox worden gecontroleerd. De toepassing toont op het scherm van de stemcomputer wanneer u de aanmeldkaart en de USB gegevensdrager mag verwijderen. 26 / 79

27 Na de installatie van de stemcomputers worden de USB sticks terug in de USB hub van de voorzitterscomputer aangebracht. De verkiezingstoepassing zal eerst de integriteit en de gegevens van de USB sticks controleren. Na de verificatie van beide USB sticks wordt automatisch het volgende scherm getoond. Druk op Einde om de installatiewizard af te sluiten. Druk op Einde om de wizard af te sluiten 27 / 79

28 6.9. Leden kiesbureau beheren Bij het afsluiten van de installatiewizard Installatie Stemcomputers verschijnt automatisch het volgende scherm. Druk op Leden Stembureau Beheren om verder te gaan. Druk Leden Stembureau Beheren om te starten Het scherm Beheer leden stembureau wordt geopend. Via de knop Volgende en Terug kunt u navigeren over de verschillende pagina s met leden. Om een lid toe te voegen drukt u op de tekst Druk hier om stembureau medewerker toe te voegen. Via de knop rechtsboven kunt u dit scherm verlaten. Pagina 1 Beheer leden stembureau: Voorzitter, Secretaris en 2 Bijzitters Scherm sluiten Help scherm Druk op de tekst om een lid toe te voegen Navigeer naar de verschillende pagina s via de knoppen Terug en Volgende 28 / 79

29 Via de toetsen Terug en Volgende ziet u de verschillende pagina s met mogelijke medewerkers van het stembureau. Elk vakje op het scherm toont bovenaan de functie van de medewerker. Het is mogelijk om de verkiezing te openen met een beperkt aantal leden. Tijdens de verkiezing of voor het afsluiten van de verkiezing kan de nog in te vullen informatie vervolledigd worden. Pagina 2 Beheer leden stembureau: 3 Bijzitters, 1 Getuige Pagina 3 Beheer leden stembureau: 4 Getuigen 29 / 79

30 Pagina 4 Beheer leden stembureau: Persoon met politiebevoegdheid Scherm sluiten Help scherm Wanneer u in één van de vier voorgaande schermen op de tekst Druk hier om stembureau medewerker toe te voegen drukt, opent het scherm van de gewenste medewerker en laat het volgende scherm u toe om handmatig of via de eid kaart (electronische identiteitskaart) met de kaartlezer de medewerker te benoemen. Vul de voornaam en achternaam van de medewerker in en druk Bevestigen. Druk Terug om dit scherm te sluiten Druk Bevestigen om de gegevens op te slaan 30 / 79

31 Wanneer u een eid kaart inbrengt in de kaartlezer zal deze automatisch gelezen worden en de gegevens van de betreffende persoon op het scherm tonen. Druk op Bevestigen om de gegevens te valideren. Druk Annuleren op dit scherm te sluiten Druk Bevestigen om de gegevens op te slaan Druk nogmaals op Bevestigen om de gegevens op te slaan. Druk Terug om dit scherm te sluiten Druk Bevestigen om de gegevens op te slaan 31 / 79

32 6.10. Teststemmen Met het teststemmen wordt de juiste installatie en werking van de stemcomputers getest. De voorzitter of een ander lid van het stembureau kan via een teststem op de stemcomputer de gegevens van het stembiljet visualiseren en controleren op de voorzitterscomputer. Druk op Teststemmen om deze procedure te starten. Scherm sluiten Help scherm Druk Teststemmen om verder te gaan Selecteer het type kiezer en stop een stemkaart in de kaartlezer. De kaartlezer zal de stemkaart activeren om op één stemcomputer een teststem uit te brengen. Klik op Belg of Niet-Belg om het type kiezer te selecteren 32 / 79

33 De animatie en de tekst onder de animatie tonen wanneer de stemkaart geactiveerd is. Scherm sluiten Help scherm Animatie en tekst tonen wanneer de stemkaart actief is en verwijderd mag worden Breng op de gewenste stemcomputer een teststem uit d.m.v. de stemkaart en de stemprocedure kiezer (zie punt 2), een stembiljet wordt afgedrukt met de opdruk teststem. (zie bijlage A met de afbeeldingen van de verschillende stembiljetten) Scan dit stembiljet in op de scanner van de stembus. Het resultaat verschijnt rechts op het scherm van de voorzitterscomputer en wordt geverifieerd. Resultaat teststem Druk Vergroten om het resultaat op één scherm weer te geven De stemkaarten gebruikt voor het teststemmen kunnen nadien worden gebruikt voor het stemmen door de kiezer als ze in de verkiezingstoepassing worden geactiveerd. 33 / 79

34 Druk Terug om het scherm te sluiten Een geactiveerde stemkaart kan slechts 1x gebruikt worden. Ook voor elke teststem dient een stemkaart geactiveerd te worden. De teststemmen moeten worden uitgebracht, gecontroleerd en bijgehouden volgens de inlichtingen die u worden verstrekt vanwege Agentschap Binnenlands Bestuur. 34 / 79

35 6.11. Opening van de verkiezing Na het afsluiten van het scherm Teststemmen verschijnt het scherm Verloop Verkiezingsdag. Druk op Verkiezing openen om de verkiezing te openen. Druk Verkiezing openen om verder te gaan De verkiezingstoepassing opent de verkiezing en toont volgend scherm ter bevestiging. 35 / 79

36 6.12. Verloop verkiezingsdag Na het openen van de verkiezing verschijnt het scherm Verloop Verkiezingsdag hetwelke het hoofdscherm is. Dit scherm biedt de voorzitter de mogelijkheid om alle functies nodig op een verkiezingsdag uit te voeren. Druk op Activeer kaarten om met het stemmen te beginnen. Scherm sluiten Help scherm Druk op Activeer kaarten om het stemmen te activeren. Rapporten / Onderhoud Teststemmen Beheer technische incidenten Visualisatie statistieken proces-verbaal Installatie Stemcomputers Beheer Leden stembureau Opmerkingen Samenstelling stembureau Alle menu s worden in deze handleiding gedocumenteerd op volgende hoofdstukken/pagina s: Rapporten/Onderhoud zie hoofdstuk 7.2 pagina 61 Beheer Technische Incidenten zie hoofdstuk 7.1 pagina 59 Installatie Stemcomputers zie hoofdstuk 6.8 pagina 23. Beheer Leden Stembureau zie hoofdstuk 6.9 pagina 28 Opmerkingen Samenstelling Stembureau zie hoofdstuk 6.16 pagina 49 Visualisatie statistieken proces-verbaal zie hoofdstuk 6.16 pagina 49 Teststemmen zie hoofdstuk 6.10 pagina / 79

37 6.13. Kaart Activeren / Registratie van de stemmen Een kiezer kan alleen stemmen met een geactiveerde stemkaart. Deze stemkaart kan slechts éénmaal gebruikt worden voor het uitbrengen van een stem. Een stemkaart wordt na het uitbrengen van een stem terugbezorgd aan de voorzitter en zal opnieuw geactiveerd worden om gebruikt te worden door een volgende kiezer. Het scherm Kaart activeren / Registratie van de stemmen laat toe om stemkaarten te activeren en uitgebrachte stemmen te registreren. Het activeren van een stemkaart gebeurt door middel van de kaartlezer aangesloten aan de voorzitterscomputer, de voorzitter selecteert het type van kiezer en steekt daarna een stemkaart in de kaartlezer, de animatie en tekst op het scherm tonen wanneer de kaart geactiveerd is. Met de geactiveerde stemkaart kan een kiezer een stem uitbrengen op een stemcomputer. De registratie van de stem gebeurt door het inscannen van de barcode op het stembiljet op de scanner van de stembus Scherm sluiten Help scherm Animatie en tekst tonen wanneer de stemkaart actief is en verwijderd mag worden Selecteer het type kiezer 37 / 79

38 Wanneer een stemkaart wordt ingebracht in de kaartlezer verandert de tekst. De toepassing geeft via tekst en animatie aan wanneer een stemkaart geactiveerd is. Een waarschuwing met tekst en animatie toont wanneer een stemkaart verkeerd wordt ingebracht in de kaartlezer. Selecteer voor het activeren van een stemkaart altijd het juiste type kiezer. Maak de selectie door het gewenste type aan te klikken. De selectie heeft een groene achtergrond en blijft behouden voor de volgende stemkaart! 38 / 79

39 Wanneer een stembiljet wordt ingescand op de scanner van de stembus verschijnt er een melding op het scherm Stem opgeslagen met een blauwe achtergrond, de voorzitterscomputer geeft een geluidssignaal ter bevestiging van de registratie van de stem. De teller van het totaal aantal stemmen wordt aangepast. Melding van een succesvolle registratie Teller totaal aantal stemmen Indien een kiezer de barcode op zijn stembiljet voor de 2 de maal scant op de scanner van de stembus, toont de toepassing een melding Stem gedupliceerd met een rode achtergrond; de voorzitterscomputer geeft een dubbel geluidssignaal ter informatie van een reeds geregistreerde stem. De teller van het totaal aantal stemmen wordt niet aangepast. Melding van een reeds geregistreerde stem 39 / 79

40 Indien de kiezer een ongeldige barcode probeert in te scannen of een stembiljet van een ander stembureau toont de toepassing de melding Foute stem met een rode achtergrond, de voorzitterscomputer geeft een dubbel geluidssignaal ter informatie van een foute stem. De teller van het totaal aantal stemmen wordt niet aangepast. Melding van een foute barcode of stem Het activeren van stemkaarten en de registratie van de stemmen kan gelijktijdig gebeuren. Bij twijfel over de registratie van de stem kan het stembiljet een 2 de maal worden ingescand. De melding op het scherm toont of het stembiljet reeds werd ingescand. 40 / 79

41 6.14. Stemmen op de stemcomputer Deze procedure wordt in 12 stappen visueel weergegeven in het stembureau. De kiezer gaat met zijn geactiveerde stemkaart naar het stemhokje. Op het scherm van de stemcomputer ziet de kiezer de boodschap: Stop uw kaart tot aan de streep in de gleuf. 41 / 79

42 De geactiveerde stemkaart wordt rechtsonder ingebracht in de stemcomputer en tot aan de streep op de stemkaart in de gleuf geschoven. Na het correct inbrengen van de kaart verschijnen de kieslijsten op het scherm en kan de kiezer door middel van zijn vinger(s) kandidaten en/of lijsten selecteren (=zwarte achtergrond met witte letters) of deselecteren (=lichte achtergrond met zwarte letters) 42 / 79

43 Onderaan het scherm kan de kiezer drukken op Keer terug naar het vorige scherm om naar een voorgaand menu te navigeren. 43 / 79

44 Op het laatste scherm kan de kiezer zijn stem bevestigen door te drukken op Bevestig uw stem 44 / 79

45 De stemcomputer drukt het stembiljet af waarop zijn keuze kan nakijken. Een voorbeeld van een stembiljet vindt u in de bijlage A. 45 / 79

46 De stemkaart is nu gebruikt en kan niet worden gebruikt om een volgende stem uit te brengen. De voorzitters dient de stemkaart te activeren voor een volgende kiezer. De kiezer krijgt de waarschuwing om zijn stemkaart te verwijderen uit de kaartlezer. Indien de stemkaart niet verwijderd wordt, zal er na 60 seconden een alarm worden gegenereerd via de alarmdoos (zie hoofdstuk 7.6 op pagina 74). 46 / 79

47 Alvorens het stemhokje te verlaten vouwt de kiezer zijn stembiljet dubbel. Daarna begeeft hij zich met stemkaart en stembiljet naar de stembus om zijn stembiljet te registreren. 47 / 79

48 6.15. Controle van de stem op de stemcomputer Alvorens de stem te registreren bij de stembus, kan de kiezer,indien er twijfel bestaat over de keuze of het stembiljet niet gelezen kan worden, zijn of haar keuze nogmaals op scherm bekijken via de handscanner aan de stemcomputer met ABLE-D module. Vanwege de privacy van de kiezer gebeurt deze verificatie in een stemhokje, de stemkaart is hier niet voor nodig. De kiezer ziet volgend scherm op de stemcomputer indien de handscanner aangesloten is. Na het scannen van de barcode op het stembiljet verschijnt de keuze op het scherm. 48 / 79

49 6.16. Opmerkingen over de samenstelling van het Stembureau Via het hoofdscherm Verloop Verkiezingsdag is het mogelijk om het menu Registreer opmerkingen samenstelling stembureau te openen. (zie hoofdstuk 6.12 op pagina 36) Deze opmerkingen worden niet opgenomen in het proces verbaal. Voor opmerkingen over de leden van het stembureau die op het proces verbaal opgenomen moeten worden gebruikt u het menu Visualisatie statistieken proces verbaal. 49 / 79

50 6.17. Stemmen afsluiten Na het afsluiten van het stemmen kunnen er geen stemkaarten geactiveerd worden en kunnen er geen stembiljetten meer worden ingescand! Na het afsluiten van het stemmen is het mogelijk om gebruik te maken van de menu s in het hoofdscherm om de gegevens voor het proces-verbaal te vervolledigen. Door op de knop Stemmen afsluiten te drukken in het scherm Verloop verkiezingsdag kan de voorzitter het stembureau afsluiten. Het sluiten van het stemmen moet bevestigd worden via het volgende scherm. Druk op Bevestigen om het stemmen af te sluiten Druk op Annuleren om terug te keren naar het hoofdmenu De verkiezingstoepassing sluit het stemmen af. 50 / 79

51 Het scherm Verloop verkiezingsdag wordt weergegeven en laat toe om de volgende menu s op te roepen Rapporten/Onderhoud Beheer Technische Incidenten Installatie Stemcomputers Beheer Leden Stembureau Opmerkingen Samenstelling Stembureau Visualisatie statistieken proces-verbaal Teststemmen Maak gebruik van deze menu s om uw gegevens voor het proces-verbaal te vervolledigen alvorens de verkiezing af te sluiten. Druk op Verkiezing afsluiten om het proces verbaal op te maken en de resultatenbestanden te maken. Druk op Verkiezing afsluiten om het proces verbaal en het resultaatbestand te maken Knoppen die toelaten de verschillende menu s op te roepen. 51 / 79

52 Als de knop Verkiezing afsluiten wordt ingedrukt verschijnt automatisch het scherm met de Visualisatie van de statistieken van het proces verbaal. Dit bestaat uit verschillende tabbladen doorheen dewelke u kunt navigeren met de knoppen Terug en Volgende. Indien u dit menu vanuit het hoofdscherm opent zal de knop Bevestigen niet zichtbaar zijn, het proces verbaal kan immers alleen worden opgemaakt bij het afsluiten van de verkiezing. Tab 1, het tijdstip waarop het stembureau bijeengekomen is. Navigeer naar de verschillende tabbladen via de knoppen Terug en Volgende 52 / 79

53 Tab 2, bevestiging van de eedaflegging en opmerkingen over de samenstelling van het stembureau. Vul hier de opmerkingen in over de samenstelling van het stembureau die u op het proces verbaal wenst af te drukken. Tab 3, vragen en opmerkingen over het meubilair en de benodigdheden van het stembureau. 53 / 79

54 Tab 4, vul hier het aantal teststemmen dat werd uitgebracht in.. Tab 5, vul hier het aantal geannuleerde stemmen en volmachtformulieren in. Indien alle gegevens zijn ingevuld en juist zijn, drukt u op Bevestigen om het proces-verbaal en de resultatenbestanden op te maken. Druk op Bevestigen om het proces-verbaal op te maken 54 / 79

55 Na het bevestigen van de statistieken genereert de verkiezingstoepassing het proces verbaal en maakt het resultaatbestand aan. Druk op de knop Afdrukken om het proces verbaal af te drukken. Dit wordt slechts éénmaal afgedrukt, indien u meerdere exemplaren wenst kunt u nadat het proces verbaal afgedrukt is nogmaals op de knop Afdrukken drukken. Druk op Afdrukken om het proces verbaal te printen 55 / 79

56 Na het afsluiten van het stemmen is het op de voorzittersmachine enkel nog mogelijk om het rapport (proces-verbaal) af te drukken, de computer af te sluiten of het menu Onderhoud/Rapporten te raadplegen. Deze menu s blijven beschikbaar zelfs wanneer de voorzitterscomputer met de USB sticks opnieuw wordt gestart. 56 / 79

57 Om de data correct af te leveren in het hoofdbureau, wordt er een derde USB stick meegeleverd op de verkiezingsdag, de USB stick resultaten. Voorbeeld van een USB stick resultaten Deze derde USB stick heeft een ander formaat (zoals afgebeeld) en wordt enkel gebruikt om de resultaten te kopiëren van de USB sticks waarmee de verkiezingen zijn georganiseerd. Na het afsluiten van de machine, worden de 2 identieke USB sticks van de verkiezingstoepassing verwijderd uit de USB hub. De USB stick resultaten wordt in de USB hub geplaatst en de voorzittersmachine wordt opnieuw opgestart. De applicatie van de USB stick resultaten zal u vragen om één van de 2 identieke USB sticks in de hub te plaatsen / 79

58 ..daarna zullen de resultaten automatisch gekopieerd worden naar de USB stick resultaten : De USB stick resultaten wordt samen met de 2 USB sticks van de verkiezingstoepassing, de stembiljetten, de noodkaart, het noodkaartrapport en het proces verbaal teruggestuurd naar het hoofdbureau. Daar wordt de USB stick resultaten gebruikt om de resultaten van het stembureau op te tellen op de apparatuur van HP Belgacom. 58 / 79

59 7. Incidenten 7.1. Beheer Incidenten Het menu Beheer Incidenten wordt via het hoofdscherm Verloop Verkiezingsdag geopend (zie hoofdstuk 6.12 pagina 36) Scherm sluiten Help scherm Druk hier om een incident toe te voegen Via de knoppen links, kunt u een incident toevoegen, wijzigen, verwijderen of de details tonen. Het incident kan volledig worden omschreven en wordt bij het afsluiten van de verkiezingen opgenomen in het proces verbaal. Druk hier om de gegevens van een incident op te slaan. Druk voltooien verslag om een incident als opgelost te markeren 59 / 79

60 Ieder geregistreerd incident verschijnt in de lijst. Na het selecteren van een incident uit de lijst is het mogelijk om dit te wijzigen, te verwijderen of de details te tonen. Druk hier om een incident te wijzigen Druk hier om een incident te verwijderen Druk hier om details van een incident te tonen Technische incidenten tijdens de verkiezingsdag, waarvoor u beroep doet op technische ondersteuning via de helpdesk, worden door de helpdesk geregistreerd en gerapporteerd. Door de verkiezingstoepassing geregistreerde incidenten verschijnen op het proces verbaal. De opgegeven tijden zijn indicatief en zullen niet gebruikt worden om interventietijden van technisch personeel te beoordelen. 60 / 79

61 7.2. Rapporten en Onderhoud Het menu Rapporten en Onderhoud wordt via het scherm Verloop Verkiezingsdag geopend (zie hoofdstuk 6.12 pagina 36). Druk op Rapporten of Onderhoud om de betreffende menu s te openen. Scherm sluiten Druk op Rapporten om het menu te openen Druk op Onderhoud om het menu te openen Het menu Rapporten toont volgende opties op het beeldscherm. De menu s Technische Incidenten Beheren, Leden Stembureau Beheren en Visualisatie van de Proces-Verbaal vragenlijst zijn dezelfde menu s als gedocumenteerd in het hoofdscherm. 61 / 79

62 Het menu Rapport van de activiteiten afdrukken toont volgend scherm. Het auditrapport bevat alle geregistreerde acties van de verkiezingstoepassing. Scherm sluiten Het foutenrapport bevat alle geregistreerde fouten waargenomen door de verkiezingstoepassing. Deze rapporten bevatten geen informatie over uitgebrachte stemmen. Ze zullen door onze technici gebruikt worden in geval van een technisch incident. 62 / 79

63 Het menu Onderhoud toont volgende opties op het beeldscherm. Druk hier om het diagnose menu te openen Druk hier om de datum of tijd te wijzigen Druk hier om de taal te wijzigen Druk hier om de machine af te sluiten Het menu Diagnose toont volgende opties op het beeldscherm. De diagnose is vergelijkbaar met de diagnose tijdens het opstarten van de verkiezingstoepassing. Het is mogelijk om een diagnose uit te voeren van één enkel aangesloten apparaat ter controle van de goede werking. Op de volgende pagina s vindt u de individuele diagnose schermen. 63 / 79

64 Diagnose van de scanner (stembus eurn). De toepassing drukt een papier af met barcode deze moet met de scanner van de stembus wordt ingescand. Sluit de diagnose af via de knop scherm sluiten. Scherm sluiten Diagnose van de kaartlezer. De toepassing vraagt om een stemkaart in te brengen en toont vervolgens op scherm of de kaartlezer goed functioneert. Sluit de diagnose af via de knop scherm sluiten. Scherm sluiten 64 / 79

65 Diagnose van de printer. De toepassing drukt een testpagina af. Druk OK indien deze leesbaar is afgedrukt. Sluit de diagnose af via de knop scherm sluiten. Scherm sluiten Druk Fout of OK om verder te gaan Diagnose van de USB-gegevensdragers. De toepassing verifieert of de USB gegevensdragers leesbaar zijn. Sluit de diagnose af via de knop scherm sluiten. Scherm sluiten 65 / 79

66 Wanneer u in het menu Onderhoud de optie Datum/Tijd Wijzigen selecteert, verschijnt het volgende scherm. Het aanpassen van de datum of tijd heeft geen invloed op het stemmen. Pas de waarden aan d.m.v. de pijdelen Druk hier om te bevestigen Wanneer u in het menu Onderhoud de optie Taal Wijzigen selecteert, verschijnt het onderstaande scherm. Indien er meerdere talen voor de toepassing beschikbaar zijn, kunt u hier de taal wijzigen. Druk op de gewenste taal 66 / 79

67 7.3. Mogelijke incidenten en oplossingen Alle incidenten en oplossingen die in dit document worden besproken, zijn gebaseerd op werkende apparatuur en zijn op te lossen zonder interventie van een technieker. Tijdens het opstarten van een voorzitterscomputer moet alle randapparatuur aangesloten zijn, kaartlezer, scanner van de stembus, printer en USB hub met de USB sticks met de verkiezingstoepassing. De USB muis is een optioneel apparaat en mag aangesloten zijn Voorzitterscomputer (Stroom)uitval / herstarten De voorzitterscomputer kan uitvallen door het verwijderen van één of beide USB sticks met de verkiezingstoepassing, per ongeluk afsluiten via de AAN/UIT knop of vanwege een stroompanne. Zonder beschadiging van de gebruikte USB sticks blijven de reeds opgeslagen data bewaard! In al deze gevallen volstaat het om deze computer opnieuw op te starten nadat beide USB sticks met de verkiezingstoepassing zijn ingebracht zoals beschreven in hoofdstuk 6.2. Als de verkiezingstoepassing voor de 2 de maal wordt opgestart zal het na de automatische diagnose vanzelf in het scherm Verloop Verkiezingsdag starten. De voorzitterscomputer zal tijdens de verkiezingsdag voornamelijk werken in het menu Kaart activeren / Registratie van de stemmen. 67 / 79

68 Werken met 1 USB stick - verkiezingstoepassing In het menu Kaart activeren / Registratie van de stemmen is het mogelijk om met 1 USB stick te werken. Deze USB stick kan gebruikt worden om een stemcomputer op te starten in geval van stroompanne of uitval zoals beschreven in hoofdstuk 6.8. Na het verwijderen van 1 USB stick toont de toepassing volgend scherm. Druk de balk om te bevestigen Na het bevestigen kan de verkiezingstoepassing stemkaarten activeren en stemmen registreren. Een waarschuwing wordt getoond links onderaan het scherm. 68 / 79

69 Wanneer de 2 de USB stick (met de verkiezingstoepassing) terug wordt ingebracht zal deze automatisch de gegevens valideren en synchroniseren. De ondertussen geregistreerde stemmen worden op de verwijderde USB stick bijgewerkt en de waarschuwing links onderaan het scherm verdwijnt. Uittrekken van USB kabels van de randapparatuur De USB sticks met de verkiezingstoepassing worden volgens het aansluitschema op de USB hub aangesloten, indien de USB hub wordt uitgetrokken heeft dit tot gevolg dat de verkiezingstoepassing opnieuw moet worden opgestart (zie voorgaande incidenten) De printer wordt enkel gebruikt bij het opstarten van de verkiezingstoepassing, het afdrukken van het proces verbaal en het afdrukken van technische rapporten. Als de verkiezingstoepassing opgestart is, wordt de werking van de printer niet gecontroleerd. 69 / 79

70 De kaartlezer is nodig voor het activeren van stemkaarten. Wanneer de kabel wordt uitgetrokken is het niet mogelijk deze nog te gebruiken. Dit wordt niet getoond op het scherm of in de animatie. Na het inbrengen van de USB aansluiting zal de kaartlezer onmiddellijk gebruikt kunnen worden. De scanner op de stembus registreert de stemmen. Wanneer de USB kabel wordt uitgetrokken zal er een waarschuwing op het scherm getoond worden. Indien de USB kabel terug wordt ingestoken, zal de scanner automatisch geconfigureerd worden. Tijdens een verkiezing is het dus mogelijk dat een technieker een scanner, printer of kaartlezer vervangt zonder het heropstarten van de verkiezingstoepassing! 70 / 79

71 Wanneer een kiezer moeilijkheden ondervindt met het scannen van een stembiljet, controleer dan eerst de aansluiting met de voorzitterscomputer, de glasplaat van de scanner en de juiste positie van de barcode op de scanner. Indien een kiezer aan het stembiljet trekt tijdens het afprinten, kan de barcode vervormen en is het onmogelijk om het stembiljet te registreren. Dit is geen defect aan de scanner! Stembiljet met vervormde barcode/ 71 / 79

72 7.5. Printer De printer moet voldoende A4 papier hebben om de testpagina, het noodkaartrapport en het installatierapport af te drukken. Kijk de printer na voor het opstarten. Zorg voor voldoende A4 papier, een werkend inktpatroon en kijk of de klep van de papieruitvoer geopend is! Klep inktpatronen Klep papieruitvoer De printer kan werken op enkel een zwart inktpatroon. Voor elke verkiezing wordt er een doos verbruiksmateriaal (zie hoofdstuk 8 op pagina 77) geleverd met daarin een inktpatroon en voldoende A4 papier voor deze printer. 72 / 79

73 Zet de printer aan en open de klep van de inktpatronen om het zwarte inktpatroon te wisselen. Het zwarte inktpatroon is rechts geïnstalleerd en kan met de vingers losgeklikt worden. De printer heeft 3 knoppen en een scherm met indicatie van de inktpatronen. AAN/UIT knop Annuleer knop Papierdoorvoer Scherm met rechts de indicate van het zwarte inktpatroon (½) en links de stand van het kleurenpatroon (vol). Het kleuren inktpatroon wordt in de koffer van de voorzitterscomputer meegeleverd en mag geïnstalleerd worden. Ze wordt voor de verkiezingstoepassing niet gebruikt. 73 / 79

74 7.6. Stemcomputer (Stroom)uitval / herstarten De stemcomputer kan door manipulatie of stroompanne uitvallen. In dit geval dient de stemcomputer opnieuw te worden opgestart met een USB stick met de verkiezingstoepassing en moet deze geinitialiseerd worden met de aanmeldkaart. (zie hoofdstuk 6.8 op pagina 23). Tijdens de verkiezing is het mogelijk om 1 USB stick te verwijderen in het menu Kaart activeren / Registratie van de stemmen en met de aanmeldkaart een stemcomputer te herstarten. Papierrol wisselen Elke stemcomputer heeft een papierrol waarop de stembiljetten worden afgedrukt. Een stembureau krijgt voldoende verbruiksmateriaal (zie hoofdstuk 8 op pagina 77) om elke stemcomputer te voorzien van een nieuwe rol papier dewelke in normale omstandigheden voldoende is om één verkiezingsdag mee te gaan. De papierrol bevindt zich aan de voorkant van de stemcomputer en is vergrendeld met een slot. Na het ontgrendelen kan de slede met papierrol uitgetrokken worden. Door de groene klip naar boven te bewegen kan het papier verwijderd worden en de rol vervangen worden. De papierrol is geïnstalleerd op een as dewelke in de voorbestemde gleuven past. Groene klip naar boven bewegen om het papier te verwijderen. 74 / 79

75 Het voorste gedeelte van de printeréénheid kan opengeklapt worden door voorzichtig de sluitingsklipjes naar buiten te bewegen. Sluitingsklipjes naar buiten bewegen om het deksel open te klappen Om het papier opnieuw te laden, dient de groene klip opnieuw in de vergrendelde stand te staan (zie afbeelding), de stemcomputer moet aanstaan (aangesloten op het stroomnet, de groene led op de voorkant brandt). Het papier wordt op de rol geplaatst dewelke het papier automatisch aanneemt en afsnijdt. Groene klip naar beneden bewegen alvorens het papier op de rol te plaatsen 75 / 79

76 Alarmen De stemcomputer heeft een alarmdoos die aangesloten is via de seriële poort en dewelke een auditief en visueel alarm genereert in volgende gevallen; Ernstige incidenten = rode LED - papier is op - papierrol blokkeert - stemkaart is reeds gebruikt - stemkaart is in de stemcomputer achtergelaten (1 minuut na de stemming) Kleine incidenten = groene LED - papier is bijna op - stemkaart werd drie maal ingebracht en uitgetrokken zonder een stemming Bij een alarm verschijnt volgend scherm, met de reden van het alarm, op de stemcomputer en dient de voorzitter de stemcomputer vrij te geven door het activatiepaswoord in te toetsen. (zie hoofdstuk 6.6 op pagina 19) 76 / 79

77 8. Verbruiksmateriaal Om de werking van een stembureau te garanderen gedurende een verkiezingsdag, levert Smartmatic voor per stembureau het volgende verbruiksmateriaal. - 8 printerrollen voor de stemcomputers - 1 nieuwe print cartridge vellen A4 papier Dit materiaal wordt verpakt in een doos, wordt via de stad of gemeente geleverd vóór de installatie van het stembureau, en moet op de verkiezingsdag aanwezig zijn in het stemlokaal. 5 papierrollen dienen om de stemcomputers te voorzien van papier bij de installatie van het stembureau, 3 papierrollen gelden als reserverollen voor in het geval een papierrol zou opgebruikt zijn in een stemcomputer de nieuwe print cartridge dient om de print cartridge te vervangen die tijdens het testen van de apparatuur ( 3 maand voor de verkiezing en/of na installatie ) werd gebruikt op de HP Deskjet printer horend bij de voorzitterscomputer, en die eventueel zonder of met te weinig inkt zou komen te zitten (het inktniveau kan worden nagekeken op het display van de HP Deskjet printer) de 200 vellen papier dienen voor gebruik tijdens de installatie (testen) én op de verkiezingsdag, en zijn bedoeld voor de de HP Deskjet printer horend bij de voorzitterscomputer 77 / 79

78 Smartmatic Belgium Belliardstraat Brussel 78 / 79

79 Bijlage A: Stembiljetten 79 / 79