Emotieregulatie versterken in de eerste lijn Met PrOP los je het op!

Transcriptie

1 Emotieregulatie versterken in de eerste lijn Met PrOP los je het op! VCKJPP congres Gent 21 september 2017 Céline de Greve en Nathalie Haeck

2 Céline de Greve, klinisch psycholoog Mentaal Beter Terneuzen Centrum Kind en Adolescent verbonden aan UGent Nathalie Haeck, klinisch psycholoog Mentaal Beter Terneuzen Eerstelijnspsycholoog huisartsenpraktijken Merelbeke Docent GZ-opleidingen, gedragstherapie, ELP-opleiding

3 Eerste lijn in Nederland Specialistische vs. Basis GGZ (duidelijk onderscheid op basis van ernst klachten, maar ook vraag diagnostiek, hulpverleningsgeschiedenis, netwerk) In huisartsenpraktijken, binnen tweedelijnspraktijken, op scholen, samenwerking met GGD (cfr. CLB) en gemeentes Op verwijzing en in samenwerking

4 Uitgangspunten PrOP-model Kortdurend (± 8 sessies), focus op coping, zelfredzaamheid Startend vanuit gezamenlijke probleemdefinitie (PrOP) 3 fases : casusconceptualisatie, gedragsverandering en terugvalpreventie Social learning, cognitieve gedragstherapie, probleemoplossingsvaardigheden en emotieregulatie! Transdiagnostisch en vanuit positieve psychologie! Werkboekjes individueel, maar ook gericht op context

5 Doelgroep Kortdurend is mogelijk bij milde tot matige klachten als uiting van stagnatie in normale ontwikkeling (geen ontwikkelingsstoornis) Mogelijkheid tot dialoog en wederkerigheid, cfr. gezamenlijke probleemdefinitie en behandeltheorie (geen verstandelijke beperking) Toestemming beide ouders en liefst motivatie bij beiden, voldoende steunend netwerk Geen risico en geen al te complexe problematiek

6 Onderdelen stappenplan 1. Wat is mijn PrOP? 1.1. PrOP opstellen 1.2. Doelen op mijn PrOP 2. Ik pak mijn P aan! 2.1 Leren van anderen (sociogram) 2.2 Omgaan met mijn gevoelens (emotieregulatie) 2.3 Mijn gedachten veranderen (cognitieve herstructurering) 2.4 Mijn problemen oplossen (coping versterken) 3. Mijn P in de toekomst : terugvalpreventie en afsluiting

7 1.1. Wat is mijn PrOP? Pr = Probleem Aanmeldklacht, bv, angsten, stemmingsklachten, slaapproblemen, lichamelijke klachten, ruzies, O = Omstandigheden en Omgeving Wat gebeurt er rond mij, bv. echtscheiding, ziekte in familie, schoolproblemen, gepest worden, P = Persoonlijke stijl : coping (Hoe ga ik om met problemen? bv. passief, vermijdend, actief, steun zoeken), emotieregulatie (Wat doe ik met bepaalde emoties?) en denkstijl (bv. zwart/wit, perfectionistisch, ) Bij O en P ook +

8 PrOP-schema Lisa Zie filmpje deren_en_jongeren

9 Oefening PROP schema opstellen per twee Jarno is een 9-jarige jongen. Hij komt samen met zijn ouders op gesprek, omdat Jarno niet lekker in zijn vel zit. Jarno is vaak verdrietig en boos, vooral wanneer iets niet lukt of wanneer hij iets niet leuk vindt. Hij heeft regelmatig conflicten met leeftijdsgenoten, hij vindt het vervelend als het in spel niet gaat zoals hij het wil. Jarno speelt dan ook liever met jongere kinderen. Hij slaagt er soms in zijn boosheid in te houden, maar hij trekt zich dan terug. Jarno is verder erg angstig voor muggen en brand, en hij heeft vaak heimwee naar huis wanneer hij niet thuis is (bijvoorbeeld op familieweekend, gaan logeren). Jarno piekert vaak, al bij kleine gebeurtenissen. Hij slaapt hierdoor moeilijk in. Ouders omschrijven Jarno als een slimme jongen die het graag heel goed wil doen. Hij kan soms ook rigide zijn in zijn gedrag. Jarno kan goed leren, maar Jarno gaat niet graag naar school. Jarno zit op scouts en gevechtssport, en dat gaat goed. Moeder heeft in het verleden een aantal depressies gehad en is bang dat Jarno dit ook zal krijgen. De ouders van Jarno willen dat hij stabieler wordt in zijn emoties en dat hij positiever denkt, Jarno zelf wil zich graag minder vaak verdrietig voelen en minder piekeren.

10 PrOP Jarno Probleem Omstandigheden, omgeving (thuis, school en vrije tijd) Persoonlijke stijl (coping, denkstijl, emotieregulatie)

11 1.2. Samenhang en doelen : Pr = O X P Boze buien = vervelende pestkoppen op school X alles opkroppen Faalangst = examenjaar X perfectionistisch zijn Buikpijn = lastige (v)echtscheiding ouders X zichzelf de schuld geven Angst = uitlokkende stimulus X vermijden Onzekerheid = nieuwe school X twijfelen aan zichzelf

12 De balans Alles onder controle alles loslaten opkropper dramaqueen pietje-precies sloddervos Alleen voor jezelf zorgen alleen voor anderen zorgen muurbloempje player watje kampioen heethoofd zwarte bril glazen bril roze bril

13 Balans Jarno Zwarte bril glazen bril roze bril Aanpassende Kameleon Koppige Steenbok

14 Kernkwaliteitenkwadrant Kwaliteit Wat vind ik goed van mezelf? Dat ik heel goed weet wat ik precies wil en daar ook voor ga Allergie Waar heb ik een hekel aan bij anderen? Dat anderen geen mening hebben en gewoon volgen (= aanpassende kameleon) Valkuil Wat vinden andere lastig bij jou? Wat doe je dan teveel? Dat ik teveel bezig ben met wat ik wil en geen rekening hou met de ander (= koppige steenbok) Uitdaging Wat mis ik nog bij mezelf? Welke eigenschap wil ik nog aanleren? Dat ik meer luister naar de ander en probeer een compromis te zoeken (= midden van de balans)

15 2. Ik pak mijn P aan!

16 2.1. Leren van anderen (sociogram) Hoe doe ik het : sociogram opstellen : anderen positioneren op balans, kind kiezen dat dicht bij wenselijke positie staat Ik doe het : Gedragsverandering via imitatie : hoe gaat dat kind om met bepaalde situaties, oefenen in rollenspel (jongeren laten observeren) Doe het zelf : concreet gedragsexperiment, moet haalbaar zijn en overzichtelijk Filmpje Lisa oor_kinderen_en_jongeren

17 2.2. Omgaan met mijn gevoelens (emotieregulatie) Cognitieve gedragstherapie : shift van gedrag en cognities naar belang van emoties Cfr, Southam-Gerow, Uit onderzoek : Relatie tussen emotieregulatie en psychopathologie is transdiagnostisch (Braet et. al, 2014) Maladaptieve shift in adolescentie (Gracco et. al, 2017) Belang van training in ER vaardigheden aanvaarding, afleiding en cognitieve herstructurering (Wante et. al, in press) Belang versterken positief affect (Hofman, 2017)

18 FEEL-KJ Vragenlijst voor emotieregulatie bij kinderen en jongeren Ontwikkeld door Braet en anderen Zelfrapportage leeftijd 8 tot 18 jaar (ook leerkracht en ouders) 90 items, omgaan met boosheid, angst en verdriet Onderscheid tussen adaptieve strategieën, maladaptieve strategieën en externe regulatiestrategieën Ook digitaal

19 ADAPTIEVE STRATEGIEËN PROBLEEMGERICHT HANDELEN AFLEIDING ZICHZELF OPKIKKEREN AANVAARDEN VERGETEN COGNITIEVE PROBLEEMOPLOSSING HEREVALUATIE MALADAPTIEVE STRATEGIEËN OPGEVEN AGRESSIE TERUGTREKKEN ZELFDEVALUATIE RUMINEREN EXTERNE REGULATIESTRATEGIEËN SOCIALE STEUN EXPRESSIE VAN EMOTIES EMOTIONELE CONTROLE

20 Casus Jarno

21 Hoe doe ik het? 1. Psycho-educatie over gevoelens 2. Stilstaan bij de eigen emoties: de emoji s Welke gevoelens ervaar je de laatste tijd het meest? Welke gevoelens wil je vaker ervaren? Welke gevoelens wil je minder vaak hebben? 3. Emotieregulatie: leren accepteren van emoties, afleiding, sociale steun, Ik doe het : plan opstellen

22 Emoties en Emoji s

23 Oefening Neem je smartphone bij de hand en open leeg bericht in Whatsapp of Messenger of Imessage Kijk naar de Emoji s die je allemaal kan gebruiken (people ) Kies de vijf Emoji s die je de laatste tijd meest voelde Kijk nu naar de laatst gebruikte Emoji s. ( ) Komt dit overeen met wat je hiervoor ontdekte? Zo ja, aan wie deel je die allemaal en aan wie niet? Zo nee, waarom niet? Wat doe je dan wel met de emoties die je ervaart ipv. naar anderen sturen?

24 Oefening casus Jarno /Boom Uitgevers

25 Kort rollenspel per twee Therapeut vraagt aan Jarno 1. Omcirkel drie gevoelens die je laatste tijd meest voelt 2. Zet een vierkantje rond de drie gevoelens die je vaker wil hebben 3. Streep drie gevoelens door die je wat minder wilt hebben Therapeut maakt een plan op met Jarno - Kijk naar de gevoelens waar je een vierkantje om heen zette. Maak per gevoel een plan om ervoor te zorgen dat je dit gevoel vaker ervaart. - Kijk naar de gevoelens die je doorstreepte. Wat ga je doen als deze gevoelens weer opduiken?

26 2.3 Mijn gedachten veranderen (cognitieve herstructurering) Hoe doe ik het : Psycho-educatie over gedachten : samenhang denken, voelen en doen (nu focus op gedachten) Ik doe het : Oefening in de sessie : omzetten van negatieve gedachten naar helpende gedachten via GGGG Doe het zelf :leren helpende gedachten bedenken

27 2.4. Mijn problemen oplossen (coping versterken) Probleemoplossing en vaardigheidstraining 1. Wat is mijn probleem? 2. Wat kan ik bedenken aan oplossingen? 3. Welke voor en nadelen hebben deze oplossingen? 4. Welke oplossing heeft de meeste voorkeur? 5. Probeer deze uit 6. Evalueer Oefening in de sessie : problemen oplossen (kassa en ander probleem) Opdracht : dit toepassen

28

29 3. Mijn P in de toekomst : terugvalpreventie en afsluiting Wat zijn alarmbelletjes? (= Pr) Wat zijn positieve signalen? Hoe ziet mijn PrOP er nu uit? Waar sta ik op de balans? Met PrOP los ik het op-tips Slogan! Doe het zelf : wat doen bij toekomstige problemen

30 Werken aan assertiviteit via PrOP in groep

31 PASSIEF AGRESSIEF ASSERTIEF

32 Tenslotte Belang van versterken emotieregulatievaardigheden in preventie en in behandelprogramma s eerste en tweede lijn Met aandacht voor adolescentie Op vlak van taal aansluiten bij doelgroep (emoji s) Binnen kortdurend behandelprogramma Niet enkel gericht op verminderen klachten, maar vooral op versterken vaardigheden en krachten (coping, cognitieve herstructurering, emotieregulatie) Niet altijd even effectief als langdurige behandeling, maar kan wel al veel doen Meer onderzoek nodig

33 Referenties Debruyne, S, & Haeck, N. (2013) Kortdurende psychologische interventies: stappenplan voor kinderen en jongeren. In C. Braet en S. Bögels (red.), Protocollaire behandeling voor kinderen met psychische klachten II. Amsterdam: Boom. Debruyne, S. & Haeck, N. (2015). Stappenlpan voor kinderen en jongeren. In: P. Rijnders & E. Heene (red.) Handboek KOP-model. Kortdurende psychologische interventies voor de basis-ggz. (pp ). Amsterdam: Boom. Debruyne, S. & Haeck, N., Rijnders, P., Heene, E. & Deveugele, M. (2016). Met PrOP los ik het op! Therapeutenboek en werkboek. Amsterdam: Boom. Southam-Gerow, M.A. (2014). Emotieregulatie bij kinderen en jongeren. Hogrefe uitgevers.

34 Braet C, Theuwis L., Van Durme K et al (2014). Emotion regulation in chilrden with emotional problems. Cogn Ther Res 38: Wante, L., Mezulis, A., Van Beveren, M. L., & Braet, C. (2016). The mediating effect of adaptive and maladaptive emotion regulation strategies on executive functioning impairment and depressive symptoms among adolescents. Child Neuropsychol, doi: / Gracco E, Goossens L & Braet C (2017). Emotion regulation across childhood and adolescence : evidence for a maladaptive shift in adolescence. Eur Child Adolesc Psychiatry 26: Wante, L., Van Beveren, M.L., Theuwis, L. & Braet, C. (in press). The effects of emotion regulation strategies on positive and negative affect in early adolescents. Cognition and Emotion.

35 Dank u voor uw aandacht en medewerking! Volg ons via LinkedIn i.v.m. nieuwe ontwikkelingen Céline de Greve Nathalie Haeck celine_degreve@hotmail.com nathaliehaeck@gmail.com