VERSLAG. Symposium Medische beeldvorming over verslaving: onderzoek en implicaties voor de praktijk
|
|
- Thomas Wouters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 VERSLAG Symposium Medische beeldvorming over verslaving: onderzoek en implicaties voor de praktijk Georganiseerd door Onderzoeksplatform middelengebruik en Forum verslavingsgeneeskunde van VAD 27 maart 2015, Brussel, VAD Het programma van dit symposium sloot aan bij een zeer actueel thema namelijk onderzoek over middelengebruik, het effect daarvan op de hersenen en hoe we dat in beeld kunnen brengen. Voor dit thema en deze gelegenheid besloot VAD een samenwerking op te zetten tussen het onderzoeksplatform middelengebruik en het Forum verslavingsgeneeskunde. Met deze namiddag wou VAD het neurobiologisch onderzoek over verslaving in Vlaanderen in de kijker zetten en daarnaast de link maken naar de praktijk van de hulpverlening. Dokter Peuskens startte de namiddag met een overzicht over de huidige neurobiologische kennis van verslaving. Hoe werken drugs in op onze hersenen? Wat weten we hierover? Welke zijn nog openstaande vragen? Na deze inleidende presentatie lichtte Prof. Dr. Van Laere het medisch beeldvormingsonderzoek bij verslaving toe en gaf een stand van zaken van het Belgisch onderzoek in dit domein. Dr. Bart De laat ging verder in op de functie van beeldvormingsonderzoek op dieren en wat dat ons nog meer kon bijbrengen over verslaving. Na al deze onderzoeksbevindingen keerde dokter Peuskens terug naar de praktijk. In de laatste presentatie van deze vanmiddag kwamen we te weten wat de gevolgen zijn van de inzichten van medische beeldvorming over verslaving voor de praktijk van de verslavingszorg bv. op vlak van diagnosestelling, psychotherapie, psycho-educatie, medicatie, neurofysiologische interventies, ed,? De namiddag sloot af met een boeiende paneldiscussie, in goede banen geleid door dr. Joostens, waarbij de deelnemers hun vragen kwijt konden aan de drie sprekers. Hieronder vindt u een korte samenvatting per presentatie. Neurobiologische kennis van verslaving Dr. Hendrik Peuskens, Alexianen Zorggroep Tienen Dr. Hendrik Peuskens bracht in de inleidende presentatie een overzicht van de huidige neurobiologische kennis van verslaving en vergeleek dit met vroeger. Doorheen de geschiedenis werden tal van denkmodellen gebruikt om verslaving te verklaren, gaande 1
2 van het moraliserende model waarbij verslaving werd gezien als een bewuste keuze, over het farmacologische, symptomatische, medische, leertheoretische en sociologische om uiteindelijk uit te komen bij het biopsychosociale model. Tegenwoordig wordt verslaving echter meer en meer als een hersenziekte beschouwd. Volkow en Leshner omschrijven dit als volgt: Addiction is defined as a chronic, relapsing brain disease that is characterized by compulsive drug seeking and use, despite harmful consequences. Dit model kon natuurlijk niet tot volle wasdom komen zonder medische beeldvorming. Voor de beeldvorming zijn intrede deed, voerde men voornamelijk microscopisch onderzoek uit op de hersenen (anatomopathologie) via post mortem studies. De betrouwbaarheid van deze studies was echter niet erg groot. Later kwam men tot de conclusie dat verslaving inspeelt op het beloningssysteem in de hersenen waarbij leerprocessen leiden tot functionele veranderingen in de hersenen. Hersenen zijn immers plastische organen die voortdurend veranderen. Drugs zijn enorm krachtige middelen die deze functionele veranderingen induceren. Zo slaan zenuwcellen informatie op waarbij het beloningssysteem leert om naar beloning toe te werken (ic. alcohol of illegale drugs gebruiken). Het beloningssysteem krijgt immers een enorme boost telkens wanneer alcohol of illegale drugs gebruikt worden. Kenmerkend voor verslaving is dat er een maximaal leerproces plaatsvindt en dit op zeer korte tijd. Hersenschade is dus een moeilijk te vermijden nevenwerking van het gebruik van toxische producten. Medische beeldvorming moet toelaten om zicht te krijgen op de dynamiek van structurele en functionele veranderingen in de hersenen ten gevolge van middelengebruik. Medisch beeldvormingsonderzoek bij verslaving Prof. dr. Koen Van Laere, nucleaire geneeskunde en moleculaire beeldvorming, KULeuven Door de vooruitgang in de beeldvormingstechnologie kunnen we de hersenen op het niveau van cel-metabolisme bestuderen. Zo kunnen we veranderingen in de hersenen veel vroeger en preciezer in beeld brengen. Voor een overzicht van de verschillende beeldvormingstechnieken en hun toepassingen, verwijzen we naar de wikipedia pagina: nl.wikipedia.org/wiki/beeldvormend_medisch_onderzoek Hoe kunnen beeldvormingstechnieken ons helpen bij de behandeling van verslaving? Neuroimaging heeft ons alvast veel bijgeleerd over de ziektemechanismen bij verslaving. Voor een hapbare uitleg, verwijzen we door naar onderstaande animatie video s: Bij hersenaandoeningen zoals dementie, epilepsie, parkinson, beroertes, multiple sclerose en hersentumoren worden PET/SPECT scans gebruikt als onderdeel van de diagnose of bij het opvolgen van de behandeling. Voor verslaving is dit tot op heden nog niet mogelijk. Dit komt bijvoorbeeld door: - Personen met een lage hoeveelheid DA receptoren hebben ook een sterker positief gevoel bij drugs. Echter de individuele variabiliteit is te hoog om deze informatie als voorspeller bij de individuele persoon te gebruiken. Hoogstens kunnen we een predispositie vaststellen. 2
3 - In het verslaafde brein zien we een lage beschikbaarheid van CB1 (gerelateerd aan novelty seeking) in de hersenen. Dit is echter ook te zien bij hoge risico groepen. Aangezien we geen hersenbeelden hebben van personen voor hun verslaving en deze dus niet kunnen vergelijken met de beelden tijdens een verslaving, kunnen we niet besluiten of de lage beschikbaarheid van CB1 een gevolg is van verslaving of een vooraf bestaande toestand. Momenteel is er dus geen diagnostische biomarker die bij de individuele patiënt gebruikt kan worden. Wel zijn er sterke argumenten dat verslaving een objectiveerbare hersenaandoening is. De uitdagingen voor de toekomst zijn het ontwikkelen van nieuwe diagnostica en/of behandelingen, zodat neuroimaging bij de behandeling van verslaving kan gebruikt worden zoals bij andere hersenaandoeningen. Neuroimaging zou kunnen gebruikt worden voor de individuele ziektepathogenese, om prognostische waarden (in kader van relaps) in kaart te brengen en voor het (bij)sturen van de therapie. In 2016 zal het aantal PET centra in België uitbreiden van 13 naar 24, wat het onderzoek een grote stap vooruit zal helpen. Ook werd in 2015 de eerste PET-MR scanner in gebruik genomen. Medische beeldvorming in dierexperimenteel onderzoek Dr. Bart De Laat, nucleaire geneeskunde en moleculaire beeldvorming, KULeuven De volgende vragen stonden centraal tijdens de presentatie van dr. Bart de Laat: onderzoek bij ratten en andere proefdieren, helpt het ons aan nieuwe inzichten over verslaving? Wat zijn kansen en beperkingen van dit type onderzoek? Welk onderzoek is al gebeurd in (België)? Welk onderzoek staat nog op stapel? Het probleem met dierenproeven in kader van psychiatrische diagnostiek, is dat het bijna uitsluitend gaat over subjectieve diagnoses, waarbij het aanvoelen van de patiënt centraal staat bijv. hallucinaties of depressie. Toch kunnen dierenproeven hun nut hebben in verslavingsonderzoek. Want net zoals mensen kunnen ook dieren verslaafd raken. Hun verslavingsgedrag, onderzocht in een laboratoriumsetting, kan ons dus mogelijks heel wat bijbrengen over verslaving. Er zijn twee belangrijke stromingen in dat onderzoek. Enerzijds therapie-gericht onderzoek dat uitzoekt welke therapie effectief is. Anderzijds fundamenteel onderzoek dat op zoek gaat naar de onderliggende mechanismes van verslaving. Bart de Laat focuste op het fundamenteel onderzoek. De meer gekende testen zijn de gedragstesten. Daarbij laat de onderzoeker dieren bepaalde proeven uitvoeren en bekijkt hun reactie. Zal een vis bijvoorbeeld uit zichzelf meer tijd doorbrengen in dat deel van het aquarium waar het water een bepaalde psychoactieve substantie bevat? Of kunnen ratten, die niet wiskundig onderlegd zijn, na verloop van tijd juiste keuzes maken in termen van straf of beloning als ze verschillende keuzes voorgelegd krijgen? Er worden groepsanalyses gedaan en bekeken wat de meeste ratten/vissen/muizen doen. Maar, bij een proef waarbij ratten door op een hendeltje te duwen om zichzelf een fix te bezorgen, bleek dat verschillende ratten behoorlijk uiteenlopend gedrag vertoonden. Er waren ratten die alleen maar interesse hadden in het hendeltje en zichzelf na verloop van tijd volledig verwaarloosden en zelfs niet meer probeerden te ontsnappen. Andere ratten 3
4 probeerden het één keer en waren er niet meer in geïnteresseerd. Nog andere ratten waren gelegenheidsgebruikers. Met dank aan medische beeldvorming kunnen we dit fenomeen proberen verklaren. We zien immers dat de ratten een gelijkaardig dopaminerg systeem hebben. Maar verschillen op andere vlakken in de hersenen hebben dus duidelijk een belangrijke invloed op het al dan niet verslaafd raken, maar ook op herval na onthouding. Dit soort onderzoek kan nu, met dank aan de gesofisticeerde technieken van medische beeldvorming, overgaan naar analyses op individueel niveau. Waarom precies deze rat verslaafd raakt en de andere niet?, staat hierbij centraal. Het is veelbelovend onderzoek voor de toekomst dat ook heel wat ethische vragen met zich meebrengt in termen van behandeling en preventie. Implicaties voor de praktijk van de hulpverlening Dr. Hendrik Peuskens, Alexianen Zorggroep Tienen Klassieke beeldvorming zoals CT-scans en MRI wordt weinig of niet gebruikt in de klinische praktijk. Tenzij om andere beelden uit te sluiten, met name traumatische of tumorale letsels. Het wordt ook soms gebruikt voor het opsporen van uitzonderlijke gevallen van acute demyelinisatie in corpus callosum of hersenstam ( myelinolysis ) en in geval van acute Wernicke. Functionele beeldvorming zoals PET-scans kunnen gebruikt worden in psycho-educatie. PET-scans van dopamine-receptoren in de hersenen met vergelijking tussen scans van niet-verslaafde en verslaafde aan bv. cocaïne worden dan getoond aan patiënten. Op die manier zien patiënten dat middelengebruik functionele veranderingen met zich meebrengt in de hersenen. Er wordt uitgelegd dat het belonend effect van een drug zoveel sterker is dan van natuurlijke beloners en dat het beloningssysteem ongevoelig wordt na langdurig gebruik. Patiënten vinden dit intrigerend. Door deze beelden te geven voor verschillende middelen, wordt de boodschap gegeven dat dit effect gemeenschappelijk is aan alle drugs. Ze resulteren in dezelfde veranderingen in hersenfunctioneren. Hiermee wordt de boodschap gegeven dat het ene middel niet (on)gevaarlijker is dan het andere en dat de middelen via dezelfde weg een impact hebben. Belangrijk is ook te tonen dat er herstel mogelijk is. Bijvoorbeeld aan de hand van PETscans van cocaïneverslaafden na vier maanden abstinentie. De boodschap is: er is herstel van het beloningssysteem, al weten we niet in welke mate (misschien was he beloningssysteem al minder responsief vóór het gebruik). Patiënten linken dit makkelijk aan eigen ervaringen en ervaringen van andere patiënten. Zij ervaren de periode onmiddellijk na stoppen als erg moeilijk. Ze ondervinden dan geen genot van andere dingen. En na een aantal maanden abstinentie, beleven ze terug meer plezier, kunnen ze opnieuw genot ervaren. Dit is een hoopvolle boodschap voor cliënten. Dr. Peuskens toonde een videofragment waarin Nora Volkow met een amfetaminegebruiker de scans van zijn hersenfunctioneren bespreekt: De gebruiker getuigt dat hij het middel nodig heeft om zich normaal te voelen. Dit fragment maakt ons alert voor een aantal valkuilen bij het communiceren van deze bevindingen naar patiënten: 4
5 Cave medisch model houding? (ervan uitgaan dat de wetenschappelijke verklaring zal overtuigen om het anders te doen) Cave ontkenning? (een subjectieve parameter) Misschien bieden de nieuwe beeldvormingstechnieken op termijn objectievere parameters voor het inschatten van de kans op herstel of voor therapie-ontwikkeling? In onderzoek (van bv. Morgenstern et al., 2013) werd geprobeerd te voorspellen wat het herstel zal zijn. Via fmri wordt gekeken hoe hersenen reageren op plaatjes hetgeen gecorreleerd wordt met herval na aantal maanden. Misschien zullen we in de toekomst kunnen meten hoe de hersenactiviteit van een patiënt veranderd is na een bepaalde behandeling en zullen we dit kunnen linken aan een hervalkans. Momenteel staat het onderzoek nog niet ver genoeg. Wat betreft therapie-ontwikkeling wordt gezocht naar medicatie die invloed kan hebben op deze processen: Vergroten van dopamine release bij normale activiteiten: Selegiline (MAO- B inhibitor). Dit zou kunnen helpen om de moeilijke periode na het stoppen met gebruik te overbruggen. Remmen van de dopamine release bij druggebruik Nog onduidelijk of dit mogelijk is. Interfereren in andere neurotransmitter systemen (Cannabinoïd systeem, Glutaminerg systeem, ). Ook de mogelijke effecten van directe hersenstimulatie via het inplanten van een elektrode worden onderzocht. Wat kan de toekomst nog brengen? Om resultaten te boeken die relevant zijn op individueel niveau (voorspellen herstel/herval, therapie) is het belangrijk gegevens uit verschillende technieken te combineren: beeldvorming x gedetailleerde psychodiagnostische gegevens beeldvorming x genetische achtergrond beeldvorming x electrofysiologie (maximale temporele resolutie) (=nieuwe vormen van EEG) beeldvorming bij mensen en op proefdiermodellen? Zo zal de van statistische robuustheid vergroot kunnen worden zodat individuele toetsing mogelijk wordt. Paneldiscussie Moderator: Dr. Peter Joostens, Alexianen Zorggroep Tienen, Feitelijk voorzitter Forum Verslvingsgeneeskunde Panelleden: Dr. Hendrik Peuskens, Prof. Dr. Koen Van Laere, Dr. Bart De Laat De panelleden antwoordden bevestigend op de vraag uit de zaal of het niet beter is om te spreken van een bekrachtigingssysteem, eerder dan van een beloningssysteem. Bij een nieuwe ervaring speelt het aspect beloning nog wel mee omdat de hersenen een euforisch gevoel geven dat de drang naar eenzelfde ervaring prikkelt. Maar als dit overgaat naar een drang/zucht naar steeds vaker en meer gebruiken en naar overdaad, dan is het moeilijk om nog over beloning te spreken. Vanuit de zaal kwam de vraag waarom er nog complexe en gebiaste groepsonderzoeken nodig zijn als medische beeldvormingstechnieken op individueel vlak of in kleine groepen 5
6 even bruikbare resultaten opleveren. Vanuit het panel werd erop gewezen dat bijkomend onderzoek in een heterogene populatie altijd beter is en dat voorzichtig omgesprongen moet worden met de predictiekracht van de resultaten op een hoger niveau. Maar het geloof leeft dat de combinatie van medische beeldvorming en klinische gegevens op termijn een grote meerwaarde zal opleveren. Enkele vragen gingen over het nut van medische beeldvorming in de individuele hulpverlening. De panelleden waren het er over eens dat het aan de cliënt kunnen aanreiken van de boodschap dat herstel in de hersenfuncties mogelijk is bij gecontroleerd gebruik of abstinentie een concrete meerwaarde biedt in een therapeutische aanpak. Aan de confrontatie met de vastgestelde hersenschade kan een hoopvolle boodschap naar verbetering en herstel worden gekoppeld, wat motiverend kan werken. Beelden kunnen daarin wel ondersteunend werken, maar geven geen zekerheid op een betere uitkomst omdat zij geen vat hebben op andere belangrijke domeinen, zoals omgevingsfactoren (netwerken, vrijetijdsbesteding, e.d.), die sterk bepalend zijn op succes of herval. Gevraagd naar het verdere toekomstpotentieel van medische beeldvorming binnen alcohol- en drugonderzoek werd aangehaald dat een multiparametrische screening van het belonings- en controlesysteem (bv. dopamineregeling) een grote vooruitgang zou kunnen betekenen. De hoop werd uitgedrukt om in de toekomst een therapeutische aanpak ten kunnen afstemmen op basis van prognostische biomarkers. Gevraagd naar het nut van medische beeldvorming en preventie werd aangegeven dat er eerst grote, longitudinale studies nodig zijn die interessant kunnen zijn om bijvoorbeeld impulscontroleverlies te monitoren en predictieve markers te analyseren. De boeiende interactie met de zaal werd afgesloten met de veronderstelling dat meer studies in de toekomst een grotere betrouwbaarheid zullen opleveren, waardoor het potentieel van medische beeldvorming op hulpverlening en preventie kan worden aangetoond. 6
Neurobiologische kennis van verslaving. Dr. H. Peuskens
Neurobiologische kennis van verslaving Dr. H. Peuskens Neurobiologische kennis van verslaving Hoe wordt tegenwoordig naar verslaving gekeken vergeleken met vroeger? Welke effecten brengen drugs teweeg
Nadere informatieNeurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu
Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Nederlandse Samenvatting De adolescentie is levensfase waarin de neiging om nieuwe ervaringen op te
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3
Nadere informatieDe ziekte van Alzheimer. Diagnose
De ziekte van Alzheimer Bij dementie is er sprake van een globale achteruitgang van de cognitieve functies, zoals het geheugen of de taalfuncties. Deze achteruitgang leidt tot functionele beperkingen in
Nadere informatieNiet-technische samenvatting 2015188
Niet-technische samenvatting 2015188 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Hersenverbindingen die betrokken zijn bij (eet)verslaving 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal 5) 5
Nadere informatieInformatieblad voor deelnemers gedurende opvolging. De CENTER-TBI studie
Informatieblad voor deelnemers gedurende opvolging De CENTER-TBI studie Tijdens de acute fase na uw ongeval, heeft u deelgenomen aan een multicenter onderzoek, gefinancierd door de Europese unie (The Collaborative
Nadere informatieVoorbeeld adviesrapport MedValue
Voorbeeld adviesrapport MedValue (de werkelijke naam van de innovatie en het ziektebeeld zijn verwijderd omdat anders bedrijfsgevoelige informatie van de klant openbaar wordt) Dit onafhankelijke advies
Nadere informatieOrganogram Werkgebied
Wat doet Tactus Verslavingszorg? Tactus is specialist op het terrein van de verslavingszorg. Mensen die door hun verslaving aan alcohol, drugs, medicijnen, gokken, gamen, eten of andere verslavingen in
Nadere informatieIntegratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer
Integratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer Achtergrond De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer (Alzheimer s disease - AD) is een neurodegeneratieve ziekte
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting In het promotieonderzoek dat wordt beschreven in dit proefschrift staat schade aan de bloedvaten bij dementie centraal. Voordat ik een samenvatting van de resultaten geef zal ik
Nadere informatiePET-scan onderzoek en alcoholafhankelijkheid
PET-scan onderzoek en alcoholafhankelijkheid Dr. H. Peuskens Dr. J. Ceccarini Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen Tienen Verslaving: een hersenziekte Verslaving: een hersenziekte Joris Snaet PET:
Nadere informatieMedische Beeldvorming in Dierexperimenteel Onderzoek. Bart de Laat
Medische Beeldvorming in Dierexperimenteel Onderzoek Bart de Laat Promotor: Koen Van Laere Co-promotor: Cindy Casteels Diermodellen & Psychiatrie Porsolt, Eur J Pharmacol 1978; Medina, J Med Chem 2014
Nadere informatieWetenschappelijkOnderzoekin het Expertisecentrum. Tom J de Koning
WetenschappelijkOnderzoekin het Expertisecentrum Tom J de Koning Afdeling Neurologie, Genetica en Kindergeneeskunde Universitair Medisch Centrum Groningen Waaromdoenwe wetenschappelijk onderzoek? Academische
Nadere informatieAchtergronden. De verslaving. Controleverlies
Achtergronden We beschouwen verslaving vandaag als een ziekte. Door veranderingen in de hersenen zijn verslaafden niet goed in staat om hun innamegedrag onder controle te houden. Een verslaafde drinker
Nadere informatieIndividuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie. Anja Huizink
Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie Anja Huizink Adolescentie = grenzen verkennen Op zoek naar prikkels Brein in ontwikkeling Nucleus accumbens (basale ganglia): -
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/25850 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/25850 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Beek, Erik te Title: Neuropharmacology of novel dopamine modulators Issue Date:
Nadere informatieBeter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen?
Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen? Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen? Richtlijnen Casus IDDT Richtlijnen, wat zeggen ze niet! Richtlijnen Dubbele Diagnose, Dubbele hulp (2003) British
Nadere informatieStand van het Onderzoek naar Dementie en Alzheimer
Stand van het Onderzoek naar Dementie en Alzheimer Christine Van Broeckhoven Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica, VIB, Laboratorium voor Neurogenetica, Instituut Born-Bunge,
Nadere informatieBlock 1: Basic emotions, Brain structures and Stress.
Block 1: Basic emotions, Brain structures and Stress. Vraag 1 (10 punten) A. Wat is het Circuit van Papez en welke hersenstructuren maken hier deel van uit? (5 punten) B. Welke extra hersenstructuren zijn
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Controle over je verlangens. Diepe hersenstimulatie in impulscontrole en heroïne verslaving: een translationele benadering Verslaving wordt beschouwd als een chronische aandoening
Nadere informatie29 maart 2012. Impulsiviteit in de behandelingsuitkomst van alcohol en druggebruikers. Een onomkeerbaar gegeven of (therapeutisch) aanknopingspunt?
Impulsiviteit in de behandelingsuitkomst van alcohol en druggebruikers Een onomkeerbaar gegeven of (therapeutisch) aanknopingspunt? 29 maart 2012 Doctoranda: Laura Stevens Promotor: Prof. Dr. Wouter Vanderplasschen
Nadere informatieSummary in dutch / Nederlandse samenvatting
Summary in dutch / Nederlandse samenvatting 115 Van diagnose tot prognose Multiple sclerose (MS) is een chronische progressieve auto-immuum ziekte met onbekende origine die word gekarakteriseerd door laesies
Nadere informatieHet begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch
Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch perspectief Inleiding De ziekte van Alzheimer wordt gezien als een typische ziekte van de oudere leeftijd, echter
Nadere informatieEEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington
EEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington In Nederland wordt het aantal patiënten met dementie geschat op meer
Nadere informatieVerminderde insula connectiviteit als indicator voor non-respons?
Verminderde insula connectiviteit als indicator voor non-respons? Hanneke Geugies Dr. H.G. Ruhé Studiedag NNNSA 25 september 2015 Achtergrond Non-respons antidepressiva (TRD) Voornaamste oorzaak aanhoudende
Nadere informatieOude hersenen en een verliefd brein
Brein in beeld Oude hersenen en een verliefd brein Ouderdom komt met gebreken, dat geldt ook voor de hersenen. Oudere mensen zijn niet meer zo flexibel en vlug als vroeger en ze onthouden dingen op den
Nadere informatieVoorstelling Team Verslavingszorg
27/05/2015 Voorstelling Team Verslavingszorg Ivo Vanschooland Doelgroep De afdeling staat open voor mannen en vrouwen uit gans Vlaanderen en Nederland met problemen gekoppeld aan misbruik of afhankelijkheid
Nadere informatieOnderzoek naar de rol van ontsteking bij het ontstaan van bipolaire stoornissen
Onderzoek naar de rol van ontsteking bij het ontstaan van bipolaire stoornissen CAPRI Universiteit Antwerpen INFORMATIEBRIEF VOOR DEELNEMERS Versie voor patiënten Versie 3 22/04/2015 Geachte heer/mevrouw,
Nadere informatiePCA3. www.urologischcentrum.be
PCA3 www.urologischcentrum.be De PCA3 test, een eenvoudige urinetest die kan helpen bij de diagnose van prostaatkanker en de keuze van therapie. Over prostaatkanker Prostaatkanker is één van de meest voorkomende
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 137 138 Het ontrafelen van de klinische fenotypen van dementie op jonge leeftijd In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, komt dementie ook op jonge leeftijd voor. De diagnose
Nadere informatieINHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012
INHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012 Inleiding: Een post-anoxisch coma wordt veroorzaakt door globale anoxie of ischemie van de hersenen,
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting GENETISCHE EN RADIOLOGISCHE MARKERS VOOR DE PROGNOSE EN DIAGNOSE VAN MULTIPLE SCLEROSE Multiple Sclerose (MS) is een aandoening van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg)
Nadere informatieSame m nva v tt t ing n
De ziekte van Parkinson (PD) is één van de belangrijkste chronische en progressieve neurodegeneratieve aandoeningen gekenmerkt door het verlies van dopaminerge neuronen in het bijzonder in de substantia
Nadere informatieHerstellen doe je zelf; Evaluatie van een cliëntgestuurde cursus
Herstellen doe je zelf; Evaluatie van een cliëntgestuurde cursus Dr. Hanneke van Gestel-Timmermans Dr. Evelien Brouwers Dr. Marcel van Assen Prof. dr. Chijs van Nieuwenhuizen Herstellen doe je zelf Ontwikkeld
Nadere informatieTemperamentsprofielen bij verslaving
17 februari 2017 Temperamentsprofielen bij verslaving Dr Els Santens Psychiater Team Verslavingszorg Inhoud Kader doctoraatsonderzoek Verslaving Gray s Reinforcement Sensitivity Theory (RST) Temperamentsprofielen
Nadere informatieGeen belangenverstrengeling. Amyloïd PET in de klinische praktijk. ABIDE project 3/27/2018. Arno de Wilde Arts-onderzoeker VUmc Alzheimercentrum
Amyloïd PET in de klinische praktijk ABIDE project Arno de Wilde Arts-onderzoeker VUmc Alzheimercentrum Geen belangenverstrengeling The Alzheimer Center VUmc has received unrestricted funding from: Aegon,
Nadere informatieHersenstichting Nederland. Hersenen en verslaving
Hersenstichting Nederland Hersenen en verslaving 1 Hersenen en verslaving Veel mensen gebruiken wel één of meer verslavende stoffen zoals alcohol, tabak of koffie. Maar wanneer is iemand nu verslaafd?
Nadere informatieBrijder Verslavingszorg Hoofddorp
Ons Team Ons team is zeer divers. We bestaan uit het secretariaat, psychologen, maatschappelijk werkers, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, cognitief gedragstherapeutisch werkers, ervaringsdeskundigen,
Nadere informatieNiet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project. Voedselallergie, melk, preventie, behandeling
Niet-technische samenvatting 2016605 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Het identificeren en karakteriseren van nieuwe concepten voor koemelkallergische patienten. 1.2 Looptijd van het project
Nadere informatieMeer mensen met MS, beter helpen
Meer mensen met MS, beter helpen De progressie van de zenuwslopende ziekte multiple sclerose (MS) stoppen door het voorkomen van beschadiging aan de hersencellen bij mensen MS. Achtergrond MS werd tot
Nadere informatieantidepressivum, rat, overerfbaar, mechanismen, gedrag
1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Effecten van het antidepressivum vortioxetine op hersenmechanismen in genetische diermodellen voor depressie 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal
Nadere informatieInleiding psycho-educatie ASS bij volwassenen
Inleiding psycho-educatie ASS bij volwassenen Dit is de inleiding van de psycho-educatie modules. Aan de hand van deze modules geven we meer informatie over hoe autismespectrumstoornissen (ASS) zich uiten
Nadere informatieSuïcidaal gedrag epidemiologie, psychologie en biologie, en behandeling. Prof. dr. C. van Heeringen
Suïcidaal gedrag epidemiologie, psychologie en biologie, en behandeling Prof. dr. C. van Heeringen WHO 2004 de Europese context nu de Europese context toen Kruyt 1960 Suïcide in Vlaanderen SMR, per
Nadere informatieDeelnemen aan een klinische studie in Az Damiaan. Informatie voor de patiënt SAP 12496
Deelnemen aan een klinische studie in Az Damiaan Informatie voor de patiënt SAP 12496 Bron: clinical trial center UZ Leuven 2010 2 Inhoud Inleiding 4 Wat is een klinische studie? 5 Waarom deelnemen aan
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Bij de ontwikkeling van metabole ziekten zoals overgewicht, type 2 diabetes en Anorexia Nervosa spelen omgevingsfactoren zoals dieet en fysieke activiteit een belangrijke rol. Er zijn echter grote individuele
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 185 Substance P and the Neurokinin 1 Receptor: from behavior to bioanalysis Affectieve stoornissen zoals angst en depressie zijn aandoeningen die een grote
Nadere informatieActie ter ondersteuning van de federale beleidsnota drugs
FEDERAAL WETENSCHAPSBELEID Wetenschapsstraat 8 B-1000 BRUSSEL Tel. 02 238 34 11 Fax 02 230 59 12 www.belspo.be Actie ter ondersteuning van de federale beleidsnota drugs Projectformulier ten behoeve van
Nadere informatieDoelgroepen kasteelplus. Kerngedachten bij de visie. Ontwennen meer dan stoppen. Visie : controleverlies betekent totale abstinentie
Doelgroepen kasteelplus Ontwennen meer dan stoppen. Hoe helpen we mensen om te veranderen? dag van de zorg 17/03/2013 Patrick Lobbens Hoofdverpleegkundige verslavingszorg kasteelplus Kasteelplus 1 : mensen
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Gerry Jager Functional MRI studies in human Ecstasy and cannabis users In dit proefschrift worden vier studies beschreven naar de lange termijn effecten van de psychoactieve drugs ecstasy en cannabis op
Nadere informatieTussen instrumentalisering en ontspanning: de rol van sport in de zorgsector. Marc Theeboom Jasper Truyens Tessa Commers
Tussen instrumentalisering en ontspanning: de rol van sport in de zorgsector Marc Theeboom Jasper Truyens Tessa Commers 2 vragen 1. wat wordt er van sport verwacht? 2. wat kan sport voor de zorgsector
Nadere informatieNEDERLANDSE HERSENBANK. De oplossing zit in de hersenen
NEDERLANDSE HERSENBANK De oplossing zit in de hersenen Onderzoek doet leven Het wetenschappelijk onderzoek is de laatste jaren in een stroomversnelling geraakt. Nieuwe technieken maken het mogelijk om
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatieMethoden hersenonderzoek
Methoden hersenonderzoek Beschadigingen Meting van individuele neuronen Elektrische stimulatie Imaging technieken (Pet, fmri) EEG Psychofarmaca/drugs TMS Localisatie Voorbeeld: Het brein van Broca s patient
Nadere informatieCATCH-studie. Cocaine Addiction Treatments to improve Control and reduce Harm (CATCH)
Cocaine Addiction Treatments to improve Control and reduce Harm (CATCH) Vertraagde afgifte dexamfetamine in de behandeling van crack-cocaïne afhankelijkheid Drs. Mascha Nuijten, promovenda Brijder Onderzoek
Nadere informatieSociale uitsluiting bij autisme spectrum stoornis (ASS) Gegevens bij aanmelding. Gegevens bij aanmelding. Inhoud
Gegevens bij aanmelding Gegevens bij aanmelding Ervaring Bijna iedereen Waarom/bij wie? Langdurige overvraging Stress en puberteit Drugs Geen grip op leven; zeer onveilig gevoel Bij jongeren ( als ouder
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Sinds enkele decennia is de acute zorg voor brandwondenpatiënten verbeterd, hetgeen heeft geresulteerd in een reductie van de mortaliteit na verbranding, met name van patiënten
Nadere informatieChapter 7. Summary and General Discussion. Nederlandse Samenvatting
Chapter 7 Summary and General Discussion Nederlandse Samenvatting 132 Chapter 7 SAMENVATTING VERTRAGING EN DEPRESSIEVE SYMPTOMEN BIJ OUDERE MENSEN Bij veel diersoorten luidt vertraging het einde van het
Nadere informatieStaat uw leven in het teken van drank en drugs? Een opname biedt uitkomst!
Staat uw leven in het teken van drank en drugs? Een opname biedt uitkomst! KLINISCHE BEHANDELING: ALS U DE CONTROLE OVER UW LEVEN TERUG WILT Onderdeel van Arkin Stoppen met alcohol of drugs en uw manier
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Rick Helmich Cerebral Reorganization in Parkinson s disease (proefschrift) Nederlandse Samenvatting De ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 161 28-12-2009 09:42:54 nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 162 28-12-2009 09:42:54 Beeldvorming van Alzheimerpathologie in vivo:
Nadere informatie11-10-2014. Ypsilon 30 jaar. Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart
Ypsilon 30 jaar Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht - Ypsilon en onderzoekers trekken sinds die tijd met elkaar op Wat hebben we gezamenlijk bereikt!
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Achtergrond Het risico op het ontwikkelen van een psychiatrische ziekte, zoals attention deficit hyperactivity disorder (ADHD), schizofrenie of verslaving, wordt voor een aanzienlijk deel bepaald door
Nadere informatieKeuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training
Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie Welkom Docent: Siri Kruit s.r.kruit@hr.nl 1 Huiswerkopdracht : Programma les 2 Theorie basis informatie Cannabis -presentatie Voorlichtingsmateriaal -nabespreken
Nadere informatieIk zie, ik zie wat jij niet ziet
NEDERLANDSE SAMENVATTING Ik zie, ik zie wat jij niet ziet Visuele hallucinaties en dementie bij de ziekte van Parkinson: een zoektocht naar neuropsychologische, neuroradiologische en neuropathologische
Nadere informatieHERSENZIEKTEN, AUTONOMIE EN GEDRAG. Werkbezoek OM Dordrecht 6-10-2009
HERSENZIEKTEN, AUTONOMIE EN GEDRAG Werkbezoek OM Dordrecht 6-10-2009 Co-morbiditeit is de norm (gegevens uit intern onderzoek Bouman GGZ) HEROÏNE (VAAK POLYDRUGGE BRUIK) ALCOHOL STIMULAN- TIA CANNABIS
Nadere informatieNetworks of Action Control S. Jahfari
Networks of Action Control S. Jahfari . Networks of Action Control Sara Jahfari NEDERLANDSE SAMENVATTING Dagelijks stappen velen van ons op de fiets of in de auto, om in de drukke ochtendspits op weg te
Nadere informatieDagen van de tabakologie
Het tabakspreventieteam van de VRGT nodigt u uit op de eerste editie Dagen van de tabakologie 26 en 27 november 2012 Antwerp Expo De voorbije twintig jaar bouwde het tabakspreventieteam van de VRGT aan
Nadere informatiedr. Wiepke Cahn UMCUtrecht
dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht Ypsilon 30 jaar Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart - Ypsilon en onderzoekers trekken met elkaar op sinds die tijd Epidemiologische studies genetica
Nadere informatieNederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose
Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische
Nadere informatienamens Jellinek dank voor uw uitnodiging
namens Jellinek dank voor uw uitnodiging Bani da Lima - Ahrendt Manager Behandelzaken JellinekMinnesota Franca Hasenbos Manager Bedrijfsvoering Jellinek Gooi- en Vechtstreek & JellinekMinnesota Onderwerpen
Nadere informatieVerslaving en comorbiditeit
Verslaving en comorbiditeit Wat is de evidentie? Dr. E. Vedel, Jellinek, Arkin 18 november 2014 Comobiditeitis hot 1 Jellinek onderzoek comorbiditeit Verslaving & persoonlijkheid, 1997 Verslaving & ADHD,
Nadere informatieDutch summary. Nederlandse samenvatting
Dutch summary Nederlandse samenvatting 127 Kinderen die te vroeg geboren worden, dat wil zeggen bij een zwangerschapsduur korter dan 37 weken, worden prematuren genoemd. Na de bevalling worden ernstig
Nadere informatie20 man 15 vrouw. depressie paranoia psychose
Dubbele Diagnose Patricia v.wijngaarden-cremers, psychiater Circuitmanager Verslavingspsychiatrie Dimence Inhoud - Inleiding - Gebruik onder Nederlandse Jongeren - Psychiatrische Comorbiditeit - Wat is
Nadere informatieAmyotrofische laterale sclerose (ALS) is een progressieve neuromusculaire ziekte
ALS IMPRINTS ON THE BRAIN LINKED TO THE CONNECTOME Proefschrift Ruben Schmidt UMC Utrecht Hersencentrum Nederlandse samenvatting ALS afdrukken op het brein gelinkt aan het connectoom Amyotrofische laterale
Nadere informatieChapter 8. Nederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting Chapter 8 Nederlandse samenvatting Er is in de afgelopen jaren veel vooruitgang geboekt in de ontwikkeling van doelgerichte behandelingen tegen kanker. Helaas wordt ook
Nadere informatieGedragsverandering: Doen en blijven doen, Over motivatie en weerstand.
Gedragsverandering: Doen en blijven doen, Over motivatie en weerstand. Theoretische achtergrond: - Miller en Rollnick De motivering van cliënten en het verminderen van weerstand zijn centrale thema's.
Nadere informatieMathilde Descheemaeker Adriaan Spruyt Dirk Hermans
Mathilde Descheemaeker Adriaan Spruyt Dirk Hermans Experimentele psychopathologie Op zoek naar de psychologische processen die een rol spelen bij het ontstaan, in stand houden en terugval van psychopathologie
Nadere informatieReeks 14: Ik ben toch niet gek?! Dr. Maarten Bak, psychiater
Reeks 14: Ik ben toch niet gek?! Dr. Maarten Bak, psychiater Ziekte Gezondheid Gek Normaal Wat is een psychose? Waarnemen Denken Betekenis geven Wat is een psychose? Hallucinatie Waan Hallucinaties
Nadere informatieOnderzoek naar zorgvragen en behoeften van patiënten met een verslaving en ADHD of Autisme
Onderzoek naar zorgvragen en behoeften van patiënten met een verslaving en ADHD of Autisme dr. L.M. Kronenberg Prof. dr. van Achterberg Prof. dr. W. van den Brink Prof. dr. P. Goossens K. Slager-Visscher,
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 203 Nederlandse samenvatting Wittere grijstinten Klinische relevantie van afwijkingen in de grijze stof in multipele sclerose, zoals afgebeeld met MRI Multipele sclerose (MS) is
Nadere informatieHet (on)meetbare brein
Het (on)meetbare brein Proost op de wetenschap, SPUI25 Lukas Snoek Universiteit van Amsterdam Even voorstellen... Wie ben ik? Lukas Snoek, promovendus psychologie ("Brein & Cognitie") aan de UvA Interesse
Nadere informatieThe Sweetest Pill to Swallow
The Sweetest Pill to Swallow Wat zijn placebo effecten en hoe kunnen we ze gebruiken? Jayne Jubb Healers Connectie Symposium 11 April 2015 Het plan voor vanmiddag Wat zijn placebo s Hoe werken ze (neuro-nerdie
Nadere informatieVerslaving apart? Dubbele diagnostiek als standaardbehandeling. dr. C.A. Loth
Verslaving apart? Dubbele diagnostiek als standaardbehandeling in de GGz dr. C.A. Loth Cijfers 1,2 miljoen alcoholisten/problematische drinkers 1,8 miljoen dagelijkse gebruikers benzo s, 22 % gebruikt
Nadere informatieProefschrift. Cannabis use, cognitive functioning and behaviour problems. Merel Griffith - Lendering. Samenvatting
Proefschrift Cannabis use, cognitive functioning and behaviour problems Merel Griffith - Lendering Samenvatting Het gebruik van cannabis is gerelateerd aan een breed scala van psychische problemen, waaronder
Nadere informatieActie ter ondersteuning van de federale beleidsnota drugs
FEDERAAL WETENSCHAPSBELEID Wetenschapsstraat 8 B-1000 BRUSSEL Tel. 02 238 34 11 Fax 02 230 59 12 www.belspo.be Actie ter ondersteuning van de federale beleidsnota drugs Projectformulier ten behoeve van
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39720 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Hafkemeijer, Anne Title: Brain networks in aging and dementia Issue Date: 2016-05-26
Nadere informatieSamenvatting Klinische uitkomstmaten in progressieve multiple sclerose
Klinische uitkomstmaten in progressieve multiple sclerose SV Achtergrond Multiple Sclerose (MS) is een chronische neurologische ziekte, waarbij er sprake is van demyelinisatie (verlies van het myeline
Nadere informatieSniffing out Parkinson s disease. Samenvatting
Samenvatting 139 Samenvatting De eerste beschrijving van een reukstoornis bij de ziekte van Parkinson (ZvP) dateert uit 1975. Sindsdien is het duidelijk geworden dat Parkinson-patiënten reukstoornissen
Nadere informatie- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE?
- Geplaatst in VISUS 4-2017 - EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? Om de verschillen tussen de kennis uit het laatste wetenschappelijk bewijs en de klinische praktijk kleiner te maken is de afgelopen
Nadere informatieRaeka Aiyar, PhD, Symposium Moderator Stamcellen en de toekomst van de geneeskunde.
Raeka Aiyar, PhD, Symposium Moderator Stamcellen en de toekomst van de geneeskunde. https://youtu.be/r6bpio7l_yq OK, er zijn wat emotionele speeches geweest. Ik was daar niet helemaal klaar voor. Ik ben
Nadere informatieProf. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes. Evidence-based handelen bij lage rugpijn
Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Epidemiologie, preventie, diagnostiek,
Nadere informatieEffectiviteit van baclofen bij alcoholverslaving
Effectiviteit van baclofen bij alcoholverslaving MSc Esther Beraha Dr. Elske Salemink Dr. Anneke Goudriaan Dr. Bram Bakker Prof. Dr. Wim van den Brink Prof. Dr. Reinout Wiers Academisch Medisch Centrum
Nadere informatieSamenvatting (summary in Dutch)
Samenvatting (summary in Dutch) 149 Samenvatting (summary in Dutch) Één van de meest voorkomende en slopende ziektes is depressie. De impact op het dagelijks functioneren en op de samenleving is enorm,
Nadere informatieJaargang 2 nummer 1 16 dec 2010
Jaargang 2 nummer 1 16 dec 2010 Inhoudsopgave: Inleiding Minisymposium LVG en Verslaving De belangrijkste problemen volgens hulpverleners De ervaringen van cliënten De ervaringen van verwanten Vervolgstappen
Nadere informatieStudie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling
Evidence tabel bij ADHD in kinderen en adolescenten (studies naar adolescenten met ADHD en ) Auteurs, Gray et al., 2011 Thurstone et al., 2010 Mate van bewijs A2 A2 Studie type Populatie Patiënten kenmerken
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20953 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Bruine, Francisca Teresa de Title: Advanced MR brain imaging in preterm infants
Nadere informatieKennismaking Toelichting over de opleiding Praktische afspraken rond opleiding, supervisie en administratie
PROGRAMMA EERSTE CURSUSJAAR 2017 BASISINFO 7 februari 2017 Kennismaking Praktische info Inleiding in de problematiek 21 februari 2017 Hulpverleningslandschap: situering van preventie, hulpverlening, justitie
Nadere informatieSlecht nieuws goed communiceren
Slecht nieuws goed communiceren M A N U K E I R S E F A C U L T E I T G E N E E S K U N D E, K U L E U V E N Waarheid is een van de meest krachtige medicamenten waarover men beschikt, maar men moet nog
Nadere informatieHersenonderzoek: The last frontier. Matteo Farinella
Liesbeth Aerts Hersenonderzoek: The last frontier Matteo Farinella Centrum voor Hersenonderzoek Fundamentele neurobiologie Synaptische communicatie Neuronale ontwikkeling Biologie van astrocyten Genregulatie
Nadere informatieMelatonin Treatment and Light Therapy for Chronic Sleep Onset Insomnia in Children A. van Maanen
Melatonin Treatment and Light Therapy for Chronic Sleep Onset Insomnia in Children A. van Maanen Samenvatting Inslaapproblemen komen veel voor bij kinderen en hebben negatieve gevolgen voor gezondheid,
Nadere informatie