Medische Beeldvorming in Dierexperimenteel Onderzoek. Bart de Laat

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Medische Beeldvorming in Dierexperimenteel Onderzoek. Bart de Laat"

Transcriptie

1 Medische Beeldvorming in Dierexperimenteel Onderzoek Bart de Laat Promotor: Koen Van Laere Co-promotor: Cindy Casteels

2 Diermodellen & Psychiatrie Porsolt, Eur J Pharmacol 1978; Medina, J Med Chem Psychiatrische aandoeningen moeilijk objectief te evalueren - Diagnostische symptomatologie (hallucinaties, triestheid, schuld) - Niet betrouwbaar na te gaan bij dieren

3 Diermodellen & Psychiatrie Nestler, Nature 2010 Op zoek naar etiologische validiteit

4 Diermodellen van Verslaving Diermodellen van verslaving - Etiologische validiteit hoog - Neurobiologische onderliggende processen gelijkaardig -> vergelijkbaar met modellen voor infecties - Belang juiste model: - Diersoort -> vissen, knaagdieren, lagomorphen,, apen - Toedieningsweg: IP, IV, PO, intra-cranieel - Toediening: geforceerd of zelf-toediening

5 Diermodellen van Verslaving Vengeliene, Alcoholism 2013; Sollmann, J Pharmacol Exp Ther 1924 Zelf-toediening waarborgt hogere validiteit - PO: Voeder of drinken + natuurlijke weg, eenvoudig + smaak problemen + drugsopname gerelateerd aan voeder- / wateropname -> keuze mogelijkheid verhoogd betrouwbaarheid

6 Diermodellen van Verslaving Nakamura, Psychochopharmacology 2011 Zelf-toediening waarborgt hogere validiteit - PO - IV + Geen invloed smakelijkheid + Snelle opname (conditionering) + Geavanceerde en invasieve setup + Gedetailleerd time-to-event registratie

7 Diermodellen van Verslaving Zelf-toediening waarborgt hogere validiteit - PO - IV - Intra-cranieel + stimulatie + toediening drugs: - specifieke blootstelling bepaalde regio - invasief met mogelijke schade / verstoring

8 Proefdieronderzoek & Verslaving Waarom proefdieronderzoek? - Therapie-gericht -> farmacologisch, mechanisch, stimulatie - Fundamenteel -> opheldering onderliggende mechanisme Hoe proefdieronderzoek?

9 Proefdieronderzoek & Verslaving Roura, J Drug Alcohol Res 2014 Hoe proefdieronderzoek? - Ex Vivo - Stimulatie geïsoleerde neuronen - Histologie - DNA/RNA/miRNA/mRNA analyse - Omics

10 Proefdieronderzoek & Verslaving McFarland, J Neurosci 2003 Hoe proefdieronderzoek? - Ex Vivo - In Vivo - Invasvief + Hersenstimulatie + Microdialyse -> wakker, dynamisch

11 Proefdieronderzoek & Verslaving Hoe proefdieronderzoek? - Ex Vivo - In Vivo - Invasvief - Non-invasief - Gedragstesten - Beeldvorming - MRI - PET

12 Gedragstesten & Verslaving Tardo, Neurosci Biobehav Rev grote groepen gedragstesten: - Natuurlijk gedrag + geen training + minder snel bias + gelimiteerd - Geconditioneerd gedrag + vereist leerproces + complexere testen mogelijk

13 Gedragstesten & Verslaving Rodent Iowa Gambling Task Zeeb, Neuropsychopharmacology 2009 A

14 Gedragstesten & Verslaving Zeeb, Neuropsychopharmacology 2009

15 Gedragstesten & Verslaving Prove what you want to prove, but nothing more.

16 Beeldvorming & Verslaving Beeldvorming - MRI - PET

17 Beeldvorming & Verslaving MRI + Volumetrie + Magnetische resonantie spectroscopy

18 Beeldvorming & Verslaving Beeldvorming - MRI + Volumetrie + Magnetische resonantie spectroscopy

19 Beeldvorming & Verslaving Fox, Nature Rev Neurosci 2007 MRI + Volumetrie + Magnetische resonantie spectroscopy + (resting-state) functional MRI

20 Beeldvorming & Verslaving Fox, Nature Rev Neurosci 2007 MRI + Volumetrie + Magnetische resonantie spectroscopy + (resting-state) functional MRI

21 Beeldvorming & Verslaving Fox, Nature Rev Neurosci 2007 MRI + Volumetrie + Magnetische resonantie spectroscopy + (resting-state) functional MRI

22 Beeldvorming & Verslaving Febo, Neuropsychopharmacology 2005 MRI + Volumetrie + Magnetische resonantie spectroscopy + (resting-state) functional MRI -> pharmacological fmri

23 Beeldvorming & Verslaving MRI + Volumetrie + Magnetische resonantie spectroscopy + (resting-state) functional MRI + Arterial Spin Labeling

24 Beeldvorming & Verslaving Beeldvorming - MRI + Vele toepassingen + Signal-to-noise zeer laag + Kwantificatie vaak lastig, soms onbetrouwbaar + Data-verwerking en interpretatie complex - PET + Signal-to-noise hoog + Hoge betrouwbaarheid & reproduceerbaarheid -> longitudinale studies + Resolutie lager -> functionele informatie + Gebruik radioactieve straling

25 Beeldvorming & Verslaving PET [11C]raclopride D2/D3 availability [11C]PBR28 Microglia activity [11C]-AMT Serotonin synthesis [11C]cocaine Cocaine kinetics [11C]FLB457 Dopamine transmission 2[18F]A Nicotonic AchR's [11C]ABP688 mglur5 [11C]PHNO D3 receptor [18F]-DOPA Dpamine function [18F]MK-9470 CB1 receptor [18F]-Fallypride D2/D3 receptor [11C]-harmine MAO-A [18F]FMPEP-d2 CB1 receptor [11C]OMAR CB1 receptor [11C]carfentanil Mu opioid-receptor availability [11C]DASB Serotonine transmission [11C]MDL Serotonine transmission [11C]MeNTL Delta opiod receptor [11C]DTBZ Monoamine transporter 2 [11C]PE2l DAT availability [11C]NPA D2/3 receptor [18F]FPEB mglur5

26 PET Beeldvorming & Verslaving Febo, Neuropsychopharmacology 2005 Neuroimaging with the D 2/3 receptor antagonist [ 18 F]-fallypride in human and rat brain.

27 Beeldvorming & VerslavingRocha, Nat Neurosci 1998 PET - Dopaminerg systeem -> belonend effect DAT knock-out mice still self-administer cocaine

28 Beeldvorming & VerslavingMilella, Neuroimage 2014 PET - Dopaminerg systeem -> belonend effect - Glutamaterg systeem -> controlerende invloed

29 Beeldvorming & Verslaving PET - Dopaminerg systeem -> belonend effect - Glutamaterg systeem -> controlerende invloed - Exacte dynamiek onbekend -> nood aan meer informatie om therapie-ontwikkeling op te baseren

30 MoSAIC Uitgebreide infrastructuur voor zowel; - Beeldvorming + micropet + micromri (9.4T) + microct + Bioluminescence Imaging + Echo

31 MoSAIC Uitgebreide infrastructuur voor zowel; - Beeldvorming - Gedragstesten + Zelf-toediening setup - Fixed ratio - Progressive ratio Progressive Ratio Algorithm

32 MoSAIC Uitgebreide infrastructuur voor zowel; - Beeldvorming - Gedragstesten + Zelf-toediening setup + Rodent Iowa Gambling Task + Conditioned place preference + Preference for social novelty test + Open Field test

33 MoSAIC & Verslaving Uitgebreide expertise met multimodale beeldvorming en microdialyse by proefdieren

34 MoSAIC & Verslaving - 18 F-FPEB - Tracer voor mglur5 - Belangrijk bij verslaving + Knock-outs niet verslaafd + Betrokken bij werking acamprosate Extra-synaptic

35 MoSAIC & Verslaving Longitudinaal zelf-toedieningsprotocol met opvolging door; - Beeldvorming: + PET -> mglur5 ( 18 F-FPEB) + MRS -> Δ Glutamaat / Glutamine in NAC/PFC + rs-fmri -> Δ interregionale communicatie - Gedragstesten: + rigt -> decision making + SPSN -> social novelty seeking + Open field -> novelty seeking + Progressive ratio -> compulsiviteit / craving

36 MoSAIC & Verslaving Longitudinaal zelf-toedieningsprotocol Gewenning Chirurgie Zelf-toediening Onthouding Herval 7d. 7d. 14d. 14d. 7d. SA SA SA SA SA SA PR Z Z M D W D V OFT MRI PET SCT IGT

37 MoSAIC & Verslaving Longitudinaal zelf-toedieningsprotocol

38 Lever presses MoSAIC & Verslaving Longitudinaal zelf-toedieningsprotocol 100% 80% 60% 40% IGT SA 20% 0% (P = 0,90) 2 (P = 0,40) 4 (P = 0,8) 5 (P = 0,5)

39 MoSAIC & Verslaving Data-analyse + Groepsanalyse = verlies individuele variatie -> waarom sommige individuen verslaafd? + Longitudinale data -> mixed models + Meerdere outcomes -> multivariate analysis

40 Conclusie - Verslaving is te bestuderen met proefdieronderzoek -> modellen uitzonderlijk goed, maar nooit 100% - Proefdieronderzoek biedt unieke voordelen: - Minder variatie / confounders - Baseline vóór drugsgebruik - Snelle evaluatie mogelijke therapieën - Beeldvorming geeft longitudinale, objectieve data - Ontdekking & evaluatie biomarkers (diagnostisch/prognostisch) - Data op moleculair niveau - Combinatie van technieken en gedragstesten zorgt voor complete en robuuste data

PET-scan onderzoek en alcoholafhankelijkheid

PET-scan onderzoek en alcoholafhankelijkheid PET-scan onderzoek en alcoholafhankelijkheid Dr. H. Peuskens Dr. J. Ceccarini Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen Tienen Verslaving: een hersenziekte Verslaving: een hersenziekte Joris Snaet PET:

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Controle over je verlangens. Diepe hersenstimulatie in impulscontrole en heroïne verslaving: een translationele benadering Verslaving wordt beschouwd als een chronische aandoening

Nadere informatie

VERSLAG. Symposium Medische beeldvorming over verslaving: onderzoek en implicaties voor de praktijk

VERSLAG. Symposium Medische beeldvorming over verslaving: onderzoek en implicaties voor de praktijk VERSLAG Symposium Medische beeldvorming over verslaving: onderzoek en implicaties voor de praktijk Georganiseerd door Onderzoeksplatform middelengebruik en Forum verslavingsgeneeskunde van VAD 27 maart

Nadere informatie

Neurobiologische kennis van verslaving. Dr. H. Peuskens

Neurobiologische kennis van verslaving. Dr. H. Peuskens Neurobiologische kennis van verslaving Dr. H. Peuskens Neurobiologische kennis van verslaving Hoe wordt tegenwoordig naar verslaving gekeken vergeleken met vroeger? Welke effecten brengen drugs teweeg

Nadere informatie

CHAPTER 11 SAMENVATTING

CHAPTER 11 SAMENVATTING CHAPTER 11 SAMENVATTING Chapter 11 Drugsverslaving Drugsverslaving is een wereldwijd gezondheidsprobleem dat gekarakteriseerd wordt door dwangmatig drugsgebruik en een hoge mate van terugval na afkicken.

Nadere informatie

SAMENVATTING. Inleiding. Black box? Signaalstoffen in de hersenen

SAMENVATTING. Inleiding. Black box? Signaalstoffen in de hersenen SAMENVATTING Inleiding Black box? Lange tijd werd het brein beschouwd als een zogenaamde black box waar processen plaatsvinden die we niet kunnen zien of meten. In de loop van de vorige eeuw kwam daar

Nadere informatie

antidepressivum, rat, overerfbaar, mechanismen, gedrag

antidepressivum, rat, overerfbaar, mechanismen, gedrag 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Effecten van het antidepressivum vortioxetine op hersenmechanismen in genetische diermodellen voor depressie 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Achtergrond Het risico op het ontwikkelen van een psychiatrische ziekte, zoals attention deficit hyperactivity disorder (ADHD), schizofrenie of verslaving, wordt voor een aanzienlijk deel bepaald door

Nadere informatie

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Detecting dopamine dysfunction with pharmacological MRI Schrantee, Anouk. Link to publication

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Detecting dopamine dysfunction with pharmacological MRI Schrantee, Anouk. Link to publication UvA-DARE (Digital Academic Repository) Detecting dopamine dysfunction with pharmacological MRI Schrantee, Anouk Link to publication Citation for published version (APA): Schrantee, A. G. M. (2016). Detecting

Nadere informatie

Casus A Martin. Titel presentatie Door Naam Achternaam, datum

Casus A Martin. Titel presentatie Door Naam Achternaam, datum Casus A Martin LVB, 45 jaar jaren van polydrugsgebruik, daarna opname met IBS/RM vanwege psychose Geen heroine en cocaine meer, cannabis gaat door. Martin rookt en heeft COPD klachten. In perioden somber

Nadere informatie

Functional, structural, and molecular imaging of the risk for anxiety and depression

Functional, structural, and molecular imaging of the risk for anxiety and depression Functional, structural, and molecular imaging of the risk for anxiety and depression S.P.A.Wolfensberger Functional, structural, and molecular imaging of the risk for anxiety and depression Department

Nadere informatie

Hoofdstuk 3 hoofdstuk 4

Hoofdstuk 3 hoofdstuk 4 9Samenvatting Chapter 9 156 Samenvatting De ziekte van Parkinson is een veel voorkomende neurodegeneratieve aandoening, die vooral de oudere bevolking treft. Behandeling bestaat tot nu toe uit symptomatische

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 11 Chapter 11 Traumatisch hersenletsel is de meest voorkomende oorzaak van hersenletsel in onze samenleving. Naar schatting komt traumatisch hersenletsel jaarlijks voor in 235

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting Neuroplasticiteit ten grondslag aan heroïne verslaving

Nederlandse samenvatting Neuroplasticiteit ten grondslag aan heroïne verslaving Nederlandse samenvatting Neuroplasticiteit ten grondslag aan heroïne verslaving Foto: Tycho Jonker Drugsverslaving is een psychiatrische stoornis met grote gezondheidsrisico s voor de verslaafde en heeft

Nadere informatie

Cannabis & psychosen: alleen risico s of ook kansen?

Cannabis & psychosen: alleen risico s of ook kansen? Universitair Docent Hersencentrum Rudolf Magnus Afdeling Psychiatrie Universitair Medisch Centrum Utrecht Cannabis & psychosen: alleen risico s of ook kansen? Matthijs Bossong Overzicht Psychotische stoornis

Nadere informatie

Chapter 14. Samenvatting

Chapter 14. Samenvatting Samenvatting Inleiding Schizofrenie is een chronische en ernstige psychiatrische aandoening die wordt gekenmerkt door abnormale gedachten en verstoord gedrag. De eerste beschrijving van schizofrenie dateert

Nadere informatie

(gevangenis en heropvoeding) (volledig verbod) (persoonlijkheid) (behandeling gericht op abstinentie) (CGT, o.a. cue-exposure) (gecombineerde T)

(gevangenis en heropvoeding) (volledig verbod) (persoonlijkheid) (behandeling gericht op abstinentie) (CGT, o.a. cue-exposure) (gecombineerde T) (gevangenis en heropvoeding) (volledig verbod) (persoonlijkheid) (behandeling gericht op abstinentie) (CGT, o.a. cue-exposure) (gecombineerde T) (biologische naar combinatie ) 4 1 Dierexperimentele studies

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Moleculaire en cellulaire neuroplasticiteit in diermodellen voor depressie Depressie is een veelvoorkomende psychiatrische aandoening die vaak diep in het leven van mensen ingrijpt.

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 185 Substance P and the Neurokinin 1 Receptor: from behavior to bioanalysis Affectieve stoornissen zoals angst en depressie zijn aandoeningen die een grote

Nadere informatie

29 maart 2012. Impulsiviteit in de behandelingsuitkomst van alcohol en druggebruikers. Een onomkeerbaar gegeven of (therapeutisch) aanknopingspunt?

29 maart 2012. Impulsiviteit in de behandelingsuitkomst van alcohol en druggebruikers. Een onomkeerbaar gegeven of (therapeutisch) aanknopingspunt? Impulsiviteit in de behandelingsuitkomst van alcohol en druggebruikers Een onomkeerbaar gegeven of (therapeutisch) aanknopingspunt? 29 maart 2012 Doctoranda: Laura Stevens Promotor: Prof. Dr. Wouter Vanderplasschen

Nadere informatie

J.J. Schijf, GZ psycholoog Brijder Verslavingszorg jaap. schijf@brijder.nl

J.J. Schijf, GZ psycholoog Brijder Verslavingszorg jaap. schijf@brijder.nl J.J. Schijf, GZ psycholoog Brijder Verslavingszorg jaap. schijf@brijder.nl Waar gaan we het over hebben? Samen gaan Mechanismen misbruik Consequenties voor bejegening Schadelijke Gevolgen Middelen Kalant,

Nadere informatie

Boosting impulse control in addiction: Pharmacological neuroimaging studies Schmaal, L.

Boosting impulse control in addiction: Pharmacological neuroimaging studies Schmaal, L. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Boosting impulse control in addiction: Pharmacological neuroimaging studies Schmaal, L. Link to publication Citation for published version (APA): Schmaal, L. (2013).

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/25850 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/25850 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/25850 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Beek, Erik te Title: Neuropharmacology of novel dopamine modulators Issue Date:

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING 165 DE ACHTERGROND VAN HET ONDERZOEK Ecstasy behoort wereldwijd tot een van de meest gebruikte illegale drugs en wordt met name gebruikt door adolescenten en jong volwassenen. Het hoofdbestanddeel van

Nadere informatie

de verzwakkingscorrectie uit te voeren op basis van de berekende verzwakkingscorrectie.

de verzwakkingscorrectie uit te voeren op basis van de berekende verzwakkingscorrectie. De ultieme uitdaging in het veld van neurowetenschappelijk onderzoek is om te begrijpen wat de biologische basis is van emoties, cognitie en, uiteindelijk, van bewustzijn. Het verkennen van de menselijke

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Wat verandert er in het zenuwstelsel als een dier iets leert? Hoe worden herinneringen opgeslagen in de hersenen? Hieraan ten grondslag ligt het vermogen van het zenuwstelsel om

Nadere informatie

The Sweetest Pill to Swallow

The Sweetest Pill to Swallow The Sweetest Pill to Swallow Wat zijn placebo effecten en hoe kunnen we ze gebruiken? Jayne Jubb Healers Connectie Symposium 11 April 2015 Het plan voor vanmiddag Wat zijn placebo s Hoe werken ze (neuro-nerdie

Nadere informatie

Verminderde insula connectiviteit als indicator voor non-respons?

Verminderde insula connectiviteit als indicator voor non-respons? Verminderde insula connectiviteit als indicator voor non-respons? Hanneke Geugies Dr. H.G. Ruhé Studiedag NNNSA 25 september 2015 Achtergrond Non-respons antidepressiva (TRD) Voornaamste oorzaak aanhoudende

Nadere informatie

Summary in Dutch / Nederlandse Samenvattting

Summary in Dutch / Nederlandse Samenvattting Summary in Dutch / Nederlandse Samenvattting De invloed van de cannabinoïd en opioïd neurotransmitter systemen op impulsief gedrag en drugsverslaving Zo nu en dan overkomt (doet) iedereen het wel eens:

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/37040 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Ercan, Ayşe Ece Title: Diffusion-weighted MRS and MRI : methods and neuro applications

Nadere informatie

Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu

Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Nederlandse Samenvatting De adolescentie is levensfase waarin de neiging om nieuwe ervaringen op te

Nadere informatie

Niet-technische samenvatting 2015245. 1 Algemene gegevens. 2 Categorie van het project

Niet-technische samenvatting 2015245. 1 Algemene gegevens. 2 Categorie van het project Niet-technische samenvatting 2015245 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project De rol van Nucleaire Hormoon Receptoren in de regulatie van het glucose- en lipidemetabolisme en de ontwikkeling van type

Nadere informatie

Same m nva v tt t ing n

Same m nva v tt t ing n De ziekte van Parkinson (PD) is één van de belangrijkste chronische en progressieve neurodegeneratieve aandoeningen gekenmerkt door het verlies van dopaminerge neuronen in het bijzonder in de substantia

Nadere informatie

Niet-technische samenvatting 2015188

Niet-technische samenvatting 2015188 Niet-technische samenvatting 2015188 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Hersenverbindingen die betrokken zijn bij (eet)verslaving 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal 5) 5

Nadere informatie

Hersenonderzoek: The last frontier. Matteo Farinella

Hersenonderzoek: The last frontier. Matteo Farinella Liesbeth Aerts Hersenonderzoek: The last frontier Matteo Farinella Centrum voor Hersenonderzoek Fundamentele neurobiologie Synaptische communicatie Neuronale ontwikkeling Biologie van astrocyten Genregulatie

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2. Hoofdstuk 3 SAMENVATTING

Nederlandse samenvatting. Hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2. Hoofdstuk 3 SAMENVATTING 139 Nederlandse samenvatting Het doel van dit proefschrift is om bij te dragen tot een beter begrip en verbetering van onze kennis over het 22q11.2 deletie syndroom (22q11DS). We onderzochten een specifieke

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Speksnijder, Niels Title: Determinants of psychosis vulnerability : focus on MEF2

Nadere informatie

De Nederlandse Hersenbank voor Psychiatrie en post-mortem hersenonderzoek: kans om zorg te verbeteren

De Nederlandse Hersenbank voor Psychiatrie en post-mortem hersenonderzoek: kans om zorg te verbeteren 16 december 2015 Nascholing Trajectum De Nederlandse Hersenbank voor Psychiatrie en post-mortem hersenonderzoek: kans om zorg te verbeteren ADHD Netwerk meeting 16 maart 2016 Mark Mizee Disclosure belangen

Nadere informatie

Neuroprotection in Parkinson s disease: modafinil and 9 -tetrahydrocannabinol- Sanneke van Vliet Nederlandse samenvatting

Neuroprotection in Parkinson s disease: modafinil and 9 -tetrahydrocannabinol- Sanneke van Vliet Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 158 Ziekte van Parkinson De ziekte van Parkinson is een progressieve neurodegeneratieve ziekte, die vooral gekenmerkt wordt door verstoring van de motoriek. De drie belangrijkste

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Glutamaat heeft een essentiële functie in het energiemetabolisme, maar daarnaast is het de belangrijkste excitatoire (stimulerende) neurotransmitter in het centrale zenuwstelsel.

Nadere informatie

Niet-technische samenvatting 2015223. 1 Algemene gegevens. 2 Categorie van het project

Niet-technische samenvatting 2015223. 1 Algemene gegevens. 2 Categorie van het project Niet-technische samenvatting 2015223 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Orgaanbescherming in cardiopulmonaire bypass chirurgie 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal 5) 5 jaar

Nadere informatie

Samenvatting. Chapter 8

Samenvatting. Chapter 8 Samenvatting Chapter 8 154 Het dopaminerge systeem is betrokken bij de controle over een heel scala aan fysiologische functies, variërend van motorische activiteit tot de productie van hormonen en het

Nadere informatie

Integratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer

Integratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer Integratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer Achtergrond De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer (Alzheimer s disease - AD) is een neurodegeneratieve ziekte

Nadere informatie

Het verlichte brein. Overzicht. Overzicht. Epidemiologie. Cannabis als veelbelovend antipsychoticum? Matthijs Bossong

Het verlichte brein. Overzicht. Overzicht. Epidemiologie. Cannabis als veelbelovend antipsychoticum? Matthijs Bossong Het verlichte brein als veelbelovend antipsychoticum? Matthijs Bossong Postdoctoral Research Fellow Institute of Psychiatry King s College London De grootte van het risico hangt samen met de mate van gebruik,

Nadere informatie

De ziekte van Alzheimer is een neurodegeneratieve aandoening en de meest voorkomende

De ziekte van Alzheimer is een neurodegeneratieve aandoening en de meest voorkomende Nederlandse samenvatting Ontsteking bij de ziekte van Alzheimer in vivo kwantificatie Achtergrond De ziekte van Alzheimer is een neurodegeneratieve aandoening en de meest voorkomende vorm van dementie.

Nadere informatie

Chapter 8. Nederlandse samenvatting

Chapter 8. Nederlandse samenvatting Chapter 8 Nederlandse samenvatting Chapter 8 samenvatting Hersenfuncties, zoals het cognitief functioneren, emoties en perceptie, zijn in grote mate afhankelijk van neurale communicatie en connecties tussen

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Slaap & Geheugen: gedragsmatige en moleculaire consequenties van slaapdeprivatie Mensen slapen gemiddeld zo n 6 tot 8 uur per dag. Dit komt neer op een kwart tot een derde van

Nadere informatie

namens Jellinek dank voor uw uitnodiging

namens Jellinek dank voor uw uitnodiging namens Jellinek dank voor uw uitnodiging Bani da Lima - Ahrendt Manager Behandelzaken JellinekMinnesota Franca Hasenbos Manager Bedrijfsvoering Jellinek Gooi- en Vechtstreek & JellinekMinnesota Onderwerpen

Nadere informatie

De trekthermometer. Carin Wiering. Verpleegkundig Specialist GGZ GGZ Drenthe Carin Wiering. Verpleegkundig Specialist GGZ

De trekthermometer. Carin Wiering. Verpleegkundig Specialist GGZ GGZ Drenthe Carin Wiering. Verpleegkundig Specialist GGZ De trekthermometer Over het begeleiden van craving bij cliënten met triple-problematiek Carin Wiering Carin Wiering Verpleegkundig Specialist GGZ GGZ Drenthe carin.wiering@ggzdrenthe.nl GGZ Drenthe Verpleegkundig

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Introductie tot atherosclerose Cardiovasculaire aandoeningen zijn nog steeds de meest voorkomende als alle vormen van cardiovasculaire aandoeningen konden worden verholpen bekendste

Nadere informatie

Het (on)meetbare brein

Het (on)meetbare brein Het (on)meetbare brein Proost op de wetenschap, SPUI25 Lukas Snoek Universiteit van Amsterdam Even voorstellen... Wie ben ik? Lukas Snoek, promovendus psychologie ("Brein & Cognitie") aan de UvA Interesse

Nadere informatie

Noëlle Uilenburg Harry Knoors

Noëlle Uilenburg Harry Knoors Het brein, so what!? Reflectie op het nut van kennis over het brein voor de praktijk van opvoeding en onderwijs bij kinderen met gehoor- en/of taal problemen Noëlle Uilenburg Harry Knoors Opbouw Wat vindt

Nadere informatie

ipsc-derived insights into Motor Neuron Disease and Inflammatory Neuropaties Oliver Härschnitz

ipsc-derived insights into Motor Neuron Disease and Inflammatory Neuropaties Oliver Härschnitz Nederlandse samenvatting proefschrift ipsc-derived insights into Motor Neuron Disease and Inflammatory Neuropaties, 15 september 2017, UMC Utrecht Stamcellen zijn in staat tot het veranderen, oftewel differentiëren,

Nadere informatie

De kater komt later...

De kater komt later... De kater komt later... Dr. Tibor M. Brunt Psychofarmacoloog Programma Drug Monitoring Trimbosinstituut. Psychiatrie, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam. 21-3-2016 Inhoud 1. Prevalentie ecstasygebruik

Nadere informatie

We zijn hiervoor op zoek naar gezonde mannelijke vrijwilligers tussen de 18 en 45 met een pornografieverslaving. Hoe wordt het onderzoek uitgevoerd?

We zijn hiervoor op zoek naar gezonde mannelijke vrijwilligers tussen de 18 en 45 met een pornografieverslaving. Hoe wordt het onderzoek uitgevoerd? PA-1 Onderzoek naar de rol van het dopamine D2 receptor systeem bij pornografieverslaving. (Officiële titel: De rol van het dopamine D2 receptorsysteem bij pornografieverslaving een [ 11 C]-Raclopride

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Gerry Jager Functional MRI studies in human Ecstasy and cannabis users In dit proefschrift worden vier studies beschreven naar de lange termijn effecten van de psychoactieve drugs ecstasy en cannabis op

Nadere informatie

The two sides of the coin of psychosocial stress: evaluation by positron emission tomography Kopschina Feltes, Paula

The two sides of the coin of psychosocial stress: evaluation by positron emission tomography Kopschina Feltes, Paula University of Groningen The two sides of the coin of psychosocial stress: evaluation by positron emission tomography Kopschina Feltes, Paula IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 161 28-12-2009 09:42:54 nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 162 28-12-2009 09:42:54 Beeldvorming van Alzheimerpathologie in vivo:

Nadere informatie

INTRODUCTIE STRESSHORMONEN

INTRODUCTIE STRESSHORMONEN 8 Samenvatting INTRODUCTIE Cocaïne behoort tot de stimulerende middelen; stoffen die energie en alertheid verhogen en een kortstondig goed gevoel of zelfs euforie geven. Herhaaldelijk gebruik van cocaïne

Nadere informatie

F Niet-technische samenvatting 2015301

F Niet-technische samenvatting 2015301 F Niet-technische samenvatting 2015301 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Op naar begrip van en behandeling voor bijniertumoren 1.2 Looptijd van het project 1-12-2015-1-12-2020 1.3 Trefwoorden

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Bij de ontwikkeling van metabole ziekten zoals overgewicht, type 2 diabetes en Anorexia Nervosa spelen omgevingsfactoren zoals dieet en fysieke activiteit een belangrijke rol. Er zijn echter grote individuele

Nadere informatie

Alcoholgebruik en effecten tijdens adolescentie

Alcoholgebruik en effecten tijdens adolescentie Dronken Jongeren 5 April 17 KNAW Symposium Ad Fundum Gevaar op korte termijn (coma, ongelukken) & op lange termijn Veranderingen in hersenen gebruik en effecten tijdens adolescentie Prof. dr. Reinout W.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 5 Nederlandse samenvatting FUNCTIONELE EN PERFUSIE MRI BIJ DEMENTIE Dementie kan worden veroorzaakt door een groot aantal verschillende ziekten. De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende neurodegeneratieve

Nadere informatie

PET Imaging of Mild Traumatic Brain Injury and Whiplash Associated Disorder Vállez Garcia, David

PET Imaging of Mild Traumatic Brain Injury and Whiplash Associated Disorder Vállez Garcia, David PET Imaging of Mild Traumatic Brain Injury and Whiplash Associated Disorder Vállez Garcia, David IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite

Nadere informatie

Niet-technische samenvatting

Niet-technische samenvatting Niet-technische samenvatting 2016403 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Geneesmiddelenontwikkeling voor malaria 1.2 Looptijd van het project 1-4-2016-1-4-2021 1.3 Trefwoorden (maximaal 5) malaria,

Nadere informatie

Linking Depression. Longitudinal and neuroimaging genetic studies in major depressive disorder. Esther Opmeer

Linking Depression. Longitudinal and neuroimaging genetic studies in major depressive disorder. Esther Opmeer Linking Depression Longitudinal and neuroimaging genetic studies in major depressive disorder Esther Opmeer Nederlandse Samenvatting Depressie staat in de top 3 van ziekten die de meeste ziektelast geven

Nadere informatie

Type 2 diabetes, obesitas, metabool syndroom, epigenetica, metabool programmeren

Type 2 diabetes, obesitas, metabool syndroom, epigenetica, metabool programmeren Niet-technische samenvatting 2016484 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Het ontrafelen van het mechanisme achter metabool programmeren door voeding vroeg in het leven 1.2 Looptijd van het project

Nadere informatie

hoofdstuk twee hoofdstuk drie

hoofdstuk twee hoofdstuk drie DUTCH SUMMARY In de geneeskunde wordt gebruik gemaakt van biologische parameters voor het meten van pathosfysiologische processen in het lichaam, zogenaamde biomarkers. Voorbeelden hiervan zijn bloeddrukmetingen,

Nadere informatie

Effectiviteit van baclofen bij alcoholverslaving

Effectiviteit van baclofen bij alcoholverslaving Effectiviteit van baclofen bij alcoholverslaving MSc Esther Beraha Dr. Elske Salemink Dr. Anneke Goudriaan Dr. Bram Bakker Prof. Dr. Wim van den Brink Prof. Dr. Reinout Wiers Academisch Medisch Centrum

Nadere informatie

Ischemiedetectie op maat, maar garantie tot aan de deur? Alkmaarse specialiteiten 1 december 2017 Vlado Brizar

Ischemiedetectie op maat, maar garantie tot aan de deur? Alkmaarse specialiteiten 1 december 2017 Vlado Brizar Ischemiedetectie op maat, maar garantie tot aan de deur? Alkmaarse specialiteiten 1 december 2017 Vlado Brizar Positief voorspellende waarde?! Inleiding Klachten bij coronairlijden symptoom > diagnose

Nadere informatie

Optimale loopvaardigheid met een prothese Balanceren tussen capaciteit en belasting. Samenvatting

Optimale loopvaardigheid met een prothese Balanceren tussen capaciteit en belasting. Samenvatting Optimale loopvaardigheid met een prothese Balanceren tussen capaciteit en belasting amenvatting ummary Introductie Het ondergaan van een beenamputatie is een drastische chirurgische ingreep, die grote

Nadere informatie

Wetenschappelijk onderzoek Lewy body dementie

Wetenschappelijk onderzoek Lewy body dementie Wetenschappelijk onderzoek Lewy body dementie Wetenschappelijke artikelen 600 500 400 300 200 216 198 232 265 270 257 301 346 341 333 326 362 422 437 429 487 504 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 101 Chapter 7 SAMENVATTING Maligne tumoren van de larynx en hypopharynx ( keelkanker ) zijn de zesde meest voorkomende type kankers van het hele lichaam, en de meest voorkomende

Nadere informatie

University of Groningen. Radiotracer imaging in PD Eshuis, Sietske Aleida

University of Groningen. Radiotracer imaging in PD Eshuis, Sietske Aleida University of Groningen Radiotracer imaging in PD Eshuis, Sietske Aleida IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the

Nadere informatie

Block 1: Basic emotions, Brain structures and Stress.

Block 1: Basic emotions, Brain structures and Stress. Block 1: Basic emotions, Brain structures and Stress. Vraag 1 (10 punten) A. Wat is het Circuit van Papez en welke hersenstructuren maken hier deel van uit? (5 punten) B. Welke extra hersenstructuren zijn

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting Marihuana, endocannabinoïden en acute hersenschade

Nederlandse samenvatting Marihuana, endocannabinoïden en acute hersenschade Nederlandse samenvatting Marihuana, endocannabinoïden en acute hersenschade Marihuana en haar ingrediënten: de cannabinoïden Marihuana is het meest gebruikte illegale genotmiddel ter wereld en heeft aanleiding

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING DUTCH SUMMARY

NEDERLANDSE SAMENVATTING DUTCH SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING DUTCH SUMMARY Introductie De ziekte van Parkinson werd als eerste beschreven door James Parkinson in 1817. Inmiddels is er veel onderzoek gedaan naar de ziekte van Parkinson, maar

Nadere informatie

Middelen. Cannabis en verslaving: feiten en misverstanden. Raymond Niesink en Margriet van Laar *

Middelen. Cannabis en verslaving: feiten en misverstanden. Raymond Niesink en Margriet van Laar * Cannabis en verslaving: feiten en misverstanden Middelen Raymond Niesink en Margriet van Laar * Inleiding Deze bijdrage gaat over cannabis. We bespreken dit keer echter geen algemeen overzicht van de farmacologie

Nadere informatie

Is de behandeling van lage rugklachten door middel van tractie evidence based? Dr Peter Verspeelt Fysische geneeskunde en revalidatie 24 oktober 2015

Is de behandeling van lage rugklachten door middel van tractie evidence based? Dr Peter Verspeelt Fysische geneeskunde en revalidatie 24 oktober 2015 Is de behandeling van lage rugklachten door middel van tractie evidence based? Dr Peter Verspeelt Fysische geneeskunde en revalidatie 24 oktober 2015 Wat is de invloed van tractie op een lumbale

Nadere informatie

Discussie. 5.1 Selectiviteit van MDMA. 5.2 Retrospectieve karakter van het onderzoek

Discussie. 5.1 Selectiviteit van MDMA. 5.2 Retrospectieve karakter van het onderzoek Hoofdstuk 5 5.1 Selectiviteit van MDMA MDMA heeft effecten op verschillende monoaminerge systemen en de schade bij proefdieren is mede afhankelijk van de diersoort. Bij ratten en apen heeft MDMA primair

Nadere informatie

Middelengebruik en alcohol in relatie tot NAH. Twan van Duijnhoven Verpleegkundig Specialist GGZ

Middelengebruik en alcohol in relatie tot NAH. Twan van Duijnhoven Verpleegkundig Specialist GGZ Middelengebruik en alcohol in relatie tot NAH Twan van Duijnhoven Verpleegkundig Specialist GGZ Programma Stellingen Geschiedenis van verslaving Wat zijn drugs? Fasen van gebruik Soorten middelen Effecten

Nadere informatie

Back to the future: oude en nieuwe behandelingen Prof. Dr. Geert Dom, Hoogleraar, Universiteit Antwerpen (UA, CAPRI)

Back to the future: oude en nieuwe behandelingen Prof. Dr. Geert Dom, Hoogleraar, Universiteit Antwerpen (UA, CAPRI) Back to the future: oude en nieuwe behandelingen Prof. Dr. Geert Dom, Hoogleraar, Universiteit Antwerpen (UA, CAPRI) geert.dom@uantwerpen.be Alcohol Wat komt op ons af of is er al? Drugs x 80/jaar Medicatie

Nadere informatie

Niet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project

Niet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project Niet-technische samenvatting 2015307 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Nieuwe behandelingen voor gewrichtsschade bij paarden 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal 5) 2015-2020

Nadere informatie

ROOKSTOPBEGELEIDING IN DE APOTHEEK. Stagedag KLAV 20 januari 2014 Apr. Bart Maris

ROOKSTOPBEGELEIDING IN DE APOTHEEK. Stagedag KLAV 20 januari 2014 Apr. Bart Maris ROOKSTOPBEGELEIDING IN DE APOTHEEK Stagedag KLAV 20 januari 2014 Apr. Bart Maris TABAK: EEN VERSLAVENDE DRUG James et al. 1994 MECHANISME VAN VERSLAVING BELONINGSSYSTEEM: Gelegen in het mesocorticolimbisch

Nadere informatie

EEG en MEG bij de diagnostiek van cognitieve stoornissen

EEG en MEG bij de diagnostiek van cognitieve stoornissen EEG en MEG bij de diagnostiek van cognitieve stoornissen Alida A. Gouw Neuroloog / klinisch neurofysioloog VU medisch centrum Dementie Update 2018 Disclosures Research support van Boehringer Ingelheim

Nadere informatie

157 De ontdekking van de natuurlijke aanwezigheid van antisense oligonucleotiden in eukaryote cellen, die de expressie van specifieke eiwitten kunnen reguleren, heeft in de afgelopen tientallen jaren gezorgd

Nadere informatie

Neurobiologie van verslaving. R. Schipper Arts in opleiding tot psychiater GGNet

Neurobiologie van verslaving. R. Schipper Arts in opleiding tot psychiater GGNet Neurobiologie van verslaving R. Schipper Arts in opleiding tot psychiater GGNet Inhoud Inleiding Neuropsychologische concepten Neurobiologische concepten Genen en verslaving EPA en verslaving Inleiding

Nadere informatie

Naar High Throughput DNA data analyse

Naar High Throughput DNA data analyse Naar High Throughput DNA data analyse Laboratorium automatisering seminar Jan-Peter Nap Hanze University Groningen 8/10/10 1 van 24 gisteren CLC bio, a comprehensive platform for NGS analysis nu: Super-scale

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20120 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Bogaard, Simon Johannes Adrianus van den Title: Huntington's disease : quantifying

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20126 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dumas, Eve Marie Title: Huntington s disease : functional and structural biomarkers

Nadere informatie

WetenschappelijkOnderzoekin het Expertisecentrum. Tom J de Koning

WetenschappelijkOnderzoekin het Expertisecentrum. Tom J de Koning WetenschappelijkOnderzoekin het Expertisecentrum Tom J de Koning Afdeling Neurologie, Genetica en Kindergeneeskunde Universitair Medisch Centrum Groningen Waaromdoenwe wetenschappelijk onderzoek? Academische

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Titel: Cognitieve Kwetsbaarheid voor Depressie: Genetische en Omgevingsinvloeden Het onderwerp van dit proefschrift is cognitieve kwetsbaarheid voor depressie en de wisselwerking

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Introductie Wat zijn T cellen? T cellen zijn witte bloedcellen die een cruciale rol spelen bij het beschermen tegen ziekteverwekkers zoals virussen en bacteriën. Dit doen zij door middel van

Nadere informatie

Monitoring met gebruik van bestaande registraties na rampen en milieu-incidenten. CJ IJzermans, NIVEL NZR symposium 21 maart 2016

Monitoring met gebruik van bestaande registraties na rampen en milieu-incidenten. CJ IJzermans, NIVEL NZR symposium 21 maart 2016 Monitoring met gebruik van bestaande registraties na rampen en milieu-incidenten CJ IJzermans, NIVEL NZR symposium 21 maart 2016 Milieu-incidenten Mens en dier in Oost-Brabant Problemen bij rampenonderzoek

Nadere informatie

Myoclonus Dystonie. Elze Timmers. 20 mei2017

Myoclonus Dystonie. Elze Timmers. 20 mei2017 Myoclonus Dystonie Elze Timmers 20 mei2017 Inhoud 1. Wat is Myoclonus Dystonie? 2. Welke onderzoeken zijn er verricht in de Nederlandse MyoclonusDystonie patiënten en in de wereld? 3. Wat voor onderzoek

Nadere informatie

Welkom op de afdeling Nucleaire Geneeskunde Stage studenten eerste master arts Academisch jaar 2009-2010

Welkom op de afdeling Nucleaire Geneeskunde Stage studenten eerste master arts Academisch jaar 2009-2010 Welkom op de afdeling Nucleaire Geneeskunde Stage studenten eerste master arts Academisch jaar 2921 11/3/29 1 Inleiding Beste studenten, Geachte toekomstige collega s, Welkom op de afdeling nucleaire geneeskunde.

Nadere informatie

Risicopredictie bij de individuele MCI patiënt

Risicopredictie bij de individuele MCI patiënt Risicopredictie bij de individuele MCI patiënt Wiesje van der Flier, Ingrid van Maurik, Femke Bouwman, Charlotte Teunissen, Philip Scheltens, Mike Wattjes, Frederik Barkhof, Hans Berkhof Dementie Update,

Nadere informatie