Resultaten onderzoek 1

Transcriptie

1 Onderzoek naar inzamelstructuren, ontwikkelingen en innovaties in huishoudelijk afvalbeheer Gebaseerd op consultatie van 15 gemeenten Resultaten onderzoek 1 Juni 2014 Gemeente Amersfoort

2 Tabel 1 Overzicht inzamelstrategieën laagbouw per gemeente (huidig en ontwikkelingen) Strategie Omgekeerd inzamelen Verlagen service en/of capaciteit restafval (bijv. lagere leegfrequentie, kleinere bak) Verhogen service en/of capaciteit te scheiden stromen (bijv. hoge leegfrequentie) Diftar Belonen afvalscheiding Beïnvloedingsmethode Restafval aanbieden onaantrekkelijk maken Gescheiden aanbieden aantrekkelijk maken Apeldoorn, Arnhem, Almere, Horst aan de Venlo, Zwolle, Maas, Arnhem, Zwol- Utrecht, Almere, Alphen le, Utrecht, Venlo, aan den Rijn Apeldoorn Almere, Emmen Horst aan de Maas, Emmen ( Afval Anders ), Alphen aan den Rijn Bewoners (financieel) prikkelen Maastricht, Deventer, Apeldoorn, Sittard- Geleen, Horst aan de Maas Pijnacker-Nootdorp ( Afval loont )

3 Samenvatting Achtergrond De gemeente Amersfoort streeft ernaar de bronscheiding van huishoudelijk afval te verbeteren. In het vastgestelde raadsvoorstel Uitgangspunten Grondstoffenplan zijn hiertoe de uitgangspunten neergelegd. Vervolgens is een raadsvoorstel opgesteld voor een nieuwe inzamelstructuur voor afval en grondstoffen. Hiervoor bleek in de raad onvoldoende draagvlak te zijn. De raad heeft verzocht om een nieuw raadsvoorstel en heeft daarvoor enkele randvoorwaarden aangegeven. Twee daarvan betreffen onderzoek te doen naar de ervaringen met betrekking tot afvalinzameling bij vergelijkbare gemeenten en het in kaart brengen van verwachte innovatie en ontwikkelingen binnen de afval- en grondstoffenketen. De resultaten van het onderzoek hiernaar staan in dit rapport. Figuur 1 De ambities en prestaties van gemeenten Landelijke doelstellingen vormen vaak de basis voor doelstellingen op gemeenteniveau. De landelijke doelstellingen zijn 65% afvalscheiding in 2015, oplopend naar 75% in In het kader van dit onderzoek zijn vijftien gemeenten uitvoerig geconsulteerd over hun afvalbeheer (referentiegroep). Uit de consultatie blijkt dat veel gemeenten hun eigen doelstellingen hebben voor afvalscheiding en restafvalreductie. De huidige prestaties en ambities verschillen sterk per gemeente. Gemiddeld komen deze in de referentie-groep neer op het verhogen van afvalscheiding met ongeveer 15% en een reductie van de hoeveelheid restafval van 45 kilo, te realiseren in de komende drie jaar. Figuur 1 Scheidingsprestaties en scheidingsdoelen van gemeenten in de geconsulteerde groep Inzamelsystemen laagbouw Veel gemeenten hanteren inzamelsystemen die vergelijkbaar zijn met die van Amersfoort. Voor hoogbouw en laagbouw worden in vrijwel alle gemeenten verschillende systemen toegepast. Bij laagbouw is de inzameling aan huis van restafval, GFT en papier gebruikelijk. Veel gemeenten willen toe naar een situatie waarin scheiden aantrekkelijk wordt gemaakt en niet scheiden minder. Een aantal gemeenten heeft deze stap al gemaakt. Veel gemeenten doen hiertoe pilots. De verandering die al enkele jaren gaande is, is dat steeds meer gemeenten naast GFT en papier ook kunststof aan huis willen inzamelen. De ervaringen van gemeenten hiermee zijn overwegend positief: extra scheidingsresultaat, kostenreductie en tevreden bewoners. Tegelijkertijd met het aantrekkelijker maken van scheiding, wordt het aanbieden van restafval vaak onaantrekkelijker gemaakt. Dit wordt meestal gedaan door restafval minder frequent of zelfs helemaal niet meer aan huis in te zamelen. De meeste gemeenten kiezen bij laagbouw voor (een variant op) omgekeerd inzamelen. Ook worden enkele bijzondere systemen toegepast, zoals Afval Anders in Emmen en zeer intensieve aan huis inzameling in Horst aan de Maas. Alphen aan den Rijn begint binnenkort met een PMD+ systeem waarbij ondermeer plastic, metalen en drankenkartons met één inzamelmiddel ingezameld kunnen worden. Vijf gemeenten uit de referentiegroep hanteren een diftar systeem (Maastricht, Sittard-Geleen, Deventer, Apeldoorn en Horst aan de Maas). Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni

4

5 Inzamelsystemen hoogbouw In vergelijking met de laagbouw is het aantal inzamelvarianten bij de hoogbouw over het algemeen beperkter. Vrijwel alle gemeenten signaleren dat het realiseren van afvalscheiding in de hoogbouw een complex vraagstuk is. De hoogbouwpercentages van de diverse gemeenten lopen uiteen en liggen (bij de gemeenten met meer dan inwoners) tussen de 20% en 60%. Sommige gemeenten hebben vrijwel dezelfde voorzieningen voor de hoogbouw als de laagbouw. De gemeenten zamelen afval bij hoogbouw in met zakken, inpandige containers en vaak ook met (ondergrondse) verzamelcontainers. Bij meerdere gemeenten bestaat de behoefte om (met name voor het restafval) het aantal ondergrondse containers uit te breiden. De focus ligt vooral op de inzameling van restafval. Er zijn verschillende afwegingen genoemd om niet gescheiden in te zamelen bij hoogbouw, vaak praktisch van aard: (inpandig) ruimtegebrek, stank, hoge investeringen en lage kosteneffectiviteit. Naast restafval wordt er vaak slechts één andere stroom nabij om in het complex gescheiden ingezameld. Meestal is dit papier en soms plastic. Met name voor plastic is te zien dat gemeenten in toenemende mate ook inzamelvoorzieningen voor plastic creëren. Veel gemeenten zijn huiverig met de inzameling van GFT bij hoogbouw. Met name de diftar gemeenten bieden deze service wel aan. Ook voeren enkele gemeenten momenteel pilots uit met GFT bij hoogbouw. Innovaties en ontwikkelingen Op tal van vlakken zijn ontwikkelingen gaande in het afvalbeheer. Van veel ontwikkelingen kan op dit moment nog onvoldoende worden aangegeven in hoeverre deze grote consequenties zullen hebben. Hoogwaardige nascheiding van restafval zal op middellange termijn (tot 2020) niet aan de orde zijn. De belangrijkste redenen hiervoor zijn dat de kosten van nascheiding hoog zijn in vergelijking met verbranden en dat de kwaliteit van de nagescheiden stromen een stuk lager is dan bij bronscheiding. Wel zijn er ontwikkelingen richting hoogwaardige(r) verwerkingstechnieken voor specifieke stromen als GFT (hoogwaardige toepassingen) en plastic (betere sorteertechnieken). Ook experimenteren gemeenten met nieuw te scheiden stromen, zoals drankenkartons en metalen, al dan niet via één inzamelmiddel. Om de vaak aanzienlijke ambities van gemeenten te realiseren, is geconstateerd dat alle gemeenten inzetten op verbetering van het scheidingsgedrag van haar bewoners. Veel ontwikkelingen in het vakgebied spelen hierop in, bijvoorbeeld verschuivingen naar inzamelsystemen die scheiding faciliteren, verleiden van bewoners via prijsprikkels of ondersteuning via ICT. Een andere belangrijke constatering is dat afval steeds meer (bestuurlijke) belangstelling geniet en dat afval niet meer als een alleenstaand maar als een ketenvraagstuk wordt gezien. De ontwikkelingen met betrekking tot de circulaire economie spelen hierin een belangrijke rol, maar ook de sterke verwevenheid met de kwaliteit van de openbare ruimte en sociale werkvoorziening. Conclusies De afvalprestaties van de gemeente Amersfoort liggen in lijn met landelijke gemiddelden. Veel gemeenten hebben de afgelopen jaren een eerste slag gemaakt in afvalscheiding. Deze eerste slag is veelal gemaakt door te sleutelen aan inzamelsystemen of de introductie van een prijsprikkel. Methoden als omgekeerd inzamelen en diftar laten zien dat met een omslag naar een dergelijk systeem (veelal binnen een jaar) een verhoging van de afvalscheiding van ordegrootte 10 tot 20% goed mogelijk is. Op basis van resultaten van andere gemeenten zou kunnen worden geconcludeerd dat een scheidingsresultaat richting 70% ook voor de gemeente Amersfoort haalbaar zou moeten zijn. Om tot een volgende slag te komen (richting volledig afvalloos), is een veel grotere inzet van - en samenwerking met bewoners vereist. Veel gemeenten vragen zich af hoe deze interactie vorm gegeven kan worden. Via aanpassingen in het fysieke afvalbeheersysteem - gecombineerd met communicatie- en participatietrajecten zoeken gemeenten naar mogelijkheden om bewoners tot de gewenste gedragsverandering aan te zetten en te motiveren tot een zeer hoge afvalscheidingsprestatie. Dit is op dit moment een zoektocht voor bijna alle gemeenten. Dat het mogelijk is laat gemeente Horst aan de Maas zien: daar wordt nu al meer dan 95% van het afval gescheiden ingezameld. Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni

6

7 Inhoudsopgave Samenvatting 3 1. Inleiding 9 2. Aanpak onderzoek Doelstellingen van gemeenten Landelijke doelstellingen Gemeentelijke doelen voor Afvalscheiding Overige doelen van gemeenten Huidige prestaties gemeenten Prestaties op hoofdlijnen Prestaties per afvalstroom Financiële prestaties Innovaties en ontwikkelingen Inzameling Bewerking ICT Prikkels voor bewoners Marktontwikkelingen Beleidsontwikkelingen Aandachtspunten en aanbevelingen Conclusies Inzamelsystemen in gemeenten Huidige situatie Ontwikkelingen in inzamelstructuur Uitdagingen afvalbeheer komende jaren 31 Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni

8

9 1. Inleiding Achtergrond De gemeente Amersfoort streeft ernaar de bronscheiding van huishoudelijk afval te verbeteren. In het op 24 september 2013 vastgesteld raadsvoorstel Uitgangspunten Grondstoffenplan zijn hiertoe de uitgangspunten neergelegd voor het afvalbeheer voor de komende jaren: inzetten op gedragsverandering bij bewoners, daarbij een hoge service bieden voor gescheiden stromen en een lage service voor restafval, dit moet 70% afvalscheiding opleveren in 2020 en Amersfoort moet afvalloos zijn in 2030, hierbij dient een kostenverlaging van 15% te worden gerealiseerd. Vervolgens is een raadsvoorstel opgesteld voor een nieuwe inzamelstructuur voor afval en grondstoffen voor de gemeente Amersfoort. Op 14 januari 2014 bleek er onvoldoende steun te zijn voor dit raadsvoorstel. In de raadsinformatiebrief van 17 januari 2014 is daarom een aanpak geschetst om, rekening houdend met de wensen van de raad (de dialoog aan te gaan met de stad en investeren in voorlichting), in de zomer van 2014 te komen tot een nieuw raadsvoorstel. Het gesprek met de stad en het vergaren van informatie bestaat uit vier onderdelen: 1. Intensivering van voorlichting en bewustwording; 2. Stimuleren van initiatieven voor afvalpreventie; 3. Verzamelen van ervaringen en beweegredenen van bewoners via dialogen; 4. Verzamelen van ervaringen en beweegredenen van bewoners en gemeenten via onderzoek (Amersfoortpanel, aanvullend bewonersonderzoek in Amersfoort, landelijk onderzoek). In de op 4 maart aangenomen motie Invulling kaders nieuw systeem afvalinzameling, en als aanvulling daarop de beantwoording van de feitelijke vraag van GroenLinks, is verder afgekaderd hoe de raadsinformatiebrief geschetste aanpak uitgevoerd dient te worden. Onderzoek naar praktijkervaringen en verwachte innovaties Half april 2014 heeft de gemeente Amersfoort Royal HaskoningDHV opdracht gegeven om onderdeel 4 uit te voeren. Royal HaskoningDHV levert de resultaten op in twee rapporten: 1. Rapport 1: resultaten van het onderzoek naar de ervaringen met betrekking tot afvalinzameling bij vergelijkbare gemeenten en verwachte innovatie binnen de afval- en grondstoffenketen. 2. Rapport 2: resultaten consultatie bewoners binnenstad Amersfoort. Dit rapport betreft rapport 1. Doelstelling De resultaten van het onderzoek moeten de basis vormen voor de besluitvorming binnen de gemeente Amersfoort rondom een nieuwe inzamelstructuur voor afval en grondstoffen voor de periode Scope Dit rapport behelst een beschrijving van de resultaten van dit onderzoek. Een advies naar hoe de gemeente Amersfoort haar afvalbeheer zou moeten of kunnen inrichten maakt geen deel uit van dit onderzoek. In het kader van het onderzoek ligt de focus op fijn afval (afval dat in de stad wordt ingezameld). Grof vuil inzameling maakt slechts beperkt deel uit van dit onderzoek. Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni

10 Tabel 2.1 Overzicht van geconsulteerde gemeenten Figuur 2.1 Ontwikkelingen in afvalbeheer Naam gemeente Maastricht Venlo Sittard-Geleen Apeldoorn Eindhoven Deventer Almere Zwolle Utrecht Arnhem Den Bosch Groningen Alphen aan den Rijn Pijnacker-Nootdorp Horst aan de Maas Argumentatie keuze voor deze gemeente Best scheidende diftar gemeente (68%) in referentiegroep Best scheidende niet diftar gemeente (65%) in referentiegroep Goed scheidende diftar gemeente (64%) in referentiegroep Goed scheidende diftar gemeente (62%) in referentiegroep Goed scheidende grote gemeente zonder diftar in referentiegroep Heeft in 2013 scheidingsresultaat met 15% ( procentpunt ) verbeterd Heeft ambitie om in 2020 restafval te beperken tot 50 kg/inw ROVA gemeente; voert diverse pilots uit met inzamelsystemen Gemeente in provincie Utrecht; voert diverse pilots uit Bewoners hebben gekozen voor systeem omgekeerd inzamelen Zamelt veel tuinafval in, maar geen GFT Veel ervaring met ondergrondse containers en nascheiding restafval Wil experimenteren met PMD+ systeem Had beloningssysteem voor gescheiden brengen van 4 afvalstromen Gemeente in NL met minste restafval (ca 20 kg/inw)

11 2. Aanpak onderzoek De aanpak van dit onderzoek kent vier stappen: 1. Samenstellen referentiegroep en benchmarken resultaten binnen deze groep; 2. Selecteren van 15 interessante gemeenten en deze nader consulteren; 3. Inzichtelijk maken van trends, ontwikkelingen en innovaties in het afvalbeheer; 4. Rapporteren van de bevindingen. 1. Benchmark met vergelijkbare gemeenten in startdocument Om de huidige inzamelstructuren en ontwikkelingen daarin goed in beeld te brengen, is allereerst een referentiegroep samengesteld met gemeenten die op basis van twee criteria vergelijkbaar zijn met Amersfoort. Van deze gemeenten zijn enkele belangrijke kenmerken met betrekking tot afvalbeheer in beeld gebracht (scheidingsresultaat, inzamelsystemen en ingezamelde hoeveelheden). De twee gebruikte selectiecriteria zijn: 1. Stedelijkheidsklasse: De gemeente Amersfoort heeft stedelijkheidsklasse 2. Om te komen tot een goede referentiegroep worden gemeenten beschouwd uit dezelfde stedelijkheidsklasse en daarnaast één klasse hoger en één lager. 2. Inwoneraantal: De gemeente Amersfoort heeft ruim inwoners. Binnen de referentiegroep van gemeenten met stedelijkheidsklasse 1, 2 en 3 worden gemeenten meegenomen die maximaal grofweg inwoners meer of minder hebben dan de gemeente Amersfoort. In de referentiegroep zitten dus gemeenten met ongeveer tot inwoners. De referentiegroep bevat 25 gemeenten. De belangrijkste kenmerken en prestaties van deze groep zijn uitgebreid beschreven in het startdocument dat Royal HaskoningDHV in het kader van deze opdracht eind april heeft opgeleverd. 2. Consultatie 15 interessante gemeenten Uit de hierboven genoemde referentiegroep is een selectie gemaakt van gemeenten die - nog meer dan de andere - interessant zijn om nader te onderzoeken. Gemeenten die interessant zijn, kunnen bijvoorbeeld goed presteren binnen de referentiegroep of bijzondere inzamelsystemen hanteren. Naast de gemeenten uit de referentiegroep zijn ook enkele bijzondere gemeenten geselecteerd. De systematiek die deze gemeenten hanteren, zou ook interessant kunnen zijn voor de gemeente Amersfoort. In onderstaande tabel staan de gemeenten waarvan de aanpak voor afvalbeheer nader is onderzocht. Ook is aangegeven waarom voor een specifieke gemeente is gekozen. Van deze groep zijn de afvalprestaties in beeld gebracht (zie hoofdstuk 4). Deze gemeenten zijn uitgebreid telefonisch geconsulteerd (interview van circa één tot anderhalf uur). Ook is van deze gemeenten achtergrondinformatie verzameld. 3. Overzicht trends, ontwikkelingen en innovaties Om een keuze te kunnen maken voor een inzamelstructuur, moet rekening worden gehouden met waarschijnlijke toekomstige ontwikkelingen. Daarom zijn trends, ontwikkelingen en innovaties in afvalbeheer en inzamelstructuren in kaart gebracht. Hierbij zijn diverse aspecten in kaart gebracht (zie figuur 2.1). Ontwikkelingen in deze aspecten tezamen zullen naar verwachting de komende jaren een grote impact hebben op de wijze waarop het afvalbeheer in gemeenten zal worden ingericht. Trends, ontwikkelingen en innovaties zijn op basis van vier bronnen in kaart gebracht: 1. Informatie verzameld via de consultatie van gemeenten. 2. Achtergrondinformatie (rapporten en andere documenten) van de geconsulteerde gemeenten. 3. Informatie uit eerder door RHDHV uitgevoerde projecten. 4. Aanvullend bureauonderzoek naar trends, ontwikkelingen en innovaties. 4. Bevindingen in dit rapport In dit rapport staan de bevindingen van de hiervoor genoemde onderzoeken. De bevindingen betreffen een (feitelijke) beschrijving van de resultaten en de conclusies die daaruit getrokken kunnen worden. Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni

12 Tabel 3.1 Overzicht prestaties en doelen gemeenten afvalscheiding en restafval Naam gemeente Scheidingspercentage 2013/2014 Scheidingspercentage doel Hoeveelheid 2013/2014 (in kg restafval/inw) Hoeveelheid doel (in kg restafval/inw) Jaartal realisatie doel Maastricht 68% 70% 144?? Venlo 69%? Sittard-Geleen 64% 75% Landelijk Landelijk Landelijk Apeldoorn 64%? 145?? Emmen 54% 65% 260? 2015 Deventer 68% n.t.b Almere 56% 90% Zwolle 45% 60% Utrecht 43% n.t.b. 214 Ntb Ntb Arnhem 44% 52% Den Bosch 53%? Groningen 53% (nascheiding)? 219? 2015 Alphen aan den 47% 60% Rijn Pijnacker-Nootdorp 49% 75% Horst aan de 90% 100% 22?? Maas Gemiddelde 58% 72% Amersfoort 51% 70% 223 Ca 140 kg 2020

13 3. Doelstellingen van gemeenten 3.1 Landelijke doelstellingen Landelijke doelstellingen vormen vaak de basis voor doelstellingen op gemeenteniveau. De doelstellingen van de Rijksoverheid met betrekking tot afvalbeheer zijn te vinden in het Landelijk AfvalbeheerPlan (LAP2), de Afvalbrief van staatssecretaris Atsma uit 2011 en de VANG-brief van staatssecretaris Mansveld uit In deze laatste brief staat dat het kabinet de ambitie heeft om te komen tot 75% scheiding van huishoudelijk afval in 2020 (voor alle gemeenten gezamenlijk) en uiteindelijk (op langere termijn) zelfs richting 100%. Figuur 3.1 Uit het verschil tussen de huidige praktijk (anno 2012 wordt, gemiddeld over alle Nederlandse gemeenten, ruim 50% scheiding gerealiseerd) en de doelstellingen (65% in 2015 en 75% in 2020) blijkt dat er op korte termijn veel moet gebeuren. Uit figuur 3.1 blijkt dat dit geen gemakkelijke opgave zal zijn: De afgelopen jaren ligt het scheidingspercentage zowel gemiddeld in Nederland als in Amersfoort rond de 50%. Er zal een transitie moeten plaatsvinden om de sprong naar 65% te maken in 2015 en naar 75% in Dit betekent automatisch de introductie van nieuwe innovatieve manieren van inzamelen en een andere benadering van het afvalvraagstuk. Figuur 3.1 Scheidingspercentages huishoudelijk afval in NL en Amersfoort en doelstellingen 2015 en Gemeentelijke Doelen voor afvalscheiding Veel gemeenten hebben in hun eigen beleid invulling gegeven aan de landelijke doelstellingen. In tabel 3.1 staat een overzicht van de doelstellingen die de gemeenten hanteren die in het kader van dit onderzoek geconsulteerd zijn. Belangrijke referentiepunten voor de gemeenten om hun doelstellingen te bepalen zijn de landelijk gemiddelden en hoe zij als gemeente presteren ten opzichte van andere gemeenten (in hun stedelijkheidsklasse). De gemeenten Maastricht, Apeldoorn en Venlo presteren zeer goed, met een scheidingspercentage hoger dan 64%. Dit percentage is slechts één benchmark. Deze drie gemeenten geven tegelijkertijd aan dat gemeten hoeveelheid restafval per inwoner per jaar belangrijker is. Hieronder een klein overzicht. Uit de consultatie is gebleken dat sommige gemeenten een scheidingsdoel hebben en andere een doel met betrekking tot de maximale hoeveelheid restafval. Niet van alle gemeenten hebben we de doelstellingen kunnen achterhalen. Uit de tabel kan geconcludeerd worden dat gemeenten de komende jaren een slag willen maken met betrekking tot verhoging van afvalscheiding: van 58% naar 72%. Dit moet gerealiseerd worden in (gemiddeld) De consequenties voor restafval zijn dat de hoeveelheid per inwoner moet dalen van (gemiddeld) 179 kg in 2013/2014 naar 135 kg in Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni

14 Tabel 3.2 Doelstellingen per stroom Arnhem Arnhem Realisatie in 2011 Doelstelling 2016 Doelstelling 2020 Restafval Grofvuil GFT Oud papier Kunststof Glas Overige Hergebruik % 44% 52% 60% Tabel 3.3 Doelstellingen Alphen aan den Rijn Alphen ad Rijn Doelstelling 2015 Restafval daling van 13 % van het restafval Grofvuil teruggang van 15 % grof restafval GFT inzamelen van 25 % meer GFT-afval Oud papier inzamelen van 20 kg meer oud papier Kunststof inzamelen van 5 kg per inwoner Kringloopgoederen inzamelen van 5 kg per inwoner

15 3.3 Overige doelen van gemeenten Naast doelen op gebied van scheiding en restafvalhoeveelheid hebben gemeenten ook andere doelen wat afvalbeheer betreft. Uit de consultatie is naar voren gekomen dat deze doelen betrekking hebben op: - Doelstellingen in breder kader - Doelstellingen per specifieke afvalstroom - Financiële doelstellingen - Service doelstellingen - Doelstellingen in relatie tot andere beleidsterreinen Doelstellingen in breder kader Gemeente Zwolle, Apeldoorn en Sittard-Geleen plaatsen expliciet afvalbeheer in een groter kader van circulaire economie en het terugwinnen van grondstoffen. Doelstellingen per specifieke afvalstroom Sommige gemeenten hebben ook doelstellingen per afvalstroom benoemd. De gemeente Venlo wil bijvoorbeeld vanaf kg elektrische apparatuur per huishouden per jaar inzamelen. Dit sluit aan bij landelijke doelstellingen. Ook Arnhem en Alphen aan den Rijn hanteren doelstellingen per afvalstroom. Deze dienen ter ondersteuning van de hoofddoelstellingen. Service doelstellingen Verder hebben de gemeenten enkele servicegerelateerde doestellingen benoemd. Deze doelstellingen zijn vaak gekoppeld aan het tevredenheidsonderzoek dat (meestal tweejaarlijks) wordt uitgevoerd per gemeente. Apeldoorn heeft als minimum vereiste een rapportcijfer 7 en ook de gemeente Maastricht probeert haar hoge score te handhaven. Gemeente Utrecht wil met het nieuwe inzamelen vooral inzetten op een serviceverbetering tegen gelijke kosten. Door grondstoffen een hoge service te geven moet de inzameling hiervan eenvoudiger en beter gewaardeerd worden door de inwoners. Arnhem heeft de algemene doelstelling om het serviceniveau te verbeteren. Doelstellingen in relatie tot andere beleidsterreinen Tot slot raakt afval ook aan andere doelstellingen van de gemeente. Een voorbeeld hiervan is de kwaliteit van de openbare ruimte. Op dit onderwerp komen de gemeentelijke ambities rondom beeldkwaliteit, duurzaamheid, kostenreductie, integraal werken, de rol van de regisserende gemeente en regionale samenwerking samen. Financiële doelstellingen Gemeenten hebben ook financiële doelstellingen. De gemeente Apeldoorn geeft aan dat voor haar de randvoorwaarde is dat het afvalbeheer niet duurder wordt. De gemeente Maastricht heeft kostenverlaging op de zakken voor restafval kunnen doorvoeren dankzij efficiency-winst. Andere financiële doelstelling is het afsluiten van gunstige contracten met afvalverwerkers. Dit is o.a. belangrijk voor Sittard-Geleen die samen met andere gemeenten in de regio aanbestedingen uitzet. Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni

16 Figuur 4.1 Scheidings-percentage totaal Figuur 4.3 Scheidings-percentage grof afval Figuur 4.2 Scheidings-percentage fijn afval Figuur 4.4 Totale hoeveelheid afval (in kg per inwoner per jaar)

17 4. Huidige prestaties gemeenten Op basis van CBS gegevens uit 2012 zijn de afvalbeheer prestaties van de gemeenten in de referentiegroep in beeld gebracht. De volgende prestaties worden per paragraaf in dit hoofdstuk beschreven: 4.1 Prestaties van gemeenten op hoofdlijnen 4.2 Prestaties per (gescheiden) afvalstroom 4.3 Financiële prestaties Uit de consultatie is naar voren gekomen dat sommige gemeenten sinds 2013 een behoorlijke slag hebben gemaakt, ondermeer door wijziging van de inzamelstructuur. Dit geldt bijvoorbeeld voor de gemeenten Deventer en Almere. 4.1 Prestaties op hoofdlijnen Scheidingsprestaties In de grafieken op pagina 16 zijn van de referentiegemeenten en van Amersfoort de scheidingsprestaties weergegeven voor het totaal aan afval, fijn afval en grof afval. De cijfers hebben betrekking op Uit Figuur 4.1 blijkt dat alleen Horst aan de Maas al de doelstellingen haalt die Amersfoort zichzelf stelt (meer dan 70% scheiding in 2020). Ook blijkt uit de figuur dat de gemeenten met een diftar systeem (groene gemeenten) tot de best scheidende gemeenten behoren. Evenzo scoren enkele gemeenten zonder diftar systeem, zoals Venlo en Emmen goed. De slechtst scheidende gemeenten (Utrecht en Groningen) hebben stedelijkheidsklasse 1 en hebben het hoogste hoogbouwpercentage van de referentiegroep. Sommige gemeenten hebben sinds 2012 in één jaar tijd een behoorlijke slag gemaakt naar een hoger scheidingspercentage (Deventer van 53% naar 58% en Almere van 50% naar 56%). Hierop wordt later in het rapport dieper ingegaan. Figuur 4.2 laat zien dat de scheidingspercentages tussen de best (Horst aan de Maas met 91%) en slechtst scheidende gemeente (Utrecht met 27%) meer dan een factor 3 uit elkaar liggen. Amersfoort scoort met 40% scheiding gemiddeld in de referentiegroep. De slechtst scheidende gemeente Utrecht heeft een stedelijkheidsklasse 1 en het hoogste hoogbouwpercentage van de referentiegroep. De scheidingspercentages voor grof afval liggen een stuk dichter bij elkaar dan voor fijn afval (zie Figuur 4.3). Dit komt voor een groot deel doordat de gemeenten hier meer grip op hebben, ondermeer via de inrichting van de milieustraat(en). Ook hier is te zien dat gemeenten met diftar beter scoren, al liggen de resultaten erg dicht bij elkaar. Dit komt mogelijk doordat het aanbod kleiner is, omdat voor aanlevering van grof afval op milieustraten betaald moet worden. Amersfoort scoort met 76% scheiding gemiddeld in de referentiegroep. Totale hoeveelheid afval In Figuur 4.4 is de totale hoeveelheid afval per gemeente weergegeven. Deze ligt tussen de circa 400 en 670 kg per inwoner per jaar. De hoeveelheid aangeboden afval in Amersfoort is de op twee na hoogste in de referentiegroep. De hoeveelheid fijn afval per inwoner vertoont tussen de gemeenten relatief weinig verschil. Alleen de gemeente Horst aan de Maas vormt hierop een uitzondering. Amersfoort scoort met 378 kg gemiddeld. De hoeveelheid grof afval verschilt veel meer: van 59 kg (Pijnacker-Nootdorp) tot 159 kg (Amersfoort) en zelfs 444 kg in Horst aan de Maas. Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni

18 Figuur 4.5 Hoeveelheid restafval (in kg per inwoner per jaar) Figuur 4.6 Hoeveelheid GFT (in kg per inwoner per jaar) Figuur 4.7 Hoeveelheid oud papier en karton (in kg per inwoner per jaar)

19 4.2 Prestaties per afvalstroom Hoeveelheid restafval De hoeveelheid restafval per inwoner in de referentiegroep ligt tussen de 21 en 260 kg per inwoner per jaar. Het enorme verschil wordt vooral veroorzaakt door de zeer goed scheidende gemeente Horst aan de Maas (de gemeente in Nederland met het minste restafval). Vooral de diftar gemeenten scoren alle laag. De gemiddelde hoeveelheid restafval bedraagt 209 kg/ inw. De hoeveelheid in Amersfoort is met 223 kg/inw iets bovengemiddeld Hoeveelheid GFT De hoeveelheid gescheiden ingezameld GFT varieert sterk per gemeente: van 32 kg per inwoner in Utrecht tot 145 kg in Emmen. In de gemeente Den Bosch wordt vrijwel nergens GFT aan huis ingezameld (alleen in kleine kernen). Wel wordt daar veel tuinafval ingezameld (77 kg per inwoner). In Horst aan de Maas wordt alleen keukenafval opgehaald (GF-fractie). Het tuinafval (Tfractie) wordt via bladkorven opgehaald (385 kg/inw per jaar). Er zijn verschillende oorzaken die bepalend zijn voor het scheidingsresultaat. Een belangrijke oorzaak is het percentage hoogbouw en de grootte van de tuinen in de laagbouw. In gemeenten met hoge hoogbouwpercentages en hoge stedelijkheidsklasse is het inzamelresultaat over het algemeen lager. Voorbeelden zijn Utrecht en Groningen. Gemeenten met een diftar systeem scoren over het algemeen iets beter op GFT. Een belangrijk onderscheid is echter wel te maken in diftar gemeenten waar GFT gratis kan worden aangeboden (zoals in Apeldoorn) en waarvoor voor het aanbieden van GFT betaald moet worden. De gemeente Amersfoort scoort met 70 kg per inwoner per jaar gemiddeld. Uit de resultaten van de sorteeranalyse blijkt dat er nog 54 kg GFT in het restafval zit. Er is dus nog potentieel voor Amersfoort om de GFT-scheiding te optimaliseren Hoeveelheid oud papier en karton De gemiddelde ingezamelde hoeveelheid papier per inwoner binnen de groep geconsulteerde gemeenten ligt op 64 kg. Vooral de diftar gemeenten scoren goed op de hoeveelheid gescheiden ingezameld oud papier en karton (groen in figuur). Ook is te zien dat in gemeenten waarbij papier bij laagbouw aan huis wordt ingezameld meer per inwoner oplevert dan gemeenten waar alleen met verzamelcontainers wordt ingezameld (Groningen, Arnhem en Utrecht). In Pijnacker-Nootdorp (ook verzamelcontainers) liep in 2012 de proef Afval loont waarbij bewoners betaald kregen voor het aanleveren van papier. Dit zorgde voor een toename van ca. 10 kg per inwoner per jaar. De gemeente Amersfoort scoort met 54 kg per inwoner iets onder het groepgemiddelde. Als de diftar gemeenten buiten beschouwing worden gelaten, scoort Amersfoort gemiddeld. Uit de resultaten van de sorteeranalyse blijkt dat er nog 33 kg papier in het restafval zit. Er is dus nog potentieel voor Amersfoort om papierscheiding te verbeteren. Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni

20 Figuur 4.8 Hoeveelheid kunststof (in kg per inwoner) Figuur 4.9 Hoeveelheid glas (in kg per inwoner)

21 4.2.4 Hoeveelheid kunststof De kunststofinzameling is in veel gemeenten pas in 2010 opgestart. Het gescheiden inzamelen van kunststof is daarmee een relatief nieuwe ontwikkeling voor burgers en gemeenten. Het belang van het scheiden van kunststof van ander huishoudelijk afval begint door te dringen. Veel gemeenten zijn nog zoekende naar de beste manier van inzamelen van deze soort afval. Hierin zijn veel ontwikkelingen gaande. De meeste gemeenten zijn begonnen met bovenof ondergrondse verzamelcontainers. Resultaten tot op heden hebben uitgewezen dat met huis aan huis inzameling significant betere resultaten worden bereikt. Onder andere de resultaten in Horst aan de Maas (zak), Venlo (duobak voor restafval en plastic), Sittard-Geleen (zak) en Almere (minicontainer) laten dat zien. Ook blijkt kunststofinzameling de hoeveelheid restafval stevig te kunnen verminderen, omdat dit een volumineuze stroom is. Dit maakt dat ook in diftar gemeenten goede resultaten worden geboekt. In Groningen wordt kunststof via nascheiding uit het restafval gesorteerd. Dit levert een nagescheiden hoeveelheid kunststof op van ongeveer 12 kg per inwoner Hoeveelheid glas Alle gemeenten maken voor de inzameling van verpakkingsglas gebruik van verzamelcontainers. Gemiddeld wordt 23 kg per inwoner ingezameld. Ten opzichte van de andere stromen is de spreiding in het resultaat relatief beperkt (tussen 14 en 32 kg). De mate van stedelijkheid lijkt relatief weinig invloed te hebben op de grootte van de afvalstroom. De gemeenten met een diftarsysteem zamelen een bovengemiddelde hoeveelheid glas in per inwoner. Veel gemeenten, die door Royal HaskoningDHV in een eerder stadium werden geconsulteerd, hebben aangegeven dat er een mate van vervuiling in de gegevens voor glas zit. Dit komt doordat de horeca ook vaak gebruik maakt van de openbare glas verzamelcontainers. In gemeenten met een relatief sterke horeca sector, kan dit een bovengemiddeld resultaat mede verklaren Hoeveelheid textiel De hoeveelheden gescheiden ingezameld textiel verschillen relatief sterk. Dit komt waarschijnlijk mede vanwege de veelheid aan partijen (liefdadigheidsinstellingen) die hierbij betrokken zijn en de wijze van registratie. De absolute hoeveelheid - en daarmee de bijdrage aan de vermindering van het overblijvende restafval - is echter beperkt. Toch is het een soort afval waar vrij veel aandacht aan wordt besteed. Tot nu toe was de gescheiden inzameling sterk gericht op herbruikbare kleding. Naarmate er meer mogelijkheden voor recycling tot op vezelniveau toe ontstaan, en er meer informatie beschikbaar komt over de sociale - en milieueffecten in de textielketen, wordt er meer aandacht aan scheiding besteed. Deze vorm is echter nog niet in de cijfers van 2012 te zien. Figuur 4.10 Hoeveelheid textiel (in kg per inwoner) Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni

22 Figuur 4.12 & 4.13 Gemiddelde afvalstoffenheffing per huishouden en inwoner in 2012 (bron: CBS)

23 4.3 Financiële prestaties Type afvalstoffenheffing Uit figuur 4.11 blijkt dat de meeste gemeenten in de referentiegroep (59%) de afvalstoffenheffing baseren op het aantal personen waaruit een huishouden bestaat. 27% van de gemeenten uit de referentiegroep hanteert een sterkere mate van kostendifferentiatie: een diftar systeem. Het gaat hierbij om vier type diftar systemen. Het meest toegepaste systeem is het systeem gebaseerd op volume. Hierbij gaat het alleen om de grootte van de restafval container: bij een grotere container moet er een hoger tarief worden betaald. Ook combinatiesystemen komen voor. Sinds 2013 past Deventer ook een diftar systeem toe. Dit is nog niet in de bovenstaande figuur verwerkt. Hoogte afvalstoffenheffing In figuren 4.12 en 4.13 is de hoogte van de afvalstoffenheffing weergegeven (peiljaar 2012). Uit figuur 4.12 blijkt dat de hoogte van de afvalstoffenheffing behoorlijk verschilt per gemeente. Bij de meeste gemeenten ligt het tarief per gemiddeld huishouden ordegrootte tussen de 200,- en 250,- per jaar. Het verschil tussen het laagste tarief (Horst aan de Maas) en het hoogste tarief (Almere) is ongeveer 100%. Het gemiddelde is 224,-. Het gemiddelde tarief in Amersfoort ligt met 196,- ruim 10% lager. Per inwoner bezien ligt het tarief gemiddeld op 107,- per inwoner per jaar. Ook hier zit Amersfoort met 86,- ruim onder. Figuur 4.11 Type afvalstoffenheffing van gemeenten in referentiegroep in 2013 Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni

24

25 5. Inzamelsystemen in gemeenten 5.1 Huidige situatie Inzamelsystemen laagbouw Omgekeerd inzamelen Meerdere gemeenten hebben gekozen voor inzamelsystemen voor de laagbouw gebaseerd op het principe omgekeerd inzamelen en zijn bezig met de implementatie of hebben die inmiddels afgerond. Dit geldt bijvoorbeeld voor de gemeenten Zwolle en Almere. Enkele gemeenten voeren hier op dit moment pilots mee uit, waaronder Utrecht en Apeldoorn. In laatstgenoemde gemeente bleek in de raad onvoldoende draagvlak te zijn om omgekeerd inzamelen direct gemeentebreed in te voeren. Sommige gemeenten proberen hier met hun huidige afvalsysteem op voor te sorteren. Een goed voorbeeld hiervan is de gemeente Zwolle. Zij heeft drie containers aan huis, namelijk een grijze, groene en blauwe. De grijze container wordt in de nieuwe situatie van omgekeerd inzamelen voortaan gebruikt voor het plastic. Venlo wil een soortgelijke overgang maken. Deze gemeente heeft gekozen voor duobakken voor de laagbouw, waarmee sinds 2010 plastic en restafval wordt opgehaald. In 2016 wil zij overgaan op omgekeerd inzamelen. Dit betekent dat de duobak later alleen nog voor plastic en blik wordt ingezet. Hiermee zal in de tweede helft van 2014 een proef worden gedaan. Inzamelen in het buitengebied De gemeente Venlo bestaat uit meerdere kleine kernen met relatief grote buitengebieden. Het op peil houden van het voorzieningenniveau is hierdoor niet altijd even gemakkelijk. In verband met de loopafstand zullen er in Venlo in totaal 150 extra ondergrondse containers worden bijgeplaatst. De gemeente Pijnacker-Nootdorp ziet ook een probleem ontstaan met omgekeerd inzamelen in haar buitengebied. Een andere oplossing in het buitengebied is een vierde container (voor plastic). Hiervoor heeft o.a. de gemeente Apeldoorn gekozen. De gemeente Zwolle zag hier juist weer van af, omdat de vierde container in haar ogen weer teveel ruimte in beslag nam. De gemeente Den Bosch voert hier op dit moment een pilot mee uit. Afwijkende inzamelsystemen De gemeente Den Bosch kiest voor huis-aan-huis inzameling van papier middels een minicontainer of speciaal papierkratje dat vierwekelijks wordt opgehaald. In Den Bosch wordt met de groene minicontainer geen GFT opgehaald, maar slechts de T : het tuinafval. Het groente- en fruitafval dient gewoon in de minicontainer van het restafval te worden te worden gedeponeerd. Horst aan de Maas is de best scheidende gemeente in Nederland en heeft en uniek inzamelsysteem. Veel te scheiden stromen worden aan huis opgehaald (o.a. voedselafval, luiers, plastic, blik, drankenkartons, papier, metalen) Ook Horst aan de Maas zamelt GF en T niet gezamenlijk in, maar houdt tuinafval en keukenafval apart. Hier mogen ook luiers bij. Tuinafval wordt ingezameld in korven (1.200 stuks in de gemeente) en verwerkt tot groencompost. Keukenafval wordt twee keer per week aan huis ingezameld in kleine emmers (10 of 25 liter). Het keukenafval wordt vergist - wat biogas oplevert en nagecomposteerd. In Emmen (en Hoogeveen en Coevorden) wordt met de methodiek Afval Anders geëxperimenteerd. Bij Afval Anders ontvangen inwoners een derde container voor het aan huis scheiden van plastic verpakkingen. Tevens verandert de inzamelfrequentie voor restafval, GFT-afval en kunststofverpakkingen van eens per twee naar eens per drie weken. Op verzoek wordt gratis een tweede gft-container verstrekt. Ook wordt bij Afval Anders in de winkelcentra een sorteerstraat aangelegd. Deze straat bestaat uit ondergrondse containers voor glas, papier, kunststofverpakkingen en textiel. Daarnaast is er een recyclezuil voor batterijen, spaarlampen, inktcartridges, cd s/dvd s, kleine elektrische apparaten en (mobiele) telefoons. In Groningen wordt kunststof niet gescheiden ingezameld. Bij Attéro wordt het kunststof nagescheiden uit het Groningse restafval. Het resultaat (2013) bedroeg 12 kg per huishouden. Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni

26 Tabel 5.1 Overzicht inzamelstrategieën in de huidige en toekomstige situatie Strategie Omgekeerd inzamelen Verlagen service en/of capaciteit restafval (bijv. lagere leegfrequentie, kleinere bak) Verhogen service en/of capaciteit te scheiden stromen (bijv. hoge leegfrequentie) Diftar Restafval aanbieden onaantrekkelijk maken Apeldoorn, Arnhem, Venlo, Zwolle, Utrecht, Almere, Alphen aan den Rijn Almere, Emmen Beïnvloedingsmethode Gescheiden aanbieden aantrekkelijk maken Almere, Horst aan de Maas, Arnhem, Zwolle, Utrecht, Venlo, Apeldoorn Horst aan de Maas, Emmen, Alphen aan den Rijn Bewoners (financieel) prikkelen Maastricht, Deventer, Apeldoorn, Sittard- Geleen, Horst aan de Maas Belonen afvalscheiding Pijnacker-Nootdorp

27 5.1.2 Inzamelsystemen hoogbouw In vergelijking met de laagbouw is het aantal inzamelvarianten bij de hoogbouw over het algemeen beperkter. Ook signaleren vrijwel alle gemeenten dat het realiseren van afvalscheiding in de hoogbouw een complex vraagstuk is. Sommige gemeenten, zoals Maastricht, hebben vrijwel dezelfde voorzieningen voor de hoogbouw als de laagbouw. Gescheiden fracties kunnen daar naar de ca 60 milieuperrons worden gebracht. Daar kunnen papier en karton, wit en bont glas, kunststof verpakkingen, blik en drankkartons worden aangeboden. De hoogbouwpercentages van de diverse gemeenten lopen uiteen en liggen (bij de gemeenten met meer dan inwoners) tussen de 25% (in Apeldoorn) en 60% (Maastricht). De gemeenten zamelen afval bij hoogbouw in met zakken, inpandige containers en vaak ook met (ondergrondse) verzamelcontainers. Bij meerdere gemeenten bestaat de behoefte om (met name voor het restafval) het aantal ondergrondse containers uit te breiden. Argumentatie om (niet) te scheiden bij hoogbouw De mogelijkheden om verschillende afvalstromen gescheiden aan te bieden zijn vaak beperkt. Naast het restafval lijkt er over het algemeen te worden gekozen voor één andere afvalstroom nabij de hoogbouwwoningen. In Venlo zijn bijvoorbeeld ook ondergrondse containers voor plastic geplaatst en in de gemeente Zwolle is dit gedaan voor papier. Utrecht kiest voor de combinatie van papier en plastic. Andere afwegingen om niet gescheiden in te zamelen zijn vaak praktisch van aard. Er is sprake van inpandig ruimtegebrek, stank, hoge investeringen om de benodigde inzamelvoorzieningen aan te brengen en onvoldoende zicht op kosteneffectiviteit. GFT bij hoogbouw In Nijmegen, Maastricht, Apeldoorn en Deventer is ook gekozen om GFT bij hoogbouw in te zamelen. In Apeldoorn en Deventer kunnen hoogbouwbewoners met voldoende ruimte een GFT minicontainer krijgen. Ook kan daar een GFT container in een gezamenlijke ruimte worden geplaatst. In Maastricht hebben hoogbouwbewoners een 25 liter GFT-emmer die wekelijks wordt geleegd. In Nijmegen staan verzamelcontainers. Vanwege diftar hebben bewoners in deze gemeenten ook een financiële prikkel om te scheiden (GFT aanbieden is gratis). De andere gemeenten hebben juist afgezien van GFT inzameling bij de hoogbouw, vaak omdat de verwachte opbrengst en kwaliteit van het GFT niet opweegt tegen de benodigde investeringen of exploitatiekosten. Omdat GFT in vrijwel alle gemeenten een groot aandeel in het restafval vormt, zal op termijn gescheiden GFT inzameling wel noodzakelijk zijn om de doelstellingen (zie H3) te halen. Enkele gemeenten (waaronder Almere) denken daarom na hoe GFT inzameling wel gebruiksvriendelijk en kosteneffectief in de hoogbouw kan plaatsvinden. 5.2 Ontwikkelingen in inzamelstructuur Inzet en strategieën van gemeenten Vrijwel alle Nederlandse gemeenten streven naar verbetering van afvalscheiding door de bewoners en naar vermindering van de hoeveelheid restafval. Om deze doelstellingen te realiseren tekenen zich enkele strategieën af. Tabel 5.1 geeft een overzicht van de strategieën met betrekking tot inzamelsystemen die de geconsulteerde gemeenten op dit moment toepassen of in de toekomst willen gaan toepassen om afvalscheiding te verbeteren c.q. de hoeveelheid restafval te beperken. Veel gemeenten passen een combinatie van systemen toe. Er zijn ook gemeenten die op dit moment nog geen strategie toepassen of aangegeven hebben plannen daartoe te hebben. Niet alle gemeenten zijn al zover dat ze een bepaalde strategie hanteren om de hoeveelheid restafval te verminderen c.q. scheiding te verhogen. Dat geldt op dit moment bijvoorbeeld ook voor de gemeente Amersfoort. Voor de gemeenten Pijnacker Nootdorp (belonen afvalscheiding is inmiddels gestopt), Utrecht, Den Bosch en Groningen is dat eveneens het geval Pilot projecten GFT inzameling hoogbouw Keukenafval (GFT) in de hoogbouw krijgt zowel in Venlo als Den Bosch momenteel veel aandacht. Beide gemeenten voeren op dit moment een proef uit met biologisch afbreekbare zakjes. Venlo doet deze proef in het kader van een eerdere Green Deal in samenwerking met Attéro. Hiervoor zal ook een verwerkingsinstallatie gebouwd worden in het eerste kwartaal van 2015, zodat gestart kan worden in het tweede kwartaal van In de pilot van de gemeente Den Bosch wordt het GFT afval in principe in de zomermaanden vaker geleegd. Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni

28

29 Inwoners krijgen echter de keuze om gebruik te maken van deze extra inzamelrondes (tweewekelijks), of het gebruik van biologisch afbreekbare zakjes (driewekelijks). De inwoners krijgen de beschikking over een klein GFT-emmertje voor in de keuken. Hierbij worden biologisch afbreekbare zakjes beschikbaar gesteld, en deze kunnen vervolgens in de groene minicontainer. Bij de afsluitende enquête wordt hier speciaal aandacht aan besteed en zal de vraag worden gesteld of men gebruik wil maken van de biologisch afbreekbare zakjes in combinatie met driewekelijkse GFT inzameling danwel een tweewekelijkse inzameling, zonder de afbreekbare zakjes. Omgekeerd inzamelen Veel gemeenten zijn bezig met pilots omgekeerd inzamelen (Utrecht, Apeldoorn, Arnhem en Venlo) of zullen daar op korte termijn mee starten (Almere). In paragraaf is hierover ook informatie te vinden. In Apeldoorn is een pilot uitgevoerd in een laagbouwwijk in de binnenstad. De ervaringen zijn erg positief. Voordeel hier was dat er weinig investeringen voor ondergrondse containers benodigd waren, omdat die al aanwezig waren. In Arnhem loopt in drie wijken een proef gericht op omgekeerd inzamelen. Het betreft drie verschillende soorten wijken: een zogenaamde achterstandswijk (relatief veel hoogbouw), een gemiddelde wijk (zowel laag als hoogbouw) en een wijk met uitsluitend laagbouw. Bij woningen met een tuin wordt GFT, oud papier en kunststof aan huis ingezameld door middel van drie minicontainers. De huidige minicontainer voor restafval gaat gebruikt worden voor de inzameling van kunststof. Bewoners kunnen het oud papier (op vrijwillige basis) aanbieden via een minicontainer. Het restafval moet worden gebracht naar ondergrondse containers op logische locaties in de wijk of naar de al aanwezige ondergrondse container bij hoogbouwlocaties. PMD (plastic, metaal en drankenkartons) PMD inzameling is nu al gebruikelijk in Vlaanderen en Duitsland. Alphen aan den Rijn is van plan om op grote schaal PMD+ inzameling te introduceren. Dit betekent dat plastic, metaal en drankenkartons in één zak of container aan huis worden opgehaald. Bij de hoogbouw zal dit gebeuren door de inzet van verzamelcontainers. In de fusiegemeenten zal in eerste instantie nog met zakken worden ingezameld maar de doelstelling is overal mincontainers te gaan gebruiken. Ook Horst aan de Maas wil PMD in de toekomst invoeren. De plasticcontainer wordt dan een verpakkingencontainer en de aparte zak voor metaal- en drankpakken wordt dan afgeschaft. Dit is gemakkelijker voor bewoners, omdat die dan een zak minder hebben. Bovendien hebben bewoners aangegeven liever een bak te hebben voor het afval dan een plastic zak. Verder scheelt het voor de gemeente een ophaalronde en het maakt daarmee de inzameling efficiënter en goedkoper. Afval loont Pijnacker-Nootdorp heeft in 2011 en 2012 geëxperimenteerd met het systeem Afval loont waarbij bewoners betaald werden als ze papier, plastic, textiel of (kleine) elektronische apparaten inleverden op speciale inzamelpunten. Deze vorm van afvalinzameling werd buiten de reguliere dienstverlening aangeboden. Uiteindelijk deed bijna de helft van de bewoners mee aan het systeem. De inwoners konden met dit systeem per huishouden gemiddeld tot 50 verdienen. De algemene kosten zouden dan wel met 15 toenemen, maar het nettoresultaat zou een lastenverlichting van ongeveer 35 kunnen opleveren. De verhoging van de algemene kosten voor de afvalheffing met 15 lag gevoelig. Om politieke redenen is destijds besloten niet door te gaan met deze pilot. Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni

30 Tabel 5.2 Overzicht Uitdagingen afvalbeheer in geconsulteerde gemeenten Naam gemeente Belangrijkste uitdaging Specifieke stroom? Maastricht Ondergronds inzamelen specifiek voor restafval Textiel en sluiten van contracten (zie 1, 6) Venlo Interactie met bewoners in de hoogbouw en bestuurlijk draagvlak (zie 1, 3, 5) Textiel/GFT/frituurvet & elektrisch Sittard-Geleen Monitoring van containersysteem en het afsluiten Restafval van nieuwe contracten (zie 2 en 6) Apeldoorn Toenemend belang van het sociale domein en Plastic de interactie met bewoners (zie 1 en 4) Emmen Geen gegevens Deventer Het illegaal of onjuist aanbieden (zie 1) Restafval, GFT Almere Het betrekken van bewoners bij afvalbeheer (zie 1) Zwolle Optimalisering van systeem kan botsen met Papier, (glas) en plastic bestuurlijk draagvlak (zie 5) Utrecht Grote schaal van aansluitingen en diversiteit GFT/plastic/textiel van reacties en sociaal domein (zie 4) Arnhem Ondergronds inzamelen (zie 2) Papier/kunststof/restafval Den Bosch GFT in de hoogbouw (zie 3) GFT/restafval Groningen Het illegaal of onjuist aanbieden (zie 1) Restafval/plastic Alphen aan den Rijn Het afsluiten van nieuwe contracten (zie 6) Papier/Metaal/Drankkartons Pijnacker-Nootdorp De juiste communicatiemethode (zie 1) Restafval Horst aan de Maas Het afsluiten van nieuwe contracten (zie 6) GFT/PMD

31 5.3 Uitdagingen afvalbeheer komende jaren In onderstaande tabel schetsen we de belangrijkste uitdagingen die de geconsulteerde gemeenten hebben genoemd. Zes uitdagingen worden in deze paragraaf nader toegelicht. In tabel 5.2 is dit aangegeven door middel van een nummer in de kolom belangrijkste uitdaging. Uitdaging 1: De zoektocht naar een volwaardige dialoog met bewoners Veel gemeenten hebben de afgelopen jaren een slag gemaakt in afvalscheiding. Deze slag is veelal gemaakt door te sleutelen aan inzamelsystemen. Om tot een volgende slag te komen, is een veel grotere inzet van - en samenwerking met bewoners vereist. Veel gemeenten vragen zich af hoe deze interactie vorm gegeven kan worden. Via aanpassingen in het fysieke afvalbeheersysteem - gecombineerd met communicatie- en participatietrajecten zoeken gemeenten naar mogelijkheden om bewoners tot de gewenste gedragsverandering aan te zetten en te motiveren tot een zeer hoge afvalscheidingsprestatie. Dit is op dit moment een zoektocht voor bijna alle gemeenten. Uitdaging 2: Zoveel mogelijk ondergronds inzamelen en verbeteren containermanagementsysteem Meerdere gemeenten willen graag zoveel mogelijk ondergrondse containers in plaats van bovengrondse containers in de gemeente. Bij hoogbouw wordt ook voor plastic en papier steeds sneller gekozen voor ondergronds inzamelen. Arnhem is hier een goed voorbeeld van. Maastricht zamelt ook meerdere afvalstromen ondergronds in, maar het restafval wordt op dit moment nog aan huis opgehaald met restzakken (diftar zakken). De gemeente werkt momenteel aan een uitvoeringsplan voor 300 ondergrondse restafvalcontainers nabij hoogbouw. Deze investering zal Maastricht nog moeten doen. Er zijn ook meerdere gemeenten die hun huidige systeem van ondergrondse containers willen optimaliseren. Een voorbeeld hiervan is de gemeente Sittard-Geleen. Zij monitort de containers nauwlettend en probeert te achterhalen welke containers vaker geleegd dienen te worden. Een andere gemeente die dit doet, is Utrecht. Zij verbetert het pasjessysteem. Zo wordt het tarief verlaagd en gaan de pasjes werken voor meerdere ondergrondse containers, zodat bewoners bij een defecte container nog een alternatief hebben. De pasjes worden vooral ingezet om de belading van ondergrondse containers op basis van tellingen te monitoren. De inzet van ondergrondse containers vraagt om grote investeringen. Deze maken van ondergrondse containers een duur inzamelsysteem. Van belang is om voldoende huishoudens op een container aan te sluiten, om de kosten per aansluiting niet te hoog te laten oplopen. Gemeenten hanteren een gemiddelde van 30 tot ruim 100 huishoudens per container. Ondergrondse containers kunnen volgens meerdere gemeenten zorgen voor een fraaier staatbeeld. Enerzijds doordat de vervuiling op straat afneemt en anderzijds doordat er minder inzamelmiddelen in de openbare ruimte staan. De gemeente Zwolle ziet dit zelfs als een belangrijke doelstelling van haar integrale beleid voor de openbare ruimte. De uitrol van ondergrondse containers gaat in de praktijk echter soms ook anders dan op voorhand gedacht. Een voorbeeld hiervan is Pijnacker-Nootdorp. In de buurt van de containers is vaak erg veel zwerfvuil, het scheiden van het afval is beperkt en er is vaak sprake van veel grof huisvuil in de containers. Dit heeft vooral te maken met de anonimiteit bij het storten in dergelijke containers. Het eerder genoemde pasjessysteem kan dit wel helpen te voorkomen, zo blijkt uit de ervaringen van de gemeente Den Bosch. Uitdaging 3: Afweging tussen investeringen en opbrengsten voor GFT in de hoogbouw De ervaringen met GFT inzameling bij hoogbouw zijn in veel gemeenten slecht. De ingezamelde hoeveelheden waren vaak laag en de kwaliteit was vaak slecht door sterke mate van vervuiling met andere afvalstromen. Daarom hebben veel gemeenten jaren geleden besloten om te stoppen met GFT inzameling in de hoogbouw. Vanwege de aangescherpte ambitieuze afvalscheidingsdoelstellingen staat herintroductie van de gescheiden GFT inzameling sinds kort bij veel gemeenten weer op de agenda. Via andere methodieken dan voorheen proberen gemeenten hoogbouwbewoners ertoe te bewegen nu wel GFT in voldoende hoeveelheden en kwaliteit gescheiden te laten inzamelen. De gemeente Utrecht is van mening dat het nog ontbreekt aan een goed concept om afval bij de hoogbouw gescheiden in te zamelen. Utrecht zamelt al wel GFT in, maar met onvoldoende resultaat. Er is interesse om ervaringen te delen en te leren van de pilots van andere gemeenten. In de gemeente Sittard-Geleen is te weinig GFT-afval voor handen bij hoogbouw, waardoor containers slechts halfvol raken. Dit maakt gescheiden inzameling erg duur. Ook de gemeente Maastricht vindt de opbrengsten niet opwegen tegen de kosten die gemaakt moeten worden. Gemeente Amersfoort Onderzoek naar inzamelstructuren, innovaties en ontwikkelingen in huishoudelijk afvalbeheer juni