Versoepelen van de aansluiting op havo niveau voor vmbo leerlingen

Transcriptie

1 Versoepelen van de aansluiting op havo niveau voor vmbo leerlingen Student: Elsbeth Polman Tuin Vakgebied: Geschiedenis Profiel: ontwikkelaar Opleiding: ILO Doelgroep: 4 havo Sleuteltermen: doorstromen, 4 vmbo, 4 havo, geschiedenis, leerplan Bibliografische referenties: Polman Tuin, E. (2012). Leerplan voor het vak geschiedenis. Amsterdam: Instituut voor de Lerarenopleiding UvA. Studentnummer: Begeleider ILO: Jolanda Suijker Beoordelaar: Femke Geijssel Opdrachtgever: Sander Leppink Datum:

2 Inhoud Inhoudsopgave 1. Plan van Aanpak 3 2. Verantwoording Voorstel voor het leerplan 16 Bijlagen 20 Literatuurlijst 30 2

3 H1 PLAN VAN AANPAK Een curriculum ontwikkelen voor het vak geschiedenis om de aansluiting van 4 vmbo op 4 havo te versoepelen. De opdrachtgever: De begeleider: Vakgroepvoorzitter geschiedenis Sander Leppink van de Schoter Scholengemeenschap te Haarlem. Sander Leppink. Het onderzoek heeft tot doel een curriculum te ontwikkelen om de aansluiting van 4 vmbo leerlingen op de havo voor het vak geschiedenis te versoepelen. Aangezien Sander Leppink niet alleen werkzaam is als sectievoorzitter maar ook lesgeeft in zowel onder als bovenbouw kan hij mij op zowel praktisch als inhoudelijke steunen bij het onderzoek. 3

4 Tijdspad: Week 41 Week 42 Week 43 Week 44 Week 45 Afronden Verwerken Hopen op een GO Hopen op een GO onderzoek in feedback op plan en anders en anders grafiek voor de en opsturen verwerken verwerken bijlage bij PvA definitief Plan van feedback met als feedback met als Aanpak (18 doel alsnog een doel alsnog een oktober) GO GO Inleveren Plan van Aanpak Verwerken Feedback op plan Verwerken interview Feedback vanuit de ILO vragen op uitgewerkt interview. Week 46 Week 47 Week 48 Week 49 Week 50 Leerlingen interviewen voor antwoorden op deelvragen 1 Verwerken informatie en beantwoorden deelvraag 1 Verwerken deelvraag 1 Duik in de literatuur voor deelvraag 2. Verwerken gesprekken met geschiedenis docenten. Beantwoorden deelvraag 3. Feedback vragen op uitgewerkte deelvragen. Beantwoorden deelvraag 2. Leerlingen Afspraken maken Voeren van Beantwoorden Uitwerken interviewen voor met geschiedenis gesprekken met deelvraag 3. curriculum aan de antwoorden op docenten voor geschiedenis hand van de deelvragen 1 gesprekken. docenten. verkregen antwoorden op de Feedback vragen Verwerken deelvragen. op interview gesprekken met vragen docenten. geschiedenis docenten. 4

5 Week 51 Week 52 Week 1 Week 2 Uitwerken Uitwerken Indienen: Presentatie van curriculum. curriculum. Presentatie het Profielproduct. profielproduct. Aanleiding van de opdracht De vmbo afdeling van het Schoter doet het de afgelopen jaren steeds beter, vorig jaar 99% en het jaar daarvoor 100% geslaagden. Dit zorgt ook voor een grotere doorstroom van 4 vmbo leerlingen naar 4 havo. Daarnaast krijgt de school ook steeds meer instroom vanuit andere scholen, waaronder ook terugstroom uit het MBO. Dit sluit aan bij de landelijke trend dat het aantal stapelaars in het voortgezet onderwijs van vmbo naar havo en van havo naar vwo- sinds het dieptepunt in 2001 bijna is verdubbeld zo blijkt uit cijfers van het Centraal bureau voor de Statistiek. (Bijlard, Duursma, Nierop en Spijkerboer, 2010, p 8). De opvattingen over stapelen zijn drastisch veranderd sinds de jaren negentig. Het is nu wel haast not done om tegen stapelen te zijn, aldus de conclusie van Bijlard et al (2010). In het rapport van Dijselbloem staat o.a Ieder kind heeft het recht om zich maximaal te ontplooien. Wij zien daarbij geen heil in nieuwe stelselwijzigingen, maar streven naar een zodanige verbetering van het onderwijsstelsel dat ieder kind er zijn weg in kan vinden.. (Bijlard et al, 2010, p. 8). Dit laatste punt vormt dan ook het uitgangspunt van mijn onderzoek en de opdracht voor het profielproduct. De school heeft steeds meer te maken met opstromende en instromende vmbo leerlingen naar de havo, maar heeft nog geen curriculum/leerplan ontwikkeld om de aansluiting te stroomlijnen Probleemanalyse Er worden door ontvangende scholen hiaten in kennis geconstateerd bij de tl-leerlingen en problemen bij de overgang naar een andere manier van leren. Ook leerlingen geven zelf aan dat er sprake is van een behoorlijke grote stap- of sprong,zo blijkt uit een landelijk onderzoek van Jansma, van Kleunen en Schmidt in opdracht van het SLO (2011, p. 5). Uit een onderzoek van de VO-raad naar knelpunten in de aansluiting van vmbo naar havo komt naar voren dat met name bij de vakken wiskunde, Nederlands en Engels 90% van de havo afdelingen van 35 onderzochte scholen tekorten signaleert bij de leerlingen die afkomstig zijn van vmbo-tl. (Monnink, Van Oostrom, Bossers & Smit, 2010, p. 11). Om mijn probleem verder aan te scherpen en beter te kunnen onderbouwen wil ik twee vragen beantwoorden. Ten eerste In hoeverre is deze landelijke uitkomst terug te zien op het Schoter bij genoemde vakken? En ten tweede in hoeverre is dit naast de genoemde hoofdvakken ook terug te zien bij geschiedenis? 5

6 Om antwoord te krijgen op de eerste vraag heb ik de eindcijfers voor de vakken wiskunde, Engels en Nederlands van een twintigtal leerlingen uit het vmbo, die in het schooljaar opstroomde naar de havo, vergeleken. In de bijlage (A1) is een uitwerking opgenomen van het onderzoek. Bij het eindrapport van 4 havo komen deze leerlingen gemiddeld 1 punt lager uit ten opzichte van 4 vmbo voor Nederlands, Engels en Wiskunde (de drie hoofdvakken). Een van de leerlingen is bijvoorbeeld voor het vak wiskunde zelfs 5 punten gezakt, van een 9 naar een 4. Daarnaast zijn er aan het einde van 4 havo vier leerlingen afgestroomd. De instromende leerlingen uit 4 havo zijn hierbij niet meegerekend. Geconcludeerd kan worden dat het Schoter met deze uitkomst dus goed aansluit bij de uitkomst van het landelijke onderzoek. Ter verduidelijking van de door mij gehanteerde termen opstromen, instromen en afstromen. Opstromen wil zeggen de 4 VMBO leerlingen die binnen het Schoter naar de HAVO gaan. Instromende vmbo leerlingen komen van buiten de school en afstromende leerlingen gaan na 4 havo richting een andere opleiding, VaVo of mbo. Voor het antwoord op mijn tweede vraag heb ik naast ondersteuning uit literatuur ook een cijferonderzoek gedaan. Allereerst komt uit een enquête voor een nieuw examenprogramma voor het vak geschiedenis in mei 2009 naar voren dat ongeveer de helft van de gevraagde docenten in havo 4 ontevreden is over de prestaties van leerlingen die afkomstig zijn van het vmbo TL. 60% van hen vindt dat zij over onvoldoende oriëntatiekennis beschikken (Van der Kaap, 2009, p ). Uit een cijferanalyse van zeven Schoter leerlingen komt naar voren dat er drie met een onvoldoende voor geschiedenis zijn afgestroomd en de overige vier zijn allemaal 1 punt gezakt aan het einde van het schooljaar, waarbij één leerlingen met een onvoldoende naar 5 havo over is gegaan. In de bijlage (A2) is een uitwerking opgenomen van het onderzoek. Ook zijn in de analyse de cijfers van een tussenrapport meegenomen en hieruit blijkt dat leerlingen eerst heel veel moeite hebben met de stof en vervolgens gaan ze naar het einde toe beter presteren, maar het cijfer blijft lager ten opzichte van het vmbo eindcijfer. Dit wordt ook gezegd door havo docenten in het eerder genoemde onderzoek van de VO-raad naar de knelpunten, Vooral in de eerste toetsperiode in havo 4 zijn de resultaten slecht, daarna gaat het vaak beter (Monnink et al, 2010, 12). De uitkomst van mijn analyse past dus bij de uitkomsten van de landelijke enquête. Vmbo leerlingen doen het bij het vak geschiedenis ook minder goed en dit leidt tot ontevredenheid onder docenten. Maar of dit inderdaad komt door te weinig beschikking over oriëntatiekennis, is natuurlijk een interessante vraag voor dit onderzoek. 6

7 Probleemomschrijving Het gaat in mijn onderzoek om de aansluitingsproblematiek van 4 vmbo op 4 havo en ter afbakening van het probleem richt ik mij vooral op de aansluiting bij het vak geschiedenis. Het doel is wel dat het curriculum uiteindelijk ook gebruikt kan worden bij andere vakken. Wie heeft het probleem? De vakgroep geschiedenis heeft de afgelopen jaren steeds meer te maken met opstromers en instromers vanuit 4 vmbo en de daarmee gepaard gaande aansluitingsproblemen. Volgens Sander Leppink, voorzitter van de vakgroep, gaat het hierbij vooral om de manier van vraagstelling. In het vmbo zijn de vragen veel sturender en worden korte antwoorden verwacht, vergelijkbaar met een IKEA gebruiksaanwijzing, aldus Sander. Heel anders dus dan in de havo, waarin van leerlingen wordt verwacht dat ze historisch kunnen redeneren en dit ook kunnen weergeven in helder geformuleerde zinnen met veel oog voor vaktaal en contextualisering door juiste begrippen hantering. De hoeveelheid stof en de snelheid waarmee het wordt behandeld in de bovenbouw is voor de meeste leerlingen een minder groot probleem. In het vmbo zijn ze al gewend veel stof te leren voor tentamens en examens. Sander ziet een versterking van bovengenoemde problemen bij leerlingen die geen geschiedenis hebben gehad in 4 vmbo. Ook veel leerlingen die de laatste jaren instromen vanuit andere scholen komen binnen zonder geschiedenis en hebben eigenlijk extra begeleiding nodig bij de aansluiting. Sander wil namens de vakgroep dan ook graag dat er een leerplan komt voor de 4 vmboers in 4 havo. Ten tweede vinden de leerlingen uit 4 vmbo de aansluiting op 4 havo ook een probleem. Na korte kennismakingsgesprekjes blijkt dat leerlingen vaak geschiedenis hebben gekozen omdat het nu eenmaal voor de profielkeuze moest en hebben het in de onderbouw 3 vmbo al laten vallen. De kennis is weggezakt en de oriëntatie op het historisch overzicht ontbreekt bij deze leerlingen. Daarnaast wordt de moeilijkheidsgraad door zowel leerlingen als docenten onderschat in de bovenbouw. Een veel gehoorde opmerking is dan ook Op het vmbo stond ik een 7,0 en nu haal ik alleen maar onvoldoendes. Na een gesprek met een collega van een andere school hoorde ik dat geschiedenis als keuzevak in 4 vmbo niet altijd wordt aangeboden. De reden hiervoor is dat leerlingen op deze manier gestimuleerd worden voor een zwaarder pakket te kiezen (lees: wiskunde). Ten slotte is het voor de school een probleem omdat de school gebaat is bij een hoog percentage geslaagden en door een betere aansluiting bij de drie hoofdvakken en bij geschiedenis in 4 havo kan dit verbeterd worden. Voor geen van de vakken is nog een duidelijk omschreven 7

8 curriculum opgesteld. De rector van mijn school wil mijn voorstel, na goedkeuring, dan ook graag gebruiken voor de andere vakken. Waar komt het voor? Uit mijn analyse komt naar voren dat het probleem speelt bij meerdere vakken in havo 4. In literatuur die ik hierover geraadpleegd heb worden vooral wiskunde, Nederlands en Engels genoemd, maar dit zijn dan ook de hoofdvakken. Ik spits het onderzoek toe op geschiedenis en niet in de laatste plaats omdat ik hier als geschiedenis docent het probleem in minder grote mate ook constateer, dit wordt ondersteund door de literatuur. In mindere mate omdat het alleen een verplicht vak is in het CM profiel en daardoor verhoudingsgewijs minder leerlingen trekt. Toch wordt dit profiel relatief vaak gekozen en krijg ik dus steeds vaker leerlingen in 4 havo die geen eindexamen geschiedenis hebben gedaan in 4 vmbo en daardoor een aantal vaardigheden missen. Welke oorzaken liggen er mogelijk aan de aansluitingsproblemen ten grondslag? Hierbij steun ik op het onderzoek van Monnink, Van Oostrom, Bossers en Smit naar de knelpunten in de aansluiting van vmbo met havo.(2010, p. 11) In 4 havo kunnen leerlingen geschiedenis kiezen zonder dat er eindexamen in is gedaan in 4 vmbo. Hierdoor missen leerlingen examenvaardigheden. Geringe aansluiting van de vakinhoud en de lesstof. Dit wordt door respondenten vanuit havo en vmbo het meest genoemd. Verschil in werkhouding en zelfstandigheid. Dit wordt vooral vanuit de havo genoemd. De samenwerking tussen vmbo en de havo. Studiehouding van de leerling Verschil in werktempo. Ter vergelijking in 4 vmbo op het Schoter krijgen de leerlingen drie keer in de week 65 minuten geschiedenis tegen twee keer in 4 en 5 havo. De toelatingseisen. Op het Schoter is de toelatingseis een 7, terwijl dit op andere scholen soms een 7,5 is. Daarnaast is Wiskunde op het Schoter niet verplicht in de havo. Betrokkenheid bij de leerlingen. Vorig jaar is op het Schoter voor het eerst een mentorklas samengesteld in 4 havo met louter voormalige 4 vmbo leerlingen, hiermee werd getracht de klas een betere begeleiding te geven. Helaas viel deze klas op cijfermatig vlak zeer negatief uit. In het onderzoek worden in mindere mate de volgende oorzaken/knelpunten genoemd; Intelligentieniveau. 8

9 Andere cultuur. Mij is niet helemaal duidelijk of het hier om een andere schoolcultuur dan wel een andere maatschappelijke achtergrond betreft. Bij beiden kan ik mij voorstellen dat het de aansluiting beïnvloed. Het product Het product wordt een voorstel voor een curriculum om de aansluiting van vmbo leerlingen met havo 4 te versoepelen waarbij het vak geschiedenis als voorbeeld dient. In navolging van Annette Thijs en Jan van den Akker (2009) gebruik ik de term curriculum voor het ontwikkelen van een leerplan op micro niveau. De inhoud van het leerplan geeft aan in welke vaardigheden en onderwerpen vmbo leerlingen in havo 4 bijgespijkerd dienen te worden ten einde de hiaten in kennis en vaardigheden voor het vak geschiedenis in havo 4 te verkleinen. Hoe en aan wie wordt het geleverd? Het curriculum wordt zowel in een mondelinge als schriftelijke vorm aangeboden aan de vakgroep geschiedenis. De presentatie heeft tot doel een indruk te geven van wat het curriculum inhoud en wat het beoogde doel is. Het verslag is het leerplan voor zowel docenten als leerlingen waarin staat omschreven welke vaardigheden en welke onderwerpen aan bod moeten komen in een bijspijker programma. Daarnaast wordt het voorstel gepresenteerd aan de rector voor bredere inzetbaarheid. Het doel hierbij is dat het na een (sucesvolle) evaluatie ook geïmplementeerd wordt bij Wiskunde, Nederlands en Engels. Onderzoeksaanpak 1) Onderzoeksdoel Het doel van onderzoek is zo goed mogelijk te achterhalen op welke manier de aansluiting verbeterd kan worden en dit vervolgens vorm te geven in een curriculum. 2) Centrale vraagstelling Welke inhoud moet een curriculum voor het vak geschiedenis krijgen om de aansluiting van vmbo in havo 4 succesvoller maken? 3)Deelvragen Deelvraag 1 Welke moeilijkheden ondervinden leerlingen bij de overstap naar 4 havo bij het vak geschiedenis? Onderzoeksmethode: halfgestructureerde interviews met leerlingen 9

10 Onderzoeksgroep: 2 opstromende vmbo-ers met geschiedenis, 1 instromende vmbo-er zonder geschiedenis en 1 instromende vmbo-er met geschiedenis. Deelvraag 2 Welke verschillen zijn er tussen vaardigheids en kennisbeheersing bij geschiedenis in vmbo en havo? -> Onderzoeksmethode: Literatuuronderzoek. -> Onderzoeksbronnen: onderzoeksrapporten. (grijze literatuur) Deelvraag 3 Welke moeilijkheden worden door geschiedenis docenten ervaren bij de aansluiting van vmbo naar havo? -> Onderzoeksmethode: halfgestructureerde interviews met geschiedenis docenten -> Onderzoeksgroep: 3 geschiedenisdocenten De bovenstaande deelvragen moeten uiteindelijk richting geven aan het curriculum op de volgende punten: - de doelgroep (doorstromende/ instromende vmbo ers met en zonder geschiedenis in 4 vmbo) - de vaardigheids en kennisbeheersing van vmbo leerlingen in 4 havo - Achterhalen moeilijkheden bij zowel docenten als leerlingen-> zwaartepunt van evt bijscholing/bijspijkerlessen te bepalen. - hulpmiddelen voor de betrokken docenten (tijd, materiaal, ruimte) - evaluatie uitvoering. 10

11 H2 VERANTWOORDING In deze verantwoording geef ik een beknopte beschrijving van de uitvoering van het onderzoek. Ik heb ervoor gekozen per deelvraag aan te geven welke activiteiten ik ontplooid heb en hoe ik dit gedaan heb. In de bijlage zijn de uitwerkingen opgenomen van het onderzoek. Aan het eind geef ik een terugblik op het resultaat en het proces. Data verzameling voor deelvraag 1 Voor het beantwoorden van de eerste deelvraag; Welke moeilijkheden ondervinden leerlingen bij de overstap naar 4 havo bij het vak geschiedenis? heb ik als onderzoeksinstrument halfgestructureerde interviews met leerlingen gebruikt. Ik wilde zowel instromers als doorstromers interviewen om te kunnen onderzoeken of er duidelijke verschillen zijn tussen deze typen leerlingen. In de bijlage (B1) heb ik een uitwerking opgenomen van de geselecteerde leerlingen. De leerlingen komen uit twee verschillende havo 4 klassen. Uitwerking van de interviews Ik heb de vijf geïnterviewde leerlingen steeds twee vragen gesteld, hoe ervaar je de verschillen tussen vmbo en havo en welke onderdelen zou je in een bijspijkerprogramma terug willen zien. De uitkomsten van deze interviews heb ik gecategoriseerd weergegeven in schema s. Gekozen is voor het categoriseren op inhoud, toetsvragen, lees/leervaardigheden en bronvaardigheden. Deze categorieën kwamen in de antwoorden van de leerlingen terug. In de bijlage (B1 en B2) is een uitwerking opgenomen van het onderzoek. Analyse en conclusie De schema s (B1 en B2) heb ik op grond van de volgende drie punten geanalyseerd: 1. de onderdelen van het vak geschiedenis de leerlingen die als anders en moeilijk ervaren worden. 2. de verschillen tussen de doorstromers en de instromers. 3. de onderdelen van het vak geschiedenis die de leerlingen graag terug zien in een leerplan. Per punt ben ik tot de volgende analyse gekomen: 1. Het zwaartepunt van de verschillen en daaruit voortvloeiende moeilijkheden liggen bij de toetsvragen. Het gaat vooral om de verschillen in toepassingsvragen. Op de havo komen kennisvragen niet of nauwelijks voor, aldus Nicole. Uit de gegeven antwoorden blijkt verder dat een tweetal leerlingen, Suzanne en Zoë, moeite hebben met de formulering van de 11

12 vragen. Toetsvragen worden moeilijker gesteld, maar zijn in wezen niet moeilijker zegt Suzanne. Zoë geeft aan dat ze de vragen vaak verkeerd begrijpt en dat ze denkt goede antwoorden te geven, maar dan vervolgens na teruggave dikke strepen door de antwoorden ziet staan. 2. De instromers hebben vooral moeite met lees en leervaardigheden. Alle drie de instromers geven aan moeite te hebben met het leren van de grotere hoeveelheden stof. Zoë en Jelle hebben moeite met de kern uit de stof halen. Daarnaast hebben Zoë, Jelle en Quint moeite met wat er nu precies geleerd moet worden. Van de twee doorstromende leerlingen zegt Suzanne dat ze door het hogere tempo uitleg mist bij het bespreken van gebeurtenissen. Zowel Nicole en Suzanne geven aan dat de hoeveelheid stof geen probleem is. De doorstromers hebben daarnaast minder moeite met de vraagstelling in de toetsen en dit kan duiden op meer oefening met examenstijl vragen tijdens gewone toetsen. 3. De leerlingen noemen voor de bijspijkerlessen veelal één onderdeel die ze zouden willen oefenen. De onderdelen die leerlingen in een bijspijkerprogramma zouden willen terugzien zijn heb ik kort samengevat in de onderstaande punten: -Leesvaardigheid trainen bij leerstofteksten. -Kern uit de leerstofteksten halen. Waar gaat het over? /Wat is belangrijk? -Verbanden leggen tussen personen en gebeurtenissen. Vooral met betrekking tot de eerste 5 tijdvakken. -Oefenen met toetsvragen. Vooral toepassingsvragen: interpreteren en beoordelen met behulp van vaktaal begrippen, zoals continuiteit en betrouwbaarheid. leerlingen zien weinig verschillen in tempo, huiswerk en zelfstandig werken tussen vmbo en havo. Met name worden moeilijkheden gesignaleerd bij het beantwoorden van toepassingsvragen op toetsen. Ook hebben de leerlingen moeite met de formulering van de vragen. Instromende leerlingen hebben vooral moeite met het halen van de kern uit leerstofteksten. Data verzameling voor deelvraag 2 Voor het beantwoorden van de vraag welke verschillen zijn er tussen vaardigheids en kennisbeheersing bij geschiedenis in het vmbo en de havo heb ik de verschillen in onderwijsprogramma s onderbouw en de verschillen in examenprogramma s in de bovenbouw onderzocht. Ik heb gebruik gemaakt van een onderzoek van het SLO, de leerplannen van het Schoter voor de onderbouw, zogeheten PTO s (Programma van Toetsing in de Onderbouw) en PTA s (Programma van Toetsing en Afsluiting) en de eindexamensyllabi van vmbo en havo (2012). 12

13 Uitwerking van de vergelijking van de programma De analyse van de onderbouwprogramma s en van de examenprogramma s heb ik in een tweetal schema s uitgewerkt. Bij de examenprogramma s heb ik de overlap in kennis en vaardigheden rood gemarkeerd. In de bijlage (C1 en C2) is een uitwerking opgenomen van het onderzoek. Analyse en conclusie Uit het eerste schema (C1) komt naar voren dat gevraagde kennis over de tijdvakken in de onderbouw havo uitgebreider is dan in het vmbo. Het vmbo krijgt een meer globaler beeld van de tijdvakken, waarbij de nadruk op de 20 e eeuw ligt. De beheersing van de 10 tijdvakken is minder omdat vmbo leerlingen deze minder systematisch hebben gehad. Daarnaast worden de historische en onderzoeksvaardigheden (interpreteren, analyseren en verklaren) minder geoefend in het vmbo omdat het onderwijs veel meer is gericht op reproductie van (feiten) kennis. Dit komt ook weer naar voren in het tweede schema (C2). De gevraagde kennis in de bovenbouw kent enige overlap, maar op het gebied van de vaardigheden wordt op de havo toch veel meer oriëntatie op de 10 tijdvakken gevraagd in de vorm van het herkennen, analyseren en beschrijven van historische processen aan de hand van continuïteiten, verandering. Ook wordt meer de nadruk op het beoordelen van bronnen gelegd. Data verzameling voor deelvraag 3 De vraag luidt; welke moeilijkheden worden door de geschiedenis docenten ervaren bij de aansluiting van vmbo naar havo? Als onderzoeksinstrument heb ik voor het beantwoorden van deze vraag gekozen voor het afnemen van half gestructureerde interviews. Ik heb drie docenten geïnterviewd. Net als bij de leerlingen heb ik de antwoorden van de docenten ondergebracht in categorieën en verwerkt in een tweetal schema s. De uitwerking van het onderzoek bevindt zich in de bijlage (D1 en D2). Uitwerking van de interviews met docenten Ik heb de docenten een de volgende drie vragen gesteld: 1. Welke moeilijkheden signaleer je bij vmbo-ers in havo 4? 2. Hoe komt dit volgens jou? 3. Welke onderdelen zou je graag terugzien in bijspijkerlessen? De geïnterviewde docenten zijn alle drie werkzaam in zowel de onder als bovenbouw. 13

14 Analyse en conclusie Uit de analyse van de antwoorden komt naar voren dat zowel Sander als Rob de basis van de moeilijkheden zien bij de taal. De leesvaardigheid van de vmbo leerlingen moet getraind worden om de aansluiting met het havo 4 niveau te verbeteren. Ook noemen beiden het vragen beantwoorden en formuleren als probleem. Dit komt omdat de taal anders is, ingewikkelder voor de leerlingen. Ze zijn toch op een lager niveau aangesproken, aldus Rob. Frans zegt dat het probleem vooral schuilt in de hoeveelheden stof, dit kunnen vmbo leerlingen niet bolwerken. Pas als de leerlingen genoeg kennis hebben opgedaan kunnen ze vaardigheden gaan oefenen. Rob en Sander zeggen dat de kennis van deze leerlingen toereikend moet kunnen zijn om havo 4 te kunnen volgen. Dit geldt dan wel voor de leerlingen met geschiedenis, want zowel Sander als Frans zeggen dat het voor vmbo-ers zonder geschiedenis veel moeilijker is vat op het niveau te krijgen. Frans spreekt in deze zelfs van (ik citeer) een giftige cocktail. Sander zegt dat het bij deze leerlingen is (ik citeer) alsof ze opnieuw moeten leren lopen. Wat het doorbijten betreft geven Sander en Rob aan dat tekstbegrip getraind moet worden in combinatie met het formuleren en beantwoorden van vragen. Frans vindt dat er op kennis moet worden bijgespijkerd en dan pas op vaardigheden. Een terugblik op het resultaat en het proces Zowel de docenten als de leerlingen waren zeer bereid mee te werken aan het onderzoek. Het is dan ook jammer dat ik van de 15 leerlingen, maar 5 leerlingen heb geïnterviewd. Ook de keuze voor maar 1 leerling zonder geschiedenis uit 4 vmbo is achteraf te weinig. Nu heb ik niet kunnen onderzoeken of er wel echt een verschil is tussen leerlingen met en zonder geschiedenis. Daarnaast heb ik in sommige gevallen ook niet echt doorgevraagd. Bijvoorbeeld op het punt van de vaardigheden heb ik bij zowel leerlingen als docenten te weinig gevraagd naar de vakspecifieke vaardigheden. Deze beperking in het aantal interviews komt in de eerste plaats door tijdsgebrek. Het uitwerken van de interviews en het analyseren is een tijdrovend activiteit geweest. Daarnaast had ik niet verwacht dat de animo om mee te werken zo groot was. Zowel bij docenten als leerlingen bestaat naar mijn idee de behoefte voor het implementeren van een leerplan. Door de diversiteit in antwoorden van leerlingen en docenten (bijlage B1 en B2) heb ik het idee dat het een kwalitatief onderzoek is geworden met duidelijke uitgangspunten voor een leerplan/curriculum. Interessant bij het werken met interviews als onderzoeksinstrument is dat er heel concreet antwoorden komen op de vragen waar de moeilijkheden liggen in de aansluiting en dat ik nu ook de mening van de leerling hierover gehoord heb. Ook blijkt uit de analyse van de interviews dat antwoorden van docenten en leerlingen redelijk overeenkomstig zijn. Beiden groepen zien graag het oefenen met leer en leesvaardigheden terug in het leerplan. Een verschil is dat docenten de 14

15 werkhouding expliciteren bij de vraag naar de moeilijkheden in de aansluiting. Hierbij gaat het dan vooral om de motivatie terugloop. In de leerlingen interviews gaf alleen Jelle aan dat hij op een gegeven moment zijn motivatie verloor door slechtere cijfers. Naast het doel de aansluiting op het havo niveau te versoepelen hoop ik met dit leerplan dus ook de motivatie te verhogen. Hierbij wil ik de doorstromers uit 3 havo niet uitsluiten, want ook binnen deze groep hebben leerlingen vaak nog steeds moeite met de overgang van onder naar bovenbouw. Ten slotte wil ik dit voorstel presenteren aan de rector voor een bredere implementatie, zoals bij de vakken Nederlands en Engels. 15

16 H3 HET LEERPLAN VOOR DE SCHOOL Dit is het uiteindelijke voorstel voor een leerplan zoals het in schriftelijke vorm wordt aangeboden aan de sectie. Daarnaast wordt het plan mondeling toegelicht aan de hand van een presentatie. De presentatie heeft tot doel een indruk te geven van wat het leerplan inhoud en wat het beoogde doel is. In dit plan voor zowel docenten als leerlingen staat omschreven welke vaardigheden en welke onderwerpen aan bod moeten komen in een bijspijkerprogramma. In de bijlage is de uitwerking van het onderzoek opgenomen. Dit om aan te geven dat het leerplan is gebaseerd op de inbreng van leerlingen en docenten samen. 16

17 Inleiding Ieder kind heeft het recht om zich maximaal te ontplooien. Wij zien daarbij geen heil in nieuwe stelselwijzigingen, maar streven naar een zodanige verbetering van het onderwijsstelsel dat ieder kind er zijn weg in kan vinden.. Dit staat in een rapport van Dijsselbloem uit 2008 en vormt tevens het uitgangspunt van mijn onderzoek, de aansluiting in havo 4 voor vmbo leerlingen te versoepelen door het verbeteren van deze aansluiting in de vorm van een leerplan. De vmbo afdeling van het Schoter doet het de afgelopen jaren steeds beter, vorig jaar 99% en het jaar daarvoor 100% geslaagden. Dit zorgt ook voor een grotere doorstroom van 4 vmbo leerlingen naar 4 havo. Daarnaast krijgt de school ook steeds meer instroom vanuit andere scholen, waaronder ook terugstroom uit het MBO. Uit een cijferanalyse over het schooljaar komt naar voren dat vmbo ers gemiddeld een punt lager uitkomen bij het eindrapport 4 havo voor de vakken Nederlands, Engels en Wiskunde. Ook bij geschiedenis zakken leerlingen gemiddeld een punt. Na analyse van de cijfers van zeven Schoter leerlingen komt naar voren dat er drie met een onvoldoende voor geschiedenis zijn afgestroomd en de overige vier zijn allemaal 1 punt gezakt aan het einde van het schooljaar, waarbij één leerlingen met een onvoldoende naar 5 havo over is gegaan. Hierbij zijn de cijfers van instromende leerlingen niet meegenomen. In de bijlage (A1 en A2) is een uitwerking opgenomen van het onderzoek. Ook zijn in de analyse voor het vak geschiedenis cijfers van een tussenrapport meegenomen en hieruit blijkt dat leerlingen eerst heel veel moeite hebben met de stof en vervolgens gaan ze naar het einde toe beter presteren, maar het cijfer blijft lager ten opzichte van het vmbo eindcijfer. Wat zijn de instroomeisen op het Schoter voor vmbo-ers naar 4 havo? Het gemiddelde van alle eindexamencijfers moet minimaal een 6.5 zijn. Daarnaast moeten leerlingen gemotiveerd zijn om een havo diploma te gaan halen. De examencommissie van het Schoter en/of de afleverende school heeft minimaal vier positieve adviezen gegeven. Zonder wiskunde kunnen leerlingen alleen het C/M profiel kiezen. Op onze school kunnen leerlingen uit het vmbo zonder geschiedenis doorstromen naar havo 4. 17

18 Aanpak Welke inhoud moest het leerplan voor het vak geschiedenis krijgen om de aansluiting van vmbo in havo 4 succesvoller maken? Om antwoord op deze vraag te krijgen heb ik halfgestructeerde interviews afgenomen bij leerlingen en docenten. Daarnaast heb ik onderzocht welke verschillen er zijn tussen vaardigheids en kennisbeheersing bij geschiedenis in vmbo en havo. In de bijlage (B1 t/m D2) is een uitwerking opgenomen van het onderzoek. De uitkomsten hebben uiteindelijk richting gegeven aan het voorstel op de volgende punten: - de doelgroep (doorstromende/ instromende vmbo ers met en zonder geschiedenis in 4 vmbo) - lees -en leervaardigheden - kennisbeheersing (welke leerstofinhouden moeten leerlingen beheersen) - toetsvragen - materiaal 18

19 Voorstel voor een leerplan Voor een succesvolle implementatie is gekozen voor het volgende voorstel: het leerplan wordt aangeboden in de vorm van een bijspijkerprogramma start in de eerste week van het schooljaar duur van het programma is 6 weken, 1 lesuur per week doel is de aansluiting op het havo niveau te versoepelen. Inhoud Nadruk op de lees en leervaardigheden: begrijpend lezen en kern uit de tekst halen Vragen oefenen: toepassingsvragen uit leerboek en toetsen en zelf vragen leren formuleren en beantwoorden Kennis van de eerste 3 tijdvakken bijspijkeren In onderstaand schema is de uitwerking van een leerplan weergegeven. Het betreft hier een voorstel en de uiteindelijke invulling wordt bepaald door de sectieleden. Categorie Week 1 Week 2 Week 3 Week 4 Week 5 Week 6 Leesvaardigheid (Hardop) lezen Kern uit Lezen van Kern uit (Hardop) lezen Lezen van Begrijpend lezen van teksten en leerstofteksten bronteksten en leerstofteksten van teksten en bronteksten en met stappenplan moeilijke halen. moeilijke halen. moeilijke moeilijke woorden Oefenen met woorden/zinnen woorden woorden/zinne bespreken samenvattingen bespreken bespreken n bespreken Leervaardigheid Historische vaardigheden en onderzoeksvaardigh eden trainen Leerstofinhoud Historische kennis Toetsvragen Materiaal Evt aanvulling met stencils en woordenboek Vaktaal begrippen bespreken. Orienteren op de tien tijdvakken. Tijdvak 1 Belangrijke personen, gebeurtenissen en verschijnselen. werkboekvragen oefenen Handboek en schrift Analyseren en interpreteren van de leerstof en tekst en beeldbronnen. Vragen formuleren bij bronnen en/of leerstofteksten. Oefenen met oorzaken/gevolg en/ continuïteit en discontinuïteit. Het beoordelen van bronnen aan de hand van betrouwbaarheid en representativiteit. Analyseren en interpreteren van de leerstof en tekst en beeldbronnen Tijdvak 1 Tijdvak 2 Tijdvak 2 Tijdvak 3 Koppelen van Belangrijke Koppelen van Belangrijke begrippen aan personen, begrippen aan personen, kenmerkende gebeurtenissen kenmerkende gebeurtenissen aspecten. en aspecten en verschijnselen. verschijnselen werkboekvragen Oefentoets werkboekvragen werkboekvrage n Idem Idem Idem Idem Idem Historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen verklaren in het kader van een historische vraagstelling. Tijdvak 3 Koppelen van begrippen aan kenmerkende aspecten. Oefentoets 19

20 BIJLAGEN Bijlage A1 Cijfers leerlingen 4 vmbo Studie: Nederlands, Engels, Wiskunde Legenda: 1=meisje 2=jongen Leerling j/m leerjaar studie ne eng wis /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t /2010 4t gemiddelde 7,1 7 7,4 Cijfers 4 havo 2010/2011 Studie: Nederlands, Engels, Wiskunde Leerling j/m schooljaar Ne Eng Wis /2011 4h /2011 4h /2011 4h /2011 4h /2011 4h /2011 4h /2011 4h /2011 4h /2011 4h /2011 4h /2011 4h /2011 4h /2011 4h

21 /2011 4h /2011 4h /2011 4h /2011 4h /2011 4h /2011 4h /2011 4h Gemiddelde 6,2 6,0 6,2 Bijlage A2 Geschiedenis cijfers 4 vmbo en 4 havo Legenda: 1=meisje 2=jongen Leerlingen j/m leerjaar 4t 4h tr 4h eind Bijlage B1 Schema 1 Hoe ervaar je de verschillen tussen vmbo en havo bij het vak geschiedenis? Gedeeltelijk bewerkt. Categorie Inhoud van de leerstof Toetsvragen Antwoorden - de kenmerkende aspecten in de havo zijn nieuw en meer tekst.(nicole) - Er wordt nu ook dieper ingegaan op de stof. De informatie moet je daarnaast zelf uit de tekst halen.(suzanne) - De leerstof is wel uitgebreider en de hoofdstukken zijn nooit zo per tijdvak behandeld.(jelle) -Het lastige is het kennen van personen en jaartallen. Het beheersen van de stof en dit koppelen aan personen vindt hij wel eenvoudig.(jelle) -toetsvragen zijn duidelijk anders op de havo, veel meer toepassen. Bij het vmbo is het meer uit je hoofd leren. (Nicole) - Bij het vmbo worden ook veel vragen over de leerstof gesteld en bij de havo moet je het wel een beetje leren, maar net zo goed hoef je het niet te leren. Er wordt heel weinig over personen en gebeurtenissen gevraagd. Wel chronologie vragen, maar weinig kennisvragen.(nicole) - de vragen worden moeilijker gesteld, maar zijn niet moeilijker.(suzanne) - dat je vooral veel moet weten, veel gedetailleerd moet weten. Bij de toetsen worden er dan vervolgens veel (ik citeer) leg uit vragen gesteld. (Suzanne) - Bij de toetsen is de manier van vragen moeilijker. Ze denkt een vraag goed te hebben beantwoord op een toets en dat ze dan na afloop een dikke streep door haar werk ziet 21

22 Lees en leervaardigheden bronvaardigheden staan, terwijl ze heel veel heeft opgeschreven. (Zoe) - Sommige dingen moet je eigenlijk al weten en je moet eigenlijk al personen kennen. Met meer voorkennis zou ik de toetsen beter kunnen maken.(jelle) - In 3 vmbo was het heel begripsgericht en in de havo gaat het meer om het verhaal erom heen. (Quint). - de teksten zijn langer in de havo en dat ze aan veel termen moest wennen. Ze zegt bijvoorbeeld (ik citeer) vragen in het werkboek snapte ik niet.(zoe) - dat het grotere stukken tekst zijn die behandeld worden. Ze vindt het heel moeilijk de belangrijke dingen eruit te halen. Wat is wel en wat is niet belangrijk.(zoe) - Het is nu specifieker leren. Vmbo ging makkelijker, je hoefde alleen de begrippen te leren en dan was het goed.(quint) - Nu leert hij door het boek goed door te lezen en de begrippen en juiste tijdsvolgorde goed te leren.(quint) - Het komt erop neer dat hij teveel uit de teksten haalt. (Jelle) - dat je vooral veel bronnen krijgt waaraan dan een persoon, gebeurtenis of begrip aangekoppeld moet worden.(suzanne) - Bij bronnen moet je dan bepaalde zaken halen en dat had hij dan niet goed gedaan.(jelle) Bijlage B2 Schema 2 Welke onderdelen zouden de leerlingen terug willen zien in een bijspijkerprogramma? Gedeeltelijk bewerkt. Categorie Lees en leervaardigheden Bronvaardigheden Antwoorden -De kern uit de tekst halen.(zoe -Het leren samenvattingen maken.(zoe) -Belangrijke punten uit de tekst halen.(suzanne, Zoe) -Meer oefenen met verbanden leren leggen tussen gebeurtenissen en personen.(quint) -Meer oefenen met bronvaardigheden.(nicole) Toetsvragen Bepaalde onderwerpen bespreken - Toepassen van vragen en niet het uit je hoofd leren benadrukken.(nicole) - Meer aandacht besteden aan het antwoorden formuleren.(zoe) - Trainen met oefenvragen.(jelle) - Proeftoetsen maken. (Quint) -Uitleggen van de kenmerkende aspecten (Nicole) - Alles gaat in de les zo snel dus in een rustiger tempo herhalen. (Suzanne) -de gebeurtenissen graag tijdens de bijspijkerlessen bespreken.(suzanne) -De tijd van de Grieken en de Romeinen herhalen.(jelle) 22

23 Bijlage C1 Schema 1 Vergelijking van de onderbouw programma s. Het programma van de SLO is een letterlijke weergave van het rapport. Onderbouw vmbo leerjaar Onderbouw havo leerjaren SLO SCHOTER Leerstofinhouden Vaardigheden Leerstofinhouden Vaardigheden Globale Kennismaking met Tijdvakken 1 t/m Interpreteren, orientatiekennis enkele historische 10 (Jagers en analyseren en van de 10 vaardigheden en met boeren tot en met beoordelen van tijdvakken onderzoeksvaardigheden wereldoorlogen) bronnen in beperkte mate. In leerjaar 3 Toepassen van worden de vaktaalbegrippen tijdvakken zoals; oorzaken, vervangen door gevolgen, een historisch continuiteit en overzicht van de verandering 20 e eeuw. Daarnaast doen de leerlingen een thema naar keuze. De zes thema s zijn vastgesteld door het ministerie van onderwijs en in totaal moeten er drie behandeld worden. Meer uitgebreide Uitgebreidere Tijdvakken 1 t/m Interpreteren, orientatiekennis kennismaking met 10 (Jagers en analyseren en van de 10 enkele historische boeren tot en met beoordelen van tijdvakken vaardigheden en met wereldoorlogen) bronnen met onderzoeksvaardigheden behulp van begrippen als betrouwbaarheid en representativiteit. 23

24 (Bron: SLO en PTO s/pta s Schoter Scholengemeenschap) Leerlingen moeten in staat zijn een klein onderzoek te doen en dit te verwerken in een verslag. Bijlage C2 Schema 2 Vergelijking van de bovenbouw programma s. Overlap in de vaardigheids en kennisbeheersing is rood gemarkeerd. 4 vmbo Leerstofinhouden CE: - Twee thema s: Staatsinrichting van Nederland, vanaf Historisch overzicht vanaf leervaardigheden in het vak geschiedenis en staatsinrichting - vaardigheden in samenhang SE: - In 3 en 4 vmbo worden 3 van de 5 thema s naar keuze behandeld. Op het Schoter is voor dit jaar gekozen voor: Koude Oorlog Cultuur en Mentaliteit na 1945 in NL Staatsinrichting Historische kennis Bij staatsinrichting kan de kandidaat: 1 veranderingen herkennen en beschrijven die in 1848 werden doorgevoerd. 2 politieke organisaties en enkele voormannen en vrouwen herkennen en uitleggen op welke manier deze hebben bijgedragen aan de democratisering 3 uitleggen waarom bepaalde groepen in de samenleving zich vanaf de 19 e eeuw voelden aangetrokken tot de verschillende politieke organisaties 4 beschrijven hoe de toenemende participatie van de protestanten, katholieken, vrouwen, arbeiders in de 2 e helft van de 19 e eeuw leidde tot een bewustwording van eigen identiteit en tot verdere emancipatie 5 beschrijven welke ontwikkeling de wet en de onafhankelijke rechtspraak doorgemaakt heeft. 6 grondrechten noemen en beschrijven en aangeven waarom sommige grondrechten op gespannen voet met 24

25 elkaar staan. Bij het historisch overzicht kan de kandidaat: (dit wordt in de syllabus (2012) specifiek per periode beschreven, ik geef hier alleen de hoofdlijnen weer van wat de kandidaat moet kennen) 7 voor alle 6 perioden de staatkundige kaart als behorende tot deze perioden herkennen en daarvoor een verklaring geven. 8 voor alle 6 perioden verschijnselen, gebeurtenissen en personen uit de 20 eeuw herkennen/beschrijven en in het juiste tijdgewricht kunnen plaatsen. 9 voor de eerste/tweede wereldoorlog, de Koude Oorlog, Palastina/Israel conflict, Communistisch Sovjet Unie en het Indonesische-Nederlandse conflict de oorzaken, verloop en de gevolgen kunnen beschrijven. 10 Bovengenoemde verschijnselen kunnen koppelen aan belangrijke begrippen/personen en gebeurtenissen. Historische vaardigheden De kandidaat kan: 1 onderscheid maken in beschrijvende, verklarende en waarderende vragen. 2 bij gegeven of zelf geformuleerde historische vragen informatie verwerven. 3 verworven of aangereikte informatie verwerken, bronnen beoordelen op bruikbaarheid, betrouwbaarheid en representativiteit en gegevens analyseren en een eigen standpunt weergeven. 4 ordening kunnen aanbrengen in historische gebeurtenissen: ontwikkelingen/gebeurtenissen en personen kunnen plaatsen in perioden, kunnen vergelijken en aangeven of er sprake is van continuïteit of verandering. 5 herkennen van indirecte/directe oorzaken/gevolgen en een beter beeld kunnen vormen van gebeurtenissen aan de hand van het begrip standplaatsgebondenheid. Tenslotte een eigen standpunt kunnen innemen. 5 havo Leerstofinhouden CE: - Twee thema s tot 2013: Dekolonisatie en Koude Oorlog in Vietnam Republiek in een tijd van vorsten - 10 tijdvakken en 5 domeinen vanaf 2014: A historisch besef (historische vaardigheden) B Orientatiekennis (van de 10 tijdvakken) C Thema s (Bijvoorbeeld het thema: Nederlands-Indie ( / Tijdvak 6 t/m 9) D Geschiedenis van de rechtstaat en van de parlementaire democratie E Orientatie op studie en beroep SE: - Tot 2013 (onder voorbehoud) 25

26 tijdvak 1 t/m 8 in 4 havo tijdvak 6 en 10 en de twee examenonderwerpen in 5 havo - Vanaf 2014 (onder voorbehoud) tijdvak 1 t/m 6 in 4 havo en 2 a 3 thema s in 4 havo tijdvak 7 t/m 10 en 2 thema s in 5 havo Historische kennis Tot 2013 is dit specifiek gericht op de twee bovengenoemde thema s. Dit is voor de huidige 3 havo leerlingen die de nieuwe stijl krijgen niet meer van toepassing. Ik geef hier de omschrijving van de kennis voor het nieuwe examen. Bij de 10 tijdvakken kan de kandidaat: 1 verschijnselen, gebeurtenissen en personen uit de 10 tijdvakken chronologisch ordenen 2 de 10 tijdvakken met bijhorende tijdsgrenzen in chronologische volgorde noemen en als referentiekader gebruiken 3 de genoemde tijdvakken in de periodes Prehistorie, Oudheid, Middeleeuwen, vroegmoderne Tijd en Moderne Tijd plaatsen 4 de kenmerkende aspecten van ieder tijdvak noemen; bij elk aspect een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het aspect te verduidelijken. 5 aan de hand van twee nader omschreven concrete thema s met gebruikmaking van de eindtermen uit domein A (historisch besef= historische vaardigheden) een beargumenteerd antwoord geven op inhoudelijke vragen over het betreffende thema. 6 op grond van situaties in de verschillende tijdvakken ontwikkelingen op de langere termijn beschrijven. Bij de geschiedenis van de rechtstaat en van de parlementaire democratie kan de kandidaat: 7 verband leggen tussen het ontstaan van vrijheidsrechten en politieke rechten in bepaalde historische tijdvakken en kenmerkende aspecten van die tijdvakken. 8 belangrijke denkers noemen en hun opvattingen over de relatie tussen staat en onderdanen. 9 uitleggen onder invloed van welke factoren de rechtsstaat zich in Nederland heeft ontwikkeld en welke actoren erbij betrokken waren. 10 uitleggen onder invloed van welke factoren de parlementaire democratie zich in Nederland heeft ontwikkeld sinds de onstaansgeschiedenis van de belangrijkste politieke stromingen en partijen weergeven sinds Historische vaardigheden De kandidaat kan: 1 aangeven dat de geleerde chronologische indelingen in jaren, eeuwen, tijdvakken, perioden en jaartellingen interpretatief van aard zijn 26

27 2 in historische processen de samenhang tussen de veranderingen en continuïteit beschrijven, de betekenis van deze processen voor het heden aangeven 3 een vraag formuleren en daarvoor bruikbaar bronnenmateriaal verwerven en gegevens eruit selecteren. 4 in het kader van een historische vraagstelling verklaringen geven voor historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen. 5 onderscheid maken tussen verschillende soorten oorzaken en gevolgen. 6 bij het geven van oordelen over het verleden rekening houden met: het onderscheid tussen feit/mening, tijd en standplaatsgebondenheid van interpretaties, de rol van waardepatronen in heden en verleden en het ondersteunen van uitspraken met behulp van argumenten. 7 uitleggen hoe kennis van het betreffende tijdvak de orientatie op de hedendaagse werkelijkheid beinvloedt. Bron: examensyllabi vmbo en havo 2011 Bijlage D 1 Schema 1 Welke moeilijkheden signaleer je en waardoor komt dit volgens jou? Categorie Sander Rob Frans Kennis -Is in orde bij de vmbo -Qua kennis hebben de -De leerstof is vaak te leerlingen. Wel vmbo-ers misschien zelfs moeilijk. Teveel stof kunnen signaleert hij een met onderwerpen een de vmbo leerlingen niet verschil met leerlingen voorsprong. Ze hebben bolwerken. zonder geschiedenis. De soms stof gehad die de havo -Voor vmbo-ers zonder kennis is weggezakt. leerlingen niet hebben geschiedenis is het een te gehad. grote overgang om naar de 2 e fase te gaan. Leervaardigheden -Leerlingen moeten -Leerlingen hebben moeite -Het leren van begrippen, wennen aan de met begripsvragen. Bij niet personen en gebeurtenissen vraagstelling op de havo zuiver reproductie vragen moet je kunnen om deze en het leren formuleren komen deze leerlingen in de kennis te kunnen toepassen. van antwoorden. problemen. -Op het vmbo zijn de vragen een soort 27

28 invuloefeningen. -Het kunnen leren is het probleem. De orientatiekennis is in orde, maar leerlingen hebben moeite met de vaardigheden. Leesvaardigheden Leerlingen hebben De leesvaardigheid van de -Leerlingen kunnen de moeite met de taal. Het vmbo leerlingen is minder veelheid stof niet probleem is tekstbegrip dan van de havo leerlingen. verwerken. Als je dit niet kunt houdt het op. -De woordenschat van de leerlingen is kleiner. werkhouding De motivatie is in orde, -Leerlingen werken vaak -Je hebt vmbo-ers die ze willen graag leren. harder aan het begin dan de gewend zijn te leren, die reguliere 4 havo leerlingen. discipline hebben om te -In de loop van de eerste 2 leren. maanden wordt de -Je hebt vmbo-ers die het motivatie al minder. havo niveau niet hebben. Leerlingen passen zich aan aan het heersende klimaat in 4 havo. 28

29 Bijlage D2 Schema 2 Welke onderdelen zou je graag terugzien in bijspijkerlessen? Bijspijkerlessen/leerplan Sander Rob Frans -Tekstbegrip trainen. -Hoe lees je een vraag? -Hoe formuleer je een vraag? -Extra cursussen begrijpend lezen aanbieden. Tekst met vragen oefenen. -Kennis trainen. Vanaf de eerste tijdvakken. -Toetsen van de basiskennis -Daarna vaardigheden trainen met bronnen. 29

30 Literatuurlijst Akker, J. van & Thijs, A (2009). Leerplan in ontwikkeling. Enschede: Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (SLO). Bijlard, A, Duursma, J, Nierop, D & Spijkerboer, L (2010). Naast diplomagericht door doorstroomgericht,, Hoe scholen de versnelde leerroutes van vmbo-tl naar hbo succevoller kunnen maken. Utrecht: Algemeen Pedagogisch Studiecentrum. Rozing, G (2007). Handreiking schoolexamens geschiedenis vmbo. Enschede: Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (SLO). Jansma, N, Kleunen E. van & Schmidt, V (2011). Scenario s voor de aansluiting tussen vmbo-tl en havo. Versterking schakelfunctie gl/tl naar vervolgonderwijs. Enschede: Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (SLO). Kaap, A. van der (2009). Enquête nieuwe examenprogramma voor het vak geschiedenis. Enschede: Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (SLO). Monnink, K, Oostrom, H. van, Bossers, G & Smit, H (2010). T(L) splitsing: van vmbo-tl naar havo of mbo, onderzoek naar de knelpunten in de aansluiting van vmbo-tl met mbo en havo en mogelijke oplossingen daarvoor. Utrecht: Voortgezet Onderwijs raad. Syllabus geschiedenis en staatsinrichting vmbo centraal examen (2012). Verkregen op 10 oktober 2011, via Onderzoek. Verkregen op 19 november 2011, via 30

31 31