Getting (th)inspired?! Inspiratie door het slankheidsideaal in de media en de invloed op lichaamsbeeld. Nèjet Aïssa. Universiteit van Amsterdam

Transcriptie

1 Getting (th)inspired?! Inspiratie door het slankheidsideaal in de media en de invloed op lichaamsbeeld Nèjet Aïssa Universiteit van Amsterdam Masterthesis - Youth & Media Graduate School of Communication Nèjet Aïssa Begeleider: Dr. H.G.M. Vossen Datum: 30 januari 201

2 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 2 Samenvatting Deze studie onderzocht bij welke jongvolwassen vrouwen blootstelling aan het slankheidsideaal in de media een positieve invloed had op lichaamstevredenheid. Hierbij werd de modererende invloed van preoccupatie met het lichaam getoetst. Ook is bestudeerd of inspiratie een onderliggend proces is en in hoeverre dit proces verloopt via de psychologische mechanismen identificatie en internalisatie. Een vragenlijst is afgenomen onder 252 jongvolwassen Nederlandse vrouwen (18-25 jaar). De resultaten laten zien dat er geen direct verband is tussen blootstelling aan slanke mediamodellen en lichaamstevredenheid. Een interactie-effect van blootstelling aan het slankheidsideaal en preoccupatie met het lichaam wordt eveneens niet gevonden. Ten slotte werd geconcludeerd dat identificatie en internalisatie geen onderliggende mechanismen zijn van inspiratie. Uit de analyse bleek onverwachts een indirect negatief verband tussen blootstelling aan het slankheidsideaal en lichaamstevredenheid via internalisatie van de slankheidsnorm. Geconcludeerd wordt dat er inderdaad sprake is van internalisatie van de slankheidsnorm, maar dit betekent in tegenstelling tot de verwachtingen niet dat vrouwen die veel met hun lichaam bezig zijn deze norm ook als positief ervaren. De studie laat zien dat het proces van beïnvloeding door de media complex is en dat de inspiration theory verder getoetst moet worden om effecten te kunnen vaststellen en verklaren.

3 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 3 Getting (th)inspired?! Inspiratie door het slankheidsideaal in de media en de invloed op lichaamsbeeld Hedendaagse media spelen een belangrijke rol bij het verspreiden van het heersende slankheidsideaal voor vrouwen. Zij leggen de nadruk op het dunne ideale lichaamsbeeld voor vrouwen en benadrukken dat het belangrijk is voor westerse vrouwen te voldoen aan deze slankheidsnorm (Botta,1999). Wetenschappelijk onderzoek over het effect van blootstelling aan het slankheidsideaal in de media laat conflicterende resultaten zien. Een deel van de onderzoeken concluderen dat er sprake is van een negatief effect; na blootstelling aan slanke mediamodellen blijken vrouwen minder tevreden te zijn over hun eigen lichaam (Anschütz, Van Strien & Engels, 2011; Birkeland et al., 2005; Halliwell & Dittmar, 2004; Irving, 1991; Stice & Shaw, 1994). Een beperking van veel studies is echter de veronderstelling dat alle vrouwen hetzelfde reageren op blootstelling aan het slankheidsideaal. Individuele verschillen die invloed uitoefenen op de relatie tussen blootstelling en de beoordeling van het eigen lichaam worden regelmatig genegeerd. Zo laten een aantal recente studies zien dat sommige vrouwen juist positiever denken over hun eigen lichaam, na blootstelling aan slanke mediamodellen (Joshi, Herman & Polivy, 2004; Mills, Polivy, Herman & Tiggemann, 2002). Individuele verschillen in preoccupatie met het lichaam, bijvoorbeeld door structureel te lijnen, blijken een mogelijke rol te spelen in het beïnvloedingsproces (Mills et al., 2002). Vrouwen die in sterke mate gepreoccupeerd zijn met hun lichaam hebben een positiever lichaamsbeeld na het zien van slanke mediamodellen dan wanneer zij worden blootgesteld aan mediamodellen met een gemiddeld lichaamsgewicht. Dit effect kan verklaard worden doordat blootstelling aan slanke mediamodellen voor deze groep vrouwen inspirerend werkt (Mills et al., 2002). Ondanks de eerste aanwijzingen dat individuele verschillen het verband tussen blootstelling en lichaamstevredenheid beïnvloeden is er nog weinig bekend over het proces van inspiratie en de specifieke individuele verschillen die hierbij een rol spelen. Zodoende er is in de wetenschap behoefte aan meer empirische kennis over het proces van inspiratie en de psychologische mechanismen die hieraan ten grondslag liggen. Daarbij moet de modererende

4 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 4 invloed van preoccupatie met het lichaam nader bestudeerd worden. Met betrekking tot de onderliggende mechanismen van inspiratie pleit Anschütz (2011) ervoor dat de invloed van identificatie met slanke mediamodellen als onderliggend mechanisme van inspiratie nader bestudeerd wordt. Een tweede mechanisme dat volgens Anschütz (2011) meer aandacht dient te krijgen is het proces van internalisatie, waarbij het slankheidsideaal in de media door vrouwen als positief wordt ervaren en wordt beschouwd als persoonlijke norm. Op basis van de huidige stand van zaken in het onderzoeksveld luidt de centrale onderzoeksvraag in deze studie: Bij welke vrouwen heeft blootstelling aan het slankheidsideaal in de media een positieve invloed op lichaamstevredenheid en is inspiratie hierbij een onderliggend mechanisme? Theoretisch kader De meerderheid van het wetenschappelijk onderzoek bestudeert de negatieve invloed van blootstelling aan het slankheidsideaal in de media op (jonge) vrouwen. Over het algemeen laten deze studies zien dat er inderdaad sprake is van een negatief effect; na blootstelling aan slanke mediamodellen blijken vrouwen minder tevreden over hun eigen lichaam te zijn doordat zij zichzelf vergelijken met een kleine niet-representatieve groep (Birkeland et al., 2005; Halliwell & Dittmar, 2004; Irving, 1991; Stice & Shaw, 1994). Zo concluderen Stice en Shaw (1994) dat jonge vrouwen significant meer negatieve emoties en lichaamsontevredenheid ervaren na het zien van slanke modellen in modetijdschriften. Posavac Posavac en Posavac (1998) constateren dat vrouwen die blootgesteld worden aan beeldmateriaal met slanke ideale mediamodellen negatiever denken over hun eigen gewicht en lichamelijke kenmerken dan vrouwen die neutraal beeldmateriaal te zien krijgen. Birkeland en collega s (2005) onderzochten de verschillen tussen blootstelling aan twee soorten advertenties. In de eerste advertentie werd het product getoond door een slank model en in de tweede advertentie werd enkel het product gepresenteerd. Uiteindelijk werd geconcludeerd dat de lichaamsontevredenheid hoger was bij de vrouwen die waren blootgesteld aan de advertentie met het slanke model dan bij vrouwen die de advertentie hadden gezien waarin alleen het product werd getoond. Op basis van deze bevindingen is de meest gangbare theorie uit het onderzoeksveld ontwikkeld; de negative

5 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 5 contrast theory (Thornton & Maurice, 1999; Thornton & Moor, 1993). Deze theorie is gebaseerd op de sociale vergelijkingstheorie van Festinger (1954). Volgens de sociale vergelijkingstheorie wordt het zelfconcept van de mens gevormd door een proces van sociale vergelijking. Doordat mensen zichzelf vergelijken met relevante anderen in de omgeving wordt inzicht verkregen in persoonlijke competenties. Relevante anderen kunnen mensen zijn in de directe omgeving, zoals familieleden en vrienden, maar ook personen in de indirecte omgeving, zoals mediapersoonlijkheden. Twee centrale vraagstukken vormen de kern van de sociale vergelijkingstheorie; (1) wanneer maken mensen gebruik van sociale vergelijking en (2) met wie vergelijken mensen zich? Over het algemeen wordt sociale vergelijking ingezet als een objectieve standaard om zichzelf te meten ontbreekt en wanneer mensen onzeker zijn. Het antwoordt op de tweede vraag hangt af van drie aspecten; het doel van de sociale vergelijking, welke informatie mensen nodig hebben en de specifieke situatie waarin de sociale vergelijking plaatsvindt. Mensen kunnen zowel gebruikmaken van neerwaartse sociale vergelijking als opwaartse sociale vergelijking. De functie van neerwaartse sociale vergelijking is versterking van het ego en de eigen identiteit. Het zelfvertrouwen wordt bevorderd doordat men zichzelf vergelijkt met relevante anderen die slechter presteren dan zijzelf. De zelfverbeteringsstrategie functioneert als bescherming van de eigenwaarde (Aronson, Wilson & Akert, 2010). Opwaartse sociale vergelijking heeft een andere functie. Wanneer men wil beoordelen wat de hoogst mogelijke prestatie is die zij aspireren op een bepaald gebied wordt gebruikgemaakt van opwaartse sociale vergelijking. Men vergelijkt zichzelf met relevante anderen die in hun ogen beter presteren dan zijzelf. Hierdoor wordt inzicht verschaft in het hoogst haalbare op dat gebied. Deze informatie geeft mensen de kans te fantaseren over de mogelijkheid dat zijzelf ook zo hoog presteren. Tegelijkertijd kan opwaartse vergelijking een negatieve uitwerking hebben omdat mensen zich ervan bewust worden dat bepaalde doelen niet haalbaar zijn. Volgens de negative contrast theory maken vrouwen bij het zien van slanke mediamodellen ook gebruik van opwaartse sociale vergelijking (Botta, 1999). Zij vergelijken zichzelf met een kleine niet-representatieve groep vrouwen in de media die voldoen aan het westers slankheidsideaal. Sociale vergelijking met slanke mediamodellen is relevant omdat vrouwen verwachten dat zij

6 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 6 door de omgeving beoordeeld worden op basis van de heersende slankheidsnorm. Echter voldoet de gemiddelde vrouw, in tegenstelling tot de slanke modellen in de media, niet aan de huidige slankheidsnorm waardoor een discrepantie ontstaat. Volgens de negative contrast theory ontwikkelen vrouwen door de discrepantie tussen het eigen lichaam en het slanke lichaam van mediamodellen een negatiever lichaamsbeeld (Geiselman, Haight & Kimata, 1984; Thornton & Maurice, 1999; Thornton & Moore, 1993). Op basis van deze bevindingen luidt de eerste hypothese in dit onderzoek: H1: Er is een negatief verband tussen blootstelling aan het slankheidsideaal in de media en lichaamstevredenheid. Inspiratie theorie Ondanks dat de negative contrast theory veelvuldig wordt ondersteund blijkt uit recent onderzoek dat niet alle vrouwen zich slechter voelen over hun eigen lichaam na blootstelling aan slanke mediamodellen. Sommige vrouwen ontwikkelen juist een positiever lichaamsbeeld (Joshi et al., 2004; Mills et al., 2002). Gebaseerd op deze bevindingen is een alternatief voor de negative contrast theory geformuleerd; de inspiration theory (Mills et al., 2002), De inspiration theory veronderstelt dat blootstelling aan slanke mediamodellen op sommige vrouwen een inspirerende uitwerking heeft (Collins, 1996; Mills, Herman & Tiggemann, 2002). Hierbij spelen individuele verschillen in preoccupatie met het lichaam een belangrijke rol. Zo blijkt dat vrouwen die in het dagelijks leven bovengemiddeld veel aandacht besteden aan hun lichaam, bijvoorbeeld door structureel te lijnen, zich juist laten inspireren door slanke mediamodellen (Mills et al., 2002). Ook hier wordt gebruik gemaakt van opwaartse sociale vergelijking maar het proces verloopt anders dan bij de negative contrast theory omdat blootstelling aan het slankheidsideaal voor deze vrouwen in sterke mate persoonlijk relevant is. Nu is er sprake van opwaartse sociale vergelijking met slanke mediamodellen die representatief staan van een persoonlijk doel, namelijk voldoen aan het slankheidsideaal. Vrouwen die structureel lijnen kunnen door middel van opwaartse sociale vergelijking fantaseren over hoe zij doelen voor hun eigen lichaam en uiterlijk kunnen bereiken. Door deze staat van tijdelijke thinness fantasy raken

7 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 7 vrouwen geïnspireerd de persoonlijke doelen ook echt te behalen (Myers & Biocca, 1992). De sterke overtuiging door inspiratie zorgt ervoor dat deze groep vrouwen (tijdelijk) een positiever beeld van het eigen lichaam creëren (Mills et al., 2002). Op basis van deze bevindingen is de tweede hypothese opgesteld: H2: Het verband tussen blootstelling aan het slankheidsideaal en lichaamstevredenheid wordt gemodereerd door de mate van preoccupatie met het lichaam. Er wordt een positief verband verwacht voor vrouwen die in sterke mate gepreoccupeerd zijn met hun lichaam. Onderliggende mechanismen van het inspiratieproces Ondanks dat inspiratie door slanke mediamodellen een positieve uitkomst lijkt, moet benadrukt worden dat vrouwen die in sterke mate gepreoccupeerd zijn met hun lichaam mogelijk een onrealistisch lichaamsbeeld internaliseren. Op lange termijn kan dit de ontwikkeling van ongezond eetgedrag vergroten (Harrison & Cantor, 1997). Juist daarom is het belangrijk om te onderzoeken hoe dit positieve effect verklaard kan worden. Met ander woorden; Welke onderliggende mechanismen liggen ten grondslag aan inspiratie door slanke mediamodellen? Dit huidige onderzoek gaat daarom dieper in op de werking van het proces van inspiratie door twee psychologische mechanismen te bestuderen: identificatie met slanke mediamodellen en internalisatie van het slankheidsideaal. Het is mogelijk dat deze mechanismen ten grondslang liggen aan inspiratie. Voorafgaand wordt verondersteld dat voornamelijk vrouwen die in sterke mate gepreoccupeerd zijn met hun lichaam zich geïnspireerd voelen door slanke mediamodellen. Daarom zijn de hypothesen en analyses over de onderliggende mechanismen van inspiratie toegespitst op deze groep vrouwen. Identificatie. Een mogelijk onderliggend mechanisme van inspiratie is de mate waarin vrouwen zich willen identificeren met slanke mediamodellen (Anschütz, 2011). Dit mechanisme wordt in de literatuur wishful identification genoemd (Moyer-Gus, 2008). Wishfull identification omvat het sterke verlangen om echt te zijn zoals relevante anderen, zoals de slanke vrouwen in de media. Een individu wil het gedrag van het slanke mediamodel imiteren, kijkt tegen haar op, vindt haar bijzonder aantrekkelijk en verlangt ernaar hetzelfde te zijn zoals zij (Lonial & Van

8 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 8 Auken, 1986; Moyer-Gus, 2008). Anschütz (2011) verwacht dat de behoefte zich te identificeren met slanke mediamodellen afhangt van de mate waarin vrouwen preoccupatie met hun lichaam laten zien. Vrouwen die in sterkere mate gepreoccupeerd zijn met hun lichaam hebben vermoedelijk sterker de behoefte zich te identificeren met de slanke vrouwen op televisie en in tijdschriften. Het proces van geïnspireerd raken door slanke mediamodellen is vermoedelijk gebaseerd op de mate waarin een individu zich wil identificeren met deze mediamodellen. Het voorgaande leidt tot de volgende hypothese die specifiek gaat over vrouwen die in sterke mate gepreoccupeerd zijn met hun lichaam: H3: Het verband tussen blootstelling aan het slankheidsideaal in de media en de lichaamstevredenheid wordt gemedieerd door identificatie met slanke mediamodellen. Internalisatie. Een tweede onderliggend mechanisme van inspiratie door slanke mediamodellen is mogelijk de mate waarin de slankheidsnorm geïnternaliseerd wordt. Internalisatie als sociaal proces houdt in dat mensen bepaalde belangrijke sociale normen en waarden zodanig eigen maken dat deze na verloop van tijd worden beschouwd als persoonlijke richtlijnen waar men zelf voor gekozen heeft. Dit betekent dat de slankheidsnorm als positief wordt ervaren en door sommige vrouwen als persoonlijke norm wordt beschouwd (Anschütz, 2011). In hoeverre vrouwen het slankheidsideaal internaliseren hangt vermoedelijk af van de mate waarin zij gepreoccupeerd zijn met hun lichaam. Verondersteld wordt dat vrouwen die veel aandacht besteden aan hun lichaam zich sterk bewust zijn van de slankheidsnorm, meer druk ervaren aan dit ideaalbeeld te voldoen en daardoor de norm sterker internaliseren dan vrouwen die minder met hun lichaam bezig zijn (Anschütz, 2011). Doordat sommige vrouwen de slankheidsnorm als positief ervaren en overnemen als persoonlijke norm wordt verwacht dat het inspiratieproces versterkt wordt. Het voorgaande leidt tot de laatste hypothese waarbij eveneens vrouwen die in sterke mate gepreoccupeerd zijn met hun lichaam centraal staan: H4: Het verband tussen blootstelling aan het slankheidsideaal in de media en de lichaamstevredenheid wordt gemedieerd door internalisatie van de slankheidsnorm.

9 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 9 Omdat in dit onderzoek zowel moderatie door preoccupatie met het lichaam als mediatie door de onderliggende mechanismen van inspiratie gemeten worden, zijn er twee separate modellen opgesteld. In het eerste model (Figuur 1) is het verband tussen blootstelling en lichaamstevredenheid te zien met preoccupatie met het lichaam als moderator. Het tweede model (Figuur 2) toont de relatie tussen blootstelling aan het slankheidsideaal en tevredenheid over het eigen lichaam specifiek voor vrouwen die in sterke mate gepreoccupeerd zijn met hun lichaam. In dit tweede model staat mediatie door inspiratie centraal (op basis van identificatie en internalisatie) omdat verondersteld wordt dat de relatie tussen blootstelling en een sterkere lichaamstevredenheid voor deze groep vrouwen verloopt via inspiratie. Blootstelling aan slankheidsideaal in de media Lichaamstevredenheid Preoccupatie met het lichaam Figuur 1. Model 1 met moderatie door individuele verschillen in preoccupatie met het lichaam Inspiratie Blootstelling aan slankheidsideaal in de media Identificatie met slanke mediamodellen Internalisatie van de slankheidsnorm Lichaamstevredenheid Figuur 2. Model 2 met mediatie door inspiratie gemeten met identificatie en internalisatie Methode Steekproef In de maanden november en december van 2012 hebben in totaal 252 Nederlandse vrouwen in de leeftijdscategorie 18 t/m 25 jaar (M = 22,15, SD = 2,24) deelgenomen aan het onderzoek. Het hoogst genoten opleidingsniveau is als volgt verdeeld: 38,1% middelbare school; 9,9% middelbaar beroepsonderwijs; 16,7% hoger beroepsonderwijs en 34,5% wetenschappelijk onderwijs. De oorspronkelijke sample bestond uit 283 respondenten. Hiervan

10 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 10 zijn 31 mensen uiteindelijk niet meegenomen in de analyse. Dit waren acht mannelijke respondenten, twaalf vrouwelijke respondenten ouder dan 25 jaar en elf respondenten die de vragenlijst niet hebben afgemaakt. De onderzoekspopulatie is geselecteerd aan de hand van statistieken en literatuur over de leeftijdsfase waarin Nederlandse vrouwen een relatief instabiel lichaamsbeeld hebben en in sterkere mate gepreoccupeerd zijn met hun lichaam en lichaamsgewicht. Uit onderzoek blijkt dat 43% van de vrouwen tussen de 18 en 30 jaar structureel gewicht probeert te verliezen door te diëten (Bellisle, Monneuse, Steptoe & Wardle, 1995; Wardle, Haase & Steptoe, 2006). Dit percentage ligt drie keer hoger dan bij adolescente meisjes van 13 t/m 15 jaar. De verschillen zijn te verklaren doordat het volgen van een dieet een frequentere bezigheid wordt bij vrouwen in het begin van de jongvolwassenheid (Bellisle et al., 1995). Daarnaast wordt de periode van jong volwassenheid gekenmerkt door verdergaande verkenning van de identiteit en instabiliteit. Deze aspecten kunnen invloed hebben op het beeld dat jongvolwassen vrouwen hebben van hun eigen lichaam (Arnett, 2004). Op basis van deze gegevens is besloten jongvolwassen vrouwen in de leeftijdscategorie 18 t/m 25 jaar te onderzoeken. Onderzoeksdesign en procedure De centrale onderzoeksvraag en daarbij behorende hypothesen zijn beantwoord aan de hand van een cross-sectioneel onderzoek. De data zijn verzameld op basis van een online vragenlijst die is opgesteld met Qualtrics Online Survey Software. Verschillende (online) netwerken en platforms zijn geraadpleegd om de vragenlijst te verspreiden. Allereerst is de vragenlijst uitgezet op verschillende online fora die gericht zijn op jongvolwassen vrouwen van 18 t/m 25 jaar met diverse achtergronden en interesses (Chicklit.nl, Flair.nl, Girlsscene.nl, Viva.nl en Ze.nl). Daarnaast is de vragenlijst verspreid via sociale media zoals Facebook, Hyves, LinkedIn en Twitter. Ten slotte is de online vragenlijst onder de aandacht gebracht met flyers en postermateriaal dat is ontwikkeld en verspreid door de onderzoeker.

11 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 11 Metingen Blootstelling aan het slankheidsideaal in de media De onafhankelijke variabele in dit onderzoek is blootstelling aan het slankheidsideaal in de media. De mate waarin vrouwen worden blootgesteld aan slanke mediamodellen is gemeten aan de hand van voorgaand onderzoek van Harrison en Cantor (1997) en Harrison (2000). Televisie. Om blootstelling aan het slankheidsideaal via televisie te meten, hebben respondenten allereerst een indicatie gegeven van het aantal dagen dat zij per week naar de televisie kijken. Daarnaast is het aantal uren dat zij dagelijks televisie kijken op een doordeweekse dag (maandag t/m vrijdag) en op een weekenddag (zaterdag en zondag) gerapporteerd. De vragen samen vormen een schaal voor gemiddelde frequentie televisiekijken. Vervolgens is in kaart gebracht in welke mate respondenten kijken naar een selectie programma s uitgezonden op de Nederlandse televisie in de periode september t/m december Dit zijn vijf programma s waarin de meerderheid van de vrouwen voldoen aan het slankheidsideaal (America s Next Topmodel, So You Think You Can Dance, Love in the Wild, De Bachelor en Revenge). Daarnaast zijn vijf programma s geselecteerd waarin een minder sterke representatie van het slankheidsideaal te zien is (The Voice of Holland, Boer zoekt Vrouw, De Wereld Draait Door, The King of Queens en Topchef tegen Sterrenchef). Respondenten hebben op een vijf-punts Likert schaal aangegeven hoe vaak ze programma s bekijken met de antwoordcategorieën: nooit (1); zelden (2); soms (3); vaak (4); en altijd (5). Tijdschriften. Naast blootstelling aan televisie wordt ook bestudeerd hoeveel exemplaren van populaire vrouwentijdschriften worden gelezen. Respondenten geven aan welke titels zij lezen en/of bekijken in een gemiddelde maand. De selectie van tijdschriften bestaat uit vijf titels waarin het slankheidsideaal sterk gerepresenteerd is (Cosmopolitan, Glamour, Grazia, Elle en Vogue) en vijf andere titels waarin een gevarieerder lichaamsbeeld voor vrouwen te zien is (Esta, Opzij, Flair, Viva en 100%NL Magazine). Er is één totaal variabele geconstrueerd voor blootstelling aan het slankheidsideaal in de media op basis van blootstelling aan de tijdschriften en televisieprogramma s.

12 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 12 Lichaamsbeeld Het beeld dat vrouwen hebben van hun eigen lichaam is de afhankelijke variabele in dit onderzoek. Lichaamsbeeld is gemeten aan de hand van zes stellingen die onderdeel uitmaken van de Revised Body-Esteem Scale (Mendelson, White & Meldelson, 1996). Voorbeelden van stellingen zijn: Ik ben best wel tevreden met hoe ik eruit zie en Ik ben tevreden met mijn uiterlijk als ik naar mezelf kijk in de spiegel. De stellingen zijn beantwoord met een vijf-punt Likert schaal waarbij 1 staat voor helemaal mee oneens en 5 staat voor helemaal mee eens. Op basis van een principale componenten factoranalyse is bepaald dat de zes items samen één schaal vormen. De zes items vormen gezamenlijk één component met een eigenwaarde hoger dan 1 (3,93). De schaal verklaart 65,55% van de variantie in de zes items. Ook blijkt uit de betrouwbaarheidsanalyse dat er een betrouwbare schaal geconstrueerd kan worden (α =0,89). Preoccupatie met het lichaam Het construct preoccupatie met het lichaam wordt in voorgaand empirisch onderzoek vaak gemeten aan de hand van lijngedrag (Anschütz, Van Strien & Engels, 2007), zo ook in dit huidige onderzoek. Aan de hand van tien items uit de Dutch Eating Behaviour Questionnaire (Van Strien, Frijters, Bergers & Defares, 1986) wordt het lijngedrag van jongvolwassenvrouwen in kaart gebracht. Respondenten beantwoorden vraagstellingen ( Wanneer je aankomt in gewicht, ga je dan minder eten dan je gewoonlijk doet? ) met een vijf-punt Likert schaal met de volgende antwoordcategorieën: nooit (1); zelden (2); soms (3); vaak (4); en heel vaak (5). Uit de principale componenten factoranalyse blijkt dat er één schaal geconstrueerd kan worden voor preoccupatie met het lichaam, gemeten op basis van lijngedrag. De analyse laat zien dat de tien items gezamenlijk één schaal vormen met een eigenwaarde hoger dan 1 (6,05). De schaal verklaart 60,47% van de variantie in de tien items. Een betrouwbaarheidsanalyse toont dat er een zeer betrouwbare schaal geconstrueerd kan worden (α =0,93).

13 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 13 Inspiratie De mediërende variabele in dit onderzoek is de mate waarin vrouwen zich geïnspireerd voelen door slanke mediamodellen. Inspiratie wordt in dit onderzoek gemeten op basis van twee onderliggende mechanismen: identificatie en internalisatie. Identificatie. In deze studie wordt verondersteld dat vrouwen geïnspireerd worden wanneer er sprake is van een specifieke vorm van identificatie, namelijk wishfull identification. Met de variabele wishfull identification wordt op basis van vijf items gemeten in hoeverre jongvolwassen vrouwen zich willen identificeren met slanke mediamodellen (Hoffner, 1996; Hoffner & Buchanan, 2005). Respondenten geven met een vijf-punt Likert schaal (1 = helemaal mee oneens, 5 = helemaal mee eens) aan in welke mate zijn het eens of oneens zijn met vijf stellingen, zoals Ik wil dat mijn uiterlijk meer lijkt op het uiterlijk van slanke vrouwen op tv en in tijdschriften en Ik wil dezelfde dingen doen als slanke beroemde vrouwen en modellen. Uit de principale-componenten-factoranalyse blijkt dat er twee dimensies te onderscheiden zijn met een eigenwaarde groter dan 1. Dit zijn te identificatie met het gedrag (eigenwaarde is 3,08) en identificatie met het uiterlijk (1,05). Dit vastgesteld aan de hand van een orthogonale (Varimax) rotatie. Samen verklaren deze twee factoren 82,62% variantie. Een betrouwbaarheidsanalyse laat zien dat er een betrouwbare schaal geconstrueerd kan worden (α = 0,84). Internalisatie. Naast identificatie wordt verondersteld dat inspiratie ook gebaseerd is op de mate waarin het slankheidsideaal in de media geïnternaliseerd wordt. Deze variabele is gemeten aan de hand zeven items van de Sociocultural Attitudes Toward Appearance Questionnaire (SATAQ) ontwikkelend door Heinberg, Thompson en Stormer (1995). De items zijn geformuleerd als stellingen zoals Ik vind dat kleding mooier staat op slanke modellen en Het uiterlijk van de slanke vrouwen op tv en in tijdschriften past bij het uiterlijk dat ik wil bereiken. Respondenten geven aan de hand van een vijf-punt Likert schaal (1 = helemaal mee oneens, 5 = helemaal mee eens) aan in welke mate zij het eens of oneens zijn met de stellingen. Ook bij deze variabele is met een principale-componenten-factoranalyse gekeken of er een intern consistente schaal kan worden geconstrueerd. Uit de analyse blijkt dat de zeven items gezamenlijk één intern consistente schaal vormen met een eigenwaarde hoger dan 1

14 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 14 (4,42). De schaal voorspelt 63,13% van de variantie in de zeven items. Cronbachs alpha = 0,90, wat betekend dat er een betrouwbare schaal geconstrueerd kan worden. Controlevariabelen Leeftijd, etnische achtergrond en lichaamsgewicht in verhouding tot lichaamslengte zijn in deze studie meegenomen als controlevariabelen. Deze keuze is gemaakt op basis van bestaand onderzoek waarin de invloed van blootstelling aan het slankheidsideaal op jonge vrouwen bestudeerd is (Field et al., 2005; Halliwel & Dittmar, 2004; Stice, Spangler & Agras, 2001). Leeftijdsverschillen tussen de respondenten (vroege of late jongvolwassenheid) kunnen mogelijk invloed hebben op de uitkomsten van blootstelling (Field et al., 2005; Halliwel & Dittmar, 2004). Leeftijd is gemeten met een open vraag (Wat is je leeftijd?). De gemiddelde leeftijd van de respondenten is 22,15 jaar (SD = 2,24). Er is daarnaast gecontroleerd voor etnische achtergrond omdat verschillen hierin bepalend kunnen zijn voor de wijze waarop mediacontent gebruikt wordt door een individu (Halliwel & Dittmar, 2004). Respondent is gevraagd waar zij zelf geboren zijn en waar beide ouders geboren zijn. De antwoordmogelijkheden waren: Nederland, Turkije, Marokko, Nederlandse Antillen/Aruba, Suriname of elders. Van de respondenten heeft 84,1% een Nederlandse en 15,9% een niet- Nederlandse achtergrond. Ten slotte is lichaamsgewicht in verhouding tot lichaamslengte gemeten met de Body Mass Index (BMI) omdat iemands BMI wellicht veel zegt over het lijngedrag en hoe zij mediacontent met slanke modellen interpreteren (Field et al., 2005; Halliwel & Dittmar, 2004; Stice, Spangler & Agras, 2001). Deze index geeft een indicatie van het gezondheidsrisico van lichaamsgewicht op basis van scores in vijf categorieën: lager dan 18,5 is ondergewicht; 18,5-24,9 is gezond gewicht; scores tussen de 25,0-29,9 is overgewicht; 30,0-39,9 wordt geclassificeerd als zwaar overgewicht en een score hoger dan 40,0 wordt gezien als morbide obesitas (Vorvick, 2012). Onder de respondenten is in 4,4% van de gevallen sprake van ondergewicht, 73,0% heeft een gezond gewicht, 17,9% heeft overgewicht, 4,0% heeft zwaar overgewicht en 0,0% morbide obesitas.

15 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 15 Statistische analyses De statistische analyses zijn uitgevoerd met behulp van het programma Statistical Package for the Social Sciences (SPPS). Hypothese 1 is getoetst met een enkelvoudige regressieanalyse. Hypothese 2 is getoetst aan de hand van een meervoudige regressieanalyse waarbij geanalyseerd is of preoccupatie met het lichaam modereert tussen blootstelling aan het slankheidsideaal en lichaamstevredenheid. In beide analyses is gecontroleerd voor leeftijd, etnische afkomst en BMI. In dit huidige onderzoek wordt daarnaast verondersteld dat twee psychologische mechanismen ten grondslag liggen aan inspiratie en invloed hebben op de lichaamstevredenheid van vrouwen die in sterke mate gepreoccupeerd zijn met hun lichaam. Dit zijn identificatie met slanke mediamodellen (hypothese 3) en internalisatie van de slankheidsnorm (hypothese 4). Deze hypothesen zijn getoetst met een moderated mediation analysis (MODMED) aan de hand van de PROCESS macro van Hayes (2013) die gebruikmaakt van bootstrap-intervallen. Hierbij is ook gecontroleerd voor leeftijd, etnische afkomst en BMI. Resultaten Beschrijvende statistiek In Tabel 1 is een overzicht te zien van de gemiddelden, standaarddeviaties en correlaties tussen de centrale variabelen. Uit de tabel is af te lezen dat positieve en negatieve significante relaties gevonden zijn voor een aantal variabelen. Zo blijkt dat er een significante sterke positieve correlatie is tussen identificatie en internalisatie. Hoe sterker de behoefte zich te identificeren met slanke mediamodellen, des te sterker de mate waarin het slankheidsideaal geïnternaliseerd wordt door jongvolwassen vrouwen, en andersom (r = 0,64, p = 0,01). Daarnaast blijkt dat zowel internalisatie als identificatie negatief correleren met tevredenheid over het eigen lichaam. De analyse laat een zwak negatief verband zien tussen identificatie en lichaamstevredenheid en een redelijk negatief verband tussen internalisatie en tevredenheid over het eigen lichaam. Meer identificatie met slanke modellen leidt tot minder tevredenheid over het eigen lichaam, en andersom (r = -0,36, p = 0,01). Hetzelfde geldt voor de internalisatie van de slankheidsnorm in de media; hoe sterker de norm geïnternaliseerd wordt, des te

16 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 16 ontevredener vrouwen zijn over hun eigen lichaam, en andersom (r = -0,47, p = 0,01). Ook blijkt dat er een significante redelijke positieve correlatie is tussen preoccupatie met het lichaam en internalisatie van de slankheidsnorm in. Hoe meer jongvolwassen vrouwen met hun lichaam bezig zijn, des te meer zij de slankheidsnorm eigen maken, en andersom (r = 0,42, p = 0,01). Jongvolwassen vrouwen kijken gemiddeld 13,4 uur per week televisie (SD = 13,07). Er wordt gemiddeld laag gescoord op blootstelling aan de geselecteerde televisieprogramma s. Dit geldt zowel voor de programma s met zeer slanke vrouwen (M = 1,67, SD = 0,63) als de programma s waarin vrouwen te zien zijn met een meer gemiddeld lichaam (M = 2,14, SD = 0,64). Deze scores zijn te vergelijken met de uitkomsten van de geselecteerde tijdschriftentitels. De tijdschriften waarin het slankheidsideaal zeer sterk aanwezig is worden gemiddeld zelden gelezen (M = 1,75, SD = 0,78) evenals de tijdschriften met een meer gemiddeld lichaamsbeeld voor vrouwen (M = 1,34, SD = 0,46). Zoals eerder beschreven zijn de variabelen scheef verdeeld (zie methode). Daarom is besloten om blootstelling aan het slankheidsideaal als één totaalvariabele op te nemen in de analyses, welke gebaseerd is op blootstelling aan televisieprogramma s en tijdschriften (M = 3,42, SD = 1,17). Tabel 1. Gemiddelden, standaarddeviaties en Pearson correlatiecoëfficiënten (N = 252) M SD Lichaamstevredenheid 3,34 0,81 1,00 2. Internalisatie 3,11 0,89-0,47** 1,00 3. Identificatie 2,24 0, ** 0,64** 1,00 4. Preoccupatie met lichaam 2,53 0,89-0,33** 0,42** 0,38** 1,00 5. Blootstelling slankheidsideaal 3,42 1,17 0,04 0,21** 0,29** 0,16* 1,00 * p < 0,05; ** p < 0,01 Hypothese 1 De eerste hypothese verondersteld dat er sprake is van een negatief verband tussen blootstelling aan het slankheidsideaal en lichaamstevredenheid. Wanneer de hypothese wordt

17 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 17 getoetst waarbij rekening wordt gehouden met leeftijd, etnische afkomst en BMI wordt geen significant verband gevonden, b* = 0,00, SE = 0,06, t = 0,06, n.s. Hypothese 1 wordt verworpen. Hypothese 2 Hypothese 2 verondersteld dat het verband tussen blootstelling aan het slankheidsideaal en lichaamstevredenheid gemodereerd wordt door preoccupatie met het lichaam. De variabele lijnen, waarmee preoccupatie met het lichaam is gemeten, heeft een normale verdeling. Op basis van de mediaan (Mdn = 2,60) is een nieuwe variabele geconstrueerd met twee categorieën, waarbij 0 staat voor vrouwen die weinig gepreoccupeerd zijn met hun lichaam en 1 voor vrouwen zijn die in sterke mate gepreoccupeerd zijn. Uit de analyse blijkt dat het interactie-effect niet significant is, b* = 0,10, SE = 0,09, t = 0,46, n.s. wanneer gecontroleerd wordt voor leeftijd, etnische afkomst en BMI. Het ontbreken van dit verband is te zien in Figuur 3. Hypothese 2 wordt verworpen. Figuur 3. Grafiek met blootstelling als onafhankelijke variabele, lichaamstevredenheid als afhankelijke variabele en preoccupatie met het lichaam als moderator Een direct verband tussen blootstelling aan het slankheidsideaal in de media en lichaamstevredenheid kan niet worden vastgesteld. Zodoende zijn voor de laatste twee hypothesen in plaats van de mediatie-effecten de indirecte effecten getoetst. De indirecte effecten zijn geanalyseerd met een MODMED-analyse, waarin de onafhankelijke variabele

18 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 18 (blootstelling), afhankelijke variabele (lichaamstevredenheid), de mediatoren (identificatie en internalisatie) en de moderator (preoccupatie met het lichaam) gezamenlijk zijn getoetst. Ook is gecontroleerd voor leeftijd, etnische afkomst en BMI. De resultaten van de MODMED-analyse zijn te zien in Figuur 4. Het model is significant, F (6, 245) = 15,56, p < 0,001, met een verklaarde variantie van 27%. Er is sprake van een significant zwak direct verband tussen blootstelling aan het slankheidsideaal en tevredenheid over het eigen lichaam en een significant negatief redelijk verband tussen internalisatie en de lichaamstevredenheid. Figuur 4. Resultaten MODMED-analyse Identificatie 0,12-0,11 Blootstelling aan het slankheidsideaal 0,09** Lichaamstevredenheid 0,06 Internalisatie -0,40* Hypothese 3 *p < 0,001 ** p < 0,05, N = 252, Aantal bootstraps = 1000 Hypothese 3 veronderstelt dat het verband tussen blootstelling aan het slankheidsideaal in de media en lichaamstevredenheid gemedieerd wordt door identificatie met slanke mediamodellen. Uit de MODMED-analyse blijkt dat het indirecte effect van blootstelling aan het slankheidsideaal op lichaamstevredenheid via identificatie voor vrouwen die in sterke mate gepreoccupeerd zijn niet significant is, b = -0,03, SE =0,02, n.s. Het getal 0 valt wel binnen de 95% boot-betrouwbaarheidsinterval (Tabel 2) waardoor het indirecte verband niet significant verschilt van nul. Hypothese 3 wordt verworpen.

19 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 19 Hypothese 4 De laatste hypothese veronderstelt dat het verband tussen blootstelling en tevredenheid over het eigen lichaam gemedieerd wordt door internalisatie van de slankheidsnorm. Uit de analyse blijkt dat het indirecte effect van blootstelling aan het slankheidsideaal op lichaamstevredenheid via internalisatie significant is voor vrouwen die in sterke mate gepreoccupeerd zijn met hun lichaam, b = -0,07 SE = 0,02, p < 0,05. Omdat het getal 0 niet binnen dit interval valt (Tabel 2), kan geconcludeerd worden dat het indirecte verband significant verschilt van nul (p < 0,05). Er is een indirect negatief verband tussen blootstelling aan het slankheidsideaal en lichaamstevredenheid via internalisatie van de slankheidsnorm, voor de vrouwen die in sterke mate gepreoccupeerd zijn met hun lichaam. Omdat het verband niet verloopt zoals voorafgaand werd verondersteld, wordt de hypothese niet aangenomen. Tabel 2. Betrouwbaarheidsintervallen van de indirecte effecten via twee mediatoren Weinig preoccupatie met lichaam Veel preoccupatie met lichaam Lower BCI Upper BCI Lower BCI Upper BCI Identificatie -0,06 0,01-0,08 0,01 Internalisatie -0,11 0,01-0,13-0,03 Note. Lower BCI = Lower 95% bootstrap confidence interval, Upper BCI = Upper 95% bootstrap confidence interval Conclusie en discussie Het eerste doel van deze studie was om te onderzoeken bij welke vrouwen blootstelling aan het slankheidsideaal in de media een positieve invloed had op de lichaamstevredenheid. Zodoende is bestudeerd in hoeverre de relatie tussen blootstelling aan het slankheidsideaal en de lichaamstevredenheid van jongvolwassen vrouwen gemodereerd werd door verschillen in preoccupatie met het lichaam. Voorafgaand aan de moderatie-analyse is het directe verband tussen blootstelling en lichaamstevredenheid getoetst, waarbij een negatief verband werd verondersteld. De resultaten laten echter zien dat blootstelling aan het slankheidsideaal in de media geen negatieve invloed heeft op de lichaamstevredenheid. Het negatieve verband werd verwacht op basis van de negative contrast theory (Thornton & Maurice, 1999; Thornton &

20 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 20 Moore, 1993) en empirisch onderzoek waarin geconcludeerd werd dat blootstelling aan slanke mediamodellen meer ontevredenheid over het eigen lichaam veroorzaakt (Anschütz, Van Strien & Engels, 2011; Birkeland et al., 2005; Halliwell & Dittmar, 2004). Een mogelijke verklaring voor het ontbreken van het negatieve verband is de leeftijdscategorie van de respondenten in dit huidige onderzoek. Bij het voorgaand onderzoek waarin wel significante negatieve effecten werden gevonden zijn veelal adolescente meisjes (13-18 jaar) onderzocht. Ondanks dat de periode van jongvolwassenheid gekenmerkt wordt door een relatief instabiel zelfbeeld (Arnett, 2004; Bellisle et al., 1995) is het goed mogelijk dat adolescente meisjes toch gevoeliger zijn voor de negatieve invloed van blootstelling aan het slankheidsideaal in de media. Vervolgonderzoek moet aantonen of de verschillen in leeftijd inderdaad bepalend zijn. Uit de moderatie-analyse blijkt dat er geen sprake is van een interactie tussen blootstelling aan het slankheidsideaal in de media en preoccupatie met het lichaam. Voorgaand effectonderzoek concludeerde dat jongvolwassen vrouwen die veel met hun lichaam bezig zijn, positiever zouden reageren op het zien van slanke mediamodellen dan vrouwen die minder aandacht besteden aan hun lichaam (Mills et al., 2002). Deze positieve uitwerking zou van invloed zijn op de lichaamstevredenheid. Echter blijkt uit de resultaten van het huidige onderzoek dat individuele verschillen in preoccupatie met het lichaam geen invloed hebben op het beeld dat vrouwen hebben van hun eigen lichaam na blootstelling aan het slankheidsideaal. Het ontbreken van het directe verband evenals het interactie-effect kan mogelijk verklaard worden door de gebruikte onderzoeksmethode. Ondanks dat de online vragenlijst het mogelijk maakte een grote groep respondenten te bereiken, kon beïnvloeding door blootstelling minder gecontroleerd gemeten worden. Dit in tegenstelling tot voorgaand onderzoek waarin de modererende rol van preoccupatie met het lichaam getoetst is aan de hand van experimenten (Anschütz, 2011; Anschütz, Van Strien & Engels, 2007; Mills et al., 2002). Met een experiment hebben onderzoekers meer controle over de selectie van de deelnemers, het verloop van de blootstelling en het al dan niet vaststellen van beïnvloeding door blootstelling aan de geselecteerde mediacontent.

21 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 21 Het tweede doel van dit onderzoek was om te bestuderen in hoeverre de positieve uitkomsten van blootstelling aan het slankheidsideaal bij bepaalde vrouwen voortkomt uit gevoelens van inspiratie. Op basis van recent onderzoek werd verondersteld dat sommige vrouwen door verschillen in preoccupatie met het lichaam anders reageren op blootstelling omdat zij in tegenstelling tot andere vrouwen geïnspireerd zouden raken door slanke mediamodellen (Anschütz, 2011). Het gevolg: een positiever beeld over het eigen lichaam (Joshi et al., 2004; Myers & Biocca, 1992). Deze uitkomsten hebben geleid tot een alternatief voor de negative contrast theory, namelijk de inspiration theory (Mills et al., 2002). In dit huidige onderzoek werd de inspiration theory getoetst waarbij bestudeerd is of inspiratie inderdaad een onderliggend proces is en hoe dit proces verloopt. Daarbij is getoetst of het proces van inspiratie gebaseerd is op twee psychologische mechanismen; identificatie met slanke mediamodellen en internalisatie van het slankheidsideaal (Anschütz, 2011). Anschütz (2011) veronderstelde allereerst dat sterk gepreoccupeerde vrouwen zich meer willen identificeren met slanke mediamodellen door blootstelling. Identificatie is dan een onderliggend mechanisme dat gevoelens van inspiratie teweeg brengt, die vervolgens leiden tot een positiever lichaamsbeeld. Uit de huidige studie blijkt dat er geen sprake is van een indirect verband via identificatie. Het ontbreken van dit verband geldt zowel voor de vrouwen die in sterke mate als in mindere mate gepreoccupeerd zijn met hun lichaam. Geconcludeerd wordt dat vrouwen niet positiever gaan denken over hun eigen lichaam door blootstelling wanneer het verband verloopt via de identificatie met slanke mediamodellen. De uitkomsten van het veronderstelde indirecte effect van internalisatie van de slankheidsnorm waren opvallend te noemen. Uit de resultaten blijkt dat er sprake is van een indirect verband tussen blootstelling aan het slankheidsideaal in de media en lichaamsbeeld via internalisatie, maar verrassend genoeg blijkt dit verband negatief. Vrouwen die in sterke mate gepreoccupeerd zijn met hun lichaam internaliseren de slankheidsnorm door blootstelling aan slanke mediamodellen maar in tegenstelling tot de veronderstelling dat zij door inspiratie positiever gaan denken over hun lichaam, beoordelen zij hun lichaam juist negatiever.

22 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 22 Kort samengevat kan in het huidige onderzoek niet worden vastgesteld dat sommige vrouwen gevoelens van inspiratie ervaren door blootstelling aan het slankheidsideaal. Als er al sprake zou zijn van inspiratie blijkt dit proces anders te verlopen dan voorafgaand aan dit onderzoek werd verwacht. Identificatie met slanke mediamodellen blijkt hierbij geen rol te spelen en verrassend genoeg blijkt internalisatie van de slankheidsnorm juist een negatieve invloed te hebben op het lichaamsbeeld. Deze uitkomsten kunnen mogelijk worden verklaard doordat het proces complexer verloopt dan aanvankelijk verondersteld werd. Voorafgaand werd namelijk gesteld dat een sterke identificatie en internalisatie door blootstelling automatisch zouden resulteren in positieve gevoelens. Echter is het mogelijk dat jongvolwassen vrouwen de slankheidsnorm inderdaad internaliseren en daarmee eigen maken, maar dat dit in tegenstelling tot de vermoedens niet betekend dat vrouwen ook positiever gaan denken over de slankheidsnorm. Dit kan verklaren dat sterk gepreoccupeerde vrouwen niet geïnspireerd raken door internalisatie maar juist onzekerder worden over hun lichaam, in het bijzonder wanneer zij niet voldoen aan de heersende slankheidsnorm. Beperkingen en aanknopingspunten voor vervolgonderzoek Dit onderzoek kent een aantal beperkingen. Ten eerste is het onderzoek cross-sectioneel van aard waarbij data verzameld zijn aan de hand van een vragenlijst afgenomen op één tijdsmoment. Hierdoor kunnen geen causale effecten worden vastgesteld en kan er eveneens niets gezegd worden over de invloed van bloostelling aan het slankheidsideaal in de media op de lange termijn. Voor vervolgonderzoek is het daarom belangrijk de inspiration theory (Mills et al., 2002) verder te toetsten aan de hand van experimenten en dat met longitudinaal onderzoek bestudeerd wordt wat inspiratie door slanke mediamodellen betekent op lange termijn. Ten tweede is het meetinstrument van de onafhankelijke variabele mogelijk van invloed geweest op de resultaten. De mate waarin jongvolwassen vrouwen worden blootgesteld aan het slankheidsideaal in de media is uitsluitend gebaseerd op data over blootstelling aan tien tijdschriften en tien televisieprogramma s. Deze titels zijn voorafgaand aan het onderzoek door de onderzoeker zelf geselecteerd. Echter is het mogelijk dat de respondenten in het dagelijks

23 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 23 leven weinig of niet worden blootgesteld aan de geselecteerde tijdschriften en programma s, maar dat zij via een andere medium of andere mediacontent weldegelijk blootgesteld worden aan het slankheidsideaal. Een voorbeeld van een mogelijk invloedrijk medium dat buiten beschouwing is gelaten in dit huidige onderzoek is het internet. Op het internet kunnen vrouwen bijvoorbeeld via online webshops geconfronteerd worden met het slankheidsideaal omdat hier vaak gebruik wordt gemaakt van slanke modellen om de producten aan te prijzen (actuele voorbeelden zijn de webshops van H&M en Zalando). Daarnaast kunnen vrouwen blootgesteld worden via online advertenties en video -en fotomateriaal van slanke mediamodellen. Er wordt daarom geadviseerd om in toekomstig onderzoek bij het bepalen van het meetinstrument meer aandacht te besteden aan de invloed van verschillende media. Omdat de voorgeselecteerde titels mogelijk te specifiek waren om een realistisch beeld te krijgen van dagelijkse blootstelling aan het slankheidsideaal wordt daarnaast geadviseerd in toekomstig onderzoek gebruik te maken van mediadagboeken (Vandewater & Lee, 2009). Aan de hand van een mediadagboek kunnen respondenten bijhouden via welk medium bepaalde mediacontent geconsumeerd wordt binnen een bepaald tijdsblok (Kaiser Family Foundation, 2005). Een voordeel van deze methode is dat specifieke informatie wordt verzameld over een langere periode van tijd, waardoor patronen in het mediagedrag inzichtelijk worden gemaakt (Vandewater & Lee, 2009). Hierdoor kan een realistischer beeld geschetst worden over de mate waarin mediacontent met het slankheidsideaal geconsumeerd wordt door jonge vrouwen. Dit onderzoek laat zien dat het proces van beïnvloeding door de media complex is en dat de inspiration theory verder getoetst moet worden om effecten te kunnen vaststellen en verklaren. De dynamiek van het mediagedrag van hedendaagse jonge vrouwen brengt mogelijkerwijs met zich mee dat zij via verscheidene media geconfronteerd worden met het heersende slankheidsideaal en divers reageren. De resultaten in dit onderzoek zijn opvallend maar hebben vruchtbare nieuwe aanknopingspunten opgeleverd voor toekomstig onderzoek naar het slankheidsideaal in de media en de invloed hiervan op jonge westerse vrouwen.

24 GETTING (TH)INSPIRED?! INSPIRATIE DOOR HET SLANKHEIDSIDEAAL IN DE MEDIA EN DE INVLOED OP LICHAAMSBEELD 24 Literatuur Anschütz, D. J. (2011). Beloved Bodies & Forbidden Foods: Media influence on body image and food intake. (Proefschrift). Radboud Universiteit Nijmegen. Opgehaald op 13 oktober 2012, van Anschütz, D. J., Van Strien, T., & Engels, R. C. M. E. (2007). Het effect van slanke vrouwen in commercials op eetgedrag bij lijners. Psychology en Gezondheid, 35(3), doi: /bf Arnett, J. (2004). Emerging adulthood: The winding road from late teens through the twenties. Oxford: Oxford University Press. Aronson, E., Wilson, T. D., & Akert, R. M. (2010). Social psychology. New York: Pearson Education Inc. Bellisle, F., Monneuse, M. O., Steptoe, A., & Wardle, J. (1995): Weight concerns and eating patterns: A survey of university students in Europe. International Journal of Obesity, 19, Birkeland, R., Thompson, J. K., Herbozo, S., Roehrig, M., Cafri, G., & Van den Berg, P. (2005). Media exposure, mood, and body image dissatisfaction: An experimental test of person versus product priming. Body Image, 2, doi: /j.bodyim Botta, R. A. (1999). Television images and adolescent girls body image disturbance. Journal of Communication, 49, doi: /j tb02791.x Collins, L. R. (1996). For better or worse: The impact of upwards social comparison on selfevaluations, Psychological Bulletin, 119, Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7, doi: / Field, A. E., Austin, S. B., Camargo, C. A., Taylor, C. B., Striegel-Moore, R. H., Loud, K. J., & Colditz, G. A. (2005). Adolescents exposure to the mass media, body shape concerns, and use of supplements to improve weight and shape among male and female adolescents. Pediatrics, 116, doi: /peds Geiselman, R. E., Haight, N. A., & Kimata, L. G. (1984). Context effects on the perceived