Hoorzitting. over de wenselijkheid van een algemene invoering van de slimme meter. Verslag

Transcriptie

1 stuk ingediend op 1678 ( ) Nr juni 2012 ( ) Hoorzitting over de wenselijkheid van een algemene invoering van de slimme meter Verslag namens de Commissie voor Woonbeleid, Stedelijk Beleid en Energie uitgebracht door mevrouw Sonja Claes verzendcode: WON

2 2 Stuk 1678 ( ) Nr. 1 Samenstelling van de commissie: Voorzitter: de heer Jan Penris. Vaste leden: de dames Sonja Claes, Griet Coppé, Veerle Heeren, de heer Veli Yüksel; mevrouw Katleen Martens, de heren Jan Penris, Wim Wienen; de dames Mercedes Van Volcem, Khadija Zamouri; mevrouw Michèle Hostekint, de heer Bart Martens; de heer Marc Hendrickx, mevrouw Liesbeth Homans; mevrouw Patricia De Waele; mevrouw Mieke Vogels. Plaatsvervangers: de heren Robrecht Bothuyne, Tom Dehaene, Dirk de Kort, mevrouw Valerie Taeldeman; de heer Frank Creyelman, mevrouw Marleen Van den Eynde, de heer Christian Verougstraete; de dames Irina De Knop, Vera Van der Borght; mevrouw Else De Wachter, de heer Patrick Janssens; de heer Bart De Wever, mevrouw Goedele Vermeiren; de heer Peter Reekmans; de heer Hermes Sanctorum. V l a a m s Pa r l e m e n t 1011 B r u s s e l 0 2 / w w w. v l a a m s p a r l e m e n t. b e

3 Stuk 1678 ( ) Nr. 1 3 INHOUD I. KEMA Toelichting door KEMA Vragen en opmerkingen van de commissie Antwoord van KEMA Bijkomende vragen en antwoorden II. SERV en Minaraad Toelichting door de SERV en de Minaraad Vragen en opmerkingen van de commissie Antwoord van de SERV en de Minaraad III. Consortium van sociale organisaties Toelichting door de vertegenwoordigers van het consortium Vragen en opmerkingen van de commissie Antwoord van de vertegenwoordigers van het consortium Bijkomende opmerking IV. De distributienetbeheerders Toelichting door Eandis Toelichting door Infrax Vragen en opmerkingen van de commissie Antwoord van Eandis Antwoord van Infrax V. VREG Toelichting door de VREG Vragen en opmerkingen van de commissie Antwoord van de VREG Bijkomende opmerkingen Gebruikte afkortingen... 38

4 4 Stuk 1678 ( ) Nr. 1 Op donderdag 10 en woensdag 16 mei 2012 hield de Commissie voor Woonbeleid, Stedelijk Beleid en Energie hoorzittingen over de wenselijkheid van een algemene invoering van de slimme meter. Op donderdag 10 mei kwamen de volgende organisaties aan het woord: energieconsulent KEMA; de adviesorganen SERV en Minaraad; het consortium van sociale organisaties; de distributienetbeheerders Eandis en Infrax. Op woensdag 16 mei hoorde de commissie de VREG. I. KEMA 1. Toelichting door KEMA De heer Emmanuel de Corte, principal consultant van KEMA, stelt eerst zijn organisatie voor aan de commissie. DNV KEMA Energy and Sustainability is een international die expertise en knowhow aanbiedt met betrekking tot de nieuwe uitdagingen in de energiemarkt: bevoorradingszekerheid, betrouwbaarheid, duurzaamheid en winstpotentieel. De firma heeft 2300 werknemers, verspreid over alle continenten, en kan bogen op 150 jaar ervaring. De hoofdzetel ligt in Arnhem, het Belgische kantoor in Antwerpen. Historisch gezien is het Nederlandse KEMA opgegaan in het grotere Noorse DNV. De dienstverlening bestaat uit consultancy, tests, inspecties, risico- en kwaliteitsmanagement, research en innovatie. De organisatie draagt onafhankelijkheid, integriteit en professionaliteit hoog in het vaandel. Precies dat verwachten de opdrachtgevers, waaronder talloze ngo s en overheden. Tot die klanten horen onder andere energieleveranciers en -producenten, netbeheerders, grootverbruikers, transporteurs, mijnexploitanten, regulatoren, financiële instellingen en overheden. Ze komen uit meer dan honderd landen. Als voorbeelden vermeldt de heer de Corte onder meer de NAVO, de EU, Nederlandse, Duitse en Amerikaanse ministeries, Greenpeace en de Wereldbank. De heer Fred Koenis, senior consultant van KEMA, belicht de kosten-batenanalyse betreffende de slimme meters die de organisatie in opdracht van de VREG heeft verricht. Aanleiding van de opdracht is de Europese richtlijn 2009/72/EG, het zogenaamde derde energiepakket. De richtlijn bepaalt dat 80 percent van de Europese elektriciteitsgebruikers in 2020 over een intelligent meetsysteem moet beschikken, met dit voorbehoud dat de lidstaten de kosten en baten van die systemen mogen evalueren en daarvan hun beslissing tot een algemene invoering mogen laten afhangen. Al in 2008 heeft KEMA op vraag van de VREG een eerste analyse opgestart. De conclusie was toen dat nog niet alle informatie voorhanden was en dat een herziening mogelijk zou zijn vanaf het moment dat de resultaten van de proefprojecten bekend raakten en het marktmodel meer was ontwikkeld. Tussen november 2010 en begin 2011 hebben KEMA en VREG het opzet van de nieuwe evaluatie gedefinieerd aan de hand van zes vragen: hoe moeten het model en de inputparameters uit de KEMA-studie van 2008 worden herzien en welke nieuwe berekening van het zogenoemde referentiealternatief levert dit op; welke communicatietechniek voor de overdracht van meetdata wordt financieel het best gewaardeerd hierbij worden de oplossingen van Eandis en Infrax vergeleken; welke frequentie is financieel het aantrekkelijkst voor het versturen van verbruiksinformatie naar energieafnemers; wat is het effect van realtime metering en slimme netten;

5 Stuk 1678 ( ) Nr. 1 5 wat is het effect van een vrijwillige uitrol, waarbij een uitrol van 80 percent wordt behaald; hoe valt de invoering van de slimme meter voor bepaalde segmenten van afnemers te diversifiëren, en welke segmenten zou men best als eerste uitrollen? De nieuwe studie is afgerond in twee fasen, respectievelijk in juni en december De studie van 2008 leverde een negatief eindresultaat op van 389 miljoen euro voor heel Vlaanderen. Vergeleken met die studie bevatte de nieuwe analyse de volgende wijzigingen: bijna alle parameters, kosten en baten in het model zijn geüpdatet; het model is bijgewerkt naar een nieuwe uitgebreidere versie, inclusief nieuwe grafische weergaven; het enkelvoudige uitrolmodel uit 2008 is vervangen door het originele flexibele vervangingsmodel, waardoor het model geschikt is voor een langere projectduur en langere uitroltijden; er zijn diverse nieuwe kosten- en batenposten toegevoegd; de energiebesparingen voor gas en elektriciteit zijn herzien op basis van een recent verschenen rapport van Ofgem; verschillende kosten- en batenposten zijn anders gemodelleerd. De kosten zijn op zich niet zo moeilijk vooraf in te schatten. Het betreft de kosten van: de aanschaf en installatie van slimme elektriciteits- en gasmeters; de inrichting van data-infrastructuur en datacentra; communicatie; het uitrolproject; de investeringen in smart grids of slimme netten; de pilootprojecten. De baten vallen te onderscheiden op basis van de begunstigde. De afnemer verwerft besparingspotentieel door een beter inzicht in zijn energiekosten, krijgt een meer accurate eindafrekening en kan makkelijker van leverancier switchen. De leverancier ziet de kosten van zijn dienstverlening dalen en kan makkelijker fraude voorkomen. Voor de netbeheerder is er een toegenomen leveringszekerheid, het uitsparen van fysieke meteropnames ter plaatse en een makkelijker onderhoud van het net. De heer Koenis beschrijft vervolgens het referentiealternatief. Dit heeft de volgende kenmerken: een nagenoeg volledige uitrol; gebruik van de Eandis- en Infrax-communicatieconcepten; alleen indirecte terugkoppeling van energieverbruik; geen investeringen in en opbrengst van slimme netten; een projectduur van dertig jaar, een rente van 5,5 percent, een uitrolperiode van vijf jaar en een levensduur van vijftien jaar voor de meters. De resultaten van dit alternatief komen neer op een netto contante waarde van 144 miljoen euro en een IRR van 6,84 percent. De spreker toont de commissie grafieken met de resultaten van het referentiealternatief, waaruit blijkt dat de kosten vooral in de eerste jaren te situeren zijn en het terugverdienen later een rol begint te spelen. Hij wijst erop dat de resultaten van dergelijke studies geheel afhankelijk zijn van de aannames die aan de basis liggen. Als stakeholders van deze maatschappelijke kosten-batenanalyse zijn onder meer de afnemers en de netbeheerders afgebakend. Conclusie is dat kosten en baten niet altijd bij dezelfde partij te situeren zijn. Een laatste grafiek toont de verschillende kosten en baten die te onderscheiden vallen.

6 6 Stuk 1678 ( ) Nr. 1 In vergelijking met de analyse van 2008 heeft een betere inschatting van de kosten in de nieuwe studie geleid tot een positieve businesscase van 144 miljoen euro. Hoe vaker per jaar de reële meterstanden moeten worden afgerekend, hoe gunstiger dit resultaat zou uitvallen. Als zoals in Zweden elke maand een dergelijke afrekening plaatsvindt, zou het resultaat zelfs tot 900 miljoen euro oplopen. Additionele baten kunnen voortkomen uit betere communicatietechnologie en de voordelen met betrekking tot smart grids. Voorts verwijst de heer Koenis naar het tornadodiagram waarmee het gepubliceerde rapport de gevoeligheid van de parameters in beeld brengt. Gevoelige parameters zijn onder andere de levensduur van de slimme meters en de terugkoppeling van het verbruik. De introductie van de slimme meter op vrijwillige basis laten gebeuren zoals Nederland heeft gedaan veroorzaakt een verhoogd risico en beïnvloedt de businesscase negatief. Bij een participatie van 80 percent van de bevolking is in dergelijk scenario het eindresultaat een verlies van 200 miljoen euro. 1. Vragen en opmerkingen van de commissie De heer Hermes Sanctorum is niet zonder meer overtuigd van de hardheid van de resultaten van de simulatie. Stel dat een slimme elektriciteitsmeter bijvoorbeeld jaarlijks 100 in plaats van de vooropgestelde 40 euro zou kosten, welke invloed heeft dat dan op het eindresultaat? Welke andere parameters zouden dat resultaat een heel ander uitzicht kunnen geven? SERV en Minaraad hebben kritiek geuit op de aanname van een veralgemeende invoering als referentiealternatief, met volgorde, termijn en segmentering als te onderzoeken variabelen. Ze missen daarbij een differentiatie van de consumenten. Intussen nadert echter de Europese deadline van 3 september 2012 met rasse schreden. Kunnen we die nog halen? Over verschillen tussen elektriciteits- en gasmeters vindt de heer Sanctorum al evenmin veel terug in de studie. Gasmeters vergen nochtans ter wille van de veiligheid extra controles. De klankbordgroep uit het rapport lijkt het commissielid nogal select. Deze bestaat vooral uit netbeheerders en leveranciers, terwijl ook heel wat andere maatschappelijke actoren nuttige input hadden kunnen leveren. Het uiteindelijke nettoresultaat van 144 miljoen euro voor heel Vlaanderen is al bij al een vrij beperkt bedrag. Kan 2 miljard euro niet op een betere manier in energie worden geïnvesteerd? Op zich is de heer Sanctorum absoluut niet tegen slimme meters gekant, gezien het gunstige effect dat ze kunnen sorteren op het vlak van energieverbruik en -productie, maar de discussie wordt blijkbaar nogal snel beslecht. Het verwante dossier van de smart grids verloopt nochtans heel wat minder vlot. Het KEMA-onderzoek vertrekt trouwens van een invoering van slimme meters zonder verdere uitbouw van slimme netten. Die extra investeringen komen pas in het alternatievenonderzoek ter sprake. Dat vindt het commissielid niet de juiste volgorde. Het is mevrouw Sonja Claes opgevallen dat het KEMA-onderzoek voor Vlaanderen een positief resultaat heeft opgeleverd, terwijl gelijkaardige oefeningen in Wallonië en Brussel tot een verliesscenario hebben geleid. Waaraan wijten de onderzoekers van KEMA dat verschil? Hoe hoog moet de IRR uitvallen om een veralgemeende invoering van de slimme meter te verantwoorden?

7 Stuk 1678 ( ) Nr. 1 7 Niet iedereen zal evenveel baat hebben bij een veralgemeende invoering, zo blijkt uit het onderzoek. Uiteindelijk zal de politiek moeten beslissen hoe de kosten worden verdeeld, maar hoe denkt KEMA daarover? Hoe hebben andere landen dit aangepakt? Welke totale kostprijs valt in de verschillende scenario s onder de betrokken marktpartijen te verdelen? Net als de heer Sanctorum vraagt mevrouw Claes een differentiatie tussen de meters voor elektriciteit en aardgas. Zijn er redenen waarom de introductie van beide types zou moeten samenvallen? Over welke functionaliteiten beschikken de meters die in de analyse als uitgangspunt gelden? Brengt dit type meter de sociale openbaredienstverplichtingen niet in het gedrang? Is Zweden, dat nu al op grote schaal slimme meters heeft ingevoerd, vanuit een gunstige kosten-batenanalyse vertrokken? Wat als de levensduur van een doorsnee slimme meter beduidend minder dan vijftien jaar zou bedragen? Gsm s worden haast jaarlijks vernieuwd. Is de kostprijs van de vervanging na vijftien jaar wel meegerekend in het model? De sociale organisaties hechten weinig geloof aan het besparingspotentieel dat slimme meters teweegbrengen. Kunnen de evaluatoren hun aannames ter zake verantwoorden? De heer Bart Martens wil de sprekers van KEMA confronteren met de kritiek van onder andere SERV, Minaraad en het conglomeraat van sociale organisaties. Het commissielid herhaalt de vraag van mevrouw Claes naar de levensduur en vervangkosten. Van welke frequentie van meterverificatie zijn de onderzoekers uitgegaan? De betreffende EU-richtlijn legt inderdaad meervoudige metingen per jaar op, maar laat in het ongewisse hoe vaak precies. Een organisatie van nationale regulatoren interpreteert dat als een verplichting tot maandelijkse verificatie. Deze assumptie zou de kosten van een status quo zonder slimme meters zodanig opdrijven dat de introductie van slimme meters bijna automatisch winstgevend zou worden. Hebben de onderzoekers ook op dat vlak verschillende scenario s in rekening gebracht? Hebben de sensitiviteitsanalyses rekening gehouden met verschillende aannames betreffende het besparingspotentieel? De impact van de continue beschikbaarheid van meetgegevens op het verbruikersgedrag wordt door verschillende instanties heel anders ingeschat. Zal deze impact bijvoorbeeld een tijdelijke bevlieging zijn of een blijvend karakter hebben? De vraag naar het verschil in kosten en baten, afhankelijk van de doelgroep, leeft ook bij de heer Martens. Welke baat kunnen gezinnen die nu al heel weinig energie verbruiken, nog hebben bij de installatie van een slimme meter? Voor hen zal een gesolidariseerde kostenverdeling bij een algemene invoering zonder meer nadelig uitvallen. Vooral prosumenten en grootgebruikers kunnen daar profijt mee doen. Hoeveel slimme meters zijn nodig voor een operationeel slim net? Gezien de aanwezigheid van decentrale productie staat buiten kijf dat we slimme netten nodig zullen hebben, die de stroom in twee richtingen kunnen sturen. Daarmee vermijden we dan de dure netversterking die in het andere geval nodig zal zijn. Maar volstaat het daarvoor niet om enkel bij grootgebruikers en prosumenten slimme meters te plaatsen? Zijn op dat vlak de verschillende scenario s onderzocht?

8 8 Stuk 1678 ( ) Nr. 1 In tegenstelling tot de KBA van 2008 levert die van 2012 een licht positief resultaat op, herhaalt de heer Martens. Dat neemt echter niet weg dat het investeringsbedrag enorm is, namelijk 2 miljard euro voor de algemene invoering. Heeft KEMA een visie op de opportuniteit van een dergelijke investering? Is het bijvoorbeeld niet meer aangewezen om dit bedrag te investeren in energiebesparende maatregelen? Een Duitse studie naar aanleiding van een investering van 1,4 miljard euro van de Duitse overheid in rentesubsidies met betrekking tot energiebesparing, heeft aan het licht gebracht dat die initiële investering 21,5 miljard euro aan investeringen heeft veroorzaakt, banen heeft gecreëerd of veiliggesteld, en 5,4 miljard euro aan sociale bijdragen heeft opgeleverd. Is een dergelijke hefboom niet veel krachtiger dan het instrument slimme meter? Naast een opsplitsing per consumentendoelgroep van de kosten en baten, vraagt mevrouw Liesbeth Homans om ook een dergelijke differentiatie te maken voor stakeholders zoals netbeheerders en leveranciers. In tegenstelling tot het rapport bleef de toelichting in de commissie wat summier voor wat betreft de verantwoording van de berekening van kosten en baten en het verschil met de eerste berekening van Net als de vorige sprekers peilt mevrouw Homans naar het aantal jaarlijkse meterverificaties waarvan het onderzoek is uitgegaan om te komen tot het cijfer van 900 miljoen euro, als schatting van de besparing door het wegvallen van de fysieke verificatie. 2. Antwoord van KEMA Voor de gevoeligheidsanalyse heeft KEMA een klankbordgroep met netbeheerders en leveranciers geconsulteerd, geeft de heer Fred Koenis aan. Samen met hen hebben de onderzoekers een vork bepaald waarbinnen elke parameter waarschijnlijk zou schommelen. Een eventuele drastisch hogere kost per meter zou het resultaat zeker beïnvloeden. Conclusies zijn uiteraard enkel geldig mits geldige premissen. Maar de heer Koenis verwacht dat de schattingen aan de basis van de rekenoefening nauwkeurig genoeg waren. De klankbordgroep bestond weliswaar enkel uit leveranciers en netbeheerders, maar daarnaast hebben bij de VREG ook sessies plaatsgevonden waaraan andere organisaties hebben deelgenomen. De VREG kan ter zake wellicht meer informatie geven als hij aan het woord zal komen. Het opzet dat met de VREG is overeengekomen, is een scenario op basis van een uitrol van 100 percent. KEMA heeft bijgevolg niet onderzocht welke resultaten een beperkte en op doelgroepen gerichte invoering van slimme meters zou opleveren. Wat het verschil tussen gas- en elektriciteitsmeters betreft, merkt de heer Koenis op dat Vlaanderen maar half zoveel gasmeters telt als elektriciteitsmeters. De verschillen tussen de twee types zijn wel degelijk aanwezig in het model. Zelfs met een eventuele ombouw van de meterkasten heeft de studie rekening gehouden. De politieke vraag of 2 miljard euro niet op een andere manier met meer opbrengst te investeren valt, was geen onderdeel van de studie die de VREG heeft besteld bij KEMA. Het zou uiteraard interessant zijn om te onderzoeken welk nettoresultaat een dergelijke investering in isolatie zou opleveren, maar het is op dit moment niet aan KEMA om zich daarover uit te spreken. Ook op de verschillen met de Brusselse en Waalse studies kan de heer Koenis niet in detail ingaan, daar hij als buitenstaander nog niet over alle informatie betreffende zowel het model als de resultaten van die studies beschikt. De spreker vermoedt een andere inschatting van de kosten en baten, en mogelijk ook een verschil in de methode.

9 Stuk 1678 ( ) Nr. 1 9 De vraag vanaf welke netto-opbrengst een algemene invoering te verantwoorden zou zijn, is opnieuw een politieke vraag. Het nettoresultaat van 144 miljoen euro komt hoe dan ook neer op een volledig terugverdienen van de investering met daarbovenop een winst van ongeveer 6 percent. Voor Nederland heeft de overeenkomstige rekenoefening in eerste instantie een nettowinst van 1,3 miljard euro opgeleverd, maar in een tweede scenario waarbij de verplichte uitrol werd vervangen door een uitrol op vrijwillige basis, bleef daarvan nog tussen 700 en 800 miljoen over. In de Tweede Kamer circuleerde eerst een wetsvoorstel waarbij een weigering zelfs tot een gevangenisstraf kon leiden, maar die regel heeft de wet niet gehaald. De Zweedse KBA leverde een licht batig saldo op van ongeveer 150 miljoen euro. Zweden kent een hoog elektriciteitsgebruik van 15 MWh per afnemer per jaar. Belangrijk is dat dit scenario ervan uitging dat de meterstand elke maand moet worden opgenomen. Daarvoor biedt de lezing van slimme meters een veel goedkoper alternatief. De heer Koenis zal het Zweedse rapport aan de commissie overhandigen. Voor Duitsland heeft KEMA de KBA uitgevoerd, maar aangezien daaraan een vertrouwelijkheidsclausule was gekoppeld, kan de heer Koenis er geen informatie over geven. Het eindresultaat was wel positief. Een differentiatie van de kosten en baten tussen de stakeholders is wel degelijk aanwezig in de studie. Deze hebben de sprekers ook getoond in hun presentatie. Hoe deze kosten en baten precies moeten worden verdeeld, is eveneens een politieke vraag. Logisch is wellicht dat wie meer baten geniet, meebetaalt aan de investering van wie meer kosten moet maken. Op de vraag van mevrouw Claes naar de functies waarmee de meters in het model zijn uitgerust, antwoordt de heer Koenis dat het de basisfunctionaliteit betreft die Werkgroep 4 van de VREG destijds heeft opgesteld. Het rapport van 2008 heeft deze functionaliteit in een bijlage omschreven. Het betreft de functionaliteit die in alle gelijkaardige studies wordt gebruikt. Met betrekking tot de levensduur van de slimme meters geldt vijftien jaar als het minimale designcriterium. Het is dan ook de klassieke aanname van deze studies. De huidige domme meters blijken trouwens aanzienlijk langer dan vijftien jaar mee te gaan. Vervangkosten zijn weliswaar minder zichtbaar in het model dan de initiële introductie, maar ze zijn er wel degelijk in aanwezig. Dat ze niet opvallen, is te wijten aan het feit dat ook de huidige meters ooit moeten worden vervangen. Het model komt neer op een vergelijking tussen een situatie met slimme meters en een situatie daarzonder, en in die vergelijking maakt het niet zo n significant verschil of men slimme of conventionele meters moet vervangen. Het model zelf is bij de VREG beschikbaar voor intern gebruik. Daardoor is de VREG nu in staat om nieuwe parameters in te voeren en de gewijzigde resultaten te analyseren. De heer Martens heeft opgemerkt dat slimme meters weinig besparingspotentieel opleveren voor mensen die weinig energie gebruiken. Dat beaamt de heer Koenis. Vandaar ook de differentiatie in de tweede fase van de studie. Deze hanteert een segmentering van de eindgebruiker in prosumenten, zakelijke klanten, budgetmeters en nog drie groepen consumenten op basis van het jaarlijkse elektriciteitsverbruik: respectievelijk 0 tot 1200 KWh, 1200 tot 3500 KWh, en meer dan 3500 KWh. Voor de groep tot 1200 KWh is het besparingspotentieel op 0 begroot. Gemiddeld is de besparing begroot op 1 percent voor elektriciteit en 2 percent voor gas.

10 10 Stuk 1678 ( ) Nr. 1 Misschien is het aangewezen om een grotere investering te vragen van de groepen met een hoger besparingspotentieel, maar het is aan de politiek om dergelijke kwesties te beslechten. De definitie van business of usual in het referentiealternatief is een jaarlijkse meteropname. Wat die frequentie betreft, is de sensitiviteit niet opgenomen in het tornadodiagram, maar in een aparte paragraaf met vier variaties: jaarlijks, halfjaarlijks, driemaandelijks en maandelijks. Mochten maandelijkse meteropnames verplicht worden, dan is het eindresultaat van de KBA een positief saldo van 900 miljoen euro, aangezien de aanwezigheid van slimme meters het in dat geval mogelijk maakt een heel hoge opnamekost te vermijden. De mogelijkheid van een maandelijkse afrekening op basis van die verificaties is niet in het rapport opgenomen. Het huidige systeem met voorschotten heeft alvast als voordeel dat de maandelijkse kosten gespreid zijn en dus niet plots drastisch oplopen in de winter. Misschien kunnen er wel aangepaste prognoses worden gecommuniceerd aan de klanten. De kostprijs daarvan is in aanwezig in het model. Of de impact van de energiebesparing een blijvend karakter zal hebben, is een onderwerp van discussie. De studie is uitgegaan van een blijvend karakter. Een besparingspotentieel van 1 percent voor elektriciteit en 2 percent voor gas is hoe dan ook een heel voorzichtige schatting. Hoeveel slimme meters zijn er nodig voor een smart grid? Sommigen vinden dat daarvoor iedereen een slimme meter zou moeten hebben, die de werkingstijden van de apparaten kan laten inspelen op de kostprijs van energie op dat moment. Daarover loopt al studiewerk. Er is echter nog geen uitsluitsel over een minimumpercentage aan slimme meters dat vereist is om van een smart grid te kunnen spreken. Zeker is dat het naast elkaar laten bestaan van slimme en conventionele meetsystemen extra kosten meebrengt. Naast de aanschaf van slimme meters voor sommigen blijft het dan nodig om verificaties ter plaatse te organiseren bij de anderen. Op de opmerking van mevrouw Homans dat hij de conclusies nogal summier heeft gepresenteerd, antwoordt de heer Koenis dat het uitvoerige rapport al beschikbaar was voor de commissie en dat hij het enkel wou resumeren. De grootste verschillen in vergelijking met de KBA van 2008 zijn te situeren in een lagere inschatting van de ICT-systeemkosten en de projectkosten van de uitrol. Het cijfer van 900 miljoen euro voor vermeden opnamekosten is gebaseerd op twaalf opnames per jaar, antwoordt de spreker eveneens aan mevrouw Homans. Tot slot stelt de heer Koenis nog dat KEMA een gezamenlijke uitrol van gas- en elektriciteitsmeters als basis heeft genomen omdat de VREG hierom heeft verzocht. Of het eenvoudig is om in het model een splitsing tussen beide introducties in te voeren, kan de consultant niet zonder meer inschatten. 3. Bijkomende vragen en antwoorden Mevrouw Liesbeth Homans heeft in een van de getoonde grafieken geconstateerd dat het nettoresultaat van de operatie negatief uitvalt voor netbeheerders en positief voor de afnemers, maar in mindere mate dan het negatieve resultaat voor de netbeheerders. Netbeheerders kunnen echter hun kosten steeds doorrekenen aan de afnemers, die bijgevolg aan het einde van de rit benadeeld zullen zijn. De enige echte winsten liggen dan ook vooral bij milieu en maatschappij, en wat minder uitgesproken bij de leveranciers. Ook mevrouw Homans vraagt zich af of 2 miljard euro niet beter kan worden besteed.

11 Stuk 1678 ( ) Nr Is het model dat KEMA heeft ontwikkeld, technisch in staat om de kosten en baten van een gerichte partiële uitrol bij één of enkele doelgroepen te berekenen, vraagt de heer Bart Martens. De heer Fred Koenis merkt op dat het model voor de groep van de kleine energiegebruikers geen energiebesparingspotentieel in rekening brengt, maar wel andere baten, bijvoorbeeld een makkelijker switch van leverancier. Het huidige model is echter niet in staat tot de oefening die de heer Martens beschrijft. Daarvoor is meer nodig dan wat parameters te veranderen. Ook de heer Hermes Sanctorum heeft een vraag over de technische mogelijkheden van het model. Kan hierin het gegeven worden ingevoerd dat de slimme meters niet altijd ter plaatse worden geïnstalleerd bij de afnemers zelf, maar in een aantal gevallen wat hoger in het netbeheer, bijvoorbeeld op wijkniveau? De heer Fred Koenis antwoordt ontkennend, aangezien een introductie op wijkniveau fundamenteel verschillend is. Baten op het vlak van verbruik per huishouden zijn dan helemaal anders. Het model is niet voorzien op zo drastische variaties. II. SERV EN MINARAAD 1. Toelichting door de SERV en de Minaraad De heer Pieter Kerremans, administrateur-generaal van de SERV, wijst op het grote belang van een dossier met een geraamde kostprijs van 2 miljard euro. De SERV en de Minaraad hebben met veel interesse de twee KBA s van de VREG bestudeerd, die achtereenvolgens een negatief en positief eindresultaat hebben opgeleverd. Na de eerste studie hadden de twee organisaties al een aantal aanbevelingen geformuleerd met betrekking tot een nieuwe studie, maar daaraan heeft KEMA weinig of geen gevolg gegeven. Op basis van de nieuwe KBA heeft de VREG nu aan minister Van den Bossche geadviseerd dat het verantwoord zou zijn de slimme meter verplicht algemeen in te voeren. In maart 2012 hebben Minaraad en SERV een nieuw advies geformuleerd, en aan de VREG en de minister overhandigd. Hoewel ze hierover ook al van gedachten hebben kunnen wisselen met de VREG, zijn uit dat overleg nog geen nieuwe inzichten voortgekomen. De heer Mohamed Al Marchohi, attaché van de SERV, zal het advies van de SERV en de Minaraad toelichten. Het derde Europese energiepakket schrijft voor dat de EU-lidstaten voor 3 september 2012 betreffende de slimme meters een KBA met betrekking tot de effecten voor de markt en de consument moeten laten uitvoeren. Die analyse moet een transparante en goed gedocumenteerde berekening van alle verwachte kosten en baten bevatten. Bij een negatief eindsaldo is een algemene uitrol niet verplicht. Is het eindsaldo positief, dan is de betreffende lidstaat verplicht om voor 2020 minstens 80 percent van de afnemers waarvoor het positieve eindresultaat geldt, van een slimme meter te voorzien. Ook als een lidstaat geen KBA laat uitvoeren, is ze verplicht tot een invoering bij minstens 80 percent van de afnemers. België moet één gezamenlijk rapport voorleggen. Vervolgens vergelijkt de heer Al Marchohi de twee rapporten die KEMA in opdracht van de VREG heeft afgeleverd. Ten opzichte van het eerste rapport hebben de onderzoekers in het tweede rapport de baten 29 percent hoger geschat en de kosten 3 percent lager. Dit is deels te wijten aan een aantal extra posten aan beide zijden van de balans, maar ook aan

12 12 Stuk 1678 ( ) Nr. 1 een andere inschatting van de bestaande posten. Acht van de elf posten uit de originele studie kregen in 2011 een gunstiger inschatting. Een ander belangrijk verschil is dat de projectduur van twintig naar dertig jaar is verlengd. Deze methode beïnvloedt de eindafrekening in positieve zin aangezien de kosten zich voornamelijk aan het begin van het traject situeren, en de baten door kostenvermijding over een langere tijd van toepassing zijn. De spreker toont de commissie op een grafiek dat eenzelfde projectduur als in de eerste KBA een negatief eindresultaat zou opleveren in de tweede KBA. Onduidelijkheid in het KEMA-rapport In hun rapport van maart 2012 hebben de raden op een aantal onduidelijkheden in de KEMA-studie van 2011 gewezen, al voegt de heer Al Marchohi aan die opmerking toe dat het overleg met de VREG veel van die onduidelijkheid heeft helpen ophelderen. Onduidelijkheid blijft er echter in verband met de berekening van de vervanging van de slimme meters tijdens de projectduur. Gezien de verlengde projectduur zouden de adviesraden een verdubbeling van de hardware- en plaatsingskosten verwachten. Ook de operationele kosten zouden moeten toenemen bij een langere projectduur. Het tijdverlies van de afnemer die de installateur moet ontvangen, zou in tegenstelling tot in de studie van 2008 nu wel moeten meegerekend zijn. Dit alles blijkt echter geen weerslag te krijgen in de nieuwe kostenraming. De manier waarop KEMA de gesegmenteerde uitrolvolgorde heeft ingecalculeerd, blijven SERV en Minaraad onduidelijk vinden. Logisch gezien zou een prioritaire invoering bij bepaalde doelgroepen prosumenten, budgetmeterklanten de kosten doen stijgen, maar KEMA oordeelt dat de eveneens toegenomen baten dit zouden compenseren. Ook de wijze waarop de studie de segmentering van de groepen afnemers zelf aanpakt, is nog aan verfijning toe. Hoe KEMA de baten voor milieu en maatschappij op 500 miljoen euro heeft geraamd, is evenmin erg duidelijk voor de SERV en de Minaraad. Aanbevelingen SERV en Minaraad bevelen aan om meer informatie in te winnen alvorens een beslissing te nemen betreffende een veralgemeende introductie van de slimme meter. Zo moet de herziene KBA ook alternatieve scenario s bevatten. Bovendien moet de fundamentele vraag worden gesteld waarom slimme meters nodig zouden zijn. Slimme meters kunnen geen doel op zich zijn. In het antwoord op die vraag zullen de volgende aspecten opduiken: integratie van hernieuwbare energie en evenwicht op het netwerk; energiebesparing; administratieve voordelen en een betere marktwerking. Bij een analyse van de batenberekening blijkt het leeuwendeel van de verwachte baten het laatstgenoemde aspect te betreffen. Indien de integratie van hernieuwbare energie en het evenwicht op het netwerk de voornaamste motieven zouden vormen, dan is vooral de vraag aan de orde of daarvoor wel iedereen een slimme meter nodig heeft. De voordelen op dat vlak hebben betrekking op gerichte tarifering en afschakeling, maar dan is het nodig inzicht te hebben in de omvang, de aard en de locatie van de op te vangen intermittentie. Bovendien zijn er voor dezelfde

13 Stuk 1678 ( ) Nr doelstelling alternatieve methodes denkbaar, die zeker een onderzoek waard zijn. Een gesegmenteerde en selectieve invoering van de slimme meter lijkt voor deze doelstelling verantwoord, maar is helaas niet onderzocht. Ook met het oog op administratieve voordelen en een betere marktwerking bepleiten de raden een alternatievenonderzoek. Maar indien men de slimme meter inderdaad als oplossing naar voren schuift, dan is met betrekking tot deze doelstelling een uitrol van 100 percent wel degelijk aangewezen. Twee systemen naast elkaar laten bestaan zou de baten immers aanzienlijk compromitteren. Indien Europa inderdaad een maandelijkse meteropname zou opleggen wat overigens nog niet vaststaat dan is de slimme meter wellicht de enige werkbare oplossing. Overigens bepleit de KEMA-studie met het oog op deze doelstelling een snelle invoering van slimme meters, wat een risico oplevert aangezien de internationale slimmemetermarkt zich nog moet ontwikkelen. Wat betreft het doel om door slimme meters energie te besparen, vinden de raden opnieuw dat de alternatieven het nodige onderzoek verdienen. Het besparingspotentieel hangt hoe dan ook in hoge mate van het type afnemer af. Voorts vragen de raden om de resultaten van de proefprojecten optimaal te benutten. In Vlaanderen zal de nakende experimentele uitrol van slimme meters ongetwijfeld heel wat interessante nieuwe inzichten opleveren die een meer correcte kosten-bateninschatting mogelijk zal maken. De beleidsbrief van minister Van den Bossche kondigt op basis van die input trouwens al een nieuwe KBA aan voor Ook studies en ervaringen van andere gewesten en landen verdienen consideratie. Brussel is bijvoorbeeld tot een ander resultaat gekomen dan Vlaanderen daar het een andere intrestvoet en een kortere projectduur heeft gehanteerd. Een volgende aanbeveling betreft een grondige analyse van de verdeling van kosten en baten. De kwetsbare afnemer verdient zonder meer de nodige aandacht. Ook pleiten SERV en Minaraad voor meer transparantie bij de KBA. Het nieuwe KEMArapport bevat maar één grafiekje dat inzicht biedt in de inschatting van de verschillende kosten en baten. Het vorige rapport bevatte ter zake nog een uitvoeriger toelichting als bijlage. Voorts bevelen de raden aan om nog meer sensitiviteitsanalyses in het rapport op te nemen, bijvoorbeeld een gewijzigde intrestvoet en een andere projectduur. De raden vragen een duidelijker communicatie van het eindresultaat, vervolgt de heer Al Marchohi zijn opsomming van de aanbevelingen. De algemene conclusie lijkt neer te komen op een winst van 144 miljoen euro, maar in werkelijkheid ligt dat cijfer in een vork met uiteinden van 300 miljoen euro verlies en 700 miljoen euro winst. Ten slotte bevelen SERV en Minaraad een versterking van het beleidsproces aan. Het Beleidsplatform Slimme Netten is vrij toegankelijk voor alle stakeholders. De uitvoerders van de KBA hebben het overleg daarentegen veelal beperkt tot een gesloten klankbordgroep met vertegenwoordigers van de DNB s, leveranciers en de VREG. Pas in laatste instantie hebben ze ook op een niet eens transparante manier het beleidsplatform geconsulteerd. De raden vinden dat een dergelijke oefening gebaat zou zijn geweest met de inbreng van extra deskundigen, bijvoorbeeld consultatie van academici of organisatie van een peer review van de studie. De heer Al Marchohi voegt nog toe dat er meer duidelijkheid nodig is over het nu te volgen traject, dat voor advies zou moeten worden voorgelegd aan de bevoegde strategische adviesraden. Hetzelfde geldt voor de Belgische rapportering aan Europa en de rol die de Vlaamse KBA daarbinnen zal spelen.

14 14 Stuk 1678 ( ) Nr. 1 Tot besluit vat de heer Pieter Kerremans de conclusies samen. De SERV en de Minaraad ervaren een reële behoefte aan meer verduidelijking en aanvullende informatie. Op basis van de voorliggende KBA al een zo cruciale beslissing nemen, vinden de twee raden voorbarig. Ze vinden het voorliggende model weinig robuust en erg onderhevig aan fluctuaties als gevolg van wijzigingen in de parameters. Transparantie en communicatie zijn voor verbetering vatbaar. De leden van beide raden zijn steeds bereid om hun medewerking te verlenen aan het onderzoek naar alternatieven, kondigt de administrateur-generaal ten slotte aan. 2. Vragen en opmerkingen van de commissie Mevrouw Sonja Claes vraagt verduidelijking betreffende onze verplichtingen jegens Europa. Wat precies verwacht Europa van Vlaanderen en België op 3 september 2012? Zijn na die datum nog wijzigingen mogelijk? Ook op het Europese niveau is het debat blijkbaar nog aan de gang. Welk gevolg zullen de verschillen tussen de Vlaamse, Waalse en Brusselse KBA s hebben? Is het eindresultaat positief, dan moeten in percent van de betreffende afnemers een slimme meter hebben. De heer Bart Martens heeft uit een vraag om uitleg van 29 maart 2012 de aankondiging van minister Van den Bossche onthouden dat ze bij de EC uitstel zal vragen van de beslissing (Hand. Vl. Parl , nr. C186). Maar wat als Europa dat uitstel niet toekent? Is de interpretatie dan dat we geen KBA hebben laten uitvoeren, wat de facto neerkomt op een verplichte veralgemeende invoering bij minstens 80 percent? In het licht van de omvang van de investering en de opmerkingen van de adviesraden zou een dergelijk gevolg zonder meer dramatisch zijn. De heer Hermes Sanctorum deelt de bezorgdheid van de heer Martens, en vraagt net als mevrouw Claes wat het Belgische eindresultaat zal zijn van de verschillende resultaten in de respectieve gewesten. Mevrouw Irina De Knop peilt vanuit welke projectduur de Brusselse en Waalse KBA s zijn uitgegaan. Hebben SERV en Minaraad de impact op het distributienettarief voor een modaal gezin berekend? 3. Antwoord van de SERV en de Minaraad De heer Mohamed Al Marchohi bevestigt dat Europa zijn lidstaten niet tot een KBA heeft verplicht. De Europese beslissing met betrekking tot België zal gebaseerd zijn op het gezamenlijke rapport dat ons land neerlegt. Indien dit rapport niet expliciet een positief of negatief eindresultaat presenteert, zal dit andere implicaties hebben dan een presentatie die wel een duidelijk positief resultaat voor een bepaalde regio bevat. Als Europa geen uitstel verleent, zal de inhoud van het betreffende rapport bepalend zijn voor de beslissing van de EC. Een positief eindresultaat voor Vlaanderen zal in dat geval wellicht een verplichte uitrol in Vlaanderen voor gevolg hebben. Een genuanceerd rapport, berekend op Belgisch niveau, zal vermoedelijk niet tot een dergelijke strikte verplichting leiden. Maar de inhoud van het betreffende rapport is de twee raden niet bekend. Aan mevrouw De Knop antwoordt de attaché dat het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest is uitgegaan van een projectduur van vijftien jaar. Met betrekking tot Wallonië heeft hij ter zake geen cijfers.

15 Stuk 1678 ( ) Nr Ook van de gevraagde berekening van de impact op het distributienettarief menen de SERV en de Minaraad dat deze niet in de studie is terechtgekomen. Dit laatste antwoord vult mevrouw Annemie Bollen, attaché bij de SERV, aan met de mededeling dat het effect van de investering van 1,9 miljard euro, gespreid over dertig jaar, beperkter zal zijn dan dat van de inspanningen van ongeveer 1 miljard euro per jaar voor de 2020-doelstelling op het vlak van groene stroom, maar het blijft hoe dan ook een aanzienlijk effect. III. CONSORTIUM VAN SOCIALE ORGANISATIES Het consortium vertegenwoordigt: ACLVB, ACV, ACW, Bond Beter Leefmilieu, Gezinsbond, Liga voor Mensenrechten, OIVO, Samenlevingsopbouw, Test-Aankoop, Vlaams ABVV en Welzijnszorg. 1. Toelichting door de vertegenwoordigers van het consortium Mevrouw Mieke Clymans, opbouwwerkster van Samenlevingsopbouw, legt uit dat het consortium de meerwaarde van een slimme meter voor verschillende types consumenten wenst te achterhalen en deze dus wil laten onderzoeken. Slimme meters verzamelen data over ons energiegebruik en spelen die aan een energiebedrijf door. Belangrijk is echter dat de slimme meter ten dienste staat van de consument, met al het nodige respect voor mens en leefmilieu. Die meerwaarde blijkt echter niet zonder meer uit de KEMA-studie. Voor mevrouw Clymans blijft een slimme meter ondanks zijn naam een dom toestel. De intelligentie bevindt zich bij de mensen: de consumenten die op een slimme manier met energie moeten omgaan. Maar KEMA raamt het energiebesparingspotentieel door slimme meters op amper 1 tot 4 percent. Projecten als Energiejacht halen besparingsrendementen tot 8 percent. Bovendien hebben mensen om energie te kunnen besparen permanent feedback nodig en hulp bij de interpretatie van de beschikbare gegevens. Besparingseffecten hebben op termijn trouwens een uitdovend karakter. Als de samenleving besluit om geld te investeren in slimme meters, dan moet het energiebesparingseffect gegarandeerd zijn. Een tweede voordeel van slimme meters is dat ze de vraagpiek kunnen aftoppen en een slim net kunnen helpen uitbouwen, wat natuurlijk een meerwaarde voor het milieu oplevert. Vraag blijft of daarvoor iedere consument een slimme meter nodig heeft. Wat de milieu- en besparingseffecten betreft, hecht mevrouw Clymans veel belang aan een goede uitvoering van de proefprojecten met slimme meters en aan een uitgebreide analyse van hun resultaten. De proefprojecten zouden voor de spreker moeten zijn toegespitst op consumenten die nu actief in het elektriciteitsnet participeren, zoals prosumenten en grootverbruikers. Consumenten vragen niet om instrumenten die hun belang niet dienen. In die zin moet de vraag naar de vrije keuze centraal staan in alle onderzoeken en overwegingen betreffende de slimme meter. De privacy mag op geen enkele manier schade lijden. Voorts mogen de slimme meters geen problemen veroorzaken ten opzichte van de openbaredienstverplichtingen. Samenlevingsopbouw onderwerpt alle instrumenten ter vrijwa-

16 16 Stuk 1678 ( ) Nr. 1 ring van het recht op energie aan een armoedetoets. Maar met de slimme meter is dat een heel moeilijke oefening. De KEMA-studie heeft voor mevrouw Clymans bepaalde aspecten onvoldoende onderzocht. De studie had niet zonder meer mogen uitgaan van een uitrol van 100 percent. Specifiek onderzoek naar de aard van de doelgroepen is zeker aangewezen. Hoeveel percent van de bevolking is bijvoorbeeld prosument, eigenaar van een elektrische wagen, grootgebruiker enzovoort? Hoe vallen voor elk van die groepen de precieze kosten en baten uit? Europese context De heer Paul Vanlerberghe, vertegenwoordiger van het ABVV, vult aan dat het consortium een aantal cruciale data voor ogen heeft. Omstreeks 11 juli houdt het Vlaams Parlement zijn laatste vergaderingen voor het zomerreces. Op 3 september verstrijkt de Europese deadline voor rapportering van de bevindingen van de lidstaten betreffende de invoering van slimme meters. Belangrijk is dat de Europese richtlijn 2009/72 correct en volledig wordt geciteerd. Zo staat in bijlage I, artikel 2: invoering van dergelijke metersystemen kan worden onderworpen aan een economische evaluatie op lange termijn van de kosten en baten voor de markt en de individuele consument of aan een onderzoek ter bepaling van welke vorm van slim meten economisch haalbaar en kosteneffectief is. De heer Vanlerberghe wijst erop dat slim meten niet per se hoeft neer te komen op een slimme meter plaatsen en beklemtoont de passus: en de individuele consument. Voor het consortium is niet zozeer de markt maar de consument van belang. Over die consument staat in dezelfde richtlijn: indien uit die evaluatie blijkt dat de invoering van dergelijke meetsystemen alleen economisch haalbaar en kosteneffectief is voor afnemers met een zeker elektriciteitsverbruik, moeten de lidstaten hier rekening mee kunnen houden. Explicieter dan dat kon de mogelijkheid tot segmentering niet in een tekst staan. Resultaten van de KBA De heer Vanlerberghe heeft in de KBA gelezen dat KEMA de totale kostprijs van een veralgemeende invoering van slimme meters op 2 miljard euro heeft begroot. Daarvan moet al 1,2 miljard euro in de eerste vijf jaren worden geïnvesteerd. Voor wie dat geld precies bestemd zal zijn, is nog niet met stellige zekerheid te voorspellen. Aan het einde van de projecttermijn zou er een batig saldo van 144 miljoen euro zijn. De break-even wordt pas na 24 jaar bereikt. Test-Aankoop heeft opgemerkt dat een goede huisvader een dergelijke investering links zou laten liggen. Voor de distributienetbeheerders voorspelt KEMA echter een uiteindelijk verlies van 1,2 miljard euro, tegenover 840 miljoen euro winst voor de eindafnemers. Maar DNB s rekenen terecht hun kosten door aan de eindgebruikers, zodat de consument in feite een negatief nettorendement van min 360 miljoen euro mag verwachten. Gezien de eerder geciteerde passus betreffende de kosten en baten voor de individuele consument, moet de conclusie die we aan Europa zullen presenteren, stellen dat dit geen positieve case is. Mevrouw Mieke Clymans vindt de KEMA-studie weinig onderbouwd. De raming van de milieubaten op 500 miljoen euro wordt maar heel summier toegelicht, in amper één zin, terwijl het om een vierde van alle te verwachten baten gaat. KEMA gaat uit van een prioritaire introductie van slimme meters bij grootverbruikers, prosumenten en budgetmeterklanten, maar motiveert die keuze niet. Het consortium vraagt verder onderzoek, zeker omdat voor de budgetmeterklanten nog geen proefprojecten bestaan. Ook zij zijn nochtans consumenten voor wie de slimme meter een meer-

17 Stuk 1678 ( ) Nr waarde zou moeten opleveren. In de huidige constellatie zal de slimme budgetmeter enkel in een labo worden onderzocht en door de DNB s worden ontwikkeld. Wel telt de studie de verdwijning van de kosten die de budgetmeters voor de netbeheerders meebrengen, mee aan de batenzijde. Maar de klanten zijn daar nauwelijks bij gebaat. De vraag is trouwens of de distributienetbeheerders de budgetmeters op afstand kunnen activeren, zonder dat er nog iemand ter plaatse gaat bij de klant. Wie zal in dat geval de nogal onduidelijke werking van die toestellen aan de klanten uitleggen? Een voordeel voor de budgetmeterklanten zou kunnen zijn dat de slimme meter hen in staat zou stellen om hun schuldsaldo of noodkrediet af te lezen, maar volgens het KEMA-rapport en de VREG is het niet zo evident om hen te voorzien van de daartoe benodigde inhomedisplay. Vrijwilligheid vormt een cruciaal element in de KEMA-studie, stelt de heer Paul Vanlerberghe. Het VREG-advies adviseert op basis van die studie dat een verplichte uitrol verantwoord zou zijn. Dat wil de ABVV-vertegenwoordiger niet a priori uitsluiten, maar het is nodig dat de betrokkenen zich bewust zijn van het belang van de acceptatie en de participatie van de bevolking, die een belangrijk prijseffect op de introductie van de toestellen zullen hebben. Interessant is in die context het Nederlandse voorbeeld. Nederland heeft uiteindelijk beslist om het element van vrije keuze in het model te introduceren. Nederlandse consumenten kunnen zonder meer een slimme meter weigeren. Als ze hem toch accepteren in hun woning, kunnen ze hem nog altijd administratief uitschakelen, waardoor hij als een elektronische meter functioneert die nog één- of tweemaal per maand de gegevens doorseint die nodig zijn voor de facturatie. Uiteraard kunnen ze ook voor de volle functionaliteit kiezen. Deze keuzemogelijkheid zal ongetwijfeld leiden tot een veel grotere acceptatiegraad bij de bevolking. KEMA heeft zelf onderzocht hoe die keuzemogelijkheid in de praktijk kan werken. Het studiebureau besluit zelfs dat wie de meter administratief uitschakelt, de beschikking behoudt over nauwkeurige meetdata die hij voor het eigen energiebeheer kan aanwenden. Naast het aspect vrijwilligheid mist de heer Vanlerberghe in de KBA het aspect segmentatie. Nochtans heeft minster Van den Bossche al op de ViA-studiedag van 5 oktober 2011 verklaard dat de consument centraal hoort te staan en dat er onderzoek moet komen naar de impact op de verschillende types energiegebruikers. Op diezelfde studiedag hebben verschillende leden van het consortium het woord gevoerd, vult mevrouw Mieke Clymans aan. Deze hebben toen expliciet verzocht om in de KBA op basis van doelgroepen te onderzoeken vanaf welk verbruikersprofiel een slimme meter opportuun zou worden, of daarvoor een algemene invoering nodig is, of de slimme meter voor de betreffende doelgroep het energiegebruik zou verlagen en of de zo gerealiseerde besparing de prijs van de meter zou compenseren. Het verwondert mevrouw Clymans dat deze segmentering niet in het rapport terug is te vinden. Vervolgens behandelt de opbouwwerker de opportuniteitsvraag: zijn er efficiëntere investeringen mogelijk om energie te besparen? Een betere isolatie en efficiëntere huishoudtoestellen brengen wellicht meer soelaas dan slimme meters. Wat de piekbeheersing betreft, verwacht mevrouw Clymans elders meer potentieel dan bij de residentiële elektriciteitsgebruiker, die uiteindelijk maar 25 percent van het verbruik

18 18 Stuk 1678 ( ) Nr. 1 vertegenwoordigt: bijvoorbeeld bij de NMBS en bedrijven met een hoog elektriciteitsgebruik. Conclusies van het consortium De heer Paul Vanlerberghe presenteert ten slotte de conclusies van het consortium: de KBA is te weinig onderbouwd om als basis te gelden voor een gefundeerde besluitvorming over de uitrol van slimme meters of de vorm daarvan; een assessment moet duidelijkheid scheppen met betrekking tot een gesegmenteerde uitrol; de verdelingsaspecten moeten tijdig aangepakt en opgelost worden; er is nood aan degelijke kennis van de reële baten van slimme meters op het vlak van energiebesparing en van hun belang met betrekking tot de slimme netten; de lopende proefprojecten moeten vooral daarop gericht zijn. 2. Vragen en opmerkingen van de commissie Mevrouw Liesbeth Homans vraagt zich af waarom het consortium zich zo verzet tegen de vervanging van budgetmeters door slimme meters. Zelf verwacht het commissielid voordelen van een dergelijke vervanging. Weliswaar heeft dit type klant geen last van de prijs van de budgetmeter aangezien deze wordt gesocialiseerd via de openbaredienstverplichtingen, maar op het vlak van sensibilisering biedt de slimme meter meer potentieel dan de huidige budgetmeter. Bovendien is er heel wat besparing mogelijk op de personeelskosten voor het activeren en deactiveren van de budgetmeters. Al die kosten worden nu collectief doorgerekend in de distributietarieven. Het is niet zozeer aangewezen om alle huidige budgetmeters door slimme meters te vervangen, maar wel om alle nieuwe locaties waar deze vorm van budgetcontrole nodig is, te voorzien van een slimme meter in plaats van een traditionele budgetmeter. De opmerkingen over privacy vindt de heer Hermes Sanctorum in de energiecontext relatief onbelangrijk. Tenslotte zijn er onder de aspecten van ons dagelijkse leven waarvan gegevens bestaan, heel wat gevoeliger elementen, bijvoorbeeld het internetgebruik. 3. Antwoord van de vertegenwoordigers van het consortium Op de vraag van mevrouw Homans antwoordt mevrouw Mieke Clymans dat het consortium niet tevreden is over het feit dat budgetmeters niet aan bod zijn gekomen in de huidige en toekomstige proefprojecten met betrekking tot de slimme meter. Een slimme meter is een interactief instrument, waarmee de energieklant moet leren omgaan. Budgetmeters zijn moeilijke instrumenten. Slimme meters met een budgetfunctie zullen dat wellicht ook zijn. Het consortium heeft vragen bij de positie van het toestel, beschikbaarheid van inhomedisplay, gebruiksvriendelijkheid en leesbaarheid van de gegevens. Helaas worden die niet getest en geoptimaliseerd in de proefprojecten. Meer nog, huizen van budgetmeterklanten worden systematisch overgeslagen in de uitrol van de proefprojecten. Alle tests van deze functie gebeuren uitsluitend in labo s. Vanwaar die strategie? Een belangrijke vraag is of de distributienetbeheerders de budgetmeterfunctie van op afstand zullen activeren. In dat geval valt de hulp en informatie weg die de installateur ter plaatse aan de betrokken klant kan bieden. Mevrouw Clymans wil absoluut blijven nagaan of alle sociale openbaredienstverplichtingen met betrekking tot afsluitingen wel behouden blijven bij een introductie van slimme meters. Vanaf dan is immers niet meer dan een seconde nodig om ergens de elektriciteit af te sluiten.

19 Stuk 1678 ( ) Nr De heer Paul Vanlerberghe accepteert dat grootgebruikers en prosumenten als prioritaire doelgroepen van de slimme meter worden gedefinieerd, maar is verbaasd dat de budgetmeterklanten in één adem met hen worden genoemd. De motivering van die beslissing is de heel hoge prijs van een budgetmeter. In feite maakt die de oplossing van een sociaal probleem dubbel zo duur als het probleem zelf. Vervolgens betalen alle residentiële gebruikers en kmo s collectief die kosten. Dat aspect raakt pas nu echt bekend. De spreker waarschuwt om geen nieuw avontuur te beginnen dat achteraf soortgelijke gevolgen zal blijken te hebben. Met de heer Sanctorum is de heer Vanlerberghe het eens dat in verband met de slimme meters het sociaaleconomische aspect belangrijker is dan het privacyaspect. Maar in Nederland is gebleken hoe gevoelig die privacy wel ligt, wat heeft geleid tot de introductie van een keuzemogelijkheid met het oog op de verhoging van de acceptatiegraad. 4. Bijkomende opmerking Mevrouw Liesbeth Homans is ervan overtuigd dat ook bij de installatie van slimme meters een technicus de klant ter plaatse wegwijs kan maken in het gebruik van het toestel. Juist het feit dat niet voor elke wijziging personeel ter plaatse moet gaan, zal echter een enorme winst opleveren die gevolgen zal hebben voor de totale kostprijs van de openbaredienstverplichtingen, en dus de factuur van alle gebruikers ten goede zal komen. Dat argument moet toch het nodige gewicht in de schaal gooien. IV. DE DISTRIBUTIENETBEHEERDERS 1. Toelichting door Eandis De heer Patrick Devos, programmamanager slimme meters van Eandis, toont op een grafiek de planning van zijn bedrijf met betrekking tot de invoering van slimme meters. Eandis is in 2006 met het project van start gegaan naar aanleiding van Europese richtlijn 2006/32 betreffende de energie-efficiëntie. In die tijd stelde Eandis nogal wat mankementen vast in de systemen die toen vooral in Italië al in gebruik waren. Vandaar het besluit van Eandis om de nodige proefprojecten uit te voeren, met het oog op slimme meters die de toekomstige uitdagingen, zeker op het vlak van het netbeheer, zouden aankunnen. Die proef heeft Eandis in Leest en Hombeek verricht met ongeveer 4300 meters. De resultaten van het project waren erg positief, oordeelt de heer Devos. Bijgevolg heeft Eandis de betreffende klanten feedback bezorgd om hun reacties te kunnen meten. Intussen verricht Eandis een pilootproject met meters. Naast de technische aspecten, die snel in gunstige zin evolueren, heeft dit project ook oog voor de gevolgen voor Eandis van de introductie van slimme meters, nieuwe technologie en elektronica, en van de marktprocessen en -evoluties die daaruit voortvloeien. Intussen zijn de Europese lidstaten er niet in geslaagd om zoals gepland eind 2011 een akkoord te bereiken betreffende de standaardisatie van de meters. Het huidige voornemen gaat uit van een akkoord op het einde van 2012, maar het blijft een heel moeilijk proces. Momenteel circuleren in Europa heel wat verschillende standaarden, terwijl één standaardmodel voor heel Europa de productie van de toestellen veel goedkoper zou maken. De Europese deadline van 3 september 2012 komt helaas net wat te vroeg in verband met de beschikbaarheid van een volledige uitslag van het pilootproject. Wel zijn de nodige voorspellingen qua prijszetting al mogelijk. Als netbeheerder heeft Eandis al in 2006 een eigen KBA uitgevoerd, maar dan louter betreffende het effect van slimme meters op het netbeheer. In 2008 volgde dan de eerste

20 20 Stuk 1678 ( ) Nr. 1 KBA door KEMA in opdracht van de VREG. In 2009 heeft Eandis de proof of concept voorbereid. Daarin was voor het eerst sprake van slimme netten. De heer Devos wijst op het opmerkelijke tijdsverloop van drie jaar tussen de ontwikkeling van een Europese visie op een meer efficiënt energiegebruik bij de consument, en een visie op de invoering van slimme netten. Daardoor is het debat over energie-efficiëntie al veel verder gevorderd dan de kennis over het slimme netbeheer. De resultaten van het proefproject in Hombeek noemt de spreker heel bevredigend. Medio 2013 zal het pilootproject heel wat meer inzage verschaffen in de te verwachten kosten en baten. Op basis van die informatie zullen meer weloverwogen beslissingen mogelijk worden. Concept van Eandis Als basisconcept betreffende slimme meters is Eandis, naar analogie met de ons omringende landen, uitgegaan van een algemene introductie met communicatie over de laagspanningskabel, door middel van power line communication. Aanvankelijk ging het in Italië om maandelijkse communicatie, maar in Nederland en Frankrijk is intussen al dagelijkse communicatie mogelijk als frequentie voor de datacollectie. Met het oog op de toekomst is zelfs dat al te weinig. Pas een dag na de feiten moeten vaststellen dat het net niet in staat was de energie adequaat te transporteren, is eigenlijk een dag te laat. Eandis heeft het aanvoelen dat de uitrol aanvankelijk gesegmenteerd zal verlopen. Daarom zal het bedrijf de PLC niet vanaf het begin kunnen aanwenden en moet het, bijvoorbeeld via internet, rechtstreeks met de individuele meters communiceren. Voorts heeft Eandis filters ingezet om de storingen uit het signaal te halen, wat uiteraard extra kosten zal meebrengen. Het pilootproject onderzoekt of die filters niet te vermijden zijn door de communicatietechniek aan te passen. Drie programma s Met het oog op de Europese regelgevende evoluties heeft Eandis drie programma s uitgewerkt met als uitgangspunten: slimme gebruikers; slimme meters; slimme netten. In verband met het slimme gebruik is de doelstelling van een met 20 percent verhoogde energie-efficiëntie cruciaal, net als de slimme marktprocessen. Beide aspecten zijn prominent vertegenwoordigd in de KBA. In de context van de Europese CO 2 -reductie- en HE-doelstellingen zijn de slimme netten dan weer onontbeerlijk. Sleutelbegrippen zijn time of use, elektrische voertuigen, warmtepompen, netsturing en congestiemanagement. Met het oog op dat soort vereisten zijn meetresultaten nodig met een frequentie van een uur of zelfs een kwartier. Aandachtspunten Eandis onderhoudt contact met de netbeheerders van de andere gewesten en van andere Europese landen. Het bedrijf is lid van Mandaat 441 en kan in die hoedanigheid het standaardisatieproces op de voet volgen en er zijn eigen inbreng in doen.