WERKEN IN TEAMS: HOEKSTEEN VAN EEN KWALITEITSVOLLE SCHOOLWERKING

Transcriptie

1 REGIO LIMBURG Tulpinstraat HASSELT DOCUMENT Visietekst Werken in teams PB Regio Limburg 2016 WERKEN IN TEAMS: HOEKSTEEN VAN EEN KWALITEITSVOLLE SCHOOLWERKING 1 Inleiding Scholen zijn geëvolueerd tot wat we professionele organisaties noemen. Dat impliceert onder meer dat op elke school een team werkt aan hetzelfde hoofddoel: het optimaal bevorderen van het leren bij de leerlingen. Een school kan geen optelsom van losse gehelen zijn: de school zal een team zijn of ze zal niet zijn. Hoezeer de werking ook gedragen wordt door de vele mensen die er hun verantwoordelijkheid opnemen, de school wordt door de buitenwereld als geheel gepercipieerd en benaderd. Ze moet zich bij doorlichting ook als instelling verantwoorden tegenover de inspectie. Onderzoek heeft aangetoond dat de meest effectieve scholen die scholen zijn, waar teamwerk in de diverse geledingen het best uitgebouwd is. De vorming van mensen in de 21 ste eeuw is een complementair samenspel van componenten. Wie meewerkt aan die vorming moet dan ook complementair deel zijn van een team. De maatschappij is zo complex geworden dat een onderwijsproject enkel nog kan slagen als het breed, coherent en in samenwerking wordt aangepakt. Dat teamwerk op school speelt zich af in verschillende verbanden: elke leraar (personeelslid) maakt deel uit van het schoolteam als geheel, maar ook van klassenraden, wellicht van een of meer werkgroepen en ook van de vakgroep(en) waartoe hij behoort. 1 Ook al wordt werken in teamverband door de meeste personeelsleden als positief beschouwd, het is zeker geen vanzelfsprekendheid. Een goede samenwerking vraagt immers niet alleen om vaardigheden en een positieve houding van de teamleden, maar ook de organisatorische condities zijn van belang. Daarom is het niet onbelangrijk om een antwoord te geven op de vragen: Wat wordt er precies bedoeld met werken in teams?, Waarom gaan we in teams aan de slag? en Hoe kunnen we vormgeven aan teams? 1 Vakgroepwerking in school en de scholengemeenschap, M-VVKSO Visietekst Werken in teams PB Regio Limburg 1 van 9

2 2 Wat is een team? Onder een team verstaan we een relatief vaste groep van personeelsleden die een gezamenlijke verantwoordelijkheid hebben voor het totale onderwijsproces en voor een herkenbare groep leerlingen. Het team regelt en bewaakt in hoge mate zelfstandig de procesvoortgang, lost dagelijkse problemen zelf op en verbetert de eigen processen en onderwijsmethoden zonder voortdurend een beroep te hoeven doen op de leiding of ondersteunende afdelingen.2 De autonomie van een team is echter niet absoluut. De werking ervan is ingebed in het gehele schoolproject. Elk team draagt mee de zorg en de verantwoordelijkheid voor de gehele kwaliteitsontwikkeling. Zo is het de taak van elk team om de schoolvisie te vertalen naar de eigen context.3 3 Waarom werken met teams? Werken in teams is geen doel op zich. Het biedt mogelijk een antwoord op veranderingen waar scholen mee te maken hebben. De toenemende en veranderende eisen vanuit de brede schoolcontext (zoals M-decreet en GOK-decreet) vragen enerzijds een meer leerlinggerichte samenwerking (bv. omgaan met diversiteit) en anderzijds een efficiëntere schoolorganisatie (bv. beperken van de planlast, participatief leiderschap). Het team als organisatievorm kan hiertoe bijdragen. Het team kan voor de personeelsleden tevens een platform zijn om te leren en te professionaliseren. De kerntaak van een team is het optimaliseren van de manier waarop het de doelstelling(en) bereikt. Hierbij heeft het team oog voor de gehele schoolcontext en streeft het naar een duurzame professionalisering. Door in team te werken én samen te leren (professionele leergemeenschappen) kunnen personeelsleden zich (nog) beter ontplooien. Dit zal ongetwijfeld een positieve invloed hebben op hun welbevinden. 4 Vorm geven aan teams Teams zijn bouwstenen van de school. Ze kunnen niet los gezien worden van allerlei aspecten, zoals opvoedingsproject, schoolcultuur, mensen, grootte en structuur... Wat de teams doen en hoe ze werken, heeft vooral te maken met de manier waarop de school dit organiseert en ondersteunt. 2 Kommers & Dresen, Vakgroepwerking in school en de scholengemeenschap, M-VVKSO van 9 Visietekst Werken in teams PB Regio Limburg 2016

3 Samenwerken als team is geen vanzelfsprekendheid. Een goede, gestructureerde samenwerking vraagt, naast de nodige competenties van de teamleden, ook een aantal belangrijke organisatorische voorwaarden: - het team heeft een gezamenlijk doel (missie, visie, verantwoordelijkheid); - het takenpakket van het team is een logisch samenhangend geheel; - het team is niet te groot en niet te klein (ideaal: 8-12); - het team heeft, indien mogelijk, een vaste samenstelling; - het team heeft een duidelijk mandaat én draagt als groep verantwoordelijkheid; - binnen het team is er een goede rol- en taakverdeling; - het team hanteert een heldere werkwijze en besluitvorming; - het team wordt ondersteund en opgevolgd door een leidinggevende; - de verantwoordelijkheid en de zelfstandigheid van teams worden ondersteund door systemen en middelen (ingeroosterde overlegmomenten, informatiesystemen, vergaderlokaal...) Zelfs als alle voorwaarden optimaal ingevuld zijn, moet de samenwerking tussen de teamleden de kans krijgen om te groeien. Dit vraagt om teamontwikkeling (teamontwikkelingsplan) en om persoonlijke ontwikkeling van de teamleden (persoonlijk ontwikkelingsplan) Visietekst Werken in teams PB Regio Limburg 3 van 9

4 Fasen van ontwikkeling Uitdagingen per fase Pseudoteam Erkennen dat het zo niet loopt Herbezinning op de doelstellingen voor teamvorming Met elkaar vooruit kijken, voorstellen doen Groep autonomen Verhelderen van doelen en resultaat Benadrukken dat het om het gezamenlijke resultaat gaat Inzien dat ieder teamlid een eigen verantwoordelijkheid heeft Verwachtingen wie doet wat expliciteren Startend team Aandacht voor resultaat en onderlinge communicatie Aandacht voor onderlinge taakverdeling Nieuwsgierig zijn Elkaar erkennen in de diversiteit Afspraken maken over de manier van werken Collegiaal team Aandacht geven aan de communicatie en teamprocessen Elkaar feedback geven en elkaar steunen Leren onderhandelen Leren van fouten Flexibel aanpassen aan veranderingen Ondernemend team Doelen flexibel aanpassen aan veranderingen in de omgeving Verantwoord risico nemen Dreamteam Evalueren, toetsen Stimuleren tot betere resultaten Binnen de context van de school blijven opereren Grenzen bewaken Buiten kaders blijven denken Fasen in de ontwikkeling van een team (Ik en mijn team, Onderbouw-VO, Ghita Kolker en Janneke Eising (ECNO), maart 2008, p. 27 en 28). 5 Groeien naar een effectief team Een groep mensen wordt niet zomaar een effectief team. Heel wat factoren spelen hierbij een rol. Het is dan ook belangrijk dat teams in staat zijn hun ontwikkeling in kaart te brengen en te sturen. Hiervoor kan het model van Vroemen 4 gebruikt worden dat zes succesfactoren in hun samenhang beschrijft. Indien een team effectiever wil worden, 4 Martijn Vroemen is organisatiepsycholoog 4 van 9 Visietekst Werken in teams PB Regio Limburg 2016

5 rijst de vraag welke factor(en) aandacht verdienen. Wiel van Vroemen (Ik en mijn team, Onderbouw-VO, Ghita Kolker en Janneke Eising (ECNO), maart 2008, p. 30) Visietekst Werken in teams PB Regio Limburg 5 van 9

6 SUCCESFACTOR VALKUILEN Heldere doelstellingen Eerst denken, dan doen Voortgang bewaken Evalueren, toetsen Stimuleren tot beter Zomaar ergens beginnen Onduidelijke doelen stellen Geen terugkoppeling geven Verborgen agenda s hanteren Gezamenlijke verantwoordelijkheid Iets van elkaar overnemen Iets voor elkaar over hebben Elkaar steunen Zorg tonen voor het resultaat De ander laten aanmodderen Elkaar afvallen Ongeïnteresseerd zijn Schuld afschuiven Open communicatie Elkaar volledig informeren Elkaar feedback geven Voor je mening uitkomen Eerlijk zijn Informatie achterhouden Problemen niet bespreken Vaag en onduidelijk zijn Roddelen over elkaar Wederzijds respect Luisteren naar elkaar De andere erbij betrekken Je tolerant opstellen Waardering uitspreken Lachen om zwakkeren Zondebokken aanwijzen Anderen niet serieus nemen Je eigen mening opdringen Flexibel aanpassen Van fouten leren, evalueren Iets nieuws uitproberen Nieuwsgierig zijn De waarde van elk idee zien Fouten verdoezelen Iets nieuws belachelijk maken Het oude (altijd) verdedigen Uitsluitend terugkijken Initiatief tonen Vooruit kijken Ideeën uitspreken Voorstellen doen Verantwoord risico s nemen Afwachten/afschuiven Anderen ontmoedigen Focus op belemmeringen Roekeloos handelen 6 Eigenaarschap Om zowel op persoonlijk als op teamniveau te komen tot eigenaarschap, is het noodzakelijk dat men aan de volgende dimensies voldoende aandacht besteedt: - vakmanschap: een voortdurende ontwikkeling op het gebied van primaire onderwijstaken; - organisatorische zelfstandigheid: het opnemen van taken die eerder bij de leidinggevende zitten (= mandaat); - ondernemerschap en resultaatgerichtheid: de focus op resultaten en hoe deze positief kunnen beïnvloed worden; - samenwerkingscompetenties: de groepsdynamische aspecten. 6 van 9 Visietekst Werken in teams PB Regio Limburg 2016

7 samenwerken ondernemerschap zelfstandigheid eigenaarschap vakmanschap Teamontwikkeling op vier dimensies (H. Kommers) Tijdens het groeiproces stelt elk teamlid zich vragen als: In welke mate hoor ik bij dit team?, In welke mate kan ik hier mezelf zijn?, Wat is mijn bijdrage in dit team?, Komen de doelstellingen van het team ook tegemoet aan mijn persoonlijke verwachtingen?. Het is dan ook fundamenteel dat elk teamlid afzonderlijk én het team als geheel zich openstellen voor en leren omgaan met: - de verschillende competenties van de teamleden; - eventuele conflicten i.v.m. belangen, opvattingen, zienswijzen Visietekst Werken in teams PB Regio Limburg 7 van 9

8 omgaan met persoonlijke verschillen allemaal gelijk verschillen herkennen verschillen accepteren verschillen resultaatgericht benutten voortgang teamontwikkeling omgaan met meningsverschillen conflict vermijden conflict netjes willen winnen conflict zorgvuldig oplossen conflict onderzoeken voor beter begrip en leren Fig. Teamontwikkeling en omgaan met verschillen (H. Kommers, 2010) Figuur 7. Teamontwikkeling en omgaan met verschillen 7 Literatuur en gerelateerde publicaties - Vakgroepwerking op school en in de scholengemeenschap, M-VVKSO Ik en mijn team, Onderbouw-VO, Ghita Kolker (ECNO) en Janneke Eising (ECNO), Teamwerken is teamleren? Vormgeven en ontwikkelen van teams in het onderwijs, Hans Kommers en Marieke Dresen, Ruud de Moor Centrum - Open Universiteit, Vakcoördinator, Bisdom Hasselt - Diocesane Pedagogische Begeleidingsdienst Secundair Onderwijs, Presentatie Vakgroepwerking, DPB Hasselt, Ondersteuning van vakgroepwerking in scholen en scholengemeenschappen, Diocesane Pedagogische Begeleiding Bisdom Gent, Vormgeven aan teams in het onderwijs, Hans Kommers - Samen leren in onderwijsteams - Een praktische handleiding, Martijn Vroemen/ Sibrenne Wagenaar/Marieke Dresen, Ruud de Moor Centrum - Open Universiteit, Werken in teams in het primair onderwijs - Een onderzoek naar de mogelijkheden en gevolgen voor personeel, Drs. Mathilde Berkvens e.a., SBO, maart Vakgroepwerking: middel tot realisatie van de schoolvisie als gedeelde verantwoordelijkheid, Deel 1 : kadering & achtergrond, UA-CNO i.s.m. CAMPHORA VOF, van 9 Visietekst Werken in teams PB Regio Limburg 2016

9 - Vakgroepwerking: middel tot realisatie van de schoolvisie als gedeelde verantwoordelijkheid, Deel 2 : werkinstrumenten voor de praktijk, UA-CNO i.s.m. CAMPHORA VOF, Scholen slim organiseren Anders werken met goesting, Tom Van Acker, Yves Demaertelaere, Evidence-informed teaching and learning - The common conceptual frame of reference of Erasmus + project Linpilcare, Multiculturele teams in het onderwijs, Laura Keijzer/Thijs Winthagen/Sjiera de Vries, SBO, augustus Presentatie De praktijk van leren en werken in teams: wetenschap en praktijk, Prof. Dr. F. Dochy, K.U.Leuven - Draaiboek voor vakwerkgroepen - Suggesties voor het optimaliseren van vakwerkgroepen op school - OVSG - Pedagogische begeleiding SO, Visietekst Werken in teams PB Regio Limburg 9 van 9