Utrechtse Heuvelrug Duurzaam en Klimaatneutraal. Programma

Transcriptie

1 GEMEENTE UTRECHTSE HEUVELRUG Utrechtse Heuvelrug Duurzaam en Klimaatneutraal DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL 2035 Programma

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Wat willen wij bereiken? Onze strategische doelen Klimaatneutraal Duurzame gezonde leefomgevingskwaliteit Duurzame mobiliteit Duurzame economie Duurzame, klimaatneutrale organisatie 9 3 Hoe willen wij dat bereiken? Onze aanpak Onze aanpak als verbinder en platform Onze aanpak als flexibele en betrouwbare netwerkpartner 12 Uitvoeringsprogramma Klimaatneutraal gemeentelijk grondgebied Inwoners wonen klimaatneutraal Organisaties opereren klimaatneutraal We wekken lokaal duurzame energie op (buiten de gebouwde omgeving) 18 2 Duurzame en gezonde leefomgevingskwaliteit Duurzame en gezonde leefomgevingskwaliteit: duurzame gebiedsontwikkeling Gezonde en veilige bodemkwaliteit Gezonde, veilige, duurzame en natuurlijke waterhuishouding Gezonde en veilige luchtkwaliteit Gezonde en rustige leefomgevingskwaliteit Gezonde en duurzame leefomgevingskwaliteit licht & donkerte Gezonde en veilige leefomgevingskwaliteit externe veiligheid en asbest 25 3 Duurzame mobiliteit 26 Welke beweging willen wij (verder) bouwen? 26 Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? 27 Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017)? 27 Activiteiten in andere programma s 27 Reeds gemaakte afspraken / green deals 27 4 Duurzame economie 28 Welke beweging willen wij (verder) bouwen? 28 Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? 29 Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017)? 30 Activiteiten in andere uitvoeringsprogramma s: 31 5 Duurzame, klimaatneutrale organisatie 32 Welke beweging willen wij (verder) bouwen? Klimaatneutrale organisatie 33 Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? 33 Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017) 33 Andere relevante beleidsvoorstellen in voorbereiding in Activiteiten in andere uitvoeringsprogramma s: Duurzame organisatie 34 Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? 34 Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017) 34 Activiteiten in andere uitvoeringsprogramma s: 34 6 Financiën 35 Bijlage 1: Totstandkoming Uitvoeringsprogramma Heuvelrug Duurzaam en Klimaatneutraal 36 Bijlage 2: Ambities en indicatoren klimaatneutraal Bijlage 3: Ambities en indicatoren leefomgevingskwaliteit 42 Bijlage 4: Ambities en indicatoren duurzame mobiliteit 47 Bijlage 5: Ambities en indicatoren duurzame ecwwonomie 50 Bijlage 6: Ambities en indicatoren duurzame, klimaatneutrale organisatie 52 Bijlage 7: Communicatiekalender 55 Bijlage 8: Activiteiten duurzaam wonen woonvisie en prestatieafspraken 59 Bijlage 9: Milieukwaliteitsprofielen 60 Bijlage 10: Activiteiten Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan duurzaamheid 78 Bijlage 11: Milieubeleid Utrechtse Heuvelrug 79 PG02 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG03

3 Voorwoord Hans 1 Inleiding De gemeente Utrechtse Heuvelrug is een mooie groene gemeente met een zeer hoge leefomgevingskwaliteit. Een gemeente waarin zorg voor het milieu en het klimaat vanzelfsprekend is. We hebben hoge duurzaamheid en klimaat ambities. Het programma Utrechtse Heuvelrug Duurzaam en Klimaatneutraal 1 bevat de strategische milieubeleidsdoelen van de gemeente, onze aanpak en het uitvoeringsprogramma Dit uitvoeringsprogramma actualiseren we jaarlijks. Het algemene deel is geldend van 2017 t/m Het programma loopt dwars door de samenleving en de gemeentelijke organisatie heen. Uitgangspunt is het versterken en verbinden van initiatieven uit de samenleving op het gebied van duurzaamheid en klimaat. De gemeente functioneert als netwerkpartner en schept waar nodig randvoorn. Het uitvoeringsprogramma voor 2017 is samen met de samenleving tot stand gekomen. Meer over de totstandkoming leest u in bijlage 1. Relatie met de routekaart klimaatneutraal grondgebied 2035 De routekaart klimaatneutraal grondgebied 2035 is een uitwerking van het speerpunt klimaatneutraal 2035 voor de middellange en lange termijn. De activiteiten in de klimaatroutekaart die geen onderdeel zijn van andere uitvoeringsprogramma s worden opgenomen in het jaarlijkse uitvoeringsprogramma Heuvelrug Duurzaam en Klimaatneutraal. Duurzame ontwikkeling Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoefte van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen Our Common Future (1987), World Commission on Environment and Development WCED. Leeswijzer In hoofdstuk 2 geven wij aan wat wij willen bereiken en leggen wij onze vijf strategische doelen uit. In hoofdstuk 3 geven we aan hoe wij dat willen bereiken: onze aanpak. Daarna volgt het Uitvoeringsprogramma 2017 waarin per strategisch doel is aangegeven welke beweging wij willen bouwen en met wie, welke resultaten we in 2017 willen behalen en wat we daarvoor in 2017 gaan doen. We sluiten af met een hoofdstuk financiën met de raming van de kosten. 1 Dit duurzaamheidsprogramma dient gelezen te worden als een gemeentelijk milieubeleidsplan volgens de Wet Milieubeheer (paragraaf 4.6 WMb). PG04 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG05

4 2 Wat willen wij bereiken? Onze strategische doelen De Utrechtse Heuvelrug wil een gemeente zijn waar mensen met plezier wonen, werken en recreëren. Niet alleen nu, maar ook over 50 of 100 jaar. We willen een leidende positie innemen in duurzame ontwikkelingen en steeds op zoek gaan naar de meest volle duurzaamheidsambitie. Om dit te bereiken zetten we in op de volgende vijf doelen: 1. Klimaatneutrale gemeente in 2035: binnen de gemeentegrenzen wekken we evenveel duurzame energie op als we gebruiken. 2. Kwaliteit leefomgeving (water, geluid, lucht, licht, geur, trilling, straling, bodem en externe veiligheid): een gezonde, veilige en duurzame leefomgeving voor de huidige en toekomstige inwoners. 3. Duurzame mobiliteit: de negatieve impact van mobiliteit op de leefomgevingskwaliteit (met name op lucht, geluid) van onze gemeente vermindert, in 2035 is alle mobiliteit in de gemeente klimaatneutraal, en in de mobiliteit wordt zo veel mogelijk gebruik gemaakt van hernieuwbare duurzame grondstoffen (groene stroom, groen gas, waterstof, etc.). 4. Duurzame economie: een gezonde, duurzame en klimaatvriendelijke lokale economie, waarin het ontwikkelen en aanbieden van duurzame producten rendabel is en waarbij inwoners en gasten kunnen kiezen voor duurzame consumptie. 5. Duurzame en klimaatneutrale organisatie: het realiseren van een duurzame organisatie en van een klimaatneutrale organisatie. Een klimaatneutrale organisatie betekent voor ons een CO 2 -neutrale organisatie. Deze doelen zijn in de volgende paragrafen uitgewerkt. In de bijlagen geven we aan wat we willen bereiken met streefn per jaar voor de periode 2017 t/m Deze geven we weer in een tabel met een toelichting. 2.1 Klimaatneutraal 2035 Door de uitstoot van broeikasgassen verandert ons klimaat. Dit heeft grote negatieve gevolgen voor natuur en milieu en voor mens, maatschappij en economie. Ook in onze gemeente. Denk aan de verstoring van natuurlijke kringlopen en de gevolgen van extreme weersomstandigheden zoals stormen, extreme neerslag (regen en hagel), droogte en hitte voor onze bossen en natuur, voor onze landbouw, onze dijken, onze straten en gebouwen en voor ons algeheel welbevinden. Onze ambitie is om in 2035 klimaatneutraal te zijn. Dat wil zeggen dat in 2035 binnen de gemeentegrenzen evenveel duurzame energie opgewekt wordt als aan energie gebruikt wordt. In andere woorden in 2035 wonen, werken/ondernemen en recreëren we klimaatneutraal en zijn we klimaatneutraal mobiel. We drukken dit uit in de klimaatvoetafdruk van het gemeentelijk grondgebied Utrechtse Heuvelrug 1 (zie tabel 1). Het doel is dat deze klimaatvoetafdruk in 2035 nul is. Tabel 1: Samengestelde indicator klimaatvoetafdruk gemeentelijk grondgebied Effectindicator Wat valt hier onder? Wat valt hier (nog) niet onder? Klimaatvoetafdruk gebouwde omgeving (ton CO 2 ) CO 2 uitstoot door elektriciteit en gasgebruik (standaardjaarverbruik) van Stedin-aansluitingen voor vastgoed particulier en zakelijk. Aansluitingen direct op Gasunie of Tennet netwerk Zonnestroom die netto wordt geleverd aan het net door gebouwen Klimaatvoetafdruk publieke infrastructuur (ton CO 2 ) CO 2 uitstoot door energiegebruik voor openbare verlichting, pompen en gemalen, verkeersregelinstallaties. Energiegebruik semi-publieke oplaadpalen Eventuele andere losstaande installaties Klimaatvoetafdruk mobiliteit (ton CO 2 ) CO 2 uitstoot van het wegverkeer in onze gemeente (exclusief autosnelwegen) en de CO 2 uitstoot van mobiele werktuigen Autosnelwegen* Railverkeer* Binnenscheepvaart* Recreatievaart* * Inschatting wel mogelijk Opwekking duurzame elektriciteit direct (vermeden ton CO 2 ) CO 2 uitstoot vermeden door duurzame elektriciteit direct geleverd aan het net. Op basis van opgesteld vermogen. Opwekking duurzaam gas direct (vermeden ton CO 2 ) CO 2 uitstoot vermeden door duurzaam gas direct geleverd aan het net. Op basis van opgesteld vermogen. De ontwikkeling van de klimaatvoetafdruk tot nu toe en met welke stappen wij klimaatneutraal willen worden in 2035 zijn opgenomen in de Routekaart klimaatneutraal grondgebied Daaruit blijkt dat er flinke extra inspanningen nodig zijn om de juiste trend vast te houden om in 2035 klimaatneutraal te zijn. De gewenste ontwikkeling van de klimaatvoetafdruk van het grondgebied en de gebouwde omgeving in de periode is weergegeven in bijlage 2. 1 In de klimaatvoetafdruk gemeentelijk grondgebied nemen we niet mee de uitstoot van broeikasgassen door veranderingen in het landgebruik, de uitstoot van methaan (CH 4 ) bijvoorbeeld door de agrarische sector en de uitstoot van broeikasgassen bij koeling (bijvoorbeeld HCFCs). Ook nemen we niet mee de indirecte bijdrage aan klimaatverandering door bijvoorbeeld voedselconsumptie, kleding, inrichting en gebruik van papier. Deze onderdelen zijn door ondernemers en bewoners sterk beïnvloedbaar als duurzame producent of als duurzame consument. Zij zijn echter veel moeilijker beïnvloedbaar door de gemeentelijke overheid; te weinig om hiervoor een harde doelstelling op te nemen. Daarnaast is het niet mogelijk om deze onderdelen op gemeenteniveau te monitoren. In deze definitie tellen we ook geen lagere CO 2 bijdrage voor groene stroom en groen gas gebruik dat afkomstig is van buiten de gemeente. Dat draagt immers niet bij aan de ambitie dat we alle energie die we binnen de gemeentegrenzen gebruiken, duurzaam binnen de gemeentegrenzen willen opwekken. PG06 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG07

5 2.2 Duurzame gezonde leefomgevingskwaliteit Het mooie landschap en de natuur, de stilte en donkerte, de schone lucht, het reine water en de gezonde bodem, zij maken onze gemeente een geliefde plek om te wonen, te werken en te recreëren. Onze leefomgevingskwaliteit is op veel plaatsen veel beter dan wettelijke normen vereisen. Onze ambitie is om de milieukwaliteit te behouden en waar mogelijk te verbeteren. We willen: Een gezonde en veilige bodemkwaliteit; Een gezonde, veilige, duurzame en natuurlijke waterhuishouding; Een gezonde en veilige luchtkwaliteit; Een gezonde en rustige leefomgeving ten aanzien van geluid & stilte en trillingen; Een gezonde en duurzame leefomgeving ten aanzien van licht & donkerte (lichthinder); Een gezonde en veilige leefomgeving ten aanzien van externe veiligheid en asbest. Onze prioriteit ligt bij de thema s water, geluid, luchtkwaliteit en licht & donkerte. We volgen de ontwikkeling van de leefomgevingskwaliteit aan de hand van een aantal indicatoren (signaleren). Op een aantal thema s hebben we ambities geformuleerd. De gewenste ontwikkeling van de leefomgevingskwaliteit in de periode is met een toelichting weergegeven in de bijlage Duurzame mobiliteit Mobiliteit levert een belangrijke bijdrage aan klimaatverandering. Een belangrijk deel van het energiegebruik en CO 2 -uitstoot in onze gemeente is afkomstig van mobiliteit binnen onze gemeentegrenzen; ongeveer 24% van de CO 2 uitstoot in Daarnaast heeft mobiliteit negatieve gevolgen voor de leefomgevingskwaliteit van onze gemeente. Zo kan mobiliteit leiden tot geluidoverlast en luchtvervuiling. Ook neemt de infrastructuur veel ruimte in beslag, denk onder andere aan wegen en parkeerplaatsen. Onze ambitie voor duurzame mobiliteit is meervoudig: We zijn klimaatneutraal mobiel in 2035; We verminderen de negatieve impact van mobiliteit op de leefomgevingskwaliteit van onze gemeente. Belangrijke leefomgevingskwaliteit thema s hierbij zijn geluid en trillingen, luchtkwaliteit, kwaliteit van bodem en oppervlakte water bij wegen en externe veiligheid (vervoer en opslag brandstoffen voor mobiliteit) 2 ; We rijden op hernieuwbare duurzame grondstoffen. In de mobiliteit die in onze gemeente plaats vindt wordt zo veel mogelijk gebruik gemaakt van hernieuwbare duurzame grondstoffen zoals groene stroom, groen gas, en waterstof. Uitgangspunt is de trias mobilica: Verminderen: voorkomen van vervoer/mobiliteit zoals door de inzet van het nieuwe werken of voorkomen van inefficiënt transport door route optimalisaties; Veranderen: gebruik van andere vormen van vervoer (modal shift), bijvoorbeeld door gebruik van de (elektrische) fiets in plaats van de brommer of de auto op (relatief) korte afstanden of door gebruik van openbaar vervoer in plaats van de auto. Makkelijk kunnen schakelen tussen vervoersmiddelen is daarbij van groot belang om duurzamer reizen aantrekkelijker te maken, zowel voor de inwoners, voor forenzen als voor gasten; Verduurzamen: het verduurzamen van vervoersmiddelen zoals het vervangen van benzine en diesel voertuigen met voertuigen op hernieuwbare brandstof zoals op groene stroom of groen gas. De gewenste ontwikkeling van duurzame mobiliteit in de periode is met een toelichting weergegeven in de bijlage Duurzame economie Een duurzame gemeente staat of valt met de ontwikkeling van een duurzame lokale en regionale economie. Een economie waarin het ontwikkelen en het aanbieden van duurzame producten en diensten voor de ondernemer economisch interessant is en waarbij inwoners en gasten kunnen kiezen voor duurzame consumptie en oplossingen. In onze gemeente liggen veel kansen voor een duurzame en klimaatvriendelijke economie. Voor een circulaire economie. Onze sterke kanten zijn de groene omgeving, de kleinschaligheid, een relatief grote kennis en diensten economie, en de economie die met onze groene omgeving verweven is, zoals de recreatie-, de zorg- en de agrarische sector. Onze doelen voor een duurzame economie zijn: 1) Realiseren van een aantrekkelijke omgeving voor duurzame of klimaatvriendelijke innovaties; 2) Realiseren van een aantrekkelijke omgeving voor het in de markt zetten van duurzame, klimaatvriendelijke (en streek) producten en diensten; 3) Realiseren van een gezonde en klimaatvriendelijke lokale en regionale economie. Bij het realiseren van een aantrekkelijke omgeving voor duurzame of klimaatvriendelijke innovaties en voor het in de markt zetten van duurzame, klimaatvriendelijke (en streek) producten en diensten denken we ook aan het werven van bedrijven die bij ons groene, duurzame profiel passen. Onder het realiseren van een gezonde klimaatvriendelijke lokale en regionale economie valt een duurzame, klimaatneutrale bedrijfsvoering van ondernemers, het aanbod van duurzame producten en diensten en streekproducten door ondernemers en het aanbod van producten en diensten die bijdragen aan verduurzaming van activiteiten van de afnemer (bijvoorbeeld isolatie, zonnepanelen, materialen voor afkoppeling van regenwater en groengas voertuigen). De gewenste ontwikkeling van de duurzame economie in de periode is met een toelichting weergegeven in de bijlage Duurzame, klimaatneutrale organisatie Ook onze gemeentelijke organisatie draagt bij aan klimaatverandering en heeft effect op het milieu. Bijvoorbeeld het gebruik en beheer van de gebouwen, de openbare ruimte, en de sportvelden; de mobiliteit van medewerkers en bezoekers van onze organisatie; en de diensten die wij bieden zoals de openbare verlichting, afvalinzameling en leerlingenvervoer. We willen een bedrijfsvoering en dienstverlening waarvan de schadelijke effecten tot een minimum zijn beperkt en die op een positieve manier bijdraagt aan het welzijn van mensen en aan de kwaliteit van de omgeving, zowel hier en nu als elders en later. Door onze manier van werken willen we anderen stimuleren dit ook te doen. Door onze organisatie en diensten 3 Zie ook het Gemeentelijk Verkeers en Vervoersplan (GVVP). PG08 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG09

6 3 Hoe willen wij dat bereiken? Onze aanpak duurzaam te maken laten we zien dat het kan en hoe het kan. Een klimaatneutrale organisatie zonder Een duurzame en klimaatneutrale Utrechtse Heuvelrug kunnen De gemeente functioneert als netwerkpartner. Dit Als één van de koplopers laten wij zien dat duurzaamheid compensatie we alleen als samenleving van de Utrechtse Heuvelrug als doen we bij voorkeur door de ruimte te bieden of werkt! Veel taken en diensten worden uitgevoerd door andere Ons doel is een klimaatneutrale organisatie5 vanaf geheel en samen met onze omgeving bereiken. te laten aan de initiatieven en activiteiten, door te organisaties in opdracht van de gemeente. Wij zijn daardoor 2015 met lokale compensatie en een klimaatneutrale klant van veel bedrijven. We vragen om duurzame producten organisatie zonder compensatie in faciliteren en regisseren en waar nodig ook door uit Samenleving Utrechtse Heuvelrug te voeren, te stimuleren en te reguleren. Uiteraard De doelen voor een duurzame, klimaatneutrale gemeente voeren we ook onze wettelijke taken uit. De ruimte ketenbeheer en zo stimuleren we de (lokale) duurzame Uitgangspunt voor het behalen van de ambitie is zijn niet realiseerbaar zonder dat ondernemers, inwoners en bieden betekent ook dat we de randvoorn voor economie en zijn wij launching customer. de trias energetica. Dit betekent dat we als leidraad bezoekers iets (anders) doen. Iets veranderen. De woning duurzame ontwikkelingen actief vormgeven. Denk aan hanteren: is het huis én thuis van de bewoners of eigendom van de ruimtelijke kaders voor duurzame projecten zoals nul- Onze doelen voor een duurzame, klimaatneutrale 1) Zo veel mogelijk beperken van het energiegebruik; verhuurder. Zij bepalen of en wat zij doen aan isolatie en of energiewoningen, zonnepanelen in veldopstelling en organisatie zijn: 2) Het energiegebruik dat nog overblijft zo veel zij het licht uitdoen. De onderneming is van de ondernemer. windenergie. Maar denk ook aan het uitvoeren van de mogelijk invullen met duurzame energie, het liefst De ondernemer weegt af of zonnepanelen op zijn dak of verwachtte regierol voor gemeenten voor van het gas door deze zelf op te wekken. Vanaf 2035 wekken groengas auto s interessant zijn. De school is van de school, af we deze duurzame energie zelf volledig lokaal op; kinderen en ouders. Een school wordt nooit duurzaam of en diensten. Dit doen we vanuit het oogpunt van duurzaam 4 1) een klimaatneutrale organisatie met lokale compensatie vanaf 2015 en een klimaatneutrale organisatie zonder compensatie vanaf 2035; 2) de negatieve milieueffecten van onze bedrijfsvoering zijn beperkt tot een minimum. 3) Het laatste stukje CO2 uitstoot lokaal compenseren. klimaatneutraal zonder hen, al wordt er nog zo n duurzaam Onze omgeving schoolgebouw gebouwd. Dit vraagt om een werkwijze die Naast een netwerkpartner van onze lokale de hele samenleving van de Heuvelrug in beweging krijgt én gemeenschap, zijn we netwerkpartner van regionale Een duurzame organisatie houdt richting een duurzame, klimaatneutrale gemeente. Een partners zoals de Economic Board Utrecht (EBU), de Ons doel is dat de negatieve milieueffecten van onze werkwijze waarin iedereen mee kan doen. gebiedscoöperatie O-gen, U10+gemeenten, ODRU- Dit vervalt vanaf bedrijfsvoering zijn beperkt tot een minimum. We gemeenten, de waterschappen en de provincie. Met zetten daarbij met name in op duurzaam circulair Tegelijkertijd kennen veel veranderingen richting duurzaam regionale partners geven we vorm aan projecten en beheer en onderhoud van de organisatie, op duurzaam en klimaatneutraal wederzijdse afhankelijkheid. Er zijn veel activiteiten waar regionale samenwerking duidelijke terrein beheer van de openbare ruimte en andere kip-en-ei-vraagstukken. Als we onze duurzaamheidsambities meer oplevert voor de samenleving en de terreinen zoals sportvelden (barometer duurzaam willen halen, zullen deze kip-en-ei-vraagstukken doorbroken doelstelling. Dit kan het geval zijn als sprake is van terreinbeheer certificaat goud) en op duurzaam en moeten worden. Wederzijds commitment en vertrouwen is gemeentegrens-overstijgende organisaties (zoals in maatschappelijk verantwoord inkopen. nodig. de zorgsector) of kennis- en ervaringsuitwisseling tussen gelijksoortige organisaties (bijvoorbeeld bij een De gewenste ontwikkeling van een duurzame, Daarom is het uitgangspunt van het programma Heuvelrug klimaatneutrale organisatie in de periode Duurzaam en Klimaatneutraal het versterken en verbinden van is met een toelichting weergegeven in bijlage 6. initiatieven uit de samenleving. De gemeente biedt daarvoor community of practice voor energiecoöperaties). een platform voor verbinding en (onderlinge) versterking van alle initiatieven. Ook voor de initiatieven waar de gemeente zelf geen actieve rol heeft. We zorgen dat men elkaar kan vinden om vanuit eigen kracht uit de samenleving te opereren. De gemeente reikt de hand zodat iedereen mee kan doen. We hebben daarbij oog voor het verschil in mogelijkheden om te participeren en investeren. 4 Het begrip launching customer betekent eerste afnemer. Bij de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten is het van levensbelang dat er eerste afnemers zijn. Dat wekt vertrouwen en is van groot belang voor de verdere ontwikkeling, financiering en vervolgopdrachten. Om duurzame innovatie te bevorderen kan de overheid deze rol vervullen. 5 Zie bijlage 6 voor een beschrijving van de klimaatvoetafdruk van de organisatie. In 2018 bekijken we hoe we de klimaatimpact in de keten (aankoop van producten en diensten) zichtbaar kunnen maken. PG10 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG11

7 3.5.1 Onze aanpak als verbinder en platform We bieden een platform voor verbinding en (onderlinge) versterking. Ook voor de initiatieven waar de gemeente zelf geen actieve rol heeft. We bouwen aan een netwerk van organisaties die werken of willen werken aan een duurzame, klimaatneutrale Utrechtse Heuvelrug, waarbij we werken aan het vergroten van het urgentiegevoel in de samenleving. En we bieden een handelingsperspectief; om zelf of samen te handelen. Om mee te doen. Onze aanpak: 1. Jaarlijks faciliteren we twee brede bijeenkomsten. 2. We maken duurzaamheid en klimaat zichtbaar in de gemeente, in de gemeentelijke organisatie en op het web. 3. We faciliteren communicatie over duurzaamheid en klimaatinitiatieven zodat initiatiefnemers elkaar kunnen vinden. 4. We faciliteren communicatie over duurzame handelingsperspectieven voor inwoners, ondernemers en gasten. We maken zo veel mogelijk gebruik van bestaande communicatiekanalen van de gemeente en partners en we zetten in op communicatie op zowel gemeente als dorpsniveau. Zie ook de communicatiekalender 2017 bijlage Onze aanpak als flexibele en betrouwbare netwerkpartner Om een goede netwerkpartner te zijn die vanuit haar rol en doelstellingen participeert in de samenleving zijn zowel flexibiliteit als betrouwbaarheid noodzakelijk. Flexibiliteit om aan te sluiten bij nieuwe projecten die opkomen, bij complexe projecten die gedurende de loop van het traject veranderen en om te stoppen als blijkt dat initiatiefnemer het initiatief wil stoppen of als het complexe project hindernissen kent die we niet bereid zijn te nemen. Flexibiliteit om aan te kunnen sluiten bij de dynamische samenleving (zie ook bijlage 1). Betrouwbaarheid zodat onze partners weten waar zij op kunnen rekenen en zodat wederzijds commitment en vertrouwen mogelijk is. We willen een flexibele en betrouwbare netwerkpartner zijn. Onze aanpak: 1. We sturen op de doelen van ons milieubeleid. 2. We geven aandacht aan de samenwerking om onze doelen te bereiken. Wie zijn onze partners of potentiële partners met wie wij een beweging kunnen vormen? Wat is er voor nodig is om deze samenwerking vorm te geven? 3. We werken met jaarprogramma s. Zo kunnen we jaarlijks aan de hand van de ontwikkeling van initiatieven bekijken waar we ons als partner voor gaan inspannen. Ieder jaar stelt de gemeenteraad in december of januari het jaarprogramma vast. 4. In een jaarprogramma geven we per speerpunt een prioritering van projecten en activiteiten aan, welke resultaten we tenminste willen bereiken en op welke manier we dat willen bereiken en met wie. 5. We werken met samenwerkingsovereenkomsten met initiatiefnemers, branches of regio op het moment dat we tot een concreet samenwerkingsproject komen. Hiermee zorgen we voor flexibiliteit door aan te sluiten bij de dynamiek van het gezamenlijk project en voor betrouwbaarheid en wederzijdse commitment. 6. We werken proactief samen met de regio zodat meer mogelijk wordt met behoud van couleur locale en zodat de regionale samenwerking de netwerkrol van de gemeente versterkt. Succesvolle voorbeelden van regionale samenwerking zijn het Regionaal Energieloket en de uitrol van Smart Solar Charging. Duurzaam en klimaatneutraal: voor wie? met wie? eerlijk? Een duurzame, klimaatneutrale gemeente is een grote financieel krachtige inwoners. Een voorbeeld hiervan opgave voor iedereen. Hoewel het daarbij vooral lijkt te is een proeftuin waarbij door banken en verzekeraars gaan om onze fysieke omgeving, vergeten we niet dat het voor de financiering van energiemaatregelen gekeken ook een belangrijk sociaal en rechtvaardigheidsvraagstuk wordt naar de huidige energierekeningen. Mensen die is. Kan iedereen meedoen in deze verandering? En kan zeer zuinig met energie zijn (vanwege hun beperkte iedereen de effecten dragen van de klimaatverandering inkomen) hebben een lagere energierekening. Dat zoals de toename van poliskosten voor de verzekering betekent dat zij ook minder kunnen lenen voor het tegen schade door extreem weer? nemen van energiemaatregelen. Maar om van het gas af te kunnen zullen zij die maatregelen wel moeten De studie van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) Kiezen nemen, want ook zij willen zonder gas nog steeds bij de Kassa maakte al inzichtelijk dat vooral mensen een warme woning en warm water. De toegang tot met een hogere opleiding, met een betere positie op investeringsgelden is waarschijnlijk ook een vraagstuk de arbeidsmarkt en meer kansen op een goed inkomen voor mensen op leeftijd. duurzamere producten kopen. Zij kunnen de vaak duurdere producten betalen. Het CE-rapport rechtvaardigheid en En hoewel burgerinitiatieven voor duurzaamheid inkomenseffecten van het klimaatbeleid laat zien dat in en een gezamenlijke gebiedsaanpak voor van het de huidige situatie een huishouden met een laag inkomen gas af mensen verbindt, bestaat ook het risico iets meer dan 5% uitgeeft aan kosten in verband met dat ze mensen uitsluiten die geen toegang tot klimaatbeleid. Dat is ongeveer 3,5 keer zoveel als een rijk het initiatief hebben of niet de juiste netwerken huishouden. Als die kosten in de toekomst ook zo verdeeld hebben om zelf initiatief te nemen. Het SCP geeft worden, dan zal een huishouden met een laag inkomen aan dat er een ongelijke verdeling van kennis, meer dan 17% van het besteedbaar inkomen kwijt zijn aan netwerken en kapitaalsvormen bestaat. Deze zijn kosten voor het klimaatbeleid. Kan een huishouden een ook ruimtelijk ongelijk verdeeld. Zij geeft aan dat dergelijke last dragen? zonder ondersteuning in vaardigheden, informatie en netwerken de sociale scheidslijn met andere In de eerste proeftuinen van het gas af zien we dat zeer bevolkingsgroepen ook in de leefomgeving steeds grote investeringen nodig zijn. De kosten liggen daarbij meer zichtbaar zullen worden. Bij de participatieve niet altijd bij de partij die ook de baten heeft. Dit betekent aanpak zitten de toekomstige generaties, die een dat verdelingsvraagstukken ontstaan. Daarbij komt dat groot belang hebben, per definitie niet aan tafel. Dit voor inwoners met spaargeld investeren in maatregelen geeft de gemeente een grote verantwoordelijkheid. goedkoper en minder stressvol is dan voor inwoners die Onze rol van faciliteren en versterken van initiatieven hiervoor moeten lenen. Toegang tot geld om te investeren moet daarom niet verward worden met een in verduurzaming is een serieus vraagstuk voor minder vrijblijvende afwachtende houding. PG12 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG13

8 GEMEENTE UTRECHTSE HEUVELRUG Utrechtse Heuvelrug Duurzaam en Klimaatneutraal DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL Klimaatneutraal gemeentelijk grondgebied Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Inwoners wonen klimaatneutraal Uitvoeren deelprogramma duurzaam wonen woonvisie Uitvoeren U-thuis programma (U10+) Uitvoeringsprogramma 2017 Bedrijven ondernemen klimaatneutraal Faciliteren pilot no regret aanpak naar nul-energie woningen Opstellen voorstel energieneutrale aardgasvrije nieuwbouw Starten met een aanpak van het gas af Zie speerpunt duurzame economie Klimaatneutrale gemeeente 2035 Organisaties opereren klimaatneutraal Uitvoeren BENG Integraal Huisvestingsplan Scholen Starten gesprek bestuursorganisaties klimaatneutraal Opnemen klimaatbeleid in beleid maatschappelijk vastgoed Faciliteren postcoderoosprojecten maatschappelijk vastgoed We zijn klimaatneutraal mobiel Zie speerpunt duurzame mobiliteit We wekken lokaal duurzame energie op Faciliteren project zonnepalen op geluidscherm Starten onderzoek duurzame energie buitengebied DUURZAAM@HEUVELRUG.NL PG14 ROUTEKAART KLIMAATNEUTRAAL GRONDGEBIED 2035 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG15

9 1.1 Inwoners wonen klimaatneutraal Welke beweging willen wij (verder) bouwen? Wat willen wij met hen bereiken Een deel van onze inwoners is actief met het verduurzamen (resultaten 2017)? van de eigen woning zelf of samen met anderen in de wijk 150 woningeigenaren doen mee aan een collectief of met de vereniging van eigenaren. Een aantal inwoners inkoop project voor zonnepanelen van het regionaal ondersteunt ook andere inwoners in het verduurzamen van de energieloket woning, bijvoorbeeld als energieambassadeur, energiecoach 150 woningeigenaren doen mee aan een collectief of door het openstellen van de eigen duurzame woning. inkoop project voor isolatie van het regionaal We willen deze inzet blijven stimuleren en het netwerk van energieloket actieve burgers verder uitbreiden. Een plan van aanpak pilotproject nul energie no regret aanpak We werken samen met corporaties en de huurders om in de Een plan van aanpak voor een proeftuin van het huursector stappen te zetten. Dat geldt voor het nemen van gas af grote maatregelen, waarbij de corporaties investeren. Maar dat Een (regionaal) voorstel voor alleen nog geldt ook voor acties gericht op bewoners, waarbij de focus energieneutrale aardgasvrije nieuwbouw ligt op gedrag en het nemen van kleine maatregelen door de huishoudens zelf. Jaarlijks leggen we onze activiteiten vast en Op welke manier gaan wij dit bereiken monitoren deze prestatieafspraken. (activiteiten 2017)? We werken samen met een initiatiefnemer aan een We werken samen met inwoners en bedrijven, corporaties, pilotproject Van Grijs naar Groen waarin een netbeheerder en andere energiepartners aan de gemeente aantal woningeigenaren kiest voor een nul-energie Utrechtse Heuvelrug aardgasvrij woning middels een stap-voor-stap-aanpak. De initiatiefnemer heeft een aanpak ontwikkeld We continueren de samenwerking op regionaal en landelijk waarmee bewoners hun woning stap voor stap naar niveau gericht op energiebesparing en duurzame energie bij nul energie kunnen brengen. De ervaringen van de de bestaande woningen en sluiten aan bij initiatieven van deelnemers aan het project dienen als voorbeeld onze partners binnen UTHUIS, het regionaal energieloket en voor anderen die ook aan de slag willen. de VNG. Met het regionale Energieloket en (lokale) bedrijven starten we collectieve inkoopacties voor de aanschaf van PV-panelen in het voorjaar. In het najaar volgt een actie voor isolatiemaatregelen. We verkennen wie onze partners willen zijn voor een proeftuin aardgasvrij en verkennen samen welke locaties kansrijk zijn voor een proeftuin. We organiseren een werkconferentie aardgasvrije proeftuin 6. We overleggen in U10+ verband om tot een regionaal voorstel te komen voor alleen nog 6 Hiervoor trekken we een stagiair / afstudeerder aan. Voortgang is afhankelijk of een student interesse heeft. energieneutrale aardgasvrije nieuwbouw en pakken dit We richten ons vooralsnog op basis en voortgezet op met de gemeenten die hierin interesse hebben. onderwijs en de IVA en op het openbaar bestuur (politie, brandweer en defensie). We maken deze Activiteiten in andere uitvoeringsprogramma s focus omdat we met hen al op diverse onderdelen Woonvisie en prestatieafspraken samenwerken en omdat zij door hun rol in de Een reeks activiteiten op het gebied van duurzaam wonen is samenleving een voorbeeldfunctie hebben. We staan opgenomen in de Woonvisie. Zie bijlage 8. open voor initiatieven andere organisaties met name als er sprake is van een (wens voor) een gezamenlijke Reeds gemaakte afspraken / green deals aanpak. Ook in de In Prestatieafspraken met woningcorporaties en huurdersverenigingen, vastgesteld in december 2016, zijn Wat willen wij met hen bereiken activiteiten opgenomen en zijn prestaties afgesproken. Zie (resultaten 2017)? bijlage 8. Openbaar Bestuur: we hebben zicht op welke stappen mogelijk zijn op energiebesparing, 1.2 Organisaties opereren klimaatneutraal Welke beweging willen wij (verder) bouwen? We willen samen met organisaties (onderwijs, openbaar bestuur, overige dienstverlening inclusief religieuze en belangen organisaties en (afval)waterbedrijven) 7 werken aan energiebesparing en de opwek van duurzame stroom en warmte. We richten ons specifiek op samenwerking met en ondersteuning van initiatiefnemers die werken aan opschaling zoals in de gezamenlijke inkoop van LED-verlichting of warmtepompen en het gezamenlijk realiseren van zonnepanelen, zoals met Heuvelrug Energie, de Eigen Wijkse Energie Coöperatie (EWEC) en de Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU) en in goede samenwerking met onze netbeheerder Stedin. duurzame energie én duurzame mobiliteit en wat daar voor nodig is. Maatschappelijk vastgoed: minstens één postcodeproject op daken van maatschappelijk vastgoed is gestart in de gemeente en minstens één postcodeproject in voorbereiding Een plan van aanpak voor een proeftuin van het gas af Een (regionaal) voorstel voor alleen nog energieneutrale aardgasvrije nieuwbouw Scholen: vergroot bewustzijn van basisscholen, leerlingen en ouders over het energiegebruik van hun eigen school en meer kennis van mogelijke handelingsperspectieven. Evenals het bewustzijn over het energie en klimaat vraagstuk in brede zin en handelingsperspectieven. 7 Voor de indeling in branches maken we gebruik van de indeling in Energie in Beeld - de KvK-indeling in branches. Onder Openbaar Bestuur valt naast de gemeente ook de politie (o.a. KLPD), brandweer, defensie etc. Onder Onderwijs vallen naast het primair, voortgezet, beroeps en hoger onderwijs ook sportonderwijs, cultureel onderwijs zoals dansscholen, autorijscholen etc. Onder Overige Dienstverlening vallen levensbeschouwelijke en politieke organisaties, belangen en ideële organisaties, hobbyclubs, reparatie van computers en consumentenartikelen, wellness en persoonlijke verzorging, reiniging van kleding en textiel en de uitvaartsbranche. Sport is onderdeel van de branche recreatie en toerisme en daarmee onderdeel van het speerpunt duurzame economie. PG16 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG17

10 2 Duurzame en gezonde leefomgevingskwaliteit Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017)? Openbaar Bestuur: we gaan het gesprek aan met onze partners in Openbaar Bestuur om te verkennen welke stappen mogelijk zijn op energiebesparing, duurzame energie én duurzame mobiliteit en wat daar voor nodig is. Scholen: we werken in lijn met Integraal Huisvestingsplan Scholen. Scholen: we bieden educatieprojecten op energie en klimaat aan basisscholen (ODrU) Maatschappelijk vastgoed: We werken mee aan postcoderoos projecten van Heuvelrug Energie. We onderzoeken de mogelijkheden voor de inzet van daken van gebouwen die eigendom zijn van de gemeente, met name de Binder en sporthal Steinheim. We verkennen wie onze partners willen zijn voor een proeftuin aardgasvrij en verkennen samen welke locaties kansrijk zijn voor een proeftuin. We organiseren een werkconferentie aardgasvrije proeftuin 8. We overleggen in U10+ verband om tot een regionaal voorstel te komen voor alleen nog energieneutrale aardgasvrije nieuwbouw en pakken dit op met de gemeenten die hierin interesse hebben. 1.3 We wekken lokaal duurzame energie op (buiten de gebouwde omgeving) Welke beweging willen wij (verder) bouwen? We willen met inwoners, organisaties en ondernemers werken aan de opwek van duurzame stroom en warmte/koude buiten de gebouwde omgeving. We willen samen met hen invulling geven aan de opgave vanuit de routekaart klimaatneutraal grondgebied 2035 : een duurzame energiemix die 63 kton CO 2 vermijdt. Met hen samen en met partijen zoals de provincie, U10+ en Stedin doen we onderzoek om de juiste energiemix voor 2035 te bepalen. Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? Minstens één zonnepanelen project op geluidschermen is gestart Minstens één zonnepanelenveld initiatief is gestart Onderzoek duurzame energiemix is gestart bij voorkeur in regio verband Wat willen we bereiken? Duurzame en gezonde leefomgeving Gezonde en veilige bodemkwaliteit Wat gaan we daarvoor doen? Duurzame gebiedsontwikkeling (o.a. ROM, Stationsgebied Driebergen Zeist, Marinierskazerne) Starten voorbereiding op duurzaamheid in implementatie van de omgevingswet Verkennen gezondheid in ruimtelijke projecten Natuur en duurzaamheideducatie basisscholen en gastouders Actualiseren bodemkwaliteitskaart Ondersteunen sanering stomerijen Doorn en Driebergen Uitvoeren algemene bodemtaken (ODrU) Andere relevante beleidsvoorstellen in voorbereiding in 2017 Beleid/ Aanpak strategisch en Maatschappelijk vastgoed Activiteiten in andere uitvoeringsprogramma s Integraal Huisvestingsplan Plan Scholen In het Integraal Huisvestingsplan Onderwijs is een toeslag op de normbedragen voor nieuwbouw, renovatie en uitbreiding van schoolgebouwen opgenomen om te kunnen voldoen aan de eisen van BENG (Bijna Energie Neutrale Gebouwen). Voor hierbij is dat het schoolbestuur minimaal eenzelfde bedrag hieraan bijdraagt. Dit betekent dat er de komende jaren budget beschikbaar is om schoolgebouwen energiezuiniger te maken en daarmee hun bijdrage aan de klimaatvoetafdruk te verlagen. Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten)? We werken mee aan en faciliteren de ontwikkeling van zonnepanelen op geluidschermen. We zullen de juridische mogelijkheden verder onderzoeken en een afweging maken. Het zal geen eenvoudig traject worden. Het initiatief hiervoor ligt bij Barend van Ginkel en Anton Nuyten (initiatiefnemers). We nemen een actieve rol in het U10+ netwerk op dit onderwerp. We werken mee aan zonnepaneelprojecten in veldopstelling in lijn met het vastgestelde beleid. We starten onderzoeken om meer inzicht te krijgen in duurzame energie mogelijkheden en effecten. We doen dit bij voorkeur samen in U10+ verband. Gezonde, veilige, duurzame en natuurlijke waterhuishouding Uitvoeren Gemeentelijk Rioleringsplan Participeren in Winnet en in samenwerking bescherming grondwaterkwaliteit Faciliteren operatie Steenbreek Aanvragen subsidie duurzaam omgaan met water Faciliteren plaatsing watertappunt Overberg 8 Hiervoor trekken we een stagiar / afstudeerder aan. Voortgang is afhankelijk of een student interesse heeft. PG18 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG19

11 Wat willen we bereiken? Duurzame gezonde leefomgevingskwaliteit Gezonde en veilige luchtkwaliteit Gezonde en rustige leefomgeving Gezonde en duurzame leefomgeving licht & donkerte Wat gaan we daarvoor doen? Afronden metingen luchtkwaliteit op vier locaties Communiceren over verstandig stoken Uitvoeren algemene taken luchtkwaliteit Voorbereiden subsidieaanvraag geluidssanering woningen Uitvoeren algemene taken geluid Faciliteren en uitvoeren Nacht van de Nacht Aanbesteden Openbare Verlichting 2.1 Duurzame en gezonde leefomgevingskwaliteit: duurzame gebiedsontwikkeling Welke beweging willen wij (verder) bouwen? Bij gebiedsontwikkelingen, ruimtelijke en infrastructurele projecten willen we samen met initiatiefnemers, gebruikers van het gebied en andere betrokkenen werken aan een duurzaam gebied. Dit betekent dat streven naar een integrale afweging van milieukwaliteiten, klimaat en andere gebiedskwaliteiten zoals cultuurhistorie, natuur en toegankelijkheid bij nieuwe ontwikkelingen. Tot de invoering van invoering van de omgevingswet geven onze milieukwaliteitsprofielen per gebiedstype hierbij onze milieu-ambities weer (zie bijlage 9) 9 Zij vormen de basis van de milieu inzet bij ontwikkelingen. In grote gebiedsprojecten waar we vooraf een gebiedsvisie voor opstellen, zoals het Stationsgebied Driebergen-Zeist en de Marinierskazerne, zoeken we naar de meest volle duurzaamheidsambitie voor het gebied. Daarnaast werken we ook samen met de bewoners en gebruikers van een gebied aan duurzaamheid van en bewustzijn over de eigen leefomgeving. Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017)? We continueren de milieuadvisering als integraal onderdeel van ruimtelijke projecten en ontwikkelingen We continueren onze inspanning voor een duurzaam, klimaatneutraal stationsgebied We werken aan milieu en klimaat (energie) als integraal onderdeel van de ontwikkeling van de marinierskazerne We bereiden ons voor op de invoering omgevingswet en geven verder vorm aan de omgevingsn (o.a. gesprekken met provincie, ODrU en onderzoek) We voeren verkennende gesprekken met provincie en GGD over gezondheid als onderdeel van ruimtelijke projecten We bieden educatieprojecten op natuur en duurzaamheid aan basisscholen zoals Boerderij in de Kijker en Natuurwijs (ODrU) We faciliteren de start van een proefproject natuurbeleving voor gastouders: Peuters Natuurlijk Buiten. Gezonde en veilige leefomgeving externe veiligheid &asbest Inventariseren asbestdaken Uitwerken strategie aanpak asbestdaken Verlenen ontheffingen gevaarlijke stoffen Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? Milieu en klimaat (energie) is integraal onderdeel van alle ruimtelijke projecten en ontwikkelingen (o.a. WABO en infrastructurele projecten) We hebben inzicht in gebieden waar we op bepaalde milieuthema s een verhoogde ambitie nastreven als voorbereiding voor de implementatie van de omgevingswet We zijn gestart met het gesprek hoe gezondheid beter onderdeel kan worden van ruimtelijke projecten (denk o.a. aan gezondheidsvraagstukken ontwikkeling veehouderij) Vergroot bewustzijn van basisscholen, leerlingen en ouders over de bijzondere kwaliteit van hun eigen leefomgeving. Vergroot bewustzijn van gastouders en kinderen over de bijzondere kwaliteit van hun eigen leefomgeving. 2.2 Gezonde en veilige bodemkwaliteit Welke beweging willen wij (verder) bouwen? We werken samen met inwoners, organisaties, bedrijven, de ODrU, de provincie en de RUD aan het schoonmaken van verontreinigde bodems in lijn met de wetgeving. In de praktijk betekent dit dat met name bij nieuwe ontwikkelingen verontreinigingen worden opgeruimd. In het bijzonder werken we samen aan het schoonmaken van bodems rondom de stomerijen in Doorn en Driebergen. Met de invoering van de omgevingswet zal de provincie de taken en 9 Deze milieukwaliteitsprofielen zijn de geactualiseerde milieukwaliteitsprofielen van het Milieubeleidsplan Natuurlijk Duurzaam! ( ). PG20 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG21

12 bevoegdheden op bodem overdragen aan de gemeente. We willen de komende jaren ook meer samen met inwoners en bedrijven werken aan het voorkomen van vermenging van vervuilde grond met schone grond (grondverzet). Voor het voorkomen van nieuwe bodemverontreiniging biedt het wettelijke kader voldoende houvast. Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? Geactualiseerde bodemkwaliteitskaart Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017)? We actualiseren de bodemkwaliteitskaart (ODrU). We ondersteunen de sanering stomerijen Driebergen en Doorn We voeren algemene bodemtaken uit: coördineren bodemonderzoeken en saneringen, (ODrU) beheren en onderhouden bodeminformatie en verstrekken deze informatie op verzoek (ODrU) Andere relevante beleidsvoorstellen in voorbereiding in 2017 Beleid toezicht en handhaving Activiteiten in andere uitvoeringsprogramma s Uitvoeringsprogramma Vergunning, Toezicht en Handhaving Toezicht en handhaving besluit bodemkwaliteit en calamiteiten bodem (ODrU) Vergunningen en meldingen gesloten bodemenergiesystemen (ODrU) 2.3 Gezonde, veilige, duurzame en natuurlijke waterhuishouding Welke beweging willen wij (verder) bouwen? We bouwen mee aan een netwerk van provincie, waterschap, gemeenten en inwoners, dat zich inzet voor een duurzame, natuurlijke waterhuishouding waarbij hemelwater wordt vastgehouden op de plek waar het valt, voor schoon grondwater dat geschikt is voor drinkwater, en voor schoon en natuurrijk oppervlakte water. We werken daarin o.a. samen aan reinigen van afvalwater, afkoppeling van hemelwater, in het tegen gaan van verstening van de dorpen (vergroening), en aan het voorkomen van vervuiling. Dit doen we zowel op regionaal als op lokaal niveau. Op regionaal niveau werken we samen in Winnet, het samenwerkingsverband van het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden en 14 gemeenten in haar beheergebied, met de Provincie Utrecht en met Vitens. Op lokaal niveau werken we o.a. samen met Stichting Water Natuurlijk uit de Kraan, de Vereniging voor Dorp en Natuur Amerongen, Maarn Maarsbergen Natuurlijk en Operatie Steenbreek. Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? We willen bereiken dat de natuurlijke waterhuishouding zoveel mogelijk wordt hersteld. We hebben een gezamenlijk plan van aanpak voor de Operatie Steenbreek en en een eerste steenbreekactie op een school in Leersum heeft plaatsgevonden Het watertappunt in Overberg is geopend Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017)? We continueren onze deelname aan Winnet, het samenwerkingsverband van HDSR en 14 gemeenten in haar beheergebied We continueren onze samenwerking met Provincie Utrecht en Vitens voor bescherming grondwaterkwaliteit in grondwaterbeschermingsgebieden We faciliteren vrijwilligers bij de Operatie Steenbreek. We vragen subsidie aan voor het geven van cursussen duurzaam tuinieren voor particulieren en hoveniers, inzetten van water en tuinambassadeurs, verbeteren van de beschikbaarheid van infiltratievoorzieningen in bijvoorbeeld winkels, de actie tegel eruit moes/sierplant erin, educatie op scholen en kinderboerderijen, prijsvraag watervriendelijk tuinontwerp, de aanschaf van een educatieve watertafel en diverse communicatiematerialen. We faciliteren de plaatsing van een watertappunt in Overberg. Activiteiten in andere uitvoeringsprogramma s Gemeentelijk Rioleringsplan Utrechtse Heuvelrug Het gemeentelijk rioleringsplan heeft als belangrijkste doelstellingen om de natuurlijke waterhuishouding te herstellen en de kwaliteit van de bodem, grond- en oppervlaktewater te beschermen. Activiteiten betreffen met name vervanging van rioleringen en afkoppeling van regenwater. 2.4 Gezonde en veilige luchtkwaliteit Welke beweging willen wij (verder) bouwen? We willen samen met inwoners, organisaties, ondernemers en bezoekers werken aan het verminderen van luchtvervuiling door vooral in te zetten op de aanpak van de bronnen van deze vervuiling. Het verkeer is in onze gemeente een belangrijke bron van luchtvervuiling, maar ook bedrijven zoals agrarische bedrijven en huishoudens (o.a. houtkachels en tuinhaarden). We werken samen met andere gemeenten, provincie, ODRU, Rijkswaterstaat, ministerie en GGD in het Platform Luchtkwaliteit aan het uitwisselen van nieuwe ontwikkelingen en kennis voor een betere luchtkwaliteit. Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? Sinds 2016 meten we op vier plekken in onze gemeente de luchtkwaliteit op verzoek van inwoners. We hebben zicht op de luchtkwaliteit op vier meetlocaties in de gemeente. Inwoners zijn geïnformeerd over het voorkomen van overlast door gebruik van o.a. openhaarden en tuinhaarden. Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017)? We ronden de metingen van de luchtkwaliteit op 4 locaties in de gemeente af. We bespreken met inwoners en andere netwerkpartners de resultaten en formuleren vervolgacties. We communiceren regelmatig in het gemeentenieuws over verstandig stoken en het gebruik van o.a. openhaarden en tuinhaarden. We voeren algemene taken luchtkwaliteit uit: We beheren en onderhouden luchtkwaliteitskaarten en informatie en verstrekken deze informatie op verzoek (ODrU) We beheren en onderhouden de Monitoringstool luchtkwaliteit (NSL) (ODrU) PG22 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG23

13 2.5 Gezonde en rustige leefomgevingskwaliteit Welke beweging willen wij (verder) bouwen? We willen met inwoners, organisaties, ondernemers en bezoekers werken aan het verminderen van geluidsproductie en overlast bijvoorbeeld door stillere voertuigen en machines. De hoge geluidbelastingen in onze gemeenten zijn voor een groot deel afkomstig van de wegen en het spoor die onze gemeente doorkruisen, met name de A12 en de verschillende provinciale wegen. We werken bij voorkeur samen aan geluidsmaatregelen bij wegen en spoor en indien nodig ook door geluidssanering van woningen. Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? Een voorbereidingssubsidie voor geluidssanering van woningen in Leersum en Amerongen is aangevraagd bij het Rijk (Bureau Sanering Verkeerslawaai) Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017)? We bereiden een subsidieaanvraag voor de voorbereiding voor geluidsanering van woningen in Leersum en Amerongen. We stellen hiervoor een saneringsprogramma op. (ODrU) We voeren algemene taken geluid uit: We beheren en onderhouden aandachtsgebiedenkaarten van gebieden met een verhoogde geluidsbelasting en verstrekken deze informatie op verzoek (ODrU) 2.6 Gezonde en duurzame leefomgevingskwaliteit licht & donkerte Welke beweging willen wij (verder) bouwen? We willen met inwoners, organisaties, ondernemers en bezoekers werken aan het verminderen van lichtvervuiling door vooral in te zetten op de aanpak bij de bron. Voor lichthinder zijn bedrijvigheid en openbare verlichting een belangrijke bron. Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? Het bewustzijn van licht en donkerte onder inwoners en bedrijven is vergroot In 2016 is het beleid Openbare Verlichting vastgesteld Donker waar het kan, licht waar het moet. Eind 2017 is tenminste de Openbare Verlichting aanbesteed. Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017)? We doen mee aan de Nacht van de Nacht We besteden de Openbare Verlichting aan 2.7 Gezonde en veilige leefomgevingskwaliteit externe veiligheid en asbest Welke beweging willen wij (verder) bouwen? We willen met inwoners, organisaties en ondernemers inzetten op een gezonde en veilige leefomgeving zonder risico s voor externe veiligheid en van asbest. We richten ons ter voorbereiding op het verbod op asbestdaken in 2024 op het informeren van eigenaren. We trekken hierin samen op met andere gemeenten, provincie en ODrU. Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? We hebben een overzicht van alle asbestverdachte daken in onze gemeente. We hebben samen met regio gemeenten en de ODrU een strategie uitgewerkt hoe we de gestelde asbesttaken gaan realiseren. Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017)? We inventariseren asbestdaken (regionale samenwerking en ODrU) We werken samen met regiogemeenten en de ODrU een strategie uit voor het realiseren van de gestelde asbesttaken. We verlenen ontheffingen gevaarlijke stoffen (ODrU) Activiteiten in andere uitvoeringsprogramma s Uitvoeringsprogramma Vergunning, Toezicht en Handhaving Toezicht en handhaving geluid (waaronder horeca) (ODrU) Vergunningen en meldingen geluid (m.n. evenementen) (ODrU) Foto: Cees Keur PG24 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG25

14 3 Duurzame mobiliteit Wat willen we bereiken? Duurzame mobiliteit We zijn klimaatneutraal mobiel We verminderen de negatieve impact van mobiliteit op de leefomgevingskwaliteit We rijden op (lokale) hernieuwbare duurzame grondstoffen Welke beweging willen wij (verder) bouwen? We werken met inwoners, organisaties en ondernemers aan een andere mobiliteit met minder vervoersbewegingen, met gebruik van andere vormen van vervoer en met duurzame vervoersmiddelen. We zetten in dit programma vooral in het op duurzame vervoersmiddelen, met name op elektrisch rijden. We zoeken daarin ook de samenwerking met U10+, de provincie en het initiatief Smart Solar Charging. Smart Solar Charging ziet Wat gaan we daarvoor doen? Uitvoeren uitvoeringsprogramma GVVP Faciliteren elektrisch deelrijden (We Drive Solar) Faciliteren We Drive Solar proeftuin Stationsgebied DZ Faciliteren duurzame buurt mobiliteit Realiseren band op spanning pomp elektrische auto s onderdeel van een duurzaam lokaal elektriciteitssysteem. De elektrische auto als batterij op wielen slaat duurzaam opgewekte elektriciteit op wanneer veel wordt opgewekt en zij stelt deze weer beschikbaar wanneer er vraag is naar elektriciteit. De infrastructurele projecten voor elektrisch rijden zijn opgenomen in het Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan (GVVP). Het GGVP zet verder vooral sterk in op andere vormen van vervoer, zoals het gebruik van openbaar vervoer en van de fiets (zie bijlage 10). We willen verder met ondernemers werken aan duurzame mobiliteit als onderdeel van een duurzame en klimaatvriendelijke bedrijfsvoering. Dit betekent duurzame mobiliteit voor het eigen bedrijf, voor medewerkers en voor gasten. In lijn met de paragraaf duurzame economie, focussen we ons hierbij op de sectoren openbaar bestuur en overheidsdiensten, gezondheid en welzijnszorg en vrije tijd en recreatie en de agrarische sector. Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? Minstens één We Drive Solar deelauto project is gestart in de gemeente. Een We Drive Solar proeftuin is gestart in het Stationsgebied Driebergen Zeist. Een tweede band-op-spanning- pomp in een van de dorpskernen. Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017)? We werken mee aan het uitrollen van elektrisch deelrijden We Drive Solar. Het initiatief ligt hiervoor bij LomboXnet. We faciliteren en bieden ruimte voor Smart Solar Charging laadvoorzieningen in de openbare ruimte en we faciliteren initiatieven voor elektrisch deelrijden. We werken samen met de gebiedspartners in het stationsgebied aan het realiseren van Smart Solar Charging proeftuin in het stationsgebied Driebergen-Zeist. We ondersteunen buurtmobiliteit waarin bewoners met elkaar hun vervoer organiseren, door gezamenlijk gebruik te maken van bijvoorbeeld elkaars auto s, bakfietsen, en e-bikes. We zoeken een geschikte locatie voor een band-opspanning-pomp en realiseren de pomp. Activiteiten in andere programma s Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan ( ) Het GVVP heeft als doel een duurzaam verkeersen vervoersysteem met een gezonde en veilige leefomgeving in een groene, bereikbare, economisch gezonde gemeente. Het GVVP zet sterk in op het aantrekkelijker maken van het gebruik van openbaar vervoer (o.a. door verbetering OVhalten en knooppunten) en het gebruik van de fiets (o.a. fietspaden en fietsparkeren verbeteren), op ketenmobiliteit en het op peil houden van de autobereikbaarheid (ook elektrisch rijden). In het GVVP is ook opgenomen de realisatie van laadpalen in de openbare ruimte voor elektrisch rijden en het stimuleren van elektrisch deelrijden. Zie bijlage 10. Reeds gemaakte afspraken / green deals City Deal Smart Solar Charging We hebben in 2015 de Letter of Intent City Deal Smart Solar Charging ondertekend. Hiermee hebben we onze steun uitgesproken om binnen de regio Utrecht toe te werken naar een slim elektriciteitsnetwerk met flexibele elektriciteitstarieven en het verzoek aan het Rijk om experimenteerruimte hierin. De regio heeft de ambitie om duizend Smart Solar Charging -laadpunten, duizend elektrische deelauto s en tienduizend gekoppelde zonnepanelen te realiseren. In juli 2016 hebben wij een intentieverklaring ondertekend voor een cofinancieringsbijdrage van ,- voor een EFRO-aanvraag Smart Solar Charging regio Utrecht van o.a. Utrecht Sustainability Institute (USI), Lomboxnet en Stedin. In deze aanvraag is een proeftuin Smart Solar Charging opgenomen in het stationsgebied Driebergen-Zeist. De EFRO-subsidie is toegekend. PG26 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG27

15 4 Duurzame economie Wat willen we bereiken? Duurzame economie Een aantrekkelijke omgeving voor duurzame of klimaatvriendelijke innovaties Een aantrekkelijke omgeving voor het in de markt zetten van duurzame, klimaatvriendelijke producten of diensten Een gezonde klimaatvriendelijke lokale en regionale economie Bedrijven ondernemen klimaatneutraaal Welke beweging willen wij (verder) bouwen? We bouwen mee aan een netwerk van bedrijven, ondernemers en andere partijen die zich inzetten voor een duurzame, klimaatneutrale economie oftewel voor een circulaire economie. Zowel op regionaal als op lokaal niveau. Op regionaal niveau werken we onder andere samen met de Economic Board Utrecht (EBU), U10+ waaronder de U16 bestuurstafel energietransitie en duurzaamheid, Utrecht Sustainability Institute (USI) van de Hogeschool Utrecht en Universiteit Utrecht, Wageningen Universiteit, regio Q4+, Wat gaan we daarvoor doen? Starten met een aanpak van het gas af Faciliteren duurzame recreatie en toerisme Faciliteren duurzame zorg Faciliteren duurzame agrarische sector Faciliteren en stimuleren FairTtrade gemeente Faciliteren energie (innovatie) bij bedrijven Faciliteren de circulaire economie Uitvoeren deelprogramma duurzame economie van het programma Economische Ontwikkeling LTO, de Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU) en de gebiedscoöperatie O-gen. Centrale economische thema s van EBU en U10+ zijn Groen, Gezond en Slim. De regionale onderwerpen op duurzame economie zijn Energiepositief Wonen en Werken en de Circulaire Economie (Cirkelregio) waarbij vooralsnog het accent ligt op het grondstoffen (her)gebruik in de bouw (vastgoed en grond-weg en waterbouw). Op lokaal niveau werken we aan thematische netwerken van ondernemers en het verbinden hiervan met de regionale ontwikkelingen. Onze focus Solar Charging in de gemeente (zie duurzame ligt de komende jaren op het vormen van een beweging mobiliteit), het verwijzen van dakeigenaren met voor Duurzame Recreatie en Toerisme, Duurzame Zorg, grote daken naar het ECONNETIC-project en Heuvelrug een Duurzame Agrarische Sector, FairTrade en energie Energie voor postcoderozen en het verwijzen (-innovaties) bij bedrijven. We werken daarnaast samen met van landgoedeigenaren naar het initiatief voor de Ondernemersverenigingen en BIZzen. circulaire landgoederen. Wij doen dit ook in nauwe samenwerking met het programma Economische Voor Duurzame Recreatie en Toerisme gaan we hierop Ontwikkeling waarbij we gebruik maken van de de samenwerking aan met recreatiebedrijven, KHN, RBT netwerkontwikkeling en samenwerking binnen dat Heuvelrug en Vallei, Nationaal Park en RECRON in het programma. Toeristisch Platform Utrechtse Heuvelrug. Een van de thematafels van het Platform is duurzame recreatie en We zetten in de milieu en energiehandhaving waar toerisme. Daar bekijken we de aangedragen projectideeën 10 mogelijk in op een wortel en stok benadering. Hierbij en geven we kansrijke projecten samen vorm. Voor sport maken we afspraken met de bedrijven en instellingen en cultuur, als onderdeel van recreatie, werken we samen dat als zij aantoonbaar (certificaat of keurmerk) aan met sport- en cultuurorganisaties door aan te sluiten bij de de wettelijke eisen voldoen en zich inspannen om bestaande overlegstructuren. Voor Duurzame Zorg zoeken verder te verduurzamen dat de gemeente op afstand we de samenwerking met gemeenten en zorgpartijen op zal handhaven. De gemeente zal waar mogelijk en regioniveau in U10+ verband en sluiten wij ons aan bij de nodig de verdere verduurzaming faciliteren. Hoe de nationale Green Deal Duurzame Zorg 11. Voor een Duurzame gemeente dit zal doen, spreken we af per branche. Agrarische Sector zullen we in de bestaande netwerken We streven naar een dergelijke greendeal met zorg en eerst verder kijken op welke wijze de gemeente een welzijn sector in regioverband. toegevoegde kan bieden aan het verduurzamen van de sector. We denken hierbij onder andere aan de LTO en Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? de gebiedscoöperatie O-gen. Voor FairTrade continueren we In 2017 ligt onze focus op het verder vormgeven van onze samenwerking met de FairTrade Werkgroep en kijken projecten en afspraken met netwerkpartners. we hoe FairTrade verder kan ontwikkelen in de gemeente. Duurzame Recreatie en Toerisme: we zijn Voor energie(innovatie) bij bedrijven gaan we actief op zoek tenminste één project gestart in het kader van het naar partners voor de ontwikkeling van energiebesparing, Toeristisch platform, tenminste 4 sportaccommodaties doen mee aan een gezamenlijke aanpak duurzame energie en energieopslag bij bedrijven en brengen partijen die hierop actief zijn met elkaar in verbinding. voor LED-verlichting op tenminste een accommodatie is een zonnepanelen-postcodeproject gestart Voorbeelden hiervan zijn het met elkaar in contact brengen van partijen die bij willen dragen aan de uitrol van Smart (zie ook Organisaties opereren klimaatneutraal ). 10 Ingediende projectideeën bij het programma Economische Ontwikkeling en bij dit programma zijn: Duurzaamheidsscan voor mkb in hospitality branche (energiescan), duurzame bed & breakfast (greenkey of anders), energieneutrale conferentieoorden, Greenkey goud voor alle recreatie op de heuvelrug, elektrisch treintje voor toeristisch vervoer op de heuvelrug, water uit de kraan bij horeca op de heuvelrug, natuurbaden bij recreatieparken op de heuvelrug, band op spanning pompen bij parkeerplaatsen horeca, recreatie en conferentieoorden PG28 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG29

16 Duurzame Zorg: we zijn tot een regionale aanpak gekomen voor duurzame zorg waar tenminste vijf zorginstellingen met locaties in de Utrechtse Heuvelrug meedoen; we hebben de Green Deal Duurzame Zorg ondertekend; en we hebben een samenwerkingsovereenkomst met tenminste vijf zorginstellingen Duurzame Agrarische Sector: we hebben zicht op waar de gemeente een toegevoegde heeft in het ondersteunen en samenwerken met de agrarische sector op duurzaamheid en we hebben een project in voorbereidingsfase zodat deze in 2018 gerealiseerd kan worden FairTrade: in 2017 loopt de drie-jarige subsidie af voor de werkgroep FairTrade Gemeente Utrechtse Heuvelrug. We willen FairTrade in de gemeente verder ontwikkelen. We willen dat het aanbod van FairTrade producten nog groter wordt. Hierover hebben we concrete afspraken gemaakt met de werkgroep FairTrade. Energie(innovatie) bij bedrijven: binnen het ECONNETIC project hebben 19 bedrijven SDE toegekend gekregen en zijn de gezamenlijke realisatie van zonnepanelen gestart; bedrijven die een bezoek handhavingsbezoek krijgen van de ODrU hebben advies ontvangen over mogelijke energiemaatregelen, bedrijven die vallen onder de Energie Efficiency Directive (EED) zijn verzocht energieplannen in te leveren en deze energieplannen zijn gecontroleerd. Circulaire Economie: we hebben de Green Deal Cirkelstad Utrecht en het convenant beton keten en ondertekend en zijn in regioverband begonnen met de invoering daarvan. In het kader van circulaire landgoederen is minstens één biomassaprojecten op een landgoed gestart en toename van bekendheid van de mogelijkheden van duurzame warmte bij landgoedeigenaren. Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017)? Duurzame Recreatie en Toerisme: we werken met het Toeristisch Platform samen aan het opzetten van activiteiten en projecten voor duurzame recreatie en toerisme, we faciliteren een gezamenlijke aanpak voor LED-verlichting bij sportaccommodaties 12, we onderzoeken de mogelijkheid van LED op sportvelden (i.i.g. voor zover eigendom gemeente) en de mogelijkheid om te faciliteren in aanvraag subsidies en we werken samen met Heuvelrug Energie aan zonnepanelen (postcoderoos) op de Binder en op Steinheim (zie ook Organisaties opereren klimaatneutraal ). Duurzame zorg: we werken met de regio samen aan een aanpak voor duurzame zorg (milieuthermometer zorg) en aan deelname aan de nationale Green Deal Duurzame Zorg. Duurzame Agrarische Sector: we geven verder vorm aan het gesprek en vormen samen een project. FairTrade: we gaan het gesprek aan met de werkgroep FairTrade over het in stand houden en verder ontwikkelen van FairTrade aanbod in onze gemeente. Energie(innovatie) bij bedrijven: we faciliteren het opnieuw aanvragen van SDE+-subsidie voor de bedrijven die gezamenlijk zonnepanelen willen realiseren en exploiteren en we staan open voor een vervolgproject voor grootschalige zonnepanelen op bedrijven. Het initiatief hiervoor ligt bij de ondernemers. Ondernemingen/ organisaties met meer dan 250 FTE of een jaaromzet van 50 miljoen of meer of een jaarlijkse balanstotaal van meer dan 43 miljoen, zijn verplicht een energieaudit uit te voeren. De ODRU ziet hierop toe. In project energiebesparing kleine bedrijven wordt bij (een deel van de) 120 categorie 2 bedrijven die in 2017 door de ODRU worden bezocht energie-advies gegeven. Circulaire Economie: we participeren actief in de regionale aanpak voor een circulaire economie en onderzoeken hoe wij in onze eigen rol ten aanzien van maatschappelijk vastgoed en grond-weg-en waterbouw bij kunnen dragen aan circulaire bouw; we faciliteren activiteiten gericht op de ontwikkeling van duurzame warmte van biomassa op landgoederen in de Utrechtse Heuvelrug. Uitgangspunt is dat er sprake is van lokale biomassa van duurzaam bosbeheer en hoge kwaliteit verbranding met het oog op de leefomgevingskwaliteit. Activiteiten in andere uitvoeringsprogramma s: Programma Economische Ontwikkeling In het Programma Economische Ontwikkeling is duurzaamheid een van de vijf thema s. In de uitgangspunten voor ontwikkelings- en vestigingsmogelijkheden voor ondernemers is openomen Wij zijn trots op onze groene en volle gebieden. Bedrijven die passend zijn in onze omgeving en zich daarnaast inspannen om hun impact op het milieu te beperken, bijdragen aan het behoud van cultuurhistorische n en de beleving hiervan versterken, of economisch actief bijdragen aan een duurzame samenleving, hebben een streepje vóór. De activiteiten en projecten in het uitvoeringsprogramma Economische Ontwikkeling komen overeen met de activiteiten die zijn opgenomen in dit programma. Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan ( ) Het GVVP zet in op het faciliteren van en verbeteren van voorzieningen voor fietsers, verbeteren voorzieningen voor openbaar vervoer (o.a. OVknooppunt Driebergen-Zeist, behoud Intercity status DZ en haltes), elektrisch rijden (o.a. laadinfrastructuur en elektrisch deelrijden) en duurzaam toeristisch vervoer. 12 Dit is een project door de CO2bank Utrecht in opdracht van de gemeente in het kader van de klimaatcompensatie voor de CO2 uitstoot van de gemeentelijke organisatie over Hierin wordt samengewerkt met initiatiefnemer voor gezamenlijke aanpak LED De Twee Marken, met Heuvelrug Energie en alle sportorganisaties die mee willen doen. PG30 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG31

17 5 Duurzame, klimaatneutrale organisatie Wat willen we bereiken? Klimaatneutrale organisatie Wat gaan we daarvoor doen? Regisseren en uitvoeren klimaatneutrale huisvesting Regisseren en uitvoeren klimaatneutraal vervoer Dienst (RSD), de Belastingsamenwerking gemeenten en hoogheemraadschap Utrecht (BGHU) en de Afval Verwijdering Utrecht gaan we het gesprek aan over een duurzame klimaatneutrale bedrijfsvoering en dienstverlening. 5.1 Klimaatneutrale organisatie ten opzichte van 2013 van 20 % in 2020 en 50 % in Eind 2017 is tenminste de Openbare Verlichting aanbesteed. Klimaatcompensatie: een klimaatcompensatieproject voor klimaatcompensatie over 2016 is opgestart. Duurzame, klimaatneutrale organisatie Duurzame organisatie organisatie Welke beweging willen wij (verder) bouwen? De gemeente wordt gevormd door ambtenaren en bestuur. We werken samen aan een duurzame, klimaatneutrale organisatie als een manier van werken door medewerkers en bestuurders. Bestuurlijke en ambtelijke opdrachtgevers en ambtenaren zien duurzaamheid en klimaatneutraal steeds meer als integraal onderdeel van de opdracht en resultaat. We willen daarmee ook een inspirerende en aantrekkelijke werkgever zijn voor onze medewerkers. De gemeentelijke organisatie is een van de organisaties op de heuvelrug. We zoeken de samenwerking met andere organisaties en bedrijven op de heuvelrug en dragen onze ambities en resultaten uit. Mooie voorbeelden hiervan zijn de band op spanning pomp in Doorn als dienst voor onze Regisseren en uitvoeren klimaatneutrale openbare ruimte Uitvoeren klimaatcompensatie over 2016 Regisseren en uitvoeren circulair beheer en onderhoud Uitvoeren duurzaam inkopen medewerkers én heel de samenleving, de FairTrade gemeentelijke organisatie als onderdeel van de ambitie FairTrade gemeente en de lokale klimaatcompensatie voor onze bedrijfsvoering bij sportverenigingen. Met de gebruikers van onze gebouwen, bijvoorbeeld met de gebruikers van het Cultuurhuis Doorn, de RID en exploitanten, voeren we het gesprek over duurzaam beheer en gebruik van gebouwen en duurzame mobiliteit naar onze gebouwen en werken we aan continue verduurzaming. Met gemeentelijke uitvoeringsorganisaties zoals de Regionale ICT Dient Utrecht (RID), Omgevingsdienst Regio Utrecht (ODRU), de Regionale Sociale Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? Onze focus ligt in 2017 op de thema s klimaatneutrale huisvesting, klimaatneutraal vervoer en klimaatneutrale openbare ruimte (openbare verlichting). Klimaatneutrale huisvesting: In 2016 is onderzoek gestart naar energiegebruik en energiebesparingsmogelijkheden in onze huisvesting in het kader van de Energy Efficiency Directive (EED). De maatregelen worden opgenomen in het Meerjaren Onderhouds Plan en het Beleid Maatschappelijk Vastgoed. Klimaatneutrale huisvesting: In 2016 is onderzoek gestart naar de mogelijkheden om het Cultuurhuis Pleiade (gedeeltelijk) aan te sluiten op de WKO van het gemeentekantoor. In 2017 is dit onderzoek afgerond en leveren we een businesscase op. Klimaatneutrale huisvesting: In 2016 is SDE+ (exploitatie) subsidie toegekend voor zonnepanelen. Eind 2017 is de opdracht voor realisatie van zonnepanelen verstrekt zodat in 2018 zonnepanelen op de gemeentewerf, cultuurhuis Pleiade en het gemeentekantoor gerealiseerd kunnen worden. Klimaatneutraal vervoer: twee voertuigen van het wagenpark zij bi-directioneel elektrisch. Zij kunnen laden en ontladen. Zij vormen een proefproject voor Smart Solar Charging. Klimaatneutraal vervoer: we hebben inzicht in de mogelijkheden om het woon-werk en zakelijk vervoer nog duurzamer en gezonder te maken. Klimaatneutrale openbare ruimte: in 2016 is het beleid Openbare Verlichting vastgesteld Donker waar het kan, licht waar het moet. Dit beleid zet in op een besparing Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017) Klimaatneutrale huisvesting: we maken een plan van aanpak op basis van de energie-audits (EED) en stellen een businesscase op voor de koppeling tussen het cultuurhuis en de WKO van het gemeentekantoor. Klimaatneutrale huisvesting: we stellen een businesscase op voor de realisatie van de zonnepanelen en vragen de gemeenteraad een krediet. Na de zomer zetten we de opdracht voor de realisatie van zonnepanelen op de markt. Klimaatneutraal vervoer: we kiezen voor elektrische voertuigen en voertuigen op biogas als voertuigen vervangen worden en dit functioneel mogelijk is. Klimaatneutraal vervoer: we vragen jongafgestudeerden onderzoek te doen naar de mogelijkheden om het woon-werk en zakelijk vervoer nog duurzamer en gezonder te maken in het kader van Kickstart Your Social Impact. PG32 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG33

18 6 Financiën Klimaatneutrale openbare ruimte: we besteden de Openbare Verlichting aan in lijn met het vastgesteld beleid. Klimaatcompensatie: we geven de CO 2 bank opdracht voor een project voor klimaatcompensatie over Andere relevante beleidsvoorstellen in voorbereiding in 2017 Beleid/ Aanpak strategisch en Maatschappelijk vastgoed. Activiteiten in andere uitvoeringsprogramma s: Beleid Openbare Verlichting Donker waar het kan, licht waar het moet. Dit beleid zet in op een besparing ten opzichte van 2013 van 20% in 2020 en 50% in Op weg hiernaartoe is het streven minimaal 40% van het bestaande openbare verlichtingspark in 2020 te voorzien van slim energiemanagement en energiezuinige verlichting. Duurzaam inkopen. Bij alle aanbestedingen (Europees en nationaal openbaar en meervoudig onderhands) wordt overwogen op welke wijze en in hoeverre een bijdrage aan de klimaatdoelstellingen geleverd kan worden. 5.2 Duurzame organisatie Wat willen wij met hen bereiken (resultaten 2017)? De focus in 2017 ligt op circulair beheer in onze kantoren en het verduurzamen van de schoonmaak en telefonie door duurzame inkoop. Circulair beheer en onderhoud: circulaire CUP2PAPER bekers met het klimaatlogo van de gemeente zijn in gebruik genomen en het aantal bekers dat gebruikt wordt is verminderd Circulair beheer en onderhoud: we hebben inzicht in de mogelijkheden voor een circulaire invulling van de andere disposables zoals de roerstaafjes, taartbordjes en vorken Circulair beheer en onderhoud: op meer plaatsen in het gemeentekantoor, cultuurhuis, en gemeentewerf zijn afvalscheidingsbakken beschikbaar Op welke manier gaan wij dit bereiken (activiteiten 2017) Circulair beheer en onderhoud: in 2016 hebben we onderzocht hoe we zo duurzaam mogelijk invulling kunnen geven aan de bekers op kantoor. Onze keuze is de CUP2PAPER beker. Deze beker met het klimaatlogo van de gemeente introduceren we in We communiceren intensief met het oog op meermalig gebruik van de beker en het goed en schoon scheiden van de beker. Circulair beheer en onderhoud: we onderzoeken de mogelijkheden om een circulaire invulling van de andere disposables zoals de roerstaafjes, taartbordjes en vorken Circulair beheer en onderhoud: we onderzoeken op welke plaatsen in het gemeentekantoor afvalscheidingsbakken bijdragen aan beter scheiden van afval en plaatsen gericht extra afvalscheidingsbakken in cultuurhuis, en gemeentewerf Duurzaam inkopen: duurzaamheid en duurzame tips van medewerkers nemen we mee in de inkoop van schoonmaak en telefonie. Activiteiten in andere uitvoeringsprogramma s: Duurzaam inkopen beleid: In het Inkoop- en aanbestedingsbeleid 2016 e.v. is opgenomen, dat bij Europese en nationale openbare aanbestedingen en bij meervoudig onderhandse aanbestedingen wordt overwogen op welke manier en in hoeverre een bijdrage aan de duurzaamheidsdoelstellingen geleverd kan worden. In 2017 Programma algemeen (zoals bijeenkomsten) ,- Klimaatneutraal ,- Leefomgevingskwaliteit ,- Duurzame economie ,- Duurzame mobiliteit ,- Duurzame klimaatneutrale organisatie ,- TOTAAL ,- Daarnaast zijn de volgende bedragen voorzien en geraamd voor het budget milieubeheer : ,-voor een klimaatcompensatieproject over ,- subsidie FairTrade werkgroep ,- NME projecten 1.000,- lidmaatschap klimaatverbond voor de actualisatie van het uitvoeringsprogramma (waaronder een brede bijeenkomst) PG34 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG35

19 Bijlage 1: Totstandkoming Uitvoeringsprogramma Heuvelrug Duurzaam en Klimaatneutraal De gemeenteraad heeft in januari 2016 de startnotitie Kaders, richtingen en uitgangspunten voor de Actualisatie Uitvoeringsprogramma Milieu en Routekaart klimaatneutraal grondgebied 2035 (11 december 2015) vastgesteld. Deze startnotitie gaf de richting en kaders voor het uitvoeringsprogramma. Op basis van de startnotitie zijn we samen met de samenleving aan de slag gegaan. De rol van de gemeente bestond uit het faciliteren van Heuvelrug Duurzaam en Klimaatneutraal ; het verbinden en versterken van de ideeën en projecten uit de samenleving en zicht krijgen op de randvoorn daarvoor. Vaststellen startnotitie Werven initiatieven Brede bijeenkomst start Uitwerken initiatieven 1 Werven en begeleiden projecten en ideeën We begonnen in februari met het werven van projecten en ideeën in de samenleving. Inwoners konden deze aanmelden via de website van de gemeente. Alle suggesties waren welkom. Groen en rijp door elkaar. In de eerste fase voor de startbijeenkomst werden we al positief verrast door zo n 40 aangedragen initiatieven en suggesties. Opvallend was het grote aantal initiatieven en suggesties op klimaat en energie en op elektrisch rijden. Gedurende het hele jaar konden inwoners hun projecten en ideeën blijven aanmelden via de website, of direct contact. In februari 2017 hadden in totaal 64 initiatieven en suggesties de revue gepasseerd. Op basis van het werven en begeleiden van projecten en Brede bijeenkomst tussenstand Uitwerken initiatieven Brede bijeenkomst resultaten Vaststellen uitvoeringsplan en routekaart Uitwerken initiatieven ideeën constateren we dat er diverse behoefte bestaan voor het realiseren van projecten en ideeën, de projecten en ideeën zich in verschillende fasen bevinden en verschillende snelheden kennen, en een diversiteit kennen in grootte en complexiteit van projecten en in toegang tot middelen, kennis en competenties. Diverse behoeften voor realiseren projecten en ideeën We vroegen de indieners van projecten en ideeën wat zij nodig hadden voor het realiseren van hun projecten en ideeën. Deze behoeften bleken zeer divers en varieerden van helemaal niets en ruimte laten voor het project tot een intensieve samenwerking, (voor) financiering of opdracht. Diverse fasen en snelheden De ingediende projecten en ideeën bevonden zich in verschillende fasen: het een was slechts een eerste idee, het andere project was al in voorbereiding of stond op het punt uitgevoerd te worden. Dit geldt ook voor projecten die zich later aandienden in het traject en zich nog zullen aandienen. De snelheid is ook verschillend. Deze is o.a. afhankelijk van de tijd en prioriteit van de initiatiefnemer en partners en van het soort project. Zo was het project zonnepanelen op bedrijfsdaken direct toe aan uitvoering omdat het afhankelijk is van de SDE+ subsidie mogelijkheden. Het project Elektrisch Deelrijden (We Drive Solar) heeft een enorme snelheid ontwikkeld door de grote organisatiekracht van de initiatiefnemers en verbonden partners. Het project zonnepanelen A12 gaat juist stap voor stap over ongebaande paden door de voorbereidingsfase waar telkens weer nieuwe horden te nemen zijn en genomen worden. Diversiteit in grootte en complexiteit van projecten en ideeën De projecten en ideeën verschillen in grootte en complexiteit. Bijvoorbeeld: het realiseren van zonnepanelen op gemeentelijke gebouwen is een relatief eenvoudig project met een duidelijke opdrachtgever, eigenaar en businesscase. Het realiseren van zonnepanelen op maatschappelijk vastgoed in eigendom van de gemeente door middel van een postcoderoos is al een stuk complexer. Het realiseren van zonnepanelen door middel van een postcoderoos op een geluidscherm aan de A12 met daarbij partijen zoals Rijkswaterstaat, de Rijksgebouwendienst is weer een stuk complexer. Dit heeft gevolgen voor de doorlooptijd en het kan gebeuren dat projecten tijdelijk stil komen te liggen of uiteindelijk afgeblazen worden. Diversiteit in toegang tot middelen, kennis en competenties De toegang tot middelen, kennis en competenties verschillen per initiatiefnemer. Wel is voor (bijna) iedere initiatiefnemer het een vraagstuk hoe de weg te vinden bij de overheid en andere overheidsorganisaties en hun logica. Hier ligt een duidelijke opgave voor de gemeente om de initiatieven door overheidsland te begeleiden. We kunnen hieruit een aantal lessen trekken voor het uitvoeringsprogramma: Flexibiliteit. Initiatieven en het aantal initiatieven kennen pieken en dalen terwijl de gemeentelijk capaciteit niet in pieken en dalen beschikbaar is en er soms een wat langer intern gemeentelijk traject nodig (bijvoorbeeld juridisch of bestuurlijk) is. De gemeentelijke organisatie is qua capaciteit nog niet goed ingericht op deze flexibiliteit behoefte. Dat betekent dat we soms vragen om te wachten en geduld te betrachten aan de initiatiefnemers. Initiatiefnemers gaan hier verschillend mee om. Het is met name een grote vraag aan initiatiefnemers die dit als vrijwilligers doen en alles meteen willen realiseren. Voor de verdere vormgeving en uitvoering van het programma is het belangrijk flexibiliteit te behouden en te vergroten. Omgaan met onzekerheden. Een deel van de projecten kent veel onzekerheden omdat deze projecten nieuw en innovatief zijn; ze zijn geen uitrol van een bestaand concept maar vinden het wiel zelf uit. Dat kan zijn door een innovatieve aanpak (bijvoorbeeld de bundeling van daken voor zonnepanelen met het oog op aantrekken van externe financiering) of een nieuwe locatie (zonnepanelen op geluidsschermen langs de A12). Dat betekent dat de betrokkenen gedurende de loop van een project bij hobbels steeds opnieuw af moeten wegen of en hoe verder te gaan. Dit geldt ook voor de gemeente. PG36 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG37

20 2 Uitwerken initiatieven Een aantal projecten of suggesties werden door de initiatiefnemers gestopt omdat 1) bleek dat het idee al gerealiseerd was (o.a. dieselvrije evenementen 13 ), 2) de inschatting was dat het weinig kansrijk in de gemeente zou zijn (o.a. duurzame kapper 14 ), 3) het beter onderdeel zou kunnen worden van een ander project(o.a. buurtmobiliteit 15 ), 4) omdat de initiatiefnemer het project te groot vond om zelf te trekken en geen partners kon vinden om het samen te realiseren of het sowieso nooit van plan om zelf te trekken maar het als suggestie meegaf (o.a. gebiedsesco bedrijventerrein 16, gezamenlijke inkoop warmtepompen, nul-op-de-meter woningen, de duurzame straat en energieneutraal conferentiecentrum) of 5) omdat de prioritering van de (vrijwillige) initiatiefnemers veranderden. De projecten die te groot waren voor de initiatiefnemer of die als suggestie gedaan zijn, laten we niet blind vallen. We nemen ze mee in overleggen met andere partners om te zien of ze draagvlak genieten, of er mogelijke andere trekkers zijn of dat deze projecten samen met de andere partners vorm te geven zijn. Zo worden de projecten op het thema duurzaam wonen meegenomen de regionale overleg Uthuis en worden de projecten op thema duurzame recreatie en toerisme meegenomen in de samenwerking Toeristisch Platform Utrechtse Heuvelrug. Een aantal projecten en ideeën hebben wel onze sympathie en dragen bij aan duurzaamheid in de brede zin, maar niet aan de vijf speerpunten van het Heuvelrug Duurzaam en Klimaatneutraal. Hoe gaan we daarmee om? Bijvoorbeeld het project Canon Utrecht Heuvelrug waarin leerlingen erfgoed projecten bezoeken, het project TINO waarin de inzet voor unrecognized knowledge voor duurzaamheidsvraagstuk centraal staat en het project wijkmanagement openbare ruimte met burgerparticipatie. Deze projecten zijn bij collega s in de organisatie onder de aandacht gebracht, maar zijn niet onder gebracht in het programma Heuvelrug Duurzaam en Klimaatneutraal. Een aantal projecten en ideeën zijn volledig gericht op in opdracht van de gemeente uitvoeren van een project. Alleen wanneer we de indruk hebben dat de samenleving of onze organisatie behoefte heeft aan het project en het bijdraagt de speerpunten kijken we of we het idee omzetten in een opdracht. Voor de opdracht volgen we ons inkoopbeleid. Of we houden de initiatiefnemer in de kaartenbak voor het moment dat we een opdracht overwegen uit te zetten. 3 Drie brede bijeenkomsten De initiatieven konden zich aan elkaar presenteren en met elkaar samenwerken in werkateliers op drie brede bijeenkomsten. Deze brede bijeenkomsten werden gefaciliteerd door de gemeente. De werkateliers werden vormgegeven door de initiatiefnemers en in sommige gevallen in samenwerking met of door de gemeente. De eerste brede bijeenkomst vond plaats op dinsdag 22 maart Deze startbijeenkomst was de gezamenlijke aftrap van Heuvelrug Duurzaam en Klimaatneutraal. Initiatiefnemers pitchten dertien ideeën en projecten. Deze werden vervolgens aan statafels en tijdens de borrel besproken door zo n 75 betrokkenen. De tweede brede bijeenkomst werd gecombineerd met een duurzaamheidsmarkt en vond plaats op 29 juni 2016 in het Von Gimborn Arboretum in Doorn. Deze brede bijeenkomst kreeg de vorm van een werkconferentie met zeven werkateliers. Zo n 70 mensen bezochten deze werkconferentie. De derde brede bijeenkomst vond plaats op 14 februari 2017 en werd bezocht door zo n 50 betrokkenen. 13 realiseren van elektrische aansluitingen op publieke evenemententerreinen om gebruik van diesel-aggregaten te beperken 14 milieu-effecten chemische haarkleurmiddelen verminderen 15 Buurtmobiliteit: inwoners delen vervoersmiddelen zoals (elektrische) auto s, bakfietsen en/of (elektrische) fietsen. Deel (bak)fietsen werd in de gemeente weinig kansrijk geacht. Elektrisch deelrijden krijgt al vorm in het kader van Smart Solar Charging / We Drive Solar. De initiatiefnemer is daar nu bij betrokken. 16 Gebiedsesco:samen besparen en opwekken van energie voor en door bedrijven. Tijdens deze bijeenkomst werd op een rij gezet welke stappen we samen hebben gezet en werd de richting voor het uitvoeringsprogramma weergegeven. Diverse initiatieven passeerden de revue waarbij tien initiatiefnemers hun project kort toelichtten of pitchten. Dit werd gevolgd door zeven werkateliers. De derde brede bijeenkomst werd gecombineerd met de Groenmarkt; een van de ingediende projectideeën uit de samenleving. Door de combinatie met de brede bijeenkomst en een stukje facilitering van deze Groenmarkt, kon de initiatiefnemer ervaring opdoen met het concept van de Groenmarkt. Het idee is dat deze Groenmarkt tweemaandelijks plaats gaat vinden in de gemeente. 4 Werkbijeenkomst routekaart klimaatneutraal grondgebied 2035 Naast de brede bijeenkomst vond op december 2016 een brede werkbijeenkomst plaats voor de routekaart klimaatneutraal grondgebied Inwoners, ambtenaren en raadsleden werden in groepjes uitgedaagd om te bepalen hoe we in 2035 klimaatneutraal gaan worden. Met andere woorden hoe we de CO 2 uitstoot in de gemeente over een kleine twintig jaar naar nul gaan brengen. De hoeveelheid CO 2 die daarvoor verminderd moet worden, was weergegeven op een lange lat. De groepen kregen blokken met mogelijkheden voor CO 2 vermindering waarmee zij de lat vol konden leggen. Voorbeelden van blokken waren 5000 (25% van de) woningen nul energie maken, 3 grote windmolens plaatsen, 25% van de bedrijven besparen maximaal op hun energiegebruik, 25% van de auto s rijden elektrisch, of alle daken van bestaande woningen beleggen met zonnepanelen. Vervolgens gaven de groepen aan welke oplossingen zij vinden dat we meteen toe kunnen passen, welke oplossingen toegepast kunnen worden mits aan bepaalde randvoorn wordt voldaan en voor welke oplossingen geldt nee, tenzij. De resultaten hebben de vijf groepen vervolgens aan elkaar gepresenteerd. De uitgewerkte resultaten zijn op de derde brede bijeenkomst Heuvelrug Duurzaam en Klimaatneutraal gepresenteerd. De routekaart klimaatneutraal grondgebied 2035 is een zelfstandig document. Het is een uitwerking van het speerpunt klimaatneutraal 2035 voor de middellange en lange termijn. De activiteiten in dit kader die geen onderdeel zijn van andere uitvoeringsprogramma s worden opgenomen in het jaarlijkse uitvoeringsprogramma Heuvelrug Duurzaam en Klimaatneutraal. 5 Lunchbijeenkomst duurzame, klimaatneutrale organisatie Met het oog op de doelstelling een duurzame, klimaatneutrale organisatie vond op 3 oktober 2016 een (werk)lunchbijeenkomst plaats voor ambtenaren. Daar werden de mogelijkheden voor een verdere verduurzaming van de organisatie verder verkend en besproken. Ongeveer 50 ambtenaren namen deel en dit heeft geleid tot een rijke verzameling van suggesties van energiezuinige verlichting en elektrische (snel)laadpunten voor auto s in de parkeergarage tot kaders opstellen voor duurzame Grond-Weg-en Waterbouw. Deze suggesties werken we de komende jaren uit en nemen we op in het uitvoeringsprogramma. Kleine praktische maatregelen pakken we meteen op. 6 Duurzaamheidsraad De duurzaamheidsraad heeft op verschillende momenten als sparringspartner geadviseerd over bijvoorbeeld bijeenkomsten. Zij heeft in de eerste en tweede concept fase geadviseerd over het programma. Het advies betrof zowel de leesbaarheid en toegankelijkheid van de programmatekst als de inhoud van het programma. Het advies van de duurzaamheidsraad is zo veel mogelijk verwerkt in het programma. PG38 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG39

21 Bijlage 2: Ambities en indicatoren klimaatneutraal 2035 Tabel 2.1: De gewenste ontwikkeling van de klimaatvoetafdruk in de periode Tabel 2.2: De gewenste ontwikkeling van klimaatneutraal wonen en klimaatneutrale bedrijven & organisaties Effectindicator Referentie Waarde Streefn (2009) Klimaatvoetafdruk gebouwde omgeving [kton CO 2 ] Bron: Energie in Beeld van Stedin Particuliere aansluitingen Zakelijke aansluitingen Klimaatvoetafdruk publieke 1,0 1,0 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 infrastructuur [kton CO 2 ] Bron: Klimaatvoetafdruk rapportage Klimaatvoetafdruk mobiliteit [kton CO 2 ] Bron: Klimaatmonitor van RWS Duurzame opwekking - - 0,4 0,6 0, [vermeden kton CO 2 ] Diverse bronnen Duurzame elektriciteit direct * - - n.t.b n.t.b n.t.b n.t.b n.t.b n.t.b Duurzaam gas direct - n.t.b n.t.b n.t.b n.t.b n.t.b n.t.b Klimaatvoetafdruk gemeentelijk grondgebied * Hoeveel duurzame energie we willen opwekken hebben we bepaald. Hoe we dat gaan doen, de energiemix, moeten we nog nader bepalen. Voor een nadere toelichting bij de doelen zie de Routekaart Klimaatneutraal grondgebied 2035 Effectindicator Aantal woningen met een geregistreerd energielabel A++ t/m B (Woonvisie) Aantal Nul-Energie woningen (netto energieneutraal)* Aantal energieplus woningen (netto energieleverend aan het net) Aantal utiliteitsgebouwen (excl. overheid) gelabeld Aantal utiliteitsgebouwen (excl. overheid) energielabel A++ t/m C Aantal overheidsgebouwen gelabeld Aantal overheidsgebouwen energielabel A++ t/m B Percentage hernieuwbare energie [%} Percentage hernieuwbare elektriciteit [%] Percentage hernieuwbare warmte [%] Aantal adressen/locaties met geregistreerde PVpanelen per 100 woningen Vermogen geregistreerde PV-panelen per woningen [kwp] Vermogen PV per inwoner [wattpiek] Referentie Waarde Streefn (2009) (2010) onbekend onbekend onbekend onbekend onbekend 2 onbekend 2 onbekend 2 onbekend 3,9 (2010) 5,1 14,6 19,3 24,1 28,8 33,6 38,3 0,2 (2010) 1,8 7,0 (2010) 9,0 0,9 5, ,8 91,3 Bron: Energie in Beeld en Klimaatmonitor. *Voor de energetische kwaliteit van sociale huurwoningen wordt een nieuwe indicator vorm gegeven die beter past bij de prestatieafspraken ** We hebben nu nog geen goede methode van monitoren van het aantal nul-energie en energieplus woningen. We zullen deze monitoring opzetten. We gaan uit van beperkte groei in de bestaande bouw en grote groei in nieuwe plannen voor nieuwbouw. PG40 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG41

22 Bijlage 3: Ambities en indicatoren leefomgevingskwaliteit Deze bijlage geeft de gewenste ontwikkeling van leefomgevingskwaliteit aan de hand van streefn op effectindicatoren een toelichting op een aantal indicatoren voor leefomgevingskwaliteit Tabel 3.1: De gewenste ontwikkelingen op een duurzame gezonde leefomgevingskwaliteit Subdoel Effectindicator Referentie Een gezonde en veilige bodemkwaliteit Een gezonde, veilige, duurzame en natuurlijke waterhuishouding Een gezonde en veilige luchtkwaliteit Een gezonde en rustige leefomgeving (geluid, stilte, trillingen) Een gezonde en veilige leefomgeving (externe veiligheid en asbest) Aantal meldingen gezondheid en milieu (GGD) Aantal deelnemende klassen aan buitenlessen (NME) Aantal verontreinigde locaties Aantal bodem saneringen van gevallen van ernstige bodemverontreiniging Aantal bodemsaneringen van gevallen van niet ernstige bodemverontreiniging Aantal klachten over bodem % meetlocaties dat voldoet aan kwaliteitsnormen voor grondwater Aantal klachten geur/ stank bedrijven Aantal klachten geluid bedrijven (excl. horeca) Aantal ontheffingen route gevaarlijke stoffen Aantal asbestdaken in de gemeente* * De inventarisatie van asbestdaken vindt in 2017 plaats Streefn (2009) 75 (2009) (2016) 1 (2016) 4 (2016) 6 (2016) 60% 60% (2009) 10 (2010) 5 48 (2010) 30 6 (2009) n.t.b. n.t.b. n.t.b. n.t.b. n.t.b. n.t.b. 1 Leefomgevingskwaliteit algemeen Aantal meldingen gezondheid en milieu Het aantal meldingen gezondheid en milieu zijn het aantal vragen en klachten bij de GGD Regio Utrecht via of telefoon (meldingslijn). Bij de GGD Regio Utrecht kunnen inwoners terecht met vragen of voor informatie over gezondheidsklachten in relatie tot het milieu. Denk daarbij aan overlast van rook uit houtkachels, verkeerslawaai of bodemverontreiniging stomerijen. De GGD registreert deze meldingen per gemeente en kan dit jaarlijks aan de gemeente verschaffen. De GGD maakt geen onderscheid in de aard of het onderwerp van de melding. Aantal deelnemende klassen aan buitenlessen Het aantal deelnemende klassen aan buitenlessen zijn het aantal klassen dat deelneemt aan buitenlessen gegeven via of door het team NDC van de ODRU in samenwerking met regionale partners. Het gaat om het aantal klassen dat deelneemt aan het project Natuurwijs, Boerderij in de kijker en Lessen op de Boswerf. Andere buitenlessen, zoals bijlessen van de bijenvereniging, worden niet meegenomen. 2 Een gezonde en veilige bodemkwaliteit Een gezonde en veilige bodemkwaliteit betekent dat bodem gezond en veilig is volgens het wettelijk kader. Het wettelijk kader geeft aan dat de bodem geschikt moet zijn waar deze voor gebruikt wordt. Voor de bodemkwaliteit voor woningen gelden daarom andere kwaliteitseisen dan voor bijvoorbeeld een industrieterrein. We volgen de ontwikkeling van bodemkwaliteit aan de hand van: Het aantal verontreinigde locaties Het aantal saneringen van gevallen van ernstige bodemverontreiniging Het aantal saneringen van niet ernstige bodemverontreiniging Het aantal klachten over bodem Bodemkwaliteit: aantal verontreinigde locaties Een verontreinigde locatie is een locatie waarbij de interventie in de grond of het grondwater wordt overschreden. De provincie Utrecht is bevoegd gezag voor verontreinigingen die zijn ontstaan voor 1987 en alle verontreinigingen die zijn ontstaan buiten een inrichting. Deze bevoegdheid staat beschreven in de wet bodembescherming (Wbb). De provincie heeft de taken die hieruit voortvloeien neergelegd bij de regionale uitvoeringsdienst Utrecht (RUDU). In de Wbb staat dat op het moment dat tijdens een bodemonderzoek geconstateerd wordt dat de interventie in grond of grondwater wordt overschreden de initiatiefnemer of gemeente dit meldt bij het bevoegd gezag Wbb. Deze melding heet een artikel 41 melding. Op het moment dat duidelijk is hoe groot de verontreiniging is neemt de RUDU een beschikking. Er zijn vier verschillende conclusies mogelijk: Er is sprake van een geval van ernstige bodemverontreiniging die met spoed moet worden gesaneerd. Er is sprake van een geval van ernstige bodemverontreiniging. Er is sprake geen sprake van een geval, maar van sterk verhoogde gehalten, een niet ernstige verontreiniging. Er is sprake van een zorgplicht, de verontreiniging is ontstaan na Er is sprake van een geval, op het moment dat 25 m 3 grond of 100 m 3 grondwater sterk verontreinigd is (n boven de interventie). De RUD-U registreert deze meldingen en beschikkingen in hun bodeminformatie systeem. De beschikkingen ernst en spoed worden tevens kadastraal geregistreerd. PG42 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG43

23 Indien het een verontreiniging is, die is ontstaan na 1987 Bodemkwaliteit: aantal saneringen van erop gericht om hemelwater zo snel mogelijk af te voeren: via De luchtkwaliteit ten aanzien van gezondheid is vooral binnen een inrichting Wet milieubeheer is de gemeente niet-ernstige bodemverontreiniging drainage, riolen, sloten en rivieren. Deze ontwatering heeft afhankelijk van de hoeveelheid fijnstof in de lucht, het bevoegd gezag. De Omgevingsdienst regio Utrecht De gemeente is bevoegd gezag voor niet-ernstige eeuwenlang gezorgd voor droge voeten in ons laaggelegen stikstofdioxide (NO 2 ) en roet. Fijnstof wordt uitgedrukt registreert deze verontreinigingen in het regionale bodemverontreiniging. In het beleidskader bodem van land, maar heeft er ook toe geleid dat de bodem in grote in PM10 (fijnstof kleiner dan 10 micrometer) en bodeminformatiesysteem. de gemeente Utrechtse Heuvelrug staat dat op het delen van ons land is gedaald. Nu door de klimaatverandering PM 2,5 (fijnstof kleiner dan 2,5 micrometer) en UFP moment dat een initiatiefnemer voornemens is om de zeespiegel stijgt en er steeds heftiger regenbuien (ultrafijnstof, kleiner dan 0,1 micrometer) en roet. Roet Jaarlijks vraagt de ODrU aan de RUD-U hoeveel artikel een niet-ernstige bodemverontreiniging te saneren, voorkomen, zorgt de bodemdaling ervoor dat het water steeds ontstaat als ultrafijnstof samenklontert. Roet maakt 41 meldingen zij hebben gehad en hoeveel beschikkingen de initiatiefnemer een plan van aanpak indient bij moelijker kan worden afgevoerd. (Dreigende) overstromingen deel uit van PM2,5. ernst en spoed zij hebben genomen. Tevens tellen zij hoeveel de gemeente Utrechtse Heuvelrug. De gemeente kunnen dan het gevolg zijn. zorgplicht gevallen zijn gemeld bij de gemeente. Het aantal vraagt de Omgevingsdienst regio Utrecht om dit plan De luchtkwaliteit ten aanzien van de natuur is vooral artikel 41 meldingen en het aantal zorgplicht gevallen samen te beoordelen. De Omgevingsdienst registreert deze Waterkwaliteit: % meetlocaties dat voldoet aan afhankelijk van de hoeveelheid zwaveldioxide in de zijn het aantal verontreinigde locaties. informatie in het regionale bodeminformatiesysteem. kwaliteitsnormen voor grondwater lucht en stikstof. Natuurgebieden verzuren als er veel Jaarlijks telt de ODrU hoeveel plannen van aanpak zijn De afgelopen jaren hebben we op meerdere plaatsen het zwaveldioxide in de lucht zit. Zwaveldioxide wordt Bodemkwaliteit: aantal saneringen van gevallen van ingediend. afspoelend hemelwater van verhardingen afgekoppeld van uitgestoten bij verbranding van brandstoffen met ernstige bodemverontreiniging het riool en rechtstreeks in de bodem geïnfiltreerd. Om de zwavel zoals kolen. In de Wbb staat de verplichting dat initiatiefnemers die Beleving bodemkwaliteit: aantal klachten kwaliteit van het kwetsbare grondwater in de Heuvelrug voornemens zijn de bodem te saneren dit moeten melden over bodem te beschermen is het van belang dat dit water niet te zeer De hoeveelheid van de genoemde stoffen in onze bij het bevoegd gezag. Als het een verontreiniging betreft De ODrU houdt bij hoeveel klachten er jaarlijks zijn verontreinigd is met zware metalen (uit de bouw) of Paks en lucht variëren per locatie in de gemeente. Dit maakt die ontstaan is voor 1987 of buiten een inrichting Wet over bodem. minerale oliën van het verkeer. De gemeente heeft daarom een goede indicator en een ambitie voor de gemeente milieubeheer is de provincie het bevoegd gezag. De RUD-U voert namens de provincie de bijbehorende taken uit. De initiatiefnemer stelt een saneringsplan op of doet een 3 Gezonde, veilige en natuurlijke waterhuishouding onder meerdere infiltratieriolen peilbuizen aangelegd, zodat we de kwaliteit van het infiltrerend regenwater kunnen bemonsteren. We meten of het water in deze peilbuizen als één gebied ingewikkeld. In ons gebiedsgerichte milieubeleid zijn per gebiedstype verschillende ambities opgenomen. zogenaamde BUSmelding. De RUD-U neemt een beschikking voldoet aan de verschillende kwaliteitsnormen voor op het plan of stemt in met de BUS-melding en registreert De Utrechtse Heuvelrug is een uniek gebied waarin grondwater. Op deze manier krijgen we inzicht welke soorten Beleving luchtkwaliteit: aantal klachten deze in hun bodeminformatiesysteem. water een cruciale rol speelt. De zandige heuvelrug verhard oppervlak we in de toekomst kunnen afkoppelen en geur/stank bedrijven is een omvangrijk inzijgingsgebied voor regenwater. welke we beter op het riool kunnen laten lozen. Het aantal klachten die de ODrU ontvangt over geur Indien het een verontreiniging is, die is ontstaan na 1987 binnen een inrichting Wet milieubeheer is de gemeente het bevoegd gezag. Een dergelijk verontreiniging moet volledig worden gesaneerd. Het plan van aanpak voor dergelijke saneringen worden voorgelegd aan de gemeente. Het regenwater dat valt, zakt meteen de bodem in en vormt ondergronds het grootste drinkwaterreservoir van de Provincie Utrecht. We hebben dan ook drie waterwingebieden in onze gemeente. Het drinkwaterreservoir wordt niet beschermd door kleilagen, 4 Een gezonde en veilige luchtkwaliteit We willen een gezonde en veilige luchtkwaliteit. Dat betekent dat we streven naar het behouden en verbeteren of stank bij bedrijven in de gemeente. 5 Een gezonde en rustige leefomgeving ten aanzien van geluid & stilte en trillingen De gemeente vraagt de Omgevingsdienst op dit plan te waardoor het zeer kwetsbaar is voor verontreinigingen. van de huidige luchtkwaliteit waarbij de WHO normen het Blootstelling aan geluid kan direct en indirect gevolgen beoordelen. De Omgevingsdienst regio Utrecht registreert deze Aan de voet van de Heuvelrug kwelt het schone uitgangspunt zijn. Het betreft de hoeveelheid fijnstof in de hebben voor de gezondheid en welzijn. Direct wanneer plannen in het regionale bodeminformatiesysteem. grondwater weer op. De vele natuurgebieden aan de lucht, stikstofdioxide (NO 2 ), zwaveldioxide (SO 2 ) en roet in de geluid gehoorschade veroorzaakt, indirect wanneer Jaarlijks vraagt de ODrU aan de RUD-U hoeveel beschikkingen flanken zijn afhankelijk van dit schone kwelwater, dat lucht en stank (geurhinder). bijvoorbeeld regelmatig de slaap verstoord raakt. instemming saneringsplan zij hebben afgegeven en hoe vaak via de weteringen wordt afgevoerd. Veel reden dus, De luchtkwaliteit is van veel factoren afhankelijk, zoals het Geluidsoverlast kan leiden tot hart- en vaatziekten. zij hebben ingestemd met een BUS-melding en tellen zij de om dit bijzondere watersysteem goed te beschermen. weer (is het zonnig, de kracht en richting van de wind), de Ook het dichthouden van ramen en deuren om het ingediende plannen bij de gemeente. In het verleden was de waterhuishouding in Nederland hoeveelheid en soort verkeer, en de activiteiten van bedrijven. lawaai buiten te houden, heeft gevolgen: ventilatie PG44 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG45

24 Bijlage 4: Ambities en indicatoren duurzame mobiliteit ontbreekt dan (vaak). Daarnaast heeft lawaai een negatieve invloed op de leerprestaties van kinderen. Er zijn verschillende vormen van overlast door geluid: geluidsoverlast door buren, door bedrijven, door rail en door wegverkeer (verkeerslawaai). Geluidsoverlast door de buren laten we hier buiten beschouwing. De hoeveelheid geluid varieert per locatie in de gemeente. Dit maakt een goede indicator en ambitie voor de gemeente als één gebied ingewikkeld. In ons gebiedsgerichte milieubeleid zijn per gebiedstype verschillende ambities opgenomen. Beleving geluid: aantal klachten geluid horeca Het aantal klachten die de ODrU ontvangt over geluid van horeca bedrijven. Beleving geluid: aantal klachten geluid bedrijven (exclusief horeca) Het aantal klachten die de ODrU ontvangt over geluid van niethoreca bedrijven 6 Een gezonde en duurzame leefomgeving ten aanzien van licht & donkerte (lichthinder) 7 Een gezonde en veilige leefomgeving ten aanzien van externe veiligheid en asbest Externe Veiligheid (EV) gaat over risico s voor mens en milieu door opslag, productie, gebruik en vervoer van gevaarlijke stoffen. Gevaarlijke stoffen zijn bijvoorbeeld vuurwerk, lpg of munitie. Het vervoer van die stoffen kan over weg, water en spoor of door buisleidingen gaan. Externe veiligheid: aantal ontheffingen route gevaarlijke stoffen Voor elke transportbeweging met gevaarlijke stoffen is een ontheffing nodig. De ODrU verzorgt deze namens de gemeente. Een afname van dergelijke ontheffingen betekent minder vervoersbewegingen met gevaarlijke stoffen en dus minder (milieu)risico. De gemeente kan het aantal vervoersbewegingen met gevaarlijke stoffen beïnvloeden door woningen die niet aangesloten zijn op het aardgasnetwerk te stimuleren om over te stappen van boven- of ondergrondse olietanks naar bijvoorbeeld een wko-systeem of een ander duurzaam alternatief. De gemeente kan daarmee het aantal vervoersbewegingen beïnvloeden. Asbest: het aantal asbestdaken in de gemeente Asbest bestaat uit microscopisch kleine, naaldachtige vezels. De vezels kunnen diep in de longen doordringen. Wie asbestvezels inademt kan ziek worden. Op termijn kan dit longkanker, mesothelioom (longvlieskanker of buikvlieskanker) of asbestose (stoflongen) veroorzaken. Tot 1994 is asbest veel gebruikt in verschillende producten, maar vooral in bouwmaterialen. Zo komt het voor in golfplaten, vinylvloerbedekking (zeil) en in pijpen voor schoorstenen. Ook kan asbest zitten in oude huishoudelijke apparaten. Bijvoorbeeld haardrogers, strijkijzers en warmhoudplaatjes. Sinds 1 juli 1993 mogen bedrijven geen asbest meer gebruiken. En ook geen asbest of asbesthoudende producten meer verkopen, importeren, weggeven, opnieuw toepassen en bewerken. In de Europese Unie (EU) geldt een asbestverbod sinds De Rijksoverheid voert vanaf 2024 een verbod op asbestdaken. Particulieren, bedrijven en (overheids-) instellingen mogen dan geen asbestdaken meer bezitten. Oude daken kunnen door de jaren heen zijn aangetast door weer en wind. Daardoor kunnen asbestvezels vrijkomen. Het is daarom belangrijk om het aantal asbestdaken in de gemeente inzichtelijk te maken. Deze bijlage geeft de gewenste ontwikkeling van duurzame mobiliteit aan de hand van streefn op effectindicatoren een toelichting op een aantal indicatoren. Tabel 4.1: De gewenste ontwikkelingen op duurzame mobiliteit Subdoel Effectindicator Referentie- Waarde Klimaatneutraal mobiel Verminderen negatieve impact leefomgevingskwaliteit Rijden op hernieuwbare duurzame grondstoffen Bron: Klimaatmonitor Klimaatvoetafdruk mobiliteit [kton CO 2 ] Wegverkeer (excl. snelwegen) Waarde Streefn Werktuigen Aantal deelauto s 5 60 (2014) Waarde Waarde Waarde Waarde Waarde Waarde Aantal elektrische deelauto s Aantal personenauto s op aardgas per personenauto s Aantal elektrische personenauto s (FEV) per personenauto s Aantal groengas voertuigen Aantal elektrische voertuigen Aantal tankstations groen gas Totaal aantal (semi) publieke laadpunten op laadpalen voor elektrische auto s Aantal band-opspanning pompen n.t.b n.t.b Waarde Waarde Waarde Waarde Waarde Waarde 230 Waarde Waarde Waarde Waarde Waarde Waarde n.t.b n.t.b 0 22 n.t.b n.t.b n.t.b n.t.b n.t.b n.t.b PG46 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG47

25 1 Klimaatneutraal mobiel Opmerkingen bij de ambitie: Om de CO 2- uitstoot van mobiliteit naar nul te brengen zal voldoende extra duurzame energie binnen de gemeentegrenzen opgewekt moeten worden voor groengas, (groen) elektrisch of (groen geproduceerd) waterstof. De keuze voor het binnen de gemeentegrenzen duurzaam opwekken van energie voor de mobiliteitsvraag, betekent een ruimtelijke opgave. We hoeven echter minder duurzame energie op te wekken als we het aantal kilometers met gemotoriseerde voertuigen verminderen (geen mobiliteit of keuze voor te voet en de fiets) en als meer gereisd wordt met het OV. Deze klimaatambitie betekent dat de komende jaren de ontwikkeling gestart moet worden van nieuwe duurzame vervoersarrangementen voor gasten van de gemeente en de ontwikkeling van vervoersmanagement door ondernemers en organisaties (forenzen). De conferentieoorden verenigd in GroenCentraal bieden reeds de mogelijkheid om vanaf Station Driebergen-Zeist gebruik te maken van een taxi op groen gas (ikreisgroen.nl). In de Alpen is het voor toeristen vrij normaal dat zij hele gebieden niet meer met de auto mogen bereizen. Daar zijn alternatieve duurzame toeristische arrangementen ontwikkeld, inclusief duurzame vervoersarrangementen zoals Alpine Pearls. Ook wordt duurzaam vervoer aangeboden als beleving zoals wandelen, fietsen, MTBen in de schone of ruige natuur. In het participatieproces van de actualisatie gaan we samen met organisaties, ondernemers en recreatiesector kijken wat de mogelijkheden zijn en wat het draagvlak is. 2 Verminderen negatieve impact op leefomgevingskwaliteit Aantal deelauto s Het aantal deelauto s bestaat uit de deelauto s die worden aangeboden in de gemeente door bedrijven zoals Greenwheels en waarvoor een abonnement nodig is en de deelauto s die worden aangeboden door particulieren zoals via mywheels.nl. Aantal elektrische deelauto s Het aantal elektrische deelauto s bestaat uit de deelauto s die worden aangeboden in de gemeente door bedrijven zoals We Drive Solar en Greenwheels. 3 Rijden op hernieuwbare brandstof Rijden op hernieuwbare duurzame brandstoffen voorkomt uitputting van grondstoffen. Ook draagt rijden op hernieuwbare duurzame brandstoffen bij aan de vermindering van de negatieve impact van mobiliteit op de leefomgevingskwaliteit (met name geluid en luchtkwaliteit). Daarnaast is het onderdeel van de ambitie klimaatneutraal mobiel. Om in onze gemeente 100% klimaatneutrale mobiliteit te realiseren zullen alle motorvoertuigen in 2035 op groengas, (groen) elektrisch of (groen geproduceerd) waterstof moeten rijden en zal de energie hiervoor duurzaam in de gemeente moeten worden opgewekt. De ambitie is dat in 2035 alle voertuigen rijden op duurzame hernieuwbare brandstoffen. In de klimaatroutekaart is de ambitie opgenomen dat in % van de voertuigen op groen gas (CNG) rijdt en 75% op (groen) elektrisch. Deze ambitie wordt beschreven aan de hand van vier indicatoren: 1) het aantal groengas (CNG) personenauto s per personenauto s, 2) het aantal elektrische personenauto s (FEV ) per personenauto s, 3) het aantal groengas (CNG) voertuigen; 4) het aantal elektrische voertuigen (FEV en PHEV). Het aantal groengas personenauto s per personenauto s Groengas heeft dezelfde kwaliteit als aardgas (CNG). Auto s geschikt voor groengas zijn dus auto s die geschikt zijn voor aardgas. De ambitie voor 2035 is dat van de personenauto s op groengas rijden. Het aantal elektrische personenauto s (FEV) per personenauto s We kennen verschillende typen elektrische auto s. In het aantal elektrische auto s worden alleen de volledig elektrische auto s (FEV) meegenomen. De ambitie voor 2035 is dat van de personenauto s elektrisch zijn. Het aantal groengas voertuigen Deze indicator geeft het aantal groengas voertuigen aan. In het aandeel groengas personenauto s zijn andere voertuigen zoals bedrijfsauto s en werktuigen niet meegenomen. Het is op dit moment niet mogelijk om een indicator aantal groengas voertuigen per voertuigen te maken. Het aantal elektrische voertuigen Deze indicator geeft het aantal elektrische voertuigen aan. Hieronder vallen PEV en PHEVs personenauto s en bedrijfsauto s, bussen, driewielauto s, en motor- en bromfietsen. In het aandeel elektrische personenauto s zijn andere voertuigen zoals bedrijfsauto s en motorfietsen niet meegenomen. Het is op dit moment niet mogelijk om een indicator aantal elektrische voertuigen per voertuigen te maken. Aantal tankstations voor groengas en aantal (semi-) publieke laadpunten De ontwikkeling van schone voertuigen kan alleen plaats vinden als ook de infrastructuur voor de groene brandstoffen beschikbaar is. Groengas voertuigen vragen om groengas tankstations/ vulpunten in de gemeente en elektrische auto s om (semi-)publieke laadvoorzieningen waaronder snelladers. Het is daarom nodig om hiervoor te ambities te formuleren ten aanzien van: 1) het aantal tankstations voor groengas en 2) het aantal (semi-)publieke laadpunten voor elektrische auto s. Een laadpaal heeft vaak meerdere laadpunten. De laadpunten bij particulieren thuis op eigen terrein zijn geen onderdeel van deze indicator. Wat de juiste dekkingsgraad is voor een bepaald aantal voertuigen is, moet nog nader uitgezocht worden. PG48 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG49

26 Bijlage 5: Ambities en indicatoren duurzame economie Deze bijlage geeft de gewenste ontwikkeling van duurzame economie aan de hand van streefn op effectindicatoren een toelichting op een aantal indicatoren. Tabel 5.1: De gewenste ontwikkelingen op duurzame economie Effectindicator Referentie Waarde Streefn (2009) Klimaatvoetafdruk gebouwde omgeving zakelijke aansluitingen [kton CO 2 ] Bedrijven n.t.b n.t.b n.t.b n.t.b. n.t.b n.t.b Vrije tijd en recreatie n.t.b n.t.b n.t.b. n.t.b. n.t.b. n.t.b. Gezondheid en welzijnszorg 10 9 n.t.b n.t.b n.t.b. n.t.b. n.t.b. n.t.b. Organisaties n.t.b n.t.b n.t.b. n.t.b. n.t.b. n.t.b n.t.b n.t.b n.t.b. n.t.b. n.t.b. n.t.b. Elektriciteitsgebruik gebouwde omgeving branche detailhandel [MWh] Aantal utiliteitsgebouwen (excl. overheid) gelabeld 5 33 (2014) Aantal utiliteitsgebouwen (excl. overheid) energielabel A++ t/m C 2 24 (2014) Aantal bedrijven met GreenKey label goud 6 (2011) 8 Aantal bedrijven met ISO Bron: Energie in Beeld en de Klimaatmonitor RWS Aantal bedrijven met GreenKey Label Goud (duurzame bedrijfsvoering recreatie en vrijetijdsbranche) Het GreenKey Label is internationaal keurmerk voor duurzame bedrijven in de recreatie- en vrijetijdsbranche. Het label geeft aan dat de bedrijven voldoen aan aanvullende normen op het gebied van duurzaamheid, milieu en MVO. Een GreenKey Label is inmiddels een bekend en erkend keurmerk voor veel duurzame (zakelijke) toeristen. Het aanwezig zijn van een groot aantal ondernemingen met een GreenKey Label draagt daarmee niet alleen bij aan een duurzame bedrijfsvoering maar ook aan een duurzame uitstraling van de Utrechtse Heuvelrug als duurzame, groene toeristische regio. Voor alle GreenKey bedrijven geldt dat zij moeten voldoen aan alle verplichte normen en een aantal optionele normen. De verplichte normen zijn basis milieunormen, zoals het registreren en besparen van gas, water en elektra en het verminderen van de hoeveelheid (rest)afval. De optionele normen gaan een stap verder. Hieronder vallen maatregelen zoals het gebruik maken van duurzame energie, milieubewuste schoonmaakmiddelen of het zelf zuiveren van afvalwater. De normen zijn vastgesteld door het bestuur van de Stichting KMVK en voldoen aan de internationale normen van GreenKey die weer vastgesteld zijn door de Executive Board van FEE en de International Steering Committee GreenKey. Eens per drie jaar worden de normen herzien. Het certificaat kent in Nederland drie niveaus: brons, zilver en goud. Hoe meer milieumaatregelen een recreatiebedrijf heeft ingevoerd, hoe hoger het milieuvriendelijke niveau. We meten als effectindicator alleen het aantal bedrijven dat het hoogste milieuniveau behaalt. GreenKey Labels zijn mogelijk voor de volgende branches: bed&breakfast; bedrijfsrestaurant; campings, mini-campings, bungalowparken, groepsaccommodaties, hotel/conferentiecentrum; congreslocatie; strandpaviljoen; dagrecreatie; chartervaart; passagiersvaart; publieksevenement; restaurant; buitensport; natuurkampeerterrein; zwembaden (openbare zwem- en indoorcomplexen); en bootverhuur. Aantal bedrijven met ISO Het ISO certificaat geeft aan de het bedrijf een milieumanagementsysteem heeft dat voldoet aan de internationaal geaccepteerde normen voor een milieumanagementsysteem. Het bedrijf besteedt structureel aandacht aan milieu in de bedrijfsvoering waarmee het aan wet-en regelgeving voldoet, milieurisico s beheerst, en streeft naar permanente verbetering van de milieuprestaties van het bedrijf. Omdat het certificeringsproces van ISO redelijk kostbaar is, zijn het vooral de wat grotere bedrijven en/ of bedrijven met relatief grotere milieurisico s die opteren voor een ISO certificaat. Voor de kleinere MKB bedrijven zijn wel diverse instrumenten beschikbaar zonder certificering zoals de milieubarometer en de MVO balans. PG50 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG51

27 Bijlage 6: Ambities en indicatoren duurzame, klimaatneutrale organisatie Deze bijlage geeft de gewenste ontwikkeling van een duurzame klimaatneutrale gemeentelijke organisatie aan de hand van streefn op effectindicatoren en een toelichting op een aantal indicatoren. Tabel 6.1: De gewenste ontwikkelingen op duurzame economie Effectindicator Klimaatvoetafdruk van de gemeentelijke organisatie inclusief compensatie [ton CO 2 ] Hoeveelheid CO 2 lokaal gecompenseerd [ton CO 2 ]* Klimaatvoetafdruk gemeentelijke mobiliteit (zakelijk ver-keer en wagenpark) [ton CO 2 ]** Klimaatvoetafdruk woonwerkverkeer [ton CO 2 ] Gasgebruik (ongecorrigeerd) van de gemeentelijke organisatie [m 3 ]*** Elektriciteitsgebruik van de gemeentelijke organisatie [MWh] Elektriciteitsgebruik Openbare Verlichting (OVL) [MWh] Referentie Waarde Streefn (2009) (over 2016) (over 2016) <1004 (over 2017) <195 (over 2017) <1004 (over 2017) <195 (over 2017) n.t.b (in 2018) n.t.b (in 2018) n.t.b (in 2020) (in 2018) (in 2018) n.t.b (in 2020) <330 <330 (in 2018) (in 2018) (over 2016) (over 2017) (over 2017) <1.300 <1.300 < <1.046 <1.046 * De ambitie voor de klimaatvoetafdruk wordt bepaald op basis van de laatste klimaatvoetafdruk. Hierdoor kunnen we rekening houden met het opnemen van extra onderdelen aan de klimaatvoetafdruk in scope 3. ** In 2013 is een correctie aangebracht met betrekking tot de autokilometers voor woonwerk verkeer. Voor de gegevens van 2013 is aanvullende informatie ontvangen, waaruit blijkt dat deze correctie nodig is. In de bovenstaande tabel en verder in dit rapport is deze correctie meegenomen. Het effect is een stijging van de klimaatvoetafdruk van 2013 met 162 ton CO 2. *** We gaan uit van een lineaire vermindering van gasgebruik van 2009 ( ) naar 2035 (0). 1 Klimaatneutraal zonder compensatie In een amendement en in het raadsprogramma is de ambitie opgenomen een klimaatneutrale organisatie zonder compensatie. Ook is uitgesproken dat compensatie lokaal (binnen de gemeentegrenzen) dient plaats te vinden. Deze ambitie geven we weer met twee indicatoren: de klimaatvoetafdruk van de gemeentelijke organisatie en de hoeveelheid CO 2 lokaal gecompenseerd. De klimaatvoetafdruk van de gemeentelijke organisatie dient vanaf 2015 nul te zijn. In 2015 en de eerst volgende jaren zal daarvoor lokale compensatie nodig zijn. In 2035 dient de compensatie, in lijn met de ambitie voor een klimaatneutraal gemeentelijk grondgebied in 2035, nul te zijn. Klimaatvoetafdruk van de organisatie Gedurende de looptijd van het milieubeleidsplan is voor het bepalen van de voortgang ten aanzien van een klimaatneutrale organisatie gewerkt met de klimaatvoetafdruk van de gemeentelijke organisatie. Deze klimaatvoetafdruk is een ander soort klimaatvoetafdruk dan de klimaatvoetafdruk van het grondgebied. De klimaatvoetafdruk van de organisatie wordt niet alleen berekend aan de hand van het energiegebruik in de organisatie, maar neemt ook andere vormen van broeikasgassen mee zoals de uitstoot van HCFC s door koudemiddelen. Voor de klimaatvoetafdruk van de organisatie geldt dat inkoop van groene stroom en groen gas (van buiten de gemeente) leidt tot een lagere klimaatvoetafdruk. Bij de klimaatvoetafdruk van het grondgebied geldt dit niet. Daar is de ambitie juist dat in 2035 voor alle energie die wordt gebruikt binnen de gemeentegrenzen ook binnen de gemeentegrenzen duurzame energie wordt opgewekt. Door te werken met een CO 2 -getal kunnen stroom en gasgebruik daarin bij elkaar opgeteld worden. De klimaatvoetafdruk van de organisatie neemt ook indirecte CO 2 -uitstoot mee van papiergebruik en van het woon-werkverkeer van medewerkers (Scope 3 in de klimaatvoetafdruk van de organisatie). De klimaatvoetafdruk van de organisatie voldoet aan de eisen van het internationale GreenHouseGas Protocol. Dit protocol is ontwikkeld om dubbeltelling van CO 2 -uitstoot en -vermindering van bedrijven te voorkomen. De klimaatvoetafdruk van het gemeentelijk grondgebied is een eigen gekozen definitie op basis van de gedefinieerde ambitie en beschikbaarheid van gegevens. Voor de klimaatvoetafdruk is van invloed welke onderdelen we meenemen in de berekening van de klimaatvoetafdruk. Hoe meer onderdelen we meenemen, hoe groter de ambitie wordt. Op dit moment zijn er enkele bijzondere prikkels: Vastgoed waar de gemeente de energierekening van betaalt telt mee in de klimaatvoetafdruk. Door afstoten van vastgoed (met lage energetische kwaliteit) verbetert de klimaatprestatie van de gemeentelijke organisatie, maar uiteraard niet van het gemeentelijk grondgebied. Taken die uitbesteed worden vallen niet onder het verplichte onderdeel van de klimaatvoetafdruk (scope 1 en 2), maar onder het vrijwillige onderdeel (scope 3). Door het uitbesteden van taken zoals het inzamelen van huishoudelijk afval, het onderhoud van de openbare ruimte of leerlingenvervoer tellen ze niet mee in de klimaatprestatie van de organisatie. De klimaatprestatie kan dus verbeterd worden door uitbesteden in plaats van het daadwerkelijk verminderen van de klimaatimpact van de taken. De gemeentelijke organisatie kan er voor kiezen deze onderdelen wel mee te nemen in haar klimaatvoetafdruk. Om deze negatieve prikkels PG52 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG53

28 Bijlage 7: Communicatiekalender te verminderen gaan we stapsgewijs met de ingekochte diensten aan de slag van zowel onze gemeenschappelijke regelingen als diensten uit de markt. Zakelijk en woon-werkverkeer dat niet wordt vergoed telt niet mee in de klimaatvoetafdruk. Hoeveelheid CO2 lokaal gecompenseerd De hoeveelheid CO 2 die lokaal wordt gecompenseerd. Klimaatvoetafdruk gemeentelijke mobiliteit We maken een onderscheid tussen de klimaatvoetafdruk gemeentelijke mobiliteit zakelijk verkeer en wagenpark en woon-werkverkeer. De klimaatvoetafdruk gemeentelijke mobiliteit zakelijk wordt bepaald door het brandstofgebruik van het gehele gemeentelijke wagenpark en een inschatting op basis van de vergoedingen aan medewerkers voor zakelijk vervoer. De klimaatvoetafdruk gemeentelijke mobiliteit woonwerk wordt bepaald aan de hand van de vergoedingen voor woon-werkverkeer. Energiegebruik van de gemeentelijke organisatie We maken een onderscheid tussen het elektriciteitsgebruik, gasgebruik en het elektriciteitsgebruik voor openbare verlichting. Opwekking duurzame energie gemeentelijke organisatie De elektriciteit opgewekt door de zonnepanelen op de gebouwen van de gemeente die onderdeel zijn van de klimaatvoetafdruk. Op dit moment betreft het de zonnepanelen op de gemeentewerf en op het gemeentekantoor. 2 Verminderen milieu-effecten bedrijfsvoering Duurzaam terreinbeheer Ten aanzien van chemievrij onkruidbeheer, bemesting, groenrestproducten en hondenpoep zijn de afgelopen jaren grote stappen gemaakt. Het certificaat goud van de barometer duurzaam terreinbeheer is echter nog niet gehaald. Een knelpunt is de hoeveelheid zwerfafval in de gemeente. De eisen van de barometer voor zwerfafval zijn onlangs bijgesteld van beeldkwaliteit A/B naar kwaliteit A. De gemeente hanteert op dit moment een beeldkwaliteit B/C. Met het Actieplan Zwerfafval dat nu wordt opgesteld kan (nog) niet worden gegarandeerd dat wel aan de A-kwaliteit kan worden voldaan. Daarnaast voldoen we op dit moment nog niet aan de eisen voor het inrichtingsmateriaal en dient nog een beheerplan openbaar groen te worden opgesteld. De communicatie en activiteiten kalender is een dynamische kalender. In de tijd kunnen we onderwerpen toevoegen of schrappen afhankelijk van de ontwikkelingen. Op de kalender staan activiteiten en communicatie ten behoeve van de samenleving. Duurzaamheidsdag of week Datum (2017) Thema Wat doet de gemeente? Down to Earth: film Programma breed Ondersteunen in bekendheid in gemeentenieuws en social media Denk en doe mee dag: Klimaatneutraal 2035 Interne bijeenkomst: gemeentelijke klimaatroutekaart organisatie Duurzaamheidspagina Woensdag Programma breed Uitvoeren gemeentenieuws 1 februari Duurzaamheidspagina Woensdag Programma breed Uitvoeren gemeentenieuws 8 februari Zwerfafval special Woensdag Leefomgevingskwaliteit Uitvoeren gemeentenieuws 8 februari Circulair, gewoon doen! Duurzame economie Ondersteunen in bekendheid in gemeentenieuws en social media Heuvelrug Duurzaam en Klimaatneutraal Programmabreed en routekaart Uitvoeren Apart communicatieplan Groenmarkt Duurzame economie Faciliteren en uitvoeren communicatie Duurzaamheidspagina Woensdag Programmabreed Uitvoeren gemeentenieuws 22 februari Bijeenkomst zwerfaval Leefomgevingskwaliteit Faciliteren en uitvoeren communicatie Energieambassadeurs training (regio) Klimaatneutraal 2035: wonen Faciliteren communicatie Werkatelier Ludenkwartier Klimaatneutraal Heuvelrug Energie Lezing André Kuijpers scholen Programma breed Maarn-Maarsbergen Artikelen gemeentenieuws We Drive Solar Klimaatneutraal 2035 Duurzame mobiliteit Faciliteren en uitvoeren Nationale boomfeestdag (60 jaar) Leefomgevingskwaliteit PG54 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG55

29 Duurzaamheidsdag of week Datum (2017) Thema Wat doet de gemeente? Week van Nederland Schoon Week 20/ Leefomgevingskwaliteit Faciliteert activiteiten: en Landelijke opschoondag (nationaal) Dag: middelen (prikkers, zakken, handschoenen etc.) ophalen afval communicatie voor- en achteraf U-thuis conferentie duurzaam wonen (regio) Klimaatneutraal 2035: wonen Communicatie naar inwoners gemeente We Drive Solar bijeenkomst Amerongen Klimaatneutraal 2035 Duurzame mobiliteit Faciliteren bijeenkomst i.s.m. dorpsnetwerk Amerongen en WeDriveSolar We Drive Solar bijeenkomst Klimaatneutraal 2035 Faciliteren communicatie Doorn Duurzame mobiliteit Artikelen Gemeentenieuws Woensdag 10 mei Duurzame economie: Fairtrade Uitvoeren en faciliteren communicatie Fairtrade European Clean Up Day 14&15 mei Leefomgevingskwaliteit Faciliteren communicatie Fairtrade Week 6 14 mei Duurzame economie: fair trade Faciliteren communicatie Steenbreek: presentatie ALV 10 mei Leefomgevingskwaliteit Aanwezigheid wethouder Dorp en Natuur Weg van Afval inwonersenquete Mei Energieambassadeurs training Mei/juni Klimaatneutraal 2035: Faciliteren communicatie (regio) wonen Energiecoaches training Mei/Juni Klimaatneutraal 2035: Faciliteren wonen Solardays (Europa, nationaal en regio U15) Mei/juni Klimaatneutraal 2035 Duurzame economie Faciliteren/ participeren in regio activiteiten Utrechtse Zon Tiendaagse Mei/juni Klimaatneutraal 2035 Faciliteren communicatie naar bijeenkomst voor collectieve zonne-energie projecten inwoners en participeren in bijeenkomst Collectieve inkoop zonnepanelen Regionaal Energieloket Mei t/m aug Klimaatneutraal 2035: wonen Faciliteren en uitvoeren communicatie. O.a. brief inwoners, oproepen gemeente en faciliteren bijeenkomst 24 mei. Duurzaamheidsdag of week Datum (2017) Thema Wat doet de gemeente? Duurzaamheidsnieuwsbrief Woensdag Programmabreed Faciliteren en uitvoeren communicatie 6 september Europese Mobiliteitsweek September Duurzame mobiliteit Klimaatneutraal 2035 Leefomgevingkwaliteit Duurzame klimaatneutrale organisatie Kennismakingsbijeenkomst 11 September? Faciliteren Duurzaamheidraad Gemeenteraad Beeldvormende bijeenkomst Gemeenteraad uitvoeringsprogramma September Keep it Clean Day half september Leefomgevingskwaliteit Faciliteren indien inwoners zelf opruimacties organiseren Duurzaamheidsnieuwsbrief Woensdag Programmabreed Faciliteren en uitvoeren communicatie 4 oktober Circulaire landgoederen Oktober? Klimaatneutraal 2035 Faciliteren en uitvoeren communicatie bijeenkomst Duurzame economie Dag van de duurzaamheid (Urgenda) Faciliteren activiteiten en uitvoeren communicatie Nacht van de Nacht Leefomgevingskwaliteit Stimuleren en faciliteren activiteiten en uitvoeren communicatie DuurzaamheidspaginaGemeentenieuws Woensdag 1 november Klimaatneutraal 2035: Duurzaam Wonen Uitvoeren Duurzaamheidsnieuwsbrief Woensdag Programmabreed Faciliteren en uitvoeren communicatie 8 november DuurzaamheidspaginaGemeentenieuws Woensdag 8 november Klimaatneutraal 2035: Duurzaam Wonen Duurzame economie: Fairtrade Week Programmabreed PG56 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG57

30 Bijlage 8: Activiteiten duurzaam wonen woonvisie en prestatieafspraken Duurzaamheidsdag of week Datum (2017) Thema Wat doet de gemeente? Landelijke duurzame huizenroute 4-11 november Klimaatneutraal 2035: duurzaam wonen Duurzaamheidspagina Gemeentenieuws Woensdag 15 november Klimaatneutraal 2035: Duurzaam Wonen Duurzame economie: Fairtrade Week Programmabreed Fairtrade Week najaar 8-15 november Duurzame economie: Fair Trade Week Brede bijeenkomst November Duurzaamheidspagina Gemeentenieuws Woensdag 22 november Duurzame economie: Fairtrade Week Programmabreed Nationale Klimaattop November Deelname ambtelijk en bestuurlijk COP 23 (internationale klimaattop) November Duurzaamheidsnieuwsbrief Woensdag Programmabreed Faciliteren en uitvoeren communicatie 6 december Werkconferentie Van het gas December Klimaatneutraal af Utrechtse Heuvelrug Beeldvormende bijeenkomst Gemeenteraad Activiteiten 2018 December In de kalender zijn voor zover reeds bekend- ook de activiteiten in het kader van het (huishoudelijk en zwerf)afvalbeleid opgenomen. Communicatie activiteiten in dit kader zijn: 2 x Afvalspecial in GemeenteNieuws 2 x Zwerfafvalspecial in GemeenteNieuws Bijeenkomst in het kader van de actualisatie van het uitvoeringsprogramma afvalbeleid; sep of okt; Zwerfafvalkalender (van opruimacties door derden georganiseerd) op de website: Diverse bijeenkomsten in de aandachtsgebieden met inwoners, die daarvoor gericht worden uitgenodigd. Een reeks activiteiten op het gebied van duurzaam wonen is opgenomen in de Woonvisie. Ook in de In Prestatieafspraken met woningcorporaties en huurdersverenigingen, vastgesteld in december 2016, zijn activiteiten opgenomen. Ook zijn daarin duurzaamheidsprestaties afgesproken. 1. We faciliteren communicatiecampagnes zoals de duurzame huizenroute waarbij inwoners hun duurzame woning open stellen voor andere inwoners. 2. We bieden een regionaal energieloket voor inwoners (UTHUIS). 3 We lenen het model -voorbeeldhuis Diederichslaan uit en zetten dit in bij activiteiten. 4 We continueren de subsidie voor energiemaatwerkadviezen en evalueren deze 5 We faciliteren Verenigingen van Eigenenaren voor energiebesparing en de toepassing van duurzame energie (UTHUIS) 6 We faciliteren dorps- en buurtaanpakken voor energiebesparing en de toepassing van duurzame energie. 7 We faciliteren bestaande en werven nieuwe energieambassadeurs voor de particuliere sector. Deze vrijwilligers geven informatie en advies over energiebesparing. Ze brengen eigenaren van gelijksoortige huizen naar de gemeenschappelijke kenmerken van de huizen en de mogelijkheden om (collectief) maatregelen te nemen. Door deze collectieve aanpak in dezelfde straat zijn vaak forse kortingen mogelijk. Deze inwoners zetten vrijwillig hun energie-expertise in. Samen met de UTHUIS gemeenten faciliteren we de cursus voor energie-ambassadeurs. 8. We werken samen met de woningcorporaties en de huurdersbelangenverenigingen in het project Energiecoaches. We werven energiecoaches uit het huurdersbestand van de corporaties. De huurdersverenigingen spelen een belangrijke rol bij de werving. De Woonbond verzorgt de training en inhoudelijke begeleiding van de coaches. Eind 2017 vindt een evaluatie plaats. Duurzaamheidsprestaties in de prestatieafspraken 1. De corporaties verbeteren het energielabel van hun woningen naar gemiddeld label B in 2021 of gemiddeld label A in Rhenam Wonen en Heuvelrug Wonen zetten een programma op om de meergezinswoningen van zonnepanelen te voorzien voor de via de servicekosten doorbelaste collectieve elektra. 3. Jaarlijks geven de corporaties de GUH en huurdersvertegenwoordiging inzicht in de plannen en de voortgang in de labelstappen. Gemeente en Federatie maken afspraken over monitoring van de afspraken en de prestatie-indicatoren. 4. Heuvelrug Wonen en Rhenam Wonen bouwen energieneutraal, tenzij het anders niet mogelijk is de woning(en) aan haar bezit toe te voegen. PG58 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG59

31 Bijlage 9: Milieukwaliteitsprofielen 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In 2009 zijn door de Milieudienst Zuidoost-Utrecht (tegenwoordig ODRU) milieukwaliteitsprofielen opgesteld in opdracht van de gemeente Utrechtse Heuvelrug. In deze bijlage zijn deze milieukwaliteitsprofielen geactualiseerd. Er wordt een toelichting gegeven op de milieukwaliteitsprofielen en de daarin voorkomende milieuthema s en indicatoren. In de milieukwaliteitsprofielen wordt per milieuthema een bandbreedte aangegeven, van minimale wettelijke kwaliteit tot ambitiekwaliteit. De milieukwaliteitsprofielen komen overeen met de milieukwaliteitsprofielen uit het milieubeleidsplan Natuurlijk Duurzaam! Hieruit zijn geschrapt de onderwerpen die door andere beleidsvelden geadviseerd worden (zoals verkeer en groen) op basis van vastgesteld beleid en onderwerpen die onbruikbaar in de advisering zijn gebleken (zoals licht en donkerte met ambitieniveau s op lux). Daarnaast zijn de (wettelijke) niveau s aangepast in lijn met de huidige wetgeving. Ook zijn een aantal criteria voor kansrijke projecten geschrapt omdat ze in de advisering niet functioneel waren. 1.2 Inhoud profielen De milieuambities zijn gebiedsgericht uitgewerkt en onderverdeeld in een aantal gebiedstypen waaronder woongebieden, centrumgebieden, bedrijventerreinen en natuurgebieden. Vervolgens zijn steeds de kwaliteitscriteria voor bijvoorbeeld geluid, lucht, water of energie afgestemd op de ruimtelijk-functionele kenmerken van het gebied. Per gebiedstype zijn de ruimtelijk-functionele eigenschappen beschreven en geïllustreerd met referentiefoto s uit het gebied. Ook wordt een omschrijving van het wensbeeld van het betreffende gebiedstype gegeven. Vervolgens is er per gebiedstype een kwaliteitsprofiel opgesteld, waarin de ambities voor dat gebied zijn vastgelegd. De kwaliteitsniveaus voor ieder gebiedstype zijn bepaald op basis van de bekende milieugegevens. Het wettelijk niveau is de minimale kwaliteit, vastgesteld door de overheid. Wanneer er geen wettelijk minimum is staat er n.v.t.. De huidige kwaliteit is weergegeven als de middelde kwaliteit per gebiedstype in Dit is slechts een indicatie, in de praktijk zal voor ieder project de plaatselijke huidige kwaliteit bepaald moeten worden. De ambitiekwaliteit is het kwaliteitsniveau waar naar gestreefd wordt. 1.3 Gebruik profielen Het gebruik van de milieukwaliteitsprofielen hangt nauw samen met de stappen van ruimtelijke planprocessen. Uitgangspunt is dat we het milieu vanaf de eerste aanzet in het planproces willen meenemen. Dat is nodig om het milieu en alle andere factoren die voor het plan van belang zijn zo goed mogelijk op elkaar afgestemd te krijgen in het eindresultaat. Het is niet zozeer de bedoeling om alle gebiedsambities te behalen als wel zoveel mogelijk kansen te benutten binnen de planontwikkeling. Gebruik milieukwaliteitsprofielen. Ga na: Welk gebiedstype past bij de voorziene ruimtelijke ontwikkeling? Welke milieukwaliteit past daar bij? Welke verdergaande ambities zijn mogelijk? Wat is de milieuopgave gezien de kansen die de nieuwe ontwikkelingen bieden 1.4 Kansrijke projecten Voor kansrijke projecten hanteren we extra scherpe doelstellingen en voor grote (kansrijke) ruimtelijke projecten stellen we vooraf een visie op of integreren we milieu en duurzaamheid in de gebiedsvisie. Criteria: Een gebied of locatie waar de gemeente een grondpositie heeft; Gemeentelijke gebouwen; Projecten van 50 woningen of meer; Utiliteitsbouw met een oppervlak van meer dan m 2. PG60 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG61

32 2.1.2 Milieukwaliteitsprofiel Centrum dorp 2 Gebiedstypen en Milieukwaliteitsprofielen 2.1 Centrum dorp Gebiedsomschrijving Algemeen: De levendige centra van de dorpen kenmerken zich door sterke vermenging van functies: wonen, werken, winkelen recreëren. De centra van de dorpen verschillen sterk in historisch en cultureel opzicht, voor milieu is dit echter minder relevant. In de centrumgebieden is het de kunst om de functies op een goede manier te combineren. Knelpunt is het drukke autoverkeer en plaatselijk wateroverlast. Ligging: De centrum-dorp gebieden bevinden zich in het centrum van de kernen. Alleen Overberg heeft geen Centrum dorp. Functie: Sterke menging van de functies wonen, winkelen, werken en recreëren. Relatief veel voorzieningen aanwezig. Bebouwingsdichtheid en gebruiksintensiteit: De bebouwingsdichtheid en gebruiksintensiteit is voor onze gemeente relatief hoog. Wonen vindt, behalve in woonhuizen, ook boven winkels/bedrijven plaats. Infrastructuur: De bereikbaarheid met de auto is goed, in de spits is de doorstroming slecht. Bereikbaarheid met de fiets matig tot goed. Ontsluiting met Openbaar Vervoer is matig (Amerongen, Leersum, Maarn, Maarsbergen) tot goed (Driebergen, Doorn). Parkeren is op veel plaatsen een knelpunt. Openbare ruimte: Ruimte voor openbaar groen en water varieert. De afstand tot het buitengebied is beperkt. Centrum dorp Wettelijk niveau Huidige kwaliteit (2009) Ambitiekwaliteit Bodem Besluit Bodemkwaliteit Achtergrondn*** Achtergrondn Achtergrondn Klasse wonen (Drieb) Energie / Dubo EPC GPR Gebouw GPR Energie 0,4 (woningbouw) 7,1 7,6 (woningbouw), 7,8 (utiliteit) 25% verscherpte EPC, bij kansrijke projecten 50% 25% verscherpte GPR (7,5), bij kansrijke projecten 50% (8,0) 25% verscherpte GPR (8,5), bij kansrijke projecten 50% (9,0) Externe Veiligheid plaatsgebonden risico (PR) groepsrisico (GR) 1 * 10-6 nvt, motivatieplicht < 1 * * * 10-6 (Drieb) 1 * 10-8 < 0,1 x OW < 0,1 x OW < 0,1-12 x OW (Drieb) Geluid wegverkeer (db) bedrijven (db(a)) rail (db) 48* 50 55** <58 50 <55 <60 (Maarn) <53 50 <50 <55 (Maarn) Lucht NO 2 [μg/m 3 ] PM 10 [μg/m 3 ] 40 31, Water Afkoppelen (%) < * Met binnen de bebouwde kom een ontheffingsmogelijkheid tot 63 db en buiten de bebouwde kom tot 53 db ** Met een ontheffingsmogelijkheid tot 68 db *** Bouwplannen worden getoetst aan de geldende Circulaire Bodemsanering PG62 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG63

33 2.2.2 Milieukwaliteitsprofiel Wonen buiten centrum 2.2 Wonen Buiten centrum Gebiedsomschrijving Algemeen: De nadruk ligt op wonen. Andere functies zijn van ondergeschikt belang. In dit gebied zijn de kwalificaties rustig, gezond, veilig en sociale cohesie van belang. Plaatselijk zijn er knelpunten, vooral veroorzaakt door verkeer (te hoge geluidsniveaus, matige luchtkwaliteit), maar ook wateroverlast komt voor. Er liggen kansen voor het duurzaam c.q. duurzamer maken van wijken en huizen, waarbij vooral ook gekeken moet worden naar de bestaande bouw. Ligging: Wijken gelegen om het centrum, tot de rand van de bebouwde kom. Functie: Nadruk op wonen. Andere functies kunnen voorkomen zolang deze de hoofdfunctie niet belemmeren. Bebouwingsdichtheid en gebruiksintensiteit: De bebouwingsdichtheid ligt tussen de 15 (Maarn) en 50 (Driebergen) woningen per hectare. Er komt vooral laagbouw voor. Met name Driebergen kent ook een substantieel deel hoogbouw (20%). Infrastructuur: De bereikbaarheid met de auto en de fiets is goed. Er zijn fietsverbindingen naar voorzieningen, het centrum en het buitengebied. De ontsluiting met Openbaar Vervoer is matig tot slecht. Parkeren voor bedrijven dient zoveel mogelijk op eigen terrein of collectief te worden opgelost. Openbare ruimte: Er is relatief veel ruimte voor openbaar groen en water en de afstand tot het buitengebied is beperkt. Er is een hoge leefkwaliteit. Het groene karakter is naast het openbaar groen, mede het resultaat van privé-groen. Er is ruimte om buiten te verblijven. Naast het openbaar groen leggen ook parkeerplaatsen t.b.v. woningen en winkelcentra in de wijken behoorlijk beslag op de openbare ruimte. Wonen Buiten centrum Wettelijk niveau Huidige kwaliteit (2009) Ambitiekwaliteit Bodem Besluit Bodemkwaliteit Achtergrondn*** Achtergrondn Achtergrondn Energie / Dubo EPC GPR Gebouw GPR Energie 0,4 (woningbouw) 7,1 7,6 (woningbouw), 7,8 (utiliteit) 25% verscherpte EPC, bij kansrijke projecten 50% 25% verscherpte GPR (7,5), bij kansrijke projecten 50% (8,0) 25% verscherpte GPR (8,5), bij kansrijke projecten 50% (9,0) Externe Veiligheid plaatsgebonden risico (PR) groepsrisico (GR) 1 * 10-6 nvt, motivatieplicht 1 * * * * 10-6 (Drieb) 1 * 10-8 < 0,1 x OW < 0,1 x OW 0,1-12 x OW (Drieb) Geluid wegverkeer (db) bedrijven (db(a)) rail (db) 48* 50 55** <53 50 <55 <60 (Maarn) <48 45 <50 <55 (Maarn) Lucht NO 2 [μg/m 3 ] PM 10 [μg/m 3 ] 40 31, Water Afkoppelen (%) * Met binnen de bebouwde kom een ontheffingsmogelijkheid tot 63 db en buiten de bebouwde kom tot 53 db ** Met een ontheffingsmogelijkheid tot 68 db *** Bouwplannen worden getoetst aan de geldende Circulaire Bodemsanering PG64 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG65

34 2.3.2 Milieukwaliteitsprofiel Bedrijventerreinen 2.3 Bedrijventerreinen Gebiedsomschrijving Algemeen: De bedrijventerreinen liggen verspreid over het grondgebied in een aantal kleine vlekken, veelal aan de rand van de dorpen. Knelpunten zijn het ruimtebeslag in ecologisch en landschappelijk vol gebied, de aantrekking van (zwaar) verkeer en lichtvervuiling. Een goede ontsluiting naar de A12 is van groot belang. Kansen liggen op het gebied van de inpassing van bedrijventerreinen in het landschap rekening houdend met de aanwezige ecologische n, een intensief ruimtegebruik, energiebesparing en vervoersmanagement. Ligging: Bedrijventerreinen aan de rand van de dorpen. Functie: Bedoeld voor bedrijven, die qua schaal of functioneren (milieuhinder of veiligheid) niet passen in de directe woonomgeving. Op de bedrijventerrein zelf zijn de milieukwaliteiten in het algemeen lager. Bebouwingsdichtheid en gebruiksintensiteit: Relatief lage tot middelhoge bouwhallen. Infrastructuur: Een belangrijk kenmerk is het zware (auto)transportverkeer dat door de bedrijvigheid wordt gegenereerd. De locaties dienen direct ontsloten te zijn via de hoofdstructuur van wegen. Een zorgvuldige routering voor het vervoer van gevaarlijke stoffen vraagt extra aandacht. Openbare ruimte: De hoeveelheid openbare ruimte is beperkt en deels bedoeld voor parkeren (voor personeel, klanten en leveranciers). De landschappelijke inpassing is een aandachtspunt. Tevens is er aandacht voor lichtvervuiling. Bedrijventerreinen Wettelijk niveau Huidige kwaliteit (2009) Ambitiekwaliteit Bodem Besluit Bodemkwaliteit Achtergrondn*** Achtergrondn Achtergrondn Energie / Dubo EPC GPR Gebouw GPR Energie 0,4 (woningbouw) 7,1 7,6 (woningbouw), 7,8 (utiliteit) 25% verscherpte EPC, bij kansrijke projecten 50% 25% verscherpte GPR (7,5), bij kansrijke projecten 50% (8,0) 25% verscherpte GPR (8,5), bij kansrijke projecten 50% (9,0) Externe Veiligheid plaatsgebonden risico (PR) groepsrisico (GR) 1 * 10-6 nvt 1 * * 10-6 < 0,1 x OW 1 * * 10-6 < 0,1 x OW Geluid wegverkeer (db) bedrijven (db(a)) rail (db) 48* 55 55** <58 55 <60 <65 (Maarsbergen) <58 55 <60 <65 (Maarsbergen) Lucht NO 2 [μg/m 3 ] PM 10 [μg/m 3 ] 40 31, Water Afkoppelen (%) < * Met binnen de bebouwde kom een ontheffingsmogelijkheid tot 63 db en buiten de bebouwde kom tot 53 db ** Met een ontheffingsmogelijkheid tot 68 db *** Bouwplannen worden getoetst aan de geldende Circulaire Bodemsanering PG66 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG67

35 2.4.2 Milieukwaliteitsprofiel Kantoren en publieksintensieve voorzieningen 2.4 Kantoren en publieksintensieve voorzieningen Gebiedsomschrijving Bebouwingsdichtheid en gebruiksintensiteit: Algemeen: Kantoren en publieksintensieve voorzieningen De gebruiksintensiteit voor de kantoren en de zijn kleine locaties verspreid over de gemeente. Voorbeelden bebouwingdichtheid is hoog. Mogelijkheden voor zijn het stationsgebied, grote sportcomplexen en scholen. intensief ruimtegebruik dienen optimaal en efficiënt De meeste kantoren in de gemeente liggen verspreid. Deze benut te worden. Op de sportcomplexen is de verspreide en veelal kleinere locaties vallen niet onder dit bebouwingsdichtheid laag. gebiedstype. Verkeersdrukte en lichthinder zijn knelpunten. Infrastructuur: Een goede ontsluiting met openbaar Ligging: Er is een kantorencomplex nabij station Driebergen. vervoer is belangrijk. Ook moeten ze per fiets goed Daarnaast zijn ook de sportcomplexen (in Driebergen bereikbaar zijn. gecombineerd met kantoren) publieksintensief. Openbare ruimte: De terreinen moeten Functie: Het gaat om specifieke werklocaties. Naast kantoren landschappelijk zijn ingepast, waarbij rekening wordt en kantoorachtige bedrijven, gaat het hierbij om een grote gehouden met o.a. lichtvervuiling. De beeldkwaliteit publieksaantrekkende werking. Er zijn geen woningen is belangrijk. In het algemeen is in de intensieve aanwezig hoewel deze wel in de nabijheid kunnen liggen. De werkgebieden relatief veel ruimte voor openbaar groen publieksaantrekkende werking vraagt om een milieukwaliteit en water aanwezig. met beperkte hinder en risico s. Voor de sportcomplexen gaat het vooral om een concentratie van bezoekers op bepaalde momenten (weekenden). Kantoren en publieks-intensieve Wettelijk niveau Huidige kwaliteit (2009) Ambitiekwaliteit voorzieningen Bodem Besluit Bodemkwaliteit Achtergrondn*** Achtergrondn Achtergrondn Energie / Dubo EPC GPR Gebouw GPR Energie 0,4 (woningbouw) 7,1 7,6 (woningbouw), 7,8 (utiliteit) 25% verscherpte EPC, bij kansrijke projecten 50% 25% verscherpte GPR (7,5), bij kansrijke projecten 50% (8,0) 25% verscherpte GPR (8,5), bij kansrijke projecten 50% (9,0) Externe Veiligheid plaatsgebonden risico (PR) groepsrisico (GR) 1 * 10-6 nvt 1 * * 10-7 < 0,1 x OW 1 * 10-8 < 0,1 x OW Geluid wegverkeer (db) bedrijven (db(a)) rail (db) 48* 55 55** <58 50 <55 <65 (Maarsbergen) <53 50 <50 <65 (Maarsbergen) Lucht NO 2 [μg/m 3 ] PM 10 [μg/m 3 ] 40 31, Water Afkoppelen (%) < * Met binnen de bebouwde kom een ontheffingsmogelijkheid tot 63 db en buiten de bebouwde kom tot 53 db ** Met een ontheffingsmogelijkheid tot 68 db *** Bouwplannen worden getoetst aan de geldende Circulaire Bodemsanering PG68 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG69

36 2.5.1 Milieukwaliteitsprofiel Landelijk gebied, Agrarisch 2.5 Landelijk gebied, hoofdfunctie agrarisch Gebiedsomschrijving Algemeen: In het landelijk gebied met als hoofdfunctie agrarisch (Landbouwontwikkelingsgebied) ligt de nadruk op landbouw, en zijn andere functies (wonen, recreatie) ondergeschikt. Er is ook wat meer milieuruimte voor de ontwikkeling van agrarische bedrijven dan elders in de gemeente. Aangezien het om een beperkte oppervlakte gaat dat direct grenst aan naburige gemeenten wordt qua beleid aangesloten bij dat van de buurgemeenten en van de Provinciale Ruimtelijke Structuurvisie (PRS) en Provinciale Ruimtelijke Verordening (PRV). Ligging: Twee vrij kleine vlekken gelegen in het buitengebied ten noorden van Overberg en Maarsbergen. Functie: De nadruk ligt op agrarische productie met zowel grondgebonden als niet-grondgebonden landbouw. Andere functies zoals wonen en recreëren zijn hieraan ondergeschikt. Bebouwingsdichtheid en gebruiksintensiteit: De bebouwingsdichtheid is laag. Er is relatief veel zwaar verkeer (tractoren, vrachtwagens) maar de intensiteit is niet hoog. Infrastructuur: De bereikbaarheid met de auto is goed, ook voor zwaar verkeer. Voor fietsers zijn de wegen niet erg veilig. Het gebied is slecht te bereiken met openbaar vervoer. Openbare ruimte: geen bijzonderheden. Landelijk gebied, Wettelijk niveau Huidige kwaliteit (2009) Ambitiekwaliteit hoofdfunctie Agrarisch Bodem Besluit Bodemkwaliteit Achtergrondn*** Achtergrondn Achtergrondn Energie / Dubo EPC GPR Gebouw GPR Energie 0,4 (woningbouw) 7,1 7,6 (woningbouw), 7,8 (utiliteit) 25% verscherpte EPC, bij kansrijke projecten 50% 25% verscherpte GPR (7,5), bij kansrijke projecten 50% (8,0) 25% verscherpte GPR (8,5), bij kansrijke projecten 50% (9,0) Externe Veiligheid plaatsgebonden risico (PR) groepsrisico (GR) 1 * 10-6 Nvt < 1 * 10-8 < 0,1 x OW < 1 * 10-8 < 0,1 x OW Geluid wegverkeer (db) bedrijven (db(a)) rail (db) 48* 50 55** <50 <43 45 <45 Lucht NO 2 [μg/m 3 ] PM 10 [μg/m 3 ] 40 31, Water Afkoppelen (%) < * Met binnen de bebouwde kom een ontheffingsmogelijkheid tot 63 db en buiten de bebouwde kom tot 53 db ** Met een ontheffingsmogelijkheid tot 68 db *** Bouwplannen worden getoetst aan de geldende Circulaire Bodemsanering PG70 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG71

37 2.6.2 Milieukwaliteitsprofiel Landelijk gebied, verweving van functies 2.6 Landelijk gebied, verweving van functies Gebiedsomschrijving Algemeen: Het buitengebied, dat niet valt onder hoofdfunctie natuur of hoofdfunctie agrarisch, is landelijk gebied met een verweving van functies: landbouw, wonen, werken, natuur en recreatie. Dit gebied wordt erg geerd omdat het mooi is, veelal rustig, groen en uit ecologisch en cultuurhistorisch oogpunt vol. Daarnaast is het ook een economisch vol gebied, zowel voor de agrarische bedrijven, als voor de verspreidde bedrijvigheid die hier aanwezig is. Deze kwaliteiten staan onder druk vanwege de toenemende verkeersdrukte (o.a. het recreatieve verkeer), en een toename van de bebouwing. Er bestaat een gevaar voor verrommeling van het landschap. Ligging: Dit gebiedstype ligt ten noorden van de Heuvelrug en ten zuiden van de Heuvelrug. Het omvat zowel delen van het Langbroekerwetering- gebied, delen van de Utrechtse Heuvelrug en het overgangsgebied tussen Utrechtse Heuvelrug en de Gelderse Vallei. Functie: Sterke verweving van de functies landbouw, werken, wonen, natuur en recreatie (dag- en verblijfsrecreatie). Het zijn landschappelijk, ecologisch en economisch volle gebieden. De verweving kan zowel betrekking hebben op perceelsniveau (bijvoorbeeld kamperen bij de boer, intensieve recreatie in het bos) als op een mozaïek van gescheiden functies (bijvoorbeeld in delen van het Langbroekerwetering-gebied). Het zuidelijke gedeelte is, met uitzondering van de doorgaande wegen, door de provincie aangewezen als stiltegebied. Bij Driebergen en Doorn bevinden zich waterwingebieden. Bebouwingsdichtheid en gebruiksintensiteit: De bebouwingsdichtheid is laag, maar kan plaatselijk hoog zijn (vakantiehuisjes op recreatiecentra). De gebruiksintensiteit is hoog op de plekken waar intensieve recreatie plaatsvindt; voor de rest is het laag. Infrastructuur: Met de auto is vrijwel het hele gebied toegankelijk. Er bestaat vooralsnog geen goed fietsnetwerk. Voor wandelaars is met name het Langbroekerwetering-gebied onvoldoende ontsloten. Slechts een klein deel van het gebied is met openbaar vervoer goed bereikbaar. Openbare ruimte: De delen van het gebied die vrij toegankelijk zijn worden door de grondeigenaren meestal op extensieve wijze beheerd. Landelijk gebied, Wettelijk niveau Huidige kwaliteit (2009) Ambitiekwaliteit verweving van functies Bodem Besluit Bodemkwaliteit Achtergrondn*** Achtergrondn Achtergrondn Energie / Dubo EPC GPR Gebouw GPR Energie 0,4 (woningbouw) 7,1 7,6 (woningbouw), 7,8 (utiliteit) 25% verscherpte EPC, bij kansrijke projecten 50% 25% verscherpte GPR (7,5), bij kansrijke projecten 50% (8,0) 25% verscherpte GPR (8,5), bij kansrijke projecten 50% (9,0) Externe Veiligheid plaatsgebonden risico (PR) groepsrisico (GR) 1 * 10-6 nvt < 1 * 10-8 < 0,1 x OW < 1 * 10-8 < 0,1 x OW Geluid wegverkeer (db) bedrijven (db(a)) rail (db) 48* 50 55** <43 45 <45 Lucht NO 2 [μg/m 3 ] PM 10 [μg/m 3 ] 40 31, Water Afkoppelen (%) < * Met binnen de bebouwde kom een ontheffingsmogelijkheid tot 63 db en buiten de bebouwde kom tot 53 db ** Met een ontheffingsmogelijkheid tot 68 db *** Bouwplannen worden getoetst aan de geldende Circulaire Bodemsanering PG72 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG73

38 2.7.2 Milieukwaliteitsprofiel Landelijk gebied, Natuur 2.7 Landelijk gebied, hoofdfunctie natuur Gebiedsomschrijving Algemeen: De landelijke gebieden met de hoofdfunctie natuur zijn de natuurgebieden in de gemeente waar recreatie een ondergeschikte rol speelt, en waar geen verblijfsrecreatie voorkomt. Voor het grootste deel bevindt het gebied zich op de Heuvelrug, bij Amerongen loopt het tot aan de Neder Rijn. Vooral in de oostelijke hoek zijn grote delen door de provincie aangewezen als stiltegebied. Voor ecologie en landschap is dit gebied zeer vol, maar zeker ook voor de gemeente als geheel als beeldbepalend kenmerk. Knelpunten zijn geluid (de A12, de provinciale wegen) en verdroging. Licht (oftewel gebrek aan duisternis) wordt ook als knelpunt ervaren. Plaatselijk is de recreatiedruk (te) hoog. Ligging: Voor het grootste deel bevindt het zich in het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, maar het omvat ook bosgebieden ten noorden van de A12. Bij Amerongen loopt het door tot aan de Neder Rijn. De begrenzing valt deels gelijk met het Natuurnetwerk Nederland (NNN). Functie: Hoofdfunctie is natuur, ecologie en landschap met plaatselijk volle cultuurhistorische elementen. Recreatie is ondergeschikt, maar wel belangrijk. Van het oostelijke deel is een groot gebied door de provincie als stiltegebied aangewezen. Het waterwingebied van Leersum (geheel), en die van Doorn en Driebergen (gedeeltelijk), bevinden zich in dit gebiedstype. Bebouwingsdichtheid en gebruiksintensiteit: Zeer lage bebouwingsdichtheid en gebruiksintensiteit. Infrastructuur: Het gebied is versnipperd vanwege de vele doorsnijdingen van wegen. Een oostwest fietsverbinding wordt aangelegd. Er is een uitgebreid wandelpadennetwerk. Slechts een klein deel van het gebied is met het Openbaar Vervoer goed bereikbaar. Openbare ruimte: Het overgrote deel van het gebied is vrij toegankelijk, en wordt door de grondeigenaren op extensieve wijze beheerd. Landelijk gebied, Wettelijk niveau Huidige kwaliteit (2009) Ambitiekwaliteit hoofdfunctie natuur Bodem Besluit Bodemkwaliteit Achtergrondn*** Achtergrondn Achtergrondn Energie / Dubo EPC GPR Gebouw GPR Energie 0,4 (woningbouw) 7,1 7,6 (woningbouw), 7,8 (utiliteit) 25% verscherpte EPC, bij kansrijke projecten 50% 25% verscherpte GPR (7,5), bij kansrijke projecten 50% (8,0) 25% verscherpte GPR (8,5), bij kansrijke projecten 50% (9,0) Externe Veiligheid plaatsgebonden risico (PR) groepsrisico (GR) 1 * 10-6 nvt <1 * 10-8 < 0,1 x OW < 1 * 10-8 < 0,1 x OW Geluid wegverkeer (db) bedrijven (db(a)) rail (db) 48* 50 55** <43 40 <45 Lucht NO 2 [μg/m 3 ] PM 10 [μg/m 3 ] 40 31, Water Afkoppelen (%) < * Met binnen de bebouwde kom een ontheffingsmogelijkheid tot 63 db en buiten de bebouwde kom tot 53 db ** Met een ontheffingsmogelijkheid tot 68 db *** Bouwplannen worden getoetst aan de geldende Circulaire Bodemsanering PG74 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG75

39 2.8.2 Milieukwaliteitsprofiel Verkeersassen 2.8 Verkeersassen Gebiedsomschrijving Algemeen: De hoofdverkeersstromen in Utrechtse Heuvelrug lopen over de A12, de provinciale wegen en enkele gemeentelijke wegen. Langs deze wegen wonen en werken mensen in de aanpalende bebouwing, maar de wegen doorkruisen ook groengebieden. De typering als verkeersas is geen zelfstandig gebiedstype. Het is een aandachtszone gelegen over de andere gebiedstypen. Ligging: Indicatieve zone langs hoofdverkeerswegen, rijkswegen en spoorwegen. Er is een zone van ongeveer 50 meter aangehouden langs provinciale wegen en een zone van 300 meter langs de rijks- en spoorweg. Functie: Verkeer Bebouwingsdichtheid en gebruiksintensiteit: bebouwingsdichtheid: n.v.t.; gebruiksintensiteit: intensief Infrastructuur: Bereikbaarheid voor autoverkeer en fiets is zeer goed (onderdeel van hoofdfietsroute). Openbaar vervoer is goed. Openbare ruimte: Vanwege verkeersfunctie is er veel verharding. Daarnaast vaak begeleid door bomenstructuur. Verkeersassen Wettelijk niveau Huidige kwaliteit (2009) Ambitiekwaliteit Bodem Besluit Bodemkwaliteit Achtergrondn*** Zie onderliggend milieukwaliteitsprofiel Zie onderliggend milieukwaliteitsprofiel Energie / Dubo EPC GPR Gebouw GPR Energie 0,4 (woningbouw) 7,1 7,6 (woningbouw), 7,8 (utiliteit) 25% verscherpte EPC, bij kansrijke projecten 50% 25% verscherpte GPR (7,5), bij kansrijke projecten 50% (8,0) 25% verscherpte GPR (8,5), bij kansrijke projecten 50% (9,0) Externe Veiligheid plaatsgebonden risico (PR) groepsrisico (GR) 1 * 10-6 nvt 1 * * 10-6 < 0,1 x OW < 1 * 10-8 < 0,1 x OW Geluid wegverkeer (db) bedrijven (db(a)) rail (db) 48* - - < < Lucht NO 2 [μg/m 3 ] PM 10 [μg/m 3 ] 40 31, Water Afkoppelen (%) Zie onderliggend milieukwaliteitsprofiel Zie onderliggend milieukwaliteitsprofiel * Met binnen de bebouwde kom een ontheffingsmogelijkheid tot 63 db en buiten de bebouwde kom tot 53 db ** Met een ontheffingsmogelijkheid tot 68 db *** Bouwplannen worden getoetst aan de geldende Circulaire Bodemsanering PG76 PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PROGRAMMA HEUVELRUG DUURZAAM EN KLIMAATNEUTRAAL PG77