Advies Fietsverlichtingsvormen

Transcriptie

1 Rijkswaterstaat cv-- Z9608 Advies Fietsverlichtingsvormen Knipperend of stationair; bevestigd op de fiets of de fietser? 10 maart 2008

2 Advies Fietsverlichtingsvormen Knipperend of stationair; bevestigd op de fiets of de fietser? 10 maart 2008

3 Colofon Uitgegeven door: Rijkswaterstaat Dienst Verkeer en Scheepvaart, Afdeling Veiligheid Informatie: Telefoon: DVS-loket Uitgevoerd door: Paul Schepers, Afdeling Veiligheid Opmaak: Datum: Maart 2008 Status: Definitief 3 Advies Fietsverlichtingsvormen

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding 5 2. Bevindingen onderzoek TNO 6 3. Advies RWS DVS 8 Literatuur 11 4 Advies Fietsverlichtingsvormen

5 I.lnleiding In het Algemeen Overleg (AO) verkeersveiligheid van 6 november 2007 is door de Minister van Verkeer en Waterstaat een onderzoek naar de toelaatbaarheid van afwijkende vormen van fietsverlichting toegezegd. Het onderzoek betreft op de fietser gemonteerde in vergelijking met op de fiets gemonteerde verlichting en knipperende in vergelijking met continu brandende fietsverlichting. Het ging daarbij om de vraag of deze niet normconforme fietsverlichtingsvormen even opvallend zijn en of er andere voor- of nadelen aan verbonden zijn. Rijkswaterstaat Dienst Verkeer en Scheepvaart (RWS DVS) heeft voor beantwoording van deze vraag een onderzoek laten uitvoeren door TNO. In dit adviesrapport worden de conclusies van TNO vertaald naar aanbevelingen ten aanzien van de toelaatbaarheid van op de persoon te dragen fietsverlichting en knipperende fietsverlichting. De vraag of fietsverlichting bevestigd op de fietser en/of knipperende fietsverlichting even veilig is als de traditionele fietsverlichting kan niet met ongevalcijfers worden beantwoord. Het al dan niet voeren van fietsverlichting wordt niet geregistreerd bij fietsongevallen. Om die reden zijn verschillende fietsverlichtingsvormen in het onderzoek van TNO vergeleken naar de mate waarin zij voorzien in het belangrijkste doel van fietsverlichting. In de tijd dat de straatverlichting beperkt was en er weinig auto's waren was fietsverlichting voornamelijk bedoeld voor de orientatie van de fietser tijdens de duisternis. In het hedendaagse drukke verkeer en bij de huidige straatverlichting is zichtbaarheid voor het andere verkeer belangrijker geworden dan het zicht van de berijder. Het onderzoek van TNO richtte zich daarom op de opvallendheid van op het lichaam gedragen verlichtingen knipperende fietsverlichting in vergelijking met traditionele fietsverlichting. 5 Advies Fietsverlichtingsvormen

6 2.Bevindingen onderzoek TNO TNO heeft de opvallendheid van verschillende moderne fietslampen vergeleken, waaronder lampen die op de fiets of op de kleding bevestigd kunnen worden, knipperende lampen en conventionele lampen. Deze testset is een goede vertegenwoordiging van de fietslampen die anno 2008 op de markt zijn. Bij de opvallendheidsmetingen werd uitgegaan van verschillende relevante verkeersscenario's (kruisend met een fietser van rechts, nadering van een fietser op dezelfde weg van achteren en van voren) en verschillende lichtomstandigheden (stedelijk en landelijk bij duisternis). Voor de opvallendheid van fietsverlichting bevestigd op de fietser komt TNO tot de volgende conclusies: Wanneer een voorlamp recht naar voren en een achterlamp recht naar achteren schijnt en voortdurend zichtbaar is, maakt het voor de opvallendheid niet uit of het op de kleding of aan de fiets is bevestigd. Bij een rechtop zittende fietshouding wordt een op de borst bevestigd voorlampje vrijwel niet afgedekt. Bij een voorover gebogen fietshouding zoals bij een wielrenner kan de sector waarbinnen het lampje kan worden gezien met meer dan eenderde afnemen, bijvoorbeeld doordat de armen het lampje zijwaarts afdekken. Horizontaal voorwaarts schijnende lampen zijn opvallender dan scheef georienteerde lampen (verticaal, diagonaal of voorover hellend). Voor de opvallendheid van knipperende fietsverlichting komt TNO tot de volgende conclusies: Voorlampen die continu brandend een goede opvallendheid hebben, worden beperkt opvallender door knipperen. Voorlampen die continu brandend minder opvallen worden opvallender door knipperen. Knipperen draagt weinig bij aan de opvallendheid van achterlichten. Er is geen duidelijke verband tussen de knipperfrequentie en de opvallendheid van een fietslamp. Op basis van de waarnemingstheorie en literatuur heeft TNO de volgende nadelen van knipperende fietsverlichting gevonden: Knipperende fietslampen kunnen de koers- en snelheidsinschatting voor het andere verkeer bemoeilijken. Dit probleem zal sterker spelen naarmate meer fietsers knipperende fietsverlichting voeren. Met continu brandend licht is de koers van een fietser voortdurend waarneembaar. In de hoek van iemands zicht kan een knipperende fietslamp verward worden met een hulpdienst. In het 'perifere zicht' wordt namelijk geen kleur waargenomen. Wanneer veel fietsers knipperende fietsverlichting voeren en weggebruikers daaraan 6 Advies Fietsverlichtingsvormen

7 wennen kan dat op termijn leiden tot devaluatie van de zwaailichten van hulpdiensten. Voor de opvallendheid van fietsverlichting in het algemeen komt TNO tot de volgende bevindingen: Voorlampen met gekleurd licht (geel of groen) zijn minder opvallend dan voorlampen met wit licht. Continu brandend is een aantal van de in dit onderzoek bestudeerde voorlampen duidelijk minder opvallend en een aantal meer opvallend dan het conventionele voorlicht dat als referentie werd gebruikt. Continu brandend zijn alle in dit onderzoek bestudeerde achterlampen qua opvallendheid vergelijkbaar of beter dan het conventionele achterlicht dat als referentie werd gebruikt. 7 Advies Fietsverlichtingsvormen

8 B.Advies RWS DVS De kern van het advies van RWS DVS is om fietsverlichting bevestigd op de fietser toe te staan en om knipperende fietsverlichting te blijven verbieden. In dit hoofdstuk wordt dit advies beargumenteerd en worden enkele aanbevelingen gedaan. Consequenties van wetgeving voor fietsverlichtingsvormen Het toestaan van fietsverlichting bevestigd op de fietser zou een beperkte bijdrage kunnen leveren aan het aantal fietsers dat fietsverlichting voert. Het toestaan van knipperende fietsverlichting of fietsverlichting met een andere kleur dan wit voor en rood achter zal waarschijnlijk nauwelijks invloed hebben. In de winter van 2006 op 2007 voerde ca. 8% van de fietsers niet normconforme fietsverlichting (Goudappel Coffeng, 2007). Vier jaar geleden betrof het aandeel niet normconforme fietsverlichting slechts enkele procenten en kwamen LED-lampen bevestigd op het lichaam zelden voor (In het Veld, 2003). De stijging van het aantal fietsers dat voor- en achterverlichting voerde bestond in die vier jaar voor ca. 30% uit niet normconforme fietserlichting (Goudappel Coffeng, 2007). Het toestaan of gedogen van deze vormen van fietsverlichting zou kunnen bijdragen aan het gebruik van fietsverlichting. Dat geldt met name voor fietsverlichting die bevestigd kan worden aan de fietser vanwege het gebruiksgemak. Er hoeft geen houder op de fiets gemonteerd te worden. Het extra gebruiksgemak van knipperende fietsverlichting is beperkt, wel of niet knipperen is een kwestie van het instellen van de verlichting. Het verbieden van andere kleuren dan wit voor en rood achter zal waarschijnlijk weinig invloed hebben op het voeren van fietsverlichting. Fietsverlichting met de juiste kleuren is verkrijgbaar binnen dezelfde prijsklasse als fietsverlichting met afwijkende kleuren. Het aanbod zich grotendeels aan de wettelijke eisen zal aanpassen. Advies ten aanzien fietsverlichting bevestigd op de fietser RWS DVS adviseert om het voeren van fietsverlichting bevestigd op de fietser toe te staan, onder de voorwaarde dat deze voortdurend zichtbaar is. Overwogen kan worden om fietsverlichting bevestigd op de fietser toe te staan. Deze vorm van fietsverlichting kan een beperkte bijdrage leveren aan het aantal fietsers dat fietsverlichting voert door het gemak om een fietslamp aan de kleding of aan een tas te kunnen bevestigen. Wanneer een fietslamp recht naar voren of achteren schijnt en voortdurend zichtbaar is, maakt het voor de opvallendheid niet uit of het op de kleding of aan de fiets is bevestigd. Door de manier van bevestigen kan de opvallendheid afnemen. Die mogelijkheid is er overigens ook, zij het in mindere mate, voor fietsverlichting bevestigd op de fiets. Hierbij dient wel als voorwaarde te worden gesteld dat de verlichting voortdurend zichtbaar 8 Advies Fietsverlichtingsvormen

9 moet zijn en niet op veel bewegende delen van het lichaam zoals armen en benen mag worden gedragen, maar alleen op de romp. Advies ten aanzien van knipperende fietsverlichting. RWS DVS adviseert om het voeren van knipperende fietsverlichting te blijven verbieden. Knipperen is niet noodzakelijk voor de opvallendheid van fietslampen. Het is beter om het te blijven verbieden omdat er verschillende nadelen aan kleven. Het levert waarschijnlijk geen bijdrage aan het aantal fietsers dat fietsverlichting voert. Voor een consistent verkeersbeeld is het beter om het knipperen te reserveren voor bijzondere waarschuwingssignalen (richtingaanwijzers, alarmlichten en hulpdiensten). Zeker wanneer er meerdere fietsers met knipperende fietsverlichting in het gezichtveld zijn, kan het verkeersbeeld onrustig overkomen. Het knipperen kan het volgen van de koers van de fietser voor ander verkeer bemoeilijken en kan het inschatten van de snelheid van de fietser bemoeilijken. Voor het milieu is het positief dat met knipperen energie wordt bespaard. Daarvoor hoeft de fietslamp echter niet zichtbaar te knipperen: bij een hoge frequentie wordt het knipperen niet meer waargenomen. Advies ten aanzien van de kleur van fietsverlichting RWS DVS adviseert het voorschrijven van wit voorlicht en rood achterlicht Tot op heden was naast wit voorlicht ook geel voorlicht toegestaan. Het is beter om wit voorlicht voor te schrijven. De opvallendheid van voorlichten kan niet worden vergroot door het gebruik van gekleurd licht. Het kan de effectiviteit van voorlampen zelfs verminderen. Voor het gebruik van gele voorverlichting die nu ook is toegestaan zou een 'uitsterftermijn' kunnen worden bepaald. Overige aanbevelingen RWS DVS adviseert om in de communicatie over fietsverlichting aandacht te vragen voor het belang van voortdurende zichtbaarheid van fietslampen. We adviseren in de campagne over fietsverlichting de eigen verantwoordelijkheid van de fietser voor zijn of haar zichtbaarheid te benadrukken. In de campagne over fietsverlichting kan duidelijk gemaakt worden dat fietslampen met lege batterijen en fietslampen die slecht aan de fiets of aan de fietser zijn bevestigd niet bijdragen aan de zichtbaarheid. Aangegeven kan worden dat een de meest optimale opvallendheid van een bepaalde fietslamp makkelijker te bereiken is door bevestiging op de fiets dan door bevestiging op de kleding. Door goede voorlichting kunnen de gevolgen van een ondeugdelijke bevestiging en afdekking van het licht teruggedrongen worden. Wanneer in de komende jaren over aan fietsverlichting gecommuniceerd wordt zou ook het belang van reflectoren en verlichting voor de eigen orientatie benadrukt kunnen worden. Deze onderwerpen vielen buiten het onderzoek, maar dragen eveneens bij aan de veiligheid van fietsers tijdens de schemer en duisternis. 9 Advies Fietsverlichtingsvormen

10 RWS DVS adviseert om de resultaten van het TNO onderzoek actief onder de aandacht te brengen bij fabrikanten en leveranciers van fietsverlichting en consumentenorganisaties. Het onderzoek van TNO laat zien dat ogenschijnlijk vergelijkbare ledlampjes in dezelfde prijsklasse sterk verschillen in opvallendheid. Het lijkt erop dat de kwaliteit van lampjes zonder grote extra kosten verbeterd kan worden. Verbeteringen zijn zowel mogelijk in de uitstralingskarakteristieken van het lampje als in het bevestigingsmechanisme. Goed overleg met fabrikanten en grote leveranciers als de HEMA en Halfords kan de kwaliteit van het aanbod aan fietslampen helpen verbeteren. Met consumentenorganisaties als de Consumentenbond, de ANWB en de Fietsersbond kan overlegd worden over het instellen van een keurmerk voor fietsverlichting. Een keurmerk geeft verkopers argumenten om goede fietslampen aan te prijzen. Er zijn verschillende fietslampen op de markt die zowel aan de fiets als aan de fietser bevestigd kunnen worden. In beide gevallen kan de fietser zorgen voor een goede opvallendheid, maar een optimale opvallendheid is het makkelijkst te realiseren door bevestiging op de fiets. Om de LED op de fiets te bevestigen moet in het algemeen eerst een schroefklem op de fiets gemonteerd worden. Er zijn inmiddels ook gebruiksvriendelijkere bevestigingsmechanismen. Een van de in het TNO-onderzoek geteste fietslampen kon zonder schroefklem aan de fiets worden bevestigd. Gebruiksvriendelijkheid kan een beperkt aantal fietsers doen besluiten om toch de verlichting aan de fiets te monteren. Het belang van gebruiksvriendelijke bevestigingsmechanismen zou bij fabrikanten benadrukt kunnen worden. De mogelijkheid om eenvoudig horizontaal vooruitschijnend uit te richten is daarbij van belang. Een aantal fietsers bevestigt de houder aan het stuur- of aan de zaldelpen waardoor het lampje verticaal staat. Als het lampje flexibel horizontaal afgesteld kan worden is de opvallendheid beter. 10 Advies Fietsverlichtingsvormen

11 Literatuur Goudappel Coffeng (2007). Gebruik fietsverlichting in Deventer: Goudappel Coffeng. Toet. L, Beintema, Vries, S., de, Leden, N., van der, Alferdinck, J.W.A.M. (2008). Vergelijking van fietsverlichtingsvormen. Soesterberg TNO Defensie en Veiligheid. Veld, R., in bet (2003). Lichtvoering fietsers en brom- en snorfietsers. Rotterdam: Adviesdienst Verkeer & Vervoer. 11 Advies Fietsverlichtingsvormen

12

13 Rijkswaterstaat is de uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Verkeer en Waterstaat die zorgt dat verkeer en water op de nationale netwerken kunnen stromen en die werkt aan droge voeten en voldoende en schoon water,