Rapport Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

Transcriptie

1 Rapport Globaal ontwerp Laaninfrastructuur Geonovum datum 10 juli 2014 versie 1.01 definitief

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding Leeswijzer 5 2 Scope Laaninfrastructuur leefomgeving Uitgangspunten Scope van GOAL Scope van de Laaninfrastructuur in het digitale stelsel Functie: Oriënteren en informeren Oriënteren Informeren > Attenderen Informeren > Informeren voortgang en besluiten Functie: Indienen Functie: Besluiten Functie: Gegevens ontsluiten Gegevens ontsluiten > Gegevens publiceren Gegevens ontsluiten > Standaarden Gegevens ontsluiten > Licenseren Gegevens ontsluiten > Controleren Gegevens ontsluiten > Zoeken Gegevens ontsluiten > Raadplegen Gegevens ontsluiten > Gegevens routeren Gegevens ontsluiten > Beslisbomen Functie: Gegevens inwinnen en beheren Gegevens inwinnen en beheren > Services portfolio management Gegevens inwinnen en beheren > Terugmelden Laan van de leefomgeving en rotonde e-overheid/gdi Opmaat: wat valt er onder de Laaninfrastructuur 14 3 Bouwvolgorde Laaninfrastructuur Inleiding Plateau 1 - stelsel van start in relatie tot de laaninfrastructuur Plateau 4 - Stelsel op maat in relatie tot de laaninfrastructuur 17 4 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur Gegevens Visie op standaarden voor gegevens algemeen Standaarden Informatiemodellen formele processen Service levels en aansluitvoorwaarden Gegevens in relatie met informatiehuizen en gebruikerstoepassingen Beslisbomen Gegevens basisregistraties Gegevens in relatie met e-overheid voorzieningen Governance Eigenaarschap van informatie Voorzieningen Knooppunt Register Authenticatie en autorisatie Beveiliging Compliance voorziening Abonnementenvoorziening Terugmelden 36 2 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

3 4.2.8 Audittrail 37 5 Invulling van het globaal ontwerp Gegevens Semantiek Techniek Beslisbomen Service levels en aansluitvoorwaarden Governance gegevens Voorzieningen Knooppunt Register Abonnementen Terugmelden Audittrail Beveiliging, identificatie, authenticatie en autorisatie Compliance Informatiehuizen Planning Algemene conclusies en aanbevelingen 55 Bijlage 1 Uitgangspunten globaal ontwerp Laaninfrastructuur 57 3 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

4 Lijst van figuren en tabellen Lijst van figuren Figuur 1 Wettelijke context (groen) versus processtappen burgers/bedrijven en overheid 7 Figuur 2 Positie Laaninfrastructuur volgens architectuurschets GOAL 8 Figuur 3 - Visualisatie rotonde concept uit "rapportage validatie en impactanalyse rotondemodel op hoofdlijnen 13 Figuur 4 Relatie Rotonde/GDI met laaninfrastructuur 14 Figuur 5 - Focus van laaninfrastructuur ontwikkeling gedurende de invoering van de omgevingswet 17 Figuur 6 Positionering semantische en technische standaarden 20 Figuur 7 Laaninfrastructuur (startplaat) 27 Figuur 8 Laaninfrastructuur: Knooppunt 28 Figuur 9 Laaninfrastructuur: M * N connecties versus M + N connecties 28 Figuur 10 Laaninfrastructuur: Register 30 Figuur 11 Laaninfrastructuur: Authenticatie en autorisatie 32 Figuur 12 Laaninfrastructuur: Beveiliging 33 Figuur 13 Laaninfrastructuur: Compliance voorziening 34 Figuur 14 Laaninfrastructuur: Abonnementenvoorziening 35 Figuur 15 Laaninfrastructuur: Terugmelden 36 Figuur 16 Laaninfrastructuur: Verantwoording en archivering 37 Figuur 17 Linked data standaarden 39 Figuur 18 Gegevenscatalogus standaarden 40 Figuur 19 Informatiehuizen 40 Figuur 20 Doorgeven zaakgerichte informatie 41 Figuur 21 Technische standaarden voor registers 42 Figuur 22 Technische standaarden voor informatieservices 43 Figuur 23 Knooppunt variant 1: Centraal gegevensmagazijn Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Figuur 24 Knooppunt variant 2: Centrale ESB en toegang Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Figuur 25 Knooppunt variant 3: Centrale ESB en toegang + rechtstreekse ontsluiting informatiehuizen Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Figuur 26 Twee stromen terugmelden 51 Figuur 27 Generieke infrastructuur informatievoorziening (RIVM) 62 Figuur 28 Stelsel van overheidsgegevens 64 Lijst van tabellen Tabel 1 Overzicht van de technische registers voor de Laan van de Leefomgeving 31 4 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

5 Hoofdstuk 1 Inleiding Het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) voert het programma Gegevensvoorziening Omgevingswet voor Activiteiten in de Leefomgeving (GOAL) uit. In het kader van dit programma heeft IenM aan Geonovum gevraagd een globaal architectuurontwerp op te stellen van de Laaninfrastructuur. Het programma GOAL heeft tot doel om te komen tot een goed werkend digitaal stelsel ter ondersteuning van de uitvoering van de Omgevingswet. Voor het stelsel wordt de term Laan van de Leefomgeving gehanteerd. In dit beeld wordt een centrale gegevensinfrastructuur onderkend, waarop heldere afspraken en digitale standaarden gelden, de Laaninfrastructuur. Op deze infrastructuur zijn gebruikerstoepassingen aangesloten die burgers, initiatiefnemers en overheden in de praktijk nodig hebben. Vanuit verschillende beleidsvelden (water, lucht, bodem, natuur etc.) zijn informatiehuizen op de laan aangesloten die gegevens verzamelen onder andere voor onderzoek en monitoring. Het programma GOAL bevindt zich nu, voorjaar 2014, in de definitiefase. Het doel van deze fase is om inzicht te verschaffen in de aard en omvang van de Laan van de Leefomgeving, zodat na medio 2014 een besluit kan worden genomen over de reikwijdte van het te realiseren stelsel. Om dit doel te bereiken heeft IenM aan Geonovum gevraagd een globaal architectuurontwerp op te stellen van de Laaninfrastructuur. De Laaninfrastructuur is nodig om informatiehuizen en ICT-systemen, die nodig zijn ter ondersteuning van de uitvoering van de Omgevingswet, als een eenheid te laten functioneren, zodat burgers, bedrijven en bevoegde gezagen eenvoudig kunnen aansluiten voor het verkrijgen van de benodigde informatie. We hebben een globaal ontwerp gemaakt. Het ontwerp moet nog verder gedetailleerd en ingevuld worden. Het document is dan ook bedoeld als basis om verdere discussies over de invulling van de Laaninfrastructuur te voeren. 1.1 Leeswijzer Hoofdstuk 2 beschrijft de scope en gaat daarbij vooral uit van de architectuurschets GOAL. De uitgangspunten voor de laaninfrastructuur zijn in detail in bijlage 1 opgenomen. Hier wordt in hoofdstuk 2 naar verwezen. Hoofdstuk 3 gaat in op de plateauplanning. In hoofdstuk 4 wordt de functionaliteit van de laaninfrastructuur beschreven onderverdeeld naar gegevens en voorzieningen. Tenslotte bevat hoofdstuk 5 de vertaling van de functionaliteit naar datgene wat er al is, wat ontbreekt, wat nodig is en wat hiervan de verwachte organisatorische en technische impact is. 5 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

6 Hoofdstuk 2 Scope Laaninfrastructuur leefomgeving Dit hoofdstuk positioneert de Laaninfrastructuur in zijn omgeving. We leggen het verband tussen de Laaninfrastructuur en de architectuurschets GOAL als geheel. Op basis van de architectuurschets GOAL werken we uit welke functies nodig zijn in de infrastructuur van de Laan van de Leefomgeving. We maken een globaal ontwerp in een fase, waarin nog niet alles vaststaat of uitgezocht is. Daarom hanteren we uitgangspunten waar we onze ontwerpbeslissingen van kunnen afleiden. In dit hoofdstuk leggen we daarom eerst uit welke uitgangspunten dit zijn. 2.1 Uitgangspunten Vanuit de Omgevingswet geredeneerd zijn gebruikers initiatiefnemers, belanghebbenden en bevoegde gezagen. Het digitale stelsel moet elk van deze gebruikersgroepen goed bedienen en natuurlijk ook de gegevensuitwisseling tussen deze partijen optimaal faciliteren. Onze uitgangspunten voor het gebruikersperspectief hebben we gebaseerd op het streefbeeld digitaal stelsel omgevingswet (team governance, Organisatie en Financiering GOAL). Applicaties zoals Omgevingsloket Online (OLO), maar bijvoorbeeld ook applicaties ontwikkeld door derde partijen moeten door de Laaninfrastructuur goed bediend worden, met open data en standaarden waar mogelijk en gesloten data als het echt niet anders kan. Voor uitganspunten over informatiehuizen hebben we ons gebaseerd op het RIVM rapport 1. Informatiehuizen leveren informatie voor de Laan van de Leefomgeving, niet alleen gegevens, maar vaak ook het toetsingsinstrument. De informatiehuizen moeten voldoen aan de 3 B s: Beschikbaarheid de wijze waarop de gegevens zijn ontsloten: zijn ze gemakkelijk vindbaar? Bruikbaarheid zijn de gegevens geschikt om de besluitvorming te ondersteunen? Bestendigheid zijn de gegevens betrouwbaar, juridisch houdbaar en actueel? Tot slot zal de Laaninfrastructuur een knooppunt vormen, dat de verbinding legt tussen de Laan van de Leefomgeving en de rest van de e-overheid. Voor uitganspunten over deze relatie hebben we ons gebaseerd op de visie op het stelsel van overheidsgegevens 2. De details van deze uitgangspunten zijn opgenomen in bijlage 1. In de volgende hoofdstukken refereren we aan deze uitgangspunten. Elk uitgangspunt heeft een referentie, die bestaat uit een nummer en een letter. De letter G staat voor gebruikers, A voor applicaties, I voor informatiehuizen en E voor e-overheid. 2.2 Scope van GOAL Figuur 1 geeft de samenhang tussen de wettelijke handelingen en processen van initiatiefnemers, belanghebbenden en bevoegde gezagen schematisch weer 3. De groene blokken en rode pijlen vallen binnen de scope van de Laaninfrastructuur. De Laaninfrastructuur moet deze functies ondersteunen. 1 Uitwerking gegevensvoorziening Omgevingswet, RIVM Rapport / Visie op het Stelsel van Overheidsgegevens, Dienstbaar aan de samenleving; de burger in positie; de overheid op dieet, versie 1.0, 4 maart 2014, Programmaraad Stelsel van Basisregistraties (PSB). 6 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

7 Informatie verzamelen Voorbereiden Indienen Oriënteren en informeren Voorbereiden Besluiten Wettelijke handeling Procesflow wettelijke handelingen Informatie verzamelen Processtap particulieren en bedrijven Procesflow particulieren en bedrijven Processtap overheden Procesflow overheden Figuur 1 Wettelijke context (groen) versus processtappen burgers/bedrijven en overheid De processtappen en procesflow van particulieren (burgers) en bedrijven (oranje blokjes met blauwe pijlen) en die van overheden (lichtrode blokjes en paarse pijlen) in de back-office vallen buiten de scope van het digitaal stelsel, maar kunnen wel gebruik maken van de Laaninfrastructuur op de koppelvlakken. Zij dienen zelf de overige processtappen en procesflow te organiseren. 2.3 Scope van de Laaninfrastructuur in het digitale stelsel Figuur 2 positioneert de Laaninfrastructuur volgens de architectuurschets GOAL. De Laaninfrastructuur bevat alle standaarden en voorzieningen die benodigd zijn om de ICT-systemen uit de drie groene blokken en de informatiehuizen met elkaar te kunnen laten werken. Meer expliciet, de Laaninfrastructuur: Zorgt voor het leveren van gegevens van de aan de Laan gelegen diverse themageoriënteerde informatiehuizen en basisregistraties; 3 Hoofdstuk 2, Architectuurdocument GOAL 7 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

8 Zorgt voor aansluitvoorwaarden, zodat het gegevensverkeer op de Laan gestandaardiseerd en gevalideerd is; Zorgt voor Laanvoorzieningen om het gegevensverkeer efficiënt en effectief te regelen en zorgt ervoor dat gebruikers zich geen zorgen hoeven te maken of het wel Laangegevens zijn die aan de 3B s voldoen (beschikbaar, bruikbaar, bestendig). 8 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

9 ICT-systemen Indienen burger Oriënteren Informeren en informeren Gegevens ontsluiten Gegevens inwinnen en beheren ICT-systemen Laan infrastructuur Informatiehuizen bedrijf Wettelijke handeling Procesflow wettelijke handelingen Processtap gegevens leefomgeving Procesflow gegevens leefomgeving Functie informatie-infrastructuur Informatiestroom Besluiten ICT-systemen Figuur 2 Positie Laaninfrastructuur volgens architectuurschets GOAL Naast deze functies wordt in breder overheids perspectief de laan van de leefomgeving gezien als onderdeel van het rotonde concept voor de e-overheid. De laaninfrastructuur verzorgt hierbij de aansluiting van de laan van de leefomgeving op de rotonde van de e-overheid. Voor een beter begrip van wat de Laaninfrastructuur in de praktijk kan doen, hebben we voor de functies uit Figuur 2 en de connectie met de e-overheid rotonde beknopte use cases uitgewerkt in de volgende paragrafen. In hoofdstuk 3 hebben we de functies uitgewerkt. Leidraad daarbij zijn de benodigde Laanvoorzieningen. 2.4 Functie: Oriënteren en informeren Een burger, bedrijf of overheid zal over het algemeen starten met oriënteren en informeren. Oriënteren heeft vooral betrekking op het onderzoeken van de mogelijkheden of bijvoorbeeld een activiteit (initiatief) kan en welke regels hiervoor gelden. Informeren betreft de mogelijkheden tot het attenderen op nieuwe en gewijzigde regels, plannen, meldingen, omgevingsvergunningen, etc., en het ontvangen van voortgangsinformatie en besluiten Oriënteren Een burger of bedrijf wil zich oriënteren op de mogelijkheden om iets in de omgeving te doen en wil zien welke wet- en regelgeving en andere factoren daarbij een rol spelen. Een gebruikerstoepassing begeleid hem in het uitkiezen van de voor hem relevante gegevens. Hierbij verzorgt de Laaninfrastructuur een serviceregister ter ondersteuning van de gebruikerstoepassing. Hierin wordt bijgehouden waar welke 9 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

10 informatie binnen de Laan van de Leefomgeving wordt ontsloten. De Laaninfrastructuur zorgt voor de routering van de uitgekozen gegevens van de verschillende bronnen aan de gebruikerstoepassing. Voor het oriënteren door overheden geldt hetzelfde als voor burgers en bedrijven met als verschil dat overheden ook gesloten data (d.w.z. niet open data) kunnen bevragen Informeren > Attenderen Een burger of bedrijf (belanghebbende) is geïnteresseerd in wijzigingen in wet- en regelgeving, omgevingsplannen en andere omgeving-gerelateerde informatie, die de Laan van de Leefomgeving ontsluit. De belanghebbende kan zich via een gebruikerstoepassing oriënteren op de beschikbare informatie en kan hier abonnementen afsluiten met als resultaat notificaties als er iets wijzigt. De Laan infrastructuur zorgt voor de routering van de gegevens van de notificatievoorziening naar de gebruikerstoepassing. De informatie van de huizen en overige bronnen kan ook aan de notificatiefunctionaliteit worden aangeboden. Voor overheden geldt hetzelfde als voor burgers en bedrijven, waarbij de Laaninfrastructuur ook authenticatie en autorisatie voor gesloten data verzorgt Informeren > Informeren voortgang en besluiten Een burger, bedrijf of overheid heeft een aanvraag ingediend. De landelijke gebruikerstoepassingen en bevoegd gezag houden hun op de hoogte van de voortgang van hun aanvraag. De Laan infrastructuur zorgt voor de routering van de gegevens van de voortgangsinformatievoorziening naar de gebruikerstoepassing. 2.5 Functie: Indienen Bij het indienen gaat het vooral over aanvragen, meldingen, zienswijzen, bezwaren en beroepen. Een burger, bedrijf of een overheid gebruikt de gebruikerstoepassing, die is aangesloten op de Laaninfrastructuur om iets in te dienen. De Laaninfrastructuur faciliteert bij het indienen het voorinvullen van gegevens, die bij de overheid bekend zijn, in hetgeen ingediend wordt. De Laaninfrastructuur draagt zorg voor de routering van hetgeen is ingediend naar de juiste bestemming. 2.6 Functie: Besluiten Besluiten heeft betrekking op het voorbereiden, behandelen, uitvoeren en besluiten over onder meer beleid, regels, visies, verordeningen, aanvragen, meldingen, toezicht en handhaving. In deze functie werken verschillende overheden samen. Dit valt allemaal buiten de scope van GOAL, behalve waar het gaat om het onderling delen van documenten tussen overheden (samenwerkingsruimte). Besluiten, die door een bevoegd gezag zijn genomen, moet dit bevoegd gezag publiceren. De Laaninfrastructuur zorgt voor routering van de publicatievoorziening naar de gebruikerstoepassing (generieke e-overheidsvoorziening) die de publicatie verzorgt. 2.7 Functie: Gegevens ontsluiten 10 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

11 Het ontsluiten van gegevens is een infrastructurele voorziening. Hiervoor zijn een gegevenscatalogus, serviceregister, standaarden voor gegevensontsluiting, functionaliteit voor routeren van gegevens en beslisbomen nodig Gegevens ontsluiten > Gegevens publiceren De gegevensinfrastructuur van de Laan van de Leefomgeving kent een aantal gegevenscomponenten, die het gebruik van duidelijke en eenduidige terminologie, beschrijving en verwijzing met een unieke identificatie vereist. Voorbeelden van dergelijke componenten zijn de datasets, webservices, applicatieschema s, namespaces en codelijsten. Registers hebben de functie om de unieke identificatie van de gegevenscomponenten toe te kennen en te zorgen voor een eenduidige definitie en beschrijving van de gegevenscomponenten. Daarvoor moeten de gegevensbeheerders metadata (gegevens over de gegevens) in een register publiceren of kenbaar maken. Dat doen zij door metadata in te voeren of (al dan niet automatisch) te uploaden in het register Gegevens ontsluiten > Standaarden De verwachting is dat het grootste deel van de gegevens open zullen zijn. Deze gegevens moeten eenvoudig en kosteneffectief beschikbaar zijn. Uitgangspunt is om hiervoor zoveel mogelijk de standaarden te gebruiken van W3C, Open Geospatial Consortium (OGC), REST en linked open data. Voor gesloten data (focus overheden onderling) is het streven zoveel mogelijk gebruik te maken van e- overheidsstandaarden, zoals Digikoppeling en zaakgericht werken. De meeste gegevens zijn locatie-gerelateerd. Hierdoor is het mogelijk om op een plek te duiden wat wel en niet mogelijk is. Voor deze gegevens zullen de geo-standaarden gebruikt worden zoals gedefinieerd door OGC en W3C. Belangrijk is dat de standaarden aansluiten op de wereld van applicatiebouwers. Zo kunnen zij eenvoudig applicaties bouwen naast de ICT-systemen die de overheid wettelijk verplicht is te hebben. Dit betekent dat voor open data een ander standaardenregime wordt gehanteerd dan de gesloten data. Het is dus expliciet niet de bedoeling om het standaardenregime voor gesloten data te laten gelden voor de open data. De regieorganisatie van de Laan van de Leefomgeving bepaalt de standaarden voor de informatiehuizen. Hierbij wordt rekening gehouden met de praktijk van de informatiehuizen en wettelijke bepalingen zoals Inspire Gegevens ontsluiten > Licenseren Als burgers, bedrijven of de overheid gegevens (en dataservices) van een informatiehuis in de Laan van de Leefomgeving gebruiken, moeten zij weten of en zo ja welke gebruiksvoorwaarden daaraan verbonden zijn. De Nederlandse overheid wil overheidsinformatie zoveel mogelijk om niet en zonder gebruiksvoorwaarden beschikbaar stellen (bijvoorbeeld als open data). Echter, dat is niet altijd mogelijk. Vandaar dat iedere dataset in de Laan van de Leefomgeving een gebruiksvoorwaardenlicentie kent. Daarin staat helder en onomstotelijk omschreven wat de gebruiksvoorwaarden zijn 4. Bij open data is in de gebruiksvoorwaardenlicentie dus bijvoorbeeld helder dat er geen gebruiksvoorwaarden zijn. De voorziening voor gegevenslicenties maakt het mogelijk om een gestandaardiseerde licentie aan te maken voor een dataset. 4 Zie bijvoorbeeld GeoGedeeld, voor gestandaardiseerde gebruikerslicenties voor geodata 11 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

12 2.7.4 Gegevens ontsluiten > Controleren De gegevens op de Laan van de Leefomgeving moeten technisch en inhoudelijk kloppen. Het nagaan van de inhoudelijke correctheid is aan de informatiehuizen. Voor de technische correctheid kan de Laaninfrastructuur controles uitvoeren. De vorm waarin de gegevens aangeboden worden moet namelijk volgens de juiste en relevante standaarden zijn. Controle vindt ook plaats door tijdens het gebruik van gegevens door checks in te bouwen of gegevens valide zijn. Bij de ontwikkeling van nieuwe applicaties wordt getest of zij voldoen aan de standaarden om gegevens te ontsluiten Gegevens ontsluiten > Zoeken Gegevens moeten goed vindbaar zijn voor gebruikers. Zij dienen dus niet alleen gepubliceerd te zijn, maar ook gemakkelijk en laagdrempelig vindbaar zijn. Zowel een (geo-)vakman als een leek (burger, bedrijf en overheid) moeten via zoekfunctionaliteit in staat zijn snel de voor hem relevante gegevens en bijbehorende metadata te achterhalen. Gebruiker kunnen zoeken naar en vinden: Welke gegevens er zijn; Wat hun definitie is; Waar zij te raadplegen zijn; Wat er nodig is om de gegevens te raadplegen; Wat de relatie is met andere gegevens Gegevens ontsluiten > Raadplegen Gegevens zijn te raadplegen voor gebruikers via een website of een mobiele applicatie. Daarachter schuilt een webservice die de gegevens aanlevert. De Laaninfrastructuur kent alleen machine-machine interfaces. De Laaninfrastructuur zorgt ervoor dat deze webservices op een centrale plek staan. Privacy-gevoelige en mededinging gegevens zijn goed beveiligd. Open data is zo laagdrempelig mogelijk beschikbaar. Gegevens zijn in verschillende vormen te raadplegen. Gebruikers kunnen gegevens opvragen, hele gegevenssets downloaden, zich abonneren op gegevens en notificaties van veranderingen ontvangen Gegevens ontsluiten > Gegevens routeren De Laaninfrastructuur verzorgt de distributie van gegevens binnen de Laan van de Leefomgeving. Centrale spil hierin is het knooppunt met de centrale routeringsvoorziening waarlangs alle gegevens lopen. Op deze centrale plek wordt, waar relevant, authenticatie en autorisatie worden afgedwongen. Daarnaast is er een verbinding met het register om artefacten van services, zoals Service Level Agreements (SLA s), te monitoren en waar nodig af te dwingen. De routeringsvoorziening kent alleen een machine-machine interface. Het is aan gebruikerstoepassingen te zorgen voor een mens-machine interface voor het ontvangen van berichten. De Laan infrastructuur hanteert voor deze routering standaarden, die zorgen dat berichten juist worden afgeleverd en dat er later verantwoording over kan worden afgelegd. Voor de verantwoording wordt gearchiveerd welke berichten wanneer zijn afgeleverd Gegevens ontsluiten > Beslisbomen Beslisbomen helpen burgers, bedrijven en overheden (als belanghebbenden) op een gebruikersvriendelijke manier inzicht te krijgen in wet- en regelgeving. De Laaninfrastructuur voorziet in een centraal mechanisme voor het vinden en ontsluiten van beslisbomen aan gebruikerstoepassingen. Van overheden die wet- en regelgeving publiceren op het web zal verwacht gaan worden dat zij ook bijbehorende beslisbomen publiceren en beheren. Vanuit de beslisbomen kan dan weer verwezen worden naar wet- en regelgeving voor extra informatie. De vragen uit de beslisboom zijn, waar relevant, gekoppeld aan de concepten uit de gegevenscatalogus. 12 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

13 2.8 Functie: Gegevens inwinnen en beheren De functionaliteit binnen gegevens inwinnen en beheren heeft betrekking op het valideren, verwerken, klaar zetten en samenwerken aan inwinnen en beheren. Dit betekent services portfolio management en Terugmelden Gegevens inwinnen en beheren > Services portfolio management Services binnen de Laaninfrastructuur zullen aan verandering onderhevig zijn. Wet- en regelgeving veranderen, er komen nieuwe generieke e- overheidsbouwstenen en basisregistraties beschikbaar, ICT-voorzieningen en bevoegd gezag veranderen en optimaliseren hun werkprocessen. Deze veranderingen leiden nieuwe behoeften en daarmee tot veranderingen in de set van services in de Laaninfrastructuur. Een services portfolio manager weegt de belangen af en maakt en bewaakt een roadmap voor de (door)ontwikkeling van services. Daarbij speelt dat de services die buiten de Laaninfrastructuur aangeboden worden niet één op één overeenkomen met de behoefte van afnemers binnen de Laaninfrastructuur. Met behulp van virtualisatie kunnen services neergezet worden die wel voldoen aan deze behoeften, en niettemin zijn opgebouwd uit bestaande services (ontkoppeling) Gegevens inwinnen en beheren > Terugmelden Terugmelden is een bekende methode voor extra kwaliteitsborging. Als gegevens uit de basisregistraties of informatiehuizen in Laan van de Leefomgeving onverhoopt niet kloppen, wordt dit gemeld aan de bronhouder (terugmelden) zodat deze de gegevens kan verbeteren. Bij basisregistraties is het (onder het basisregistratie regime) voor ambtenaren zelfs verplicht terug te melden. Voor informatiehuizen hoeft deze eis niet te gelden. De Laaninfrastructuur richt één centraal terugmeldpunt in, waarin meldingen van burgers en bedrijven worden beoordeeld en gebundeld. Vervolgens worden terugmeldingen naar basisregistraties of het betreffende informatiehuis doorgezet. Overheden hebben vaak zelf al het terugmelden naar basisregistraties ingericht vanuit de eigen processen en voorzieningen. Voor informatiehuizen kunnen zij hun terugmeldingen laten verlopen via het terugmeldpunt van de Laaninfrastructuur. Bronhouders laten weten wat er met de afhandeling van terugmeldingen gebeurt. 13 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

14 2.9 Laan van de leefomgeving en rotonde e-overheid/gdi In de op 4 maart 2014 vastgestelde visie op het stelsel van overheidsgegevens 5 komen beleidsuitgangspunten terug waar de Laaninfrastructuur leefomgeving ook mee te maken krijgt. In de visie gaat het over dienstbaar aan de samenleving, de burger in positie en de overheid op dieet. De overheid horizontaliseert van verzorgingsstaat naar participatiemaatschappij en communiceert in gelijkwaardigheid met burger en bedrijf. Belangrijk hierbij is dat de overheid van zorgt-voor naar zorgt-dat gaat. De overheid treedt terug en geeft ruimte aan burger initiatieven en bedrijfsleven door een Open Overheid te zijn. Het stelsel van overheidsgegevens wordt gevisualiseerd in de onderstaande figuur. Figuur 3 - Visualisatie rotonde concept uit "rapportage validatie en impactanalyse rotondemodel op hoofdlijnen In deze visualisatie is voor GOAL van belang dat de Laan van de Leefomgeving een van de gegevens domeinen is die middels de laaninfrastructuur als intermediaire organisatie aansluit op de rotonde. Met behulp van deze rotonde is aansluiting mogelijk naar andere gegevensdomeinen in de overheid inclusief de voorzieningen die zij aanbieden. De voorwaarden voor aansluiting zijn nog niet uitgewerkt en zullen de komende jaren invulling krijgen. In deze visie komt ook het hergebruik van e-overheidsvoorzieningen terug. Het programma i-nup 6 geeft invulling aan de basisinfrastructuur voor de e-overheid en hanteert hierbij 24 voorzieningen waarvan 13 basisregistraties. 5 Visie op het Stelsel van Overheidsgegevens, Dienstbaar aan de samenleving; de burger in positie; de overheid op dieet, versie 1.0, 4 maart 2014, Programmaraad Stelsel van Basisregistraties (PSB) Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

15 Figuur 4 Relatie Rotonde/GDI met laaninfrastructuur Voor gebruikers van de Laan van de Leefomgeving zal aansluiting op de basisregistraties lopen via de laan infrastructuur, en voor de niet-geo basisregistraties vervolgens via de rotonde. Ook aansluiting op generieke functionaliteit voor basisregistraties zoals terugmelden en abonnementen loopt via de laaninfrastructuur en vervolgens de rotonde. De laaninfrastructuur faciliteert de afstemming tussen haar afnemers en basisregistraties als het gaat om behoefte aan nieuwe, veranderde, verbeterde of slimmere informatieservices van basisregistraties Opmaat: wat valt er onder de Laaninfrastructuur Als opmaat naar de volgende hoofdstukken geven we een korte opsomming van de onderdelen waaruit de laaninfrastructuur bestaat. Dit om vast een beeld te schetsen wat we bedoelen met de Laaninfrastructuur. We gaan in de komende hoofdstukken in detail uitleggen hoe de in dit hoofdstuk genoemde functionaliteiten en scope in de Laaninfrastructuur wordt ingevuld. Gegevens Informatiemodel voor de gegevenscatalogus Informatiemodel per informatiehuis Informatiemodel voor formele processen Standaarden voor metadata Standaarden voor registers Standaarden informatieservices formeel Standaarden informatieservices informeel Standaarden informatieservices 3D Standaarden voor beslisbomen Standaarden voor het linken van begrippen Afspraken Service levels voor formele processen Service levels voor informele processen Aansluitvoorwaarden voor formele processen Aansluitvoorwaarden en licenties voor informele processen Governance standaarden domein laaninfrastructuur 15 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

16 Governance harmonisatie begrippen Governance standaarden buiten domein laaninfrastructuur Voorzieningen Bevragen Downloaden Klaarzetten Virtualisatie Gegevenscatalogus Register services Register datasets Abonnementen op gebeurtenissen Notificaties over voortgangsprocessen Abonnementen synchronisatie Terugmelden op basisregistraties Terugmelden op informatiehuizen Archiveren formele processen Beveiliging transport Identificatie en authenticatie Autorisatie Compliance voorziening 16 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

17 Hoofdstuk 3 Bouwvolgorde Laaninfrastructuur De laan van de leefomgeving kent een bouwvolgorde voor realisatie bestaande uit 4 plateau s: plateau 1 - stelsel van start, plateau 2 - stelsel in de steigers, plateau 3 - stelsel vraag gestuurd en plateau 4 - stelsel op maat. In dit hoofdstuk leggen we de rol van de laaninfrastructuur in alle plateaus uit, vervolgens worden in hoofdstuk 4 en 5 de plateau s 2 en 3 in detail uitgewerkt Inleiding Figuur 5 - Plateauplanning in relatie tot de laaninfrastructuur Wanneer de omgevingswet in werking treedt moeten voorzieningen in de laaninfrastructuur minimaal zover gereed zijn dat aan de wet voldaan kan worden. Tot de inwerkingtreding van de wet is de ontwikkeling van de laan van de leefomgeving en daarmee de laaninfrastructuur vraaggestuurd met het invoeringstraject van de wet als voornaamste vrager. Vanaf de invoering van de wet zullen de ambities waargemaakt moeten worden voor de vraagsturing van gebruikers (overheid, burger en bedrijf). De vraagsturing gaat daarom na invoering over naar de partijen die zijn aangesloten op de laan van leefomgeving en daarmee direct of indirect op de laaninfrastructuur. Vanaf het moment van in werking treden van de wet zal er optimalisatie plaatsvinden, eerst betekent dit verdere doorontwikkeling van de laaninfrastructuur, maar dit zal overgaan op regulier beheer waarbij binnen dit reguliere beheer verdere optimalisatie van de processen van de aangesloten partijen plaatsvindt. Dit hele ontwikkelproces wordt voor de laan van de leefomgeving vervat in 4 plateaus. Aan het eind van ieder plateau is er een concrete mijlpaal bereikt. Na plateau 1 - stelsel van start is de basisfunctionaliteit in prototype vorm beschikbaar, er kunnen tests en PoCs mee worden gedaan. In plateau 2 - stelsel in de steigers is alle functionaliteit waarmee aan de wet voldaan kan worden beschikbaar en in productie. Na plateau 3 - stelsel vraag gestuurd is de techniek compleet in het laatste plateau 4 - stelsel op maat wordt 7 Hoofdstuk 4 en 5 vormen nu samen de volledige functionaliteit van plateau 3, voorstel aan het programma GOAL is om deze op een later tijdstip, wanneer meer duidelijkheid nodig is per plateau, om te schrijven naar twee hoofdstukken, één per plateau met in ieder plateau het globaal ontwerp en de invulling van het plateau. 17 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

18 de techniek optimaal benut. Voor de laaninfrastructuur betekent dit dat er opleveringen zijn aan het einde van plateaus 1, 2 en 3. In hoofdstuk 4 en 5 komen de functionaliteiten van plateaus 2 en 3 uitgebreid aan bod. In de volgende twee paragrafen zullen we de rol van de laaninfrastructuur in plateau 1 en 4 verder uitleggen. In onderstaande figuur is aangegeven wat de impact is van het opzetten van de laan van de leefomgeving en daarmee van de laaninfrastructuur op de organisatie en techniek. In de plateaubenadering wordt dus in eerste instantie zoveel mogelijk ingezet op ontwikkeling van de organisatie waarbij zoveel mogelijk bestaande ICT voorzieningen worden gebruikt waarbij gedurende de plateau s meer ICT functionaliteit ontwikkeld en beschikbaar komt en de ontwikkelinspanning voor de organisatorische component afneemt. Vanaf plateau 3 is de ontwikkelinzet volledig overgegaan in regulier beheer. Figuur 5 - Focus van laaninfrastructuur ontwikkeling gedurende de invoering van de omgevingswet 3.2 Plateau 1 - stelsel van start in relatie tot de laaninfrastructuur Zoals in de komende hoofdstukken zal blijken, kan de laaninfrastructuur voortbouwen op reeds bestaande voorzieningen en standaarden. Deze zullen echter wel aanpassing nodig hebben om ze te laten werken voor de laaninfrastructuur. Doel van de eerste release van de laaninfra is dat voor alle voorziene functionaliteit voor release 2 er een eerste rudimentaire versie is, of het nu techniek is, afspraken over standaarden of governance rondom standaarden. Deze hoeft nog niet productierijp te zijn of beschikbaar voor alle partijen die op de laaninfrastructuur willen aansluiten, er moet echter al wel in de praktijk mee gewerkt kunnen worden. Het moet het stadium van plan op papier voorbij zijn en tenminste ergens in een test of in een proof of concept toegepast worden. 3.3 Plateau 4 - Stelsel op maat in relatie tot de laaninfrastructuur Het laatste en vierde plateau komt overeen met de reguliere beheer fase voor de laaninfrastructuur. In dit laatste plateau zullen aangesloten partijen hun processen en voorzieningen verder afstemmen op het gebruik van de laaninfrastructuur. In het voorafgaande plateau 3 is vraaggestuurd vanuit de aansluitende partijen benodigde functionaliteit kenbaar gemaakt. Deze is aan het einde van plateau 3 volledig gerealiseerd. Plateau 4 dient voor de brede uitrol van deze functionaliteit. Verdere verandering van de functionaliteit zou niet bijdragen aan een goede uitrol (partijen gaan niet of beperkt investeren in 18 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

19 applicaties als de ICT nog niet gerealiseerd is). De focus voor de laaninfrastructuur ligt in dit plateau vooral op om, middels de standaardfunctionaliteit en regulier beheer, functionaliteit op maat te gaan bieden. 19 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

20 Hoofdstuk 4 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur Dit hoofdstuk richt zich op het globale ontwerp van de Laaninfrastructuur. Voor het functioneren van de Laaninfrastructuur zijn verschillende voorzieningen nodig. In dit hoofdstuk werken we deze voorzieningen verder uit. Waar relevant verwijzen we naar de uitgangspunten, zoals opgenomen in Bijlage 1. We maken een onderscheid tussen formele processen en informele processen. Met formele processen bedoelen we de keten, die ontstaat vanaf het moment dat er iets bij de overheid wordt ingediend (bijvoorbeeld een vergunningaanvraag), het komen tot een besluit daarover door een bevoegd gezag en het informeren van de indiener over de voortgang en het besluit. Ook bedoelen we met formele processen het besluiten van een bevoegd gezag tot aanpassing van een ruimtelijk plan (bijvoorbeeld een omgevingsplan) en het komen tot publicatie hiervan en het hierover informeren van belanghebbenden. De functies indienen, besluiten en informeren (van Informeren en oriënteren) vormen de kern van de formele processen. In zijn algemeenheid is een formeel proces een proces met rechtsgevolgen. Met informele processen bedoelen we het ontsluiten van gegevens. Deze gegevens moeten van goede kwaliteit zijn en goed vindbaar voor het oriënteren over wat er mag binnen de Omgevingswet. De nadruk ligt hierbij op de functies gegevens ontsluiten, gegevens inwinnen en beheren en oriënteren (van oriënteren en informeren). Naast formele en informele processen is het ook mogelijk het onderscheid te maken tussen formele en informele gegevens. Formele gegevens zijn die gegevens die voldoen aan de drie B s 8 zoals informatiehuizen en basisregistraties, ze zijn via een formeel proces tot stand gekomen. Gegevens die in de informele processen gebruikt worden kunnen dus formele gegevens zijn. Informele gegevens hebben geen status en zullen in de context van de laaninfrastructuur geen belangrijke rol spelen. Vandaar dat we in de rest van het document wel onderscheid blijven maken tussen formele en informele processen maar niet de gegevens apart uitsplitsen. De meeste voorzieningen voor de Laaninfrastructuur worden gebruikt voor de formele én informele processen. Beide type processen kunnen wel verschillende eisen stellen en op een andere manier ondersteund worden. Dit werken we in paragraaf 4.2 uit. Aan de voorkant bij de interactie met burger, bedrijf of overheid komen beide stromen samen. Dit zal gebeuren bij de gebruikerstoepassingen. Zij zullen dus goed op elkaar afgestemd moeten zijn, onder meer door het gebruik van dezelfde standaarden en definities, zodat voor de eindgebruiker de overgang van informeren naar oriënteren en van oriënteren naar indienen naadloos is. Het belang van uniforme standaarden voor gegevens, aansluitvoorwaarden, Service Level Agreements en beslisbomen wordt daarom eerst belicht in paragraaf Gegevens Visie op standaarden voor gegevens algemeen In de leefomgeving komen meerdere werkelijkheden voor: de juridische werkelijkheid, waarin is vastgelegd wat er wel en niet mag; 8 Zie bijlage 1 informatiehuizen 20 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

21 de registratieve werkelijkheid, waarin dat deel van de wereld wordt beschreven waarop de wet zijn uitwerking heeft; de werkelijkheid waarin burgers en bedrijven leven; en de geplande (toekomstige) werkelijkheid, planvorming of initiatieven waar het gaat om een inschatting van de toekomstige situatie. Aan burgers en bedrijven moet de overheid goed kunnen uitleggen hoe deze werkelijkheden zich tot elkaar verhouden en zorgen dat er aansluiting is tussen deze werkelijkheden. In de verschillende werkelijkheden bestaat een veelheid aan gegevens, uitgedrukt in begrippen, concepten en definities die allemaal in meer of mindere mate hetzelfde proberen te beschrijven vanuit hun eigen invalshoek. Vaak wordt hierbij onnodig opnieuw het wiel uitgevonden. Of wordt bij de introductie van een nieuw gegeven nagelaten aan te geven wat de relatie is met andere gegevens waarvan het is afgeleid. Deze verwarring in de semantiek (betekenis van gegevens) wordt weerspiegeld in de toepassingen, die zich op deze veelheid aan gegevens baseert. Het gevolg is een gebrek aan interoperabiliteit en aansluiting tussen verschillende voorzieningen. Bovendien is er voor burgers en bedrijven geen uniformiteit te herkennen in de gegevens die zij krijgen; er worden vele verschillende uitleggen gegeven aan zaken die eigenlijk hetzelfde zijn. De oplossing voor deze problemen is afspraken te maken tussen alle betrokkenen over het op elkaar afstemmen van gegevens. Dit begint bij de semantiek. Door de informatiemodellen van wet- en regelgeving, beslisbomen, registraties en informatiehuizen te linken aan elkaar worden de verschillen inzichtelijk, kunnen dubbelingen eruit worden gehaald en worden relaties tussen gerelateerde gegevens duidelijk en vindbaar. Een gegevenscatalogus is het instrument om dit in te doen. Hierin kunnen begrippen van verschillende bronnen vergeleken worden en kunnen nieuwe links gelegd worden waar nodig. Figuur 6 Positionering semantische en technische standaarden De semantiek vindt zijn weerspiegeling in de techniek: afgeleid van de informatiemodellen zijn er services om de gegevens te ontsluiten. Met verschillende registers kunnen deze gegevens gevonden worden. Er is een relatie tussen de gegevenscatalogus en de registers. Op de Laaninfrastructuur komen alleen gegevens 21 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

22 die bruikbaar zijn. Zij zijn altijd te herleiden naar wet- en regelgeving zelf of de uitvoering daarvan 9. Het neerzetten van dit concept, zoals geïllustreerd in Figuur 6, vereist op semantiek: Een informatiemodel van de gegevenscatalogus; Linked data standaarden om semantische relaties te leggen tussen objecten uit wet- en regelgeving, beslisbomen, registraties en informatiehuizen en de informatieservices zelf. De gegevenscatalogus is hierbij de spil. Alle relaties worden gelegd van en naar de begrippen uit de gegevenscatalogus; Een informatiemodel voor het vastleggen van de wet- en regelgeving; Een informatiemodel voor het vastleggen van de beslisbomen; Een informatiemodel per informatiehuis 10 als vastlegging van de structuur en betekenis van objecten; Metadata 11 voor het vastleggen van doel, actualiteit, betrouwbaarheid, etc. van de objecten; Het effect wordt groter bij het vastleggen van semantiek en vooral door het op elkaar afstemmen van begrippenkaders, zodat een eenduidig begrippenkader ontstaat tussen wet- en regelgeving, beslisbomen, registraties, in informatiehuizen en over de informatiehuizen heen. Dit afstemmen noemen we harmonisatie en wordt ook aanbevolen in het RIVM rapport 12. Om de formele en informele processen naadloos in elkaar over te kunnen laten gaan, is de semantiek van groot belang. Ook de techniek moet op elkaar afgestemd zijn. Ondanks dat er verschillende diensten en organisaties schuilgaan achter deze informatiestromen verwacht een eindgebruiker dat hij te maken heeft met één overheid met één eenduidige set aan aansluitvoorwaarden en serviceniveaus. Daarnaast verwacht hij ook uniformiteit in de manier om gegevens te vinden en de vorm, waarin gegevens geleverd worden. Vanuit de techniek bezien zijn dus nodig: Standaarden voor de vindbaarheid van datasets in registers; Standaarden voor informatie-uitwisseling in informele processen en aanvullende standaarden om formele processen te ondersteunen; Uniforme aansluitvoorwaarden; Uniforme serviceniveaus. In de volgende paragrafen diepen we de nodige standaarden, aansluitvoorwaarden en serviceniveaus eerst in het algemeen meer uit. Vervolgens gaan we in op welke gevolgen zij hebben voor de relatie met verschillende voorzieningen binnen en buiten de Laan van de Leefomgeving Standaarden The nice thing about standards is that you have so many to choose from. 13 is een veelgebruikte quote als het om standaarden gaat. Het is dus goed om richtlijnen te hebben bij het bepalen van standaarden en die keuze ook daadwerkelijk in de praktijk te brengen. Als de wet een standaard voorschrijft, dan zal altijd deze standaard gebruikt worden. Is er geen wettelijk voorgeschreven standaard, dan zal een keuze gemaakt moeten worden. Voor de Laaninfrastructuur gaan we altijd uit van open standaarden Zie uitgangspunt I.2: De gegevens zijn bruikbaar. en I.3 De begrippen uit wet, toetsingskader en gegevens zijn aan elkaar gerelateerd en zoveel mogelijk op elkaar afgestemd. 10 Zie uitgangspunt I.4: De informatiehuizen structureren hun informatie met een informatiemodel. 11 Zie uitgangspunt I.5: Van de gegevens zijn, voor de Laan relevante, metagegevens aanwezig. 12 Uitwerking gegevensvoorziening Omgevingswet, RIVM Rapport / Prof Andrew S. Tanenbaum Computer Networks, 2nd ed., p Zie uitgangspunt G8: De Laangegevens zijn beschikbaar in open standaarden.. 22 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

23 Ondersteuning is bij een standaard belangrijk. In de regel geldt: Hoe meer een standaard gebruikt wordt, des te beter de ondersteuning. Kies daarom in principe internationale (wereldwijde) standaarden boven Europese, Europese boven nationale en nationale boven sectorale standaarden. Maar blijf wel kritisch of een standaard, die bij een internationale standaardisatieorganisatie is aangemeld, ook echt breed gebruikt en ondersteund wordt. Dit principe komt ook terug in het raamwerk van geo-standaarden 15, waarin de standaarden voor geo-informatie benoemd zijn. Hierbij is een onderscheid gemaakt in semantiek (informatiemodellen en metadata), services, bestandsuitwisseling (download) en ruimtelijke referentiesystemen (coördinatensystemen). In het raamwerk staan verwijzingen naar andere standaarden, zoals voor de e-overheid. In hoofdstuk 4 van dit rapport worden de standaarden benoemd, die voor de Laaninfrastructuur gebruikt moeten worden. Het raamwerk is hier een belangrijk referentiekader voor. Standaarden voor informatie-uitwisseling informele processen De focus bij informele processen ligt op het delen van informatie met iedereen en vooral met burgers en bedrijven. De standaarden voor open data zullen voor burgers en bedrijven makkelijk toepasbaar moeten zijn. Daarvoor moeten we kijken naar de standaarden die zij gewend zijn te gebruiken bij andere (open) data bronnen, en naar de middelen die zij gebruiken om toegang te krijgen tot data: webbrowsers en applicaties op telefoons en tablets. De standaarden van het web zullen hier de boventoon voeren. Standaarden voor informatie-uitwisseling formele processen Voor formele processen geldt dat informatie vooral tussen overheden uitgewisseld zal worden. De nadruk zal hierbij meer liggen op machine-machinekoppelingen. De standaarden uit de e-overheid zullen hier de boventoon voeren, Digikoppeling, e-herkenning, DigiD en het gebruik van digi-voorzieningen voor beveiliging als het gaat om de uitwisseling, voor de inhoud is dat zaakgericht werken als het gaat over het (individueel) informeren over indienen, voortgang en besluiten. Het zaakgericht werken is een aanpak die veel gemeenten, waterschappen en provincies (bevoegde gezagen) toepassen. In meer of mindere mate ondersteunen de generieke e-overheidsvoorzieningen het zaakgericht werken. Hoewel ieder bevoegd gezag autonoom is in het kiezen van methoden en standaarden voor interne afhandeling, zal de meerderheid het zaakgericht werken ondersteunen. Voor het verantwoordingsproces is een minimale set aan gedeelde procesgegevens wenselijk. Dit kan door standaardisatie van zaaktypen, waarin deze minimale set voor iedereen in de keten wordt vastgelegd 16. Het is voor verantwoording belangrijk om archieven, over het verzenden en ontvangen van gegevens bij het indienings- en besluitproces in de keten, makkelijk te kunnen relateren aan de interne archieven van bevoegde gezagen. Dit kan door het gebruiken van een zelfde sleutel (ID) in de hele keten. In overleg zal bepaald worden hoever de standaardisatie op het gebied van zaakgericht werken moet gaan Informatiemodellen formele processen Zoals in al was aangegeven spelen informatiemodellen een belangrijke rol voor de laan infrastructuur. Met name de informatiemodellen rondom formele processen geven we hier extra aandacht. Het is van belang dat bij de uitvoering van de omgevingswet overheidspartijen naadloos kunnen samen werken in ketenprocessen. Bij het overdragen van met name formele informatie van de ene organisatie naar de andere moeten we er zeker van zijn dat beide partijen elkaar goed en precies begrijpen. In informatiemodellen worden voor processen uitgewerkt welke informatie gedeeld moet worden wanneer en wat deze informatie precies betekent. Het in de vorige paragraaf al kort genoemde zaakgericht werken vormt hiervoor de kern Afgeleid van uitgangspunt G.14: Burgers en bedrijven krijgen bij indiening een zaaknummer als uniek ID voor de verdere behandeling door de overheid. 23 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

24 4.1.4 Service levels en aansluitvoorwaarden Service levels Een aantal van de gegevenssets uit de informatiehuizen en basisregistraties is INSPIREplichtig. De bronhouders van deze gegevens moeten zich aan de INSPIRE service levels houden 17. De gegevens die in de Laaninfrastructuur worden aangeboden, dienen in de eerste plaats het uitvoeren van de Omgevingswet. Veel van de benodigde gegevens zullen al als open data beschikbaar zijn. Voor INSPIRE gegevens geldt reeds het INSPIRE service level. Het lijkt logisch dit service level op de Laaninfrastructuur ook voor andere open data te laten gelden, vergelijkbaar met de manier waarop dit nu gebeurt in Publieke dienstverlening op de kaart (PDOK) 18. Daar is een service level Basis voor het uitvoeren van overheidsprocessen. Daarnaast zijn er service levels voor educatief gebruik en fair use service level voor algemeen gebruik. Met name bij het fair use service level biedt PDOK geen garanties voor beschikbaarheid. We gaan er vanuit dat de Laaninfrastructuur voorziet in het aanbieden van gegevens voor het uitvoeren van maatschappelijke processen 19. Om deze reden wordt zoveel mogelijk gestreefd naar één service level. Het INSPIRE service level is specifiek voor geo-informatie. De service level voor download services kan voor administratieve services als leidraad dienen. Aansluitvoorwaarden voor Laaninfrastructuur voorzieningen Voorwaarden voor aansluiting op voorzieningen van de Laaninfrastructuur zullen moeten worden opgesteld. Voorbeelden van aansluitvoorwaarden van min of meer vergelijkbare voorzieningen zijn die van PDOK 20, Digimelding 21, Digipoort (e-factureren) 22 en Digilevering 23. Laaninfrastructuur service level voor uitwisseling tussen overheden Een service level voor aansluitingen tussen overheden zal opgesteld moeten worden. Daarbij zal waar relevant hergebruik worden gemaakt van de service levels van basisregistraties, e-overheidsvoorzieningen, etc. 24 Licenseren van gegevens Open data is voor iedereen te gebruiken. Toch is het verstandig op deze data een licentie te zetten. Er bestaat een aantal licenties voor open data. Het is handig als de Laaninfrastructuur standaardiseert op één licentie. Dat is voor afnemers overzichtelijk en gemakkelijk en maakt het combineren van gegevens eenvoudiger. Voor gesloten data gelden soms strenge eisen voor het gebruik, bijvoorbeeld voor persoonsgegevens uit de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA). Hergebruik van gegevens uit de GBA is makkelijker, als er een uniforme autorisatie is voor deze gegevens op de Laaninfrastructuur Zie uitgangspunt A.4 : Geen onderscheid in service levels voor burgers, bedrijven en overheid r_basisregistratiehouders_versie_1.1.pdf 22 Factureren_versie_2_0.pdf Zie uitgangspunt E.1: Sluit op de rotonde aan middels de daarvoor gestelde aansluitvoorwaarden 24 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

25 4.1.5 Gegevens in relatie met informatiehuizen en gebruikerstoepassingen De hiervoor genoemde standaarden, service levels en aansluitvoorwaarden zullen over de hele Laan van de Leefomgeving gelden. Dit houdt in dat informatiehuizen en gebruikerstoepassingen niet autonoom kunnen uitmaken wat voor hen het beste is. De relatie tussen informatiehuizen en de Laaninfrastructuur richt zich uitsluitend op het ontsluiten van informatie uit de informatiehuizen. Dus niet op het bijhouden van de informatie in de informatiehuizen of de relatie tussen centrale voorzieningen van informatiehuizen en hun bronhouders. Als belanghebbenden informatie hebben bewerkt, die eventueel tot nut kan zijn voor de bijhouding van informatiehuizen, vindt de uitwisseling van die informatie niet plaats via de Laaninfrastructuur 25. Ruimtelijkeplannen is een combinatie van een informatiehuis en een gebruikerstoepassing die een frontend biedt naar eindgebruikers. De front-end wordt gezien als iedere andere gebruikerstoepassing en kan dus ook gebruik maken van informatie ontsloten via de laaninfrastructuur. De informatie uit ruimtelijkeplannen is ook via webservices beschikbaar en acteert dan als informatiehuis. Informatiemodellen Voor zowel de informatiehuizen als gebruikerstoepassingen geldt dat hun standaarden voor uitwisseling altijd gebaseerd zijn op een informatiemodel, waarin de semantiek vastligt. Ieder informatiehuis kent zijn eigen model, maar ook ieder ketenproces (bijvoorbeeld vergunningaanvraag) kent een informatiemodel, waarin de betekenis van informatie is vastgelegd. Deze informatiemodellen worden voor de Laaninfrastructuur op elkaar afgestemd. Standaarden De Laanregieorganisatie zal (afspraken over) standaarden, waaraan de informatiehuizen moeten voldoen voor de ontsluiting van hun informatie, opstellen en beheren. In hoofdstuk 2 is aangegeven wat voor soort standaarden een rol daarbij spelen. In aanvulling hierop: bij geo-informatie begint 3D langzamerhand een rol te spelen. Als informatiehuizen 3D-informatie opnemen, zullen zij dit volgens dezelfde standaarden moeten doen. Zo kan 3D-informatie interoperabel worden gebruikt in de toekomst 26. Voor het opstellen en beheren van deze standaarden moet een Laanregieorganisatie en een governanceproces opgezet worden, waarin de belangen van de individuele informatiehuizen worden meegenomen en de belangen van overige gebruikerstoepassingen. Leidend is vraagsturing vanuit belangen initiatiefnemers, belanghebbenden en bevoegd gezagen. Service levels en aansluitvoorwaarden Informatiehuizen zullen hun informatie moeten leveren volgens de service levels van de Laaninfrastructuur. De Laaninfrastructuur kan hierbij meten of deze levels daadwerkelijk gehaald worden en de informatiehuizen erop attenderen, als dit niet het geval is. Service ontwikkeling De relatie tussen informatiehuizen en de Laaninfrastructuur richt zich uitsluitend op het ontsluiten van informatie uit de informatiehuizen. De Laaninfrastructuur biedt voorzieningen, zoals een register, om metadata rondom service ontwikkeling vast te leggen en te publiceren. Daarnaast biedt de Laaninfrastructuur faciliteiten voor de ontwikkeling, zoals een compliance voorziening voor standaarden en een testomgeving. Voor het bij elkaar brengen van vraag en aanbod kan een service portfoliomanager de vraag bundelen en sturen aan de informatiehuizen, zodat die services ontwikkeld worden waar het meeste behoefte aan is Beslisbomen Beslisbomen geven op een gebruikersvriendelijke manier inzicht in wet- en regelgeving aan belanghebbende (burgers, bedrijven en overheden). Afnemers zijn gebruikerstoepassingen van de Laan 25 Zie uitgangspunt G5: De Laaninfrastructuur biedt geen functionaliteit om de door initiatiefnemers bewerkte informatie met bevoegd gezag en belanghebbenden te delen. 26 Zie ook Uitgangspunt G9: Waar 3D informatie beschikbaar is wordt deze volgens uniforme open standaarden ontsloten. 25 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

26 van de Leefomgeving of voorzieningen daarbuiten (bijvoorbeeld het ondernemersplein). De aanbieders van beslisbomen zijn de centrale overheid voor wet- en regelgeving en decentrale overheden voor lokale regelgeving. Het generiek aanbieden van beslisbomen vereist dat zij een bepaalde mate van standaardisatie kennen en ook aan minimum kwaliteitseisen voldoen. Wat wenselijk is op deze gebieden zal bepaald moeten worden in samenspraak met name met de afnemers: de gebruikerstoepassingen van de Laan van de Leefomgeving. Voor het ontwerp van beslisbomen moeten het vatten van alle (wettelijke) informatie en het gebruikersvriendelijk aanbieden gecombineerd worden. In feite zijn beslisbomen een gegevensbron als elk ander. Zij zijn echter nu nog niet breed beschikbaar, de verantwoordelijkheid van informatiehuizen nog niet of onvoldoende belegd, de ontwerp- en bijhoudingsprocessen nog niet ingeregeld, en de ontsluiting nog niet gerealiseerd. Dit is de reden dat deze gegevens hier apart genoemd worden en een eigen categorie krijgen Gegevens basisregistraties De gebruikerstoepassingen zijn via de Laaninfrastructuur aangesloten op de basisregistraties. Zowel op de geo-basisregistraties die onder verantwoordelijkheid van het ministerie van IenM vallen, als de overige registraties uit het stelsel van basisregistraties (GBA, Handelsregister, enz.). Met andere woorden, de gebruikerstoepassingen halen de gegevens uit het stelsel van basisregistraties op via het knooppunt (de routeringsvoorziening) 27. Dit is in overeenstemming met het rotondeconcept voor e- overheidsvoorzieningen: de gegevens van alle basisregistraties worden via de rotonde beschikbaar gesteld en via de aansluiting van de Laan van de Leefomgeving afgenomen voor de Laan gebruikerstoepassingen Gegevens in relatie met e-overheid voorzieningen De Laaninfrastructuur maakt gebruik van generieke e-overheid voorzieningen voor de ontsluiting van basisregistraties, voor de communicatie met burgers en bedrijven en voor publicatie van wet- en regelgeving. Voor functionaliteit die al in de e-overheid beschikbaar is, wordt geen nieuwe functionaliteit gebouwend 29. Denk hierbij onder meer aan: Publieke dienstverlening op de kaart (PDOK); INSPIRE; Ruimtelijkeplannen.nl; Digikoppeling; Diginetwerk; Digimelding; Digilevering; Stelselcatalogus. Voor communicatie met burgers en bedrijven gaat het om bijvoorbeeld: DigiD; E-Herkenning; MijnOverheid berichtenbox; MijnOverheid Lopende zaken; Berichtenbox Antwoord voor bedrijven. Standaarden Voor het aansluiten op e-overheid voorzieningen spelen standaarden een rol, zoals Digikoppeling. We stellen voor dat de Laanregieorganisatie zal deelnemen in de governance van e- 27 Zie ook uitgangspunt A Zie ook uitgangspunt E Zie ook uitgangspunt E.2 en I Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

27 overheid standaarden en voorzieningen, waar de Laan een belang bij heeft. Zo kan de Laanregieorganisatie invloed uitoefenen op standaarden en voorzieningen namens de Laan. Bij het opstellen van de standaarden hebben (inter-)nationale standaarden voorrang boven het zelf opstellen van standaarden. Zoals bij de standaarden voor formele processen al is aangegeven zullen zeker op dat vlak de bestaande e-overheid standaarden gevolgd worden en waar nodig specifieke profielen maken voor de toepassing binnen de Laan van de Leefomgeving. Service levels en aansluitvoorwaarden Uit de bovenstaande lijst aan voorzieningen komt een veelheid aan service levels en aansluitvoorwaarden. Een beperkt aantal voorzieningen zal in omvang een groot deel van de gegevensstroom voor zijn rekening nemen. Met name voor de informele processen zijn PDOK en INSPIRE van belang. Met name deze voorzieningen zullen input leveren voor service levels en aansluitvoorwaarden binnen de Laan van de Leefomgeving Governance Het gebruik van standaarden op de Laaninfrastructuur vereist afstemming en harmonisatie tussen alle partijen die op de Laaninfrastructuur zijn aangesloten. Voor partijen die verantwoordelijkheid hebben in de uitvoering van de Omgevingswet zal een governance structuur opgezet kunnen worden. Voor standaarden die gebruikt worden voor verbindingen naar organisaties en voorzieningen buiten de Laan moet ook harmonisatie plaatsvinden. Dit kan door vertegenwoordiging van de Laanregieorganisatie in de governance structuren van deze overige organisaties. Denk hierbij aan de governance voor het stelsel of de governance van gemeentelijke standaarden Eigenaarschap van informatie Gegevens Informatiehuizen en basisregistraties zijn zelf verantwoordelijk voor het beheer en de governance van hun gegevens. De Laan verandert niets aan de inhoud van de gegevens. Hooguit filtert de Laan op verzoek bepaalde gegevens weg, die voor de afnemer niet relevant zijn. De Laaninfrastructuur levert slechts door. Zaakgegevens zijn eigendom van het bevoegd gezag dat de gegevens behandelt. Ook deze gegevens levert de Laaninfrastructuur slechts door. Gegevens binnen de Laan moeten door gebruikers zeker in de oriëntatiefase anoniem gebruikt kunnen worden. Dit is met name van belang bij gegevens van burgers en bedrijven. Zo mogen bewaarde sessies van burgers en bedrijven uit de oriëntatiefase, of tijdens het voorbereiden van een aanvraag niet zonder toestemming door de overheid gebruikt worden 30, bijvoorbeeld voor het maken van voorspellingen over op handde zijnde werkdruk. Metadata Met linked data wordt de verbinding tussen metadata uit verschillende bronnen zichtbaar in de gegevenscatalogus en registers. De metadata in registers worden gebruikt om gegevens van informatiehuizen, basisregistraties en overige bronnen te vinden uit hun authentieke bron, bijvoorbeeld het nationaal georegister en de stelselcatalogus. Van de informatiehuizen, basisregistraties en overige bronnen wordt verwacht dat zij zorgdragen voor de vindbaarheid van hun gegevens door registratie in tenminste één register. De Laaninfrastructuur geeft deze informatie door in een geautomatiseerd proces. Informatiehuizen, basisregistraties en overige bronnen blijven dus de eigenaar van de metadata. Informatiehuizen zijn verantwoordelijk voor aanlevering van metadata aan de gegevenscatalogus en registers voor de vindbaarheid van hun informatie. Zij zijn ook eigenaar van deze informatie. Het Laaninfrastructuur register is voor voorzieningen het primaire 30 Zie ook uitgangspunt E.3: De burger gaat over zijn gegevens en bepaalt zelf welke producten hij afneemt en in hoeverre hij door wie ondersteund wil worden. 27 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

28 register, waarin de vindbaarheid van informatie en services wordt gewaarborgd. Abonnementen zijn het eigendom van degene zie deze afsluit. 4.2 Voorzieningen Voor het globaal ontwerp van de Laaninfrastructuur ligt de focus op inzicht in de nodige voorzieningen (diensten en producten) en hoe zij worden toegepast bij verschillende functies (organisatie en processen). De voorzieningen in de Laaninfrastructuur leggen de verbinding tussen enerzijds de afnemer en anderzijds de informatiehuizen, basisregistraties, e-overheidsbouwstenen, andere registraties en bevoegde gezagen. Afnemers kunnen zijn burgers, bedrijven en overheden. Zij communiceren ofwel als menselijke gebruiker via een gebruikerstoepassing (bijvoorbeeld het Omgevingsloket Online en Ruimtelijkeplannen.nl), die buiten de Laaninfrastructuur ligt, of direct met de Laaninfrastructuur via een machine-machine koppeling. In dit hoofdstuk introduceren we de voorzieningen van de Laan stuk voor stuk, waarmee het vierkant in het midden van Figuur 7 zich vult. Onderdelen van de startplaat die voor een specifiek onderwerp niet van belang zijn, zijn in een lichtere kleur weergegeven. Na het opbouwen van alle voorzieningen besteden we aandacht aan governance en service levels en meer in algemene zin aan de relaties tussen de Laaninfrastructuur en overige voorzieningen. Figuur 7 Laaninfrastructuur (startplaat) Knooppunt 28 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

29 Figuur 8 Laaninfrastructuur: Knooppunt De kern van de Laaninfrastructuur is het knooppunt. Streven is zoveel mogelijk te komen tot één centraal punt waar al het berichtenverkeer van de Laaninfrastructuur doorheen gaat 31. Het knooppunt verbindt afnemers en gebruikerstoepassingen, zoals OLO en Ruimtelijkeplannen.nl (links) met informatie uit basisregistraties, informatiehuizen, bevoegde gezagen en generieke e-overheidsbouwstenen (rechts). De basisfunctionaliteit van het knooppunt is het verzorgen van de routering van gegevens. De hoofdreden voor het neerzeten van een centrale voorziening is een reductie in complexiteit. Reductie in complexiteit door routeren gegevens Met één centraal punt kan het aantal connecties (en bijbehorend beheer) geminimaliseerd worden. Figuur 9 illustreert hoe in plaats van M * N connecties met een knooppunt maar M + N connecties nodig zijn. Connecties kosten geld, zowel om te leggen als te beheren. Door deze drastische reductie in het aantal connecties bespaart de Laaninfrastructuur in zijn geheel geld uit. Het vereist wel investering in de centrale voorziening. Figuur 9 Laaninfrastructuur: M * N connecties versus M + N connecties Toegevoegde waardediensten opvragen gegevens Een knooppunt dient als centraal punt voor het opvragen van gegevens, maar ook voor het leveren van toegevoegde waardediensten, met name aan de afnemers van diensten, bijvoorbeeld door virtualisatie van services. Hierbij kunnen services meer op maat gemaakt worden naar de behoefte van afnemers. Gegevens die geen rol spelen op de Laan kunnen worden weggelaten. Ook kunnen meerdere bronnen gecombineerd worden in één rijke service. Volgens uitgangspunt G2 informatie op maat is er een duidelijke behoefte aan dit soort toegevoegde waarde. Echter het centraal neerzetten van toegevoegde waardediensten gebeurd alleen als er sprake is van meervoudig gebruik van deze services 32. Notificaties over voortgang processen Belanghebbende worden graag op de hoogte gehouden over de voortgang van processen die de overheid uitvoert voor hun aanvraag of ander verzoek dat zij aan de overheid hebben gedaan. Deze notificaties zijn niet publiek, maar alleen voor een specifieke 31 Volgens het RIVM rapport zijn alle gegevens via één ingang beschikbaar. Zie ook uitgangspunt I Volgens uitgangspunt A.2: Functionaliteit die door een applicatie kan worden afgevangen wordt niet naar de laan gebracht. Pas bij meervoudig gebruik wordt de overweging gemaakt om functionaliteit op de laan te zetten. 29 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

30 belanghebbende bedoeld. Vanuit het perspectief van de overheid maakt het vaak niet uit of de belanghebbende een overheid, een bedrijf of een burger is. Zij willen een belanghebbende op de hoogte houden van de voortgang en eventuele besluiten. Vanuit het perspectief van de Laaninfrastructuur is er dus één interface waarnaartoe deze voortgangsinformatie gestuurd wordt. Vanuit het knooppunt wordt deze interface centraal aangeboden. Governance - gegevens controleren Eén centraal punt, waar al het berichtenverkeer doorheen gaat, maakt het mogelijk om tijdens de uitwisseling zelf governance afspraken af te dwingen. Bijvoorbeeld: service levels kunnen worden gemonitord en indien nodig kan bij overschrijding ander verkeer afgeknepen worden; runtime kan gecontroleerd worden of aan de standaarden wordt voldaan. Alle volgende Laaninfrastructuur voorzieningen in dit hoofdstuk hebben een relatie met het knooppunt en maken gebruik van het feit dat alle berichten door één punt heen gaan. Eisen vanuit formele processen Verbindingen voor formele processen zijn meestal relatief complex: het gaat vaak om tweerichtingsverkeer en de beveiligingseisen zijn relatief hoog vanwege mogelijk (privacy)gevoelige informatie en het formele karakter van de informatie. Hierdoor loont het gauw om al het verkeer via een centrale voorziening te laten lopen. Volledige centralisatie van routering is hier haalbaar. Eisen vanuit informele processen Verbindingen voor informele processen zijn meestal minder complex: het gaat vaak om eenrichtingsverkeer (bevragen of downloaden) en de eisen aan beveiliging van de informatie zijn minder hoog. Het heeft nut om via het centraal knooppunt te gaan vanwege de eenvoud (complexiteitsreductie) doordat alle uitwisseling op dezelfde wijze plaatsvindt, of als er toegevoegde waarde kan worden geboden (services op maat, slimme services) of als het vanuit oogpunt van governance belangrijk is om sterke controle op de informatiestroom uit te oefenen. Centralisatie is voor de informele processen een streven, maar geen must. 30 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

31 4.2.2 Register Figuur 10 Laaninfrastructuur: Register Gegevens zoeken Voor afnemers (burgers bedrijven en overheden) is het van belang dat zij gemakkelijk de informatie kunnen vinden, die voor hen relevant is. Van een aantal overheidsmedewerkers, de vakmensen, kan verwacht worden dat zij dit met weinig hulp kunnen. Voor leken is het niet altijd mogelijk om uit formele definities van informatie te achterhalen of deze voor hen relevant is. Zeker met het oog op deze laatstgenoemde doelgroep is het aanbieden van goede en slimme zoekingangen noodzakelijk. Voor hen zullen op basis van bij de overheid beschikbare kennis relevante datasets gesuggereerd kunnen worden. De belangrijkste zoekingangen zijn locatie en tijd 33 : aan de hand van een locatie en/of een tijdstip moeten alle voor de afnemer relevante gegevens gemakkelijk gevonden worden. Dit vereist dat alle gegevens of een locatiecomponent en tijdcomponent in zich hebben, of dat zij daaraan te relateren zijn. Het register 34 van de Laaninfrastructuur faciliteert het vinden van de juiste informatie en bestaat uit een semantisch gedeelte en een technisch gedeelte. Voor de ontsluiting van informatie maken gebruikerstoepassingen binnen de Laan gebruik van een machine-machine interface. Deze interface is een open interface, die benaderbaar is voor gebruikerstoepassingen die binnen de Laan van de Leefomgeving vallen (OLO, Ruimtelijkeplannen.nl, etc.), en voor derde partijen buiten de overheid, die slim gebruik willen maken van de informatie van de overheid. Gegevens publiceren Er zijn verschillende gegevenscomponenten (information assets) in de Laaninfrastructuur, die eenduidig beschreven en vindbaar moeten zijn. Dat is nodig om centrale vindbaarheid te kunnen garanderen. Er zijn verschillende informatie assets. Deze informatie assets zijn al in catalogi en registers aanwezig, of moeten daarin nog opgenomen worden. Voorbeelden van de verschillende typen catalogi en registers zijn: Metadatacatalogi voor datasets, datasetseries en services, zoals het nationaal en provinciaal georegister; Open data registers, zoals het open data portaal op overheid.nl; Registers op websites van organisaties, zoals het KNMI en Rijkswaterstaat; Services registers, zoals het Digikoppeling service register; Registers voor semantische assets, zoals codelijsten, vocabulaires, ontologieën. 33 Afgeleid van uitgangspunt I.7: De gegevens zijn geografisch en temporeel koppelbaar. 34 Afgeleid van uitgangspunt A.6: De Laan heeft voorzieningen (registers) om de gegevens en services te kunnen vinden en gebruiken (raadplegen en downloaden). 31 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

32 Standaardisatie van de uitwisseling van metadata in deze catalogi en registers is een essentiële voorwaarde voor de vindbaarheid en toegankelijkheid van de gegevens in de Laaninfrastructuur. Semantiek De gegevenscatalogus (semantisch register) bestaat uit concepten (begrippen) met relaties naar wetgeving, regels, standaarden en registers, en de relaties tussen concepten onderling. In de gegevenscatalogus kan opgezocht worden wat voor soort gegevens er zijn en wat de definities van deze gegevens zijn. Daarnaast zullen in het semantische gedeelte technieken worden gebruikt om gegevens vindbaar te maken. Denk hierbij aan het vastleggen van synoniemen, het toepassen van linked data en het onderling relateren van informatie in de gegevenscatalogus. Dankzij de gegevenscatalogus kan een gebruiker voor hem relevante informatie vinden, ook als hij niet de exacte termen weet om op te zoeken. Veelal zal de hoofdzoeksleutel een locatie zijn. De gebruiker moet makkelijk kunnen vinden welke voor hem relevante informatie op deze locatie van toepassing is. De ondersteuning hiervoor wordt wel beperkt tot gegevens die voor de Omgevingswet van direct belang zijn. Techniek In het technische register staat in de metadata beschreven welke services de gegevens ontsluiten en de technische eigenschappen van deze services (bijvoorbeeld endpoints, SLA s, licenties). Deze technische eigenschappen worden gebruikt voor het tot stand brengen van verbindingen en service discovery met behulp van metadata. Het technische register is met name gericht op mensen die bezig zijn in het ontwerpproces van applicaties, waarin services gebruikt worden. Daarnaast kan een aantal van deze gegevens, bijvoorbeeld de SLA s, gebruikt worden in het knooppunt om af te dwingen dat wat in deze technische documenten staat, ook in de praktijk gebeurt. Registers Type register Opmerkingen Register voor datasets Dit register bevat de beschrijving van datasets. Semantisch en technisch Register voor services Dit register bevat de beschrijving van webservices. Focus technisch Register met Dit register bevat de Internetlocatie (URI) van de Focus technisch applicatieschema s technische applicatieschema s. Namespace register Dit register bevat de namespaces nodig voor de Focus technisch unieke (URI) codering van alle informatie-objecten op het internet. Codelijstenregister Dit register bevat codelijsten nodig voor de (vaste) codering van attribuutgegevens van informatieobjecten. Focus technisch Tabel 1 Overzicht van de technische registers voor de Laan van de Leefomgeving Eenmalige vastlegging Om de beheerlast bij bronhouders te beperken is het uitgangspunt dat zij één keer hun informatie vastleggen. Van bronhouders kan niet gevraagd worden dat zij dubbele beheerlasten gaan dragen. Zij gebruiken veelal een bestaand register (zowel semantisch als technisch), waarin zij hun informatie vastleggen. Van bronhouders van bijvoorbeeld de basisregistraties wordt met behulp van linked data de informatie ontsloten. Van de informatiehuizen kan worden vereist dat de vastlegging plaatsvindt in het register van de Laaninfrastructuur. Eisen vanuit formele processen Voor formele processen is het belang van vindbaarheid er met name tijdens de ontwerpfase van gebruikerstoepassingen. De ICT-systemen van bevoegde gezagen moeten de juiste informatie kunnen leveren om het indienen, informeren en besluiten te kunnen ondersteunen in hun applicaties. Eisen vanuit informele processen Voor informele processen ligt de nadruk meer op het vinden van informatie tijdens de gebruiksfase. Eindgebruikers moeten gemakkelijk toegang krijgen tot relevante 32 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

33 informatie. Dit stelt hoge eisen aan de zoekmogelijkheden op semantiek. Immers eindgebruikers zijn niet per definitie vakmensen en hebben daarom een hoge mate van ondersteuning nodig. Daarnaast stelt het hoge eisen aan de kwaliteit van de technische gegevens (waar de juiste informatie direct op te halen is). Er is immers geen tijd om fouten daarin te herstellen Authenticatie en autorisatie Figuur 11 Laaninfrastructuur: Authenticatie en autorisatie Voor toegangsverlening tot de gegevens aan gebruikers (burgers, bedrijven of overheden) zal de identiteit van de gebruiker moeten worden vastgesteld en welke rechten deze gebruiker heeft. Voor de services die via het centrale knooppunt worden aangeboden kan dit proces centraal geregeld worden. Authenticatie is het vaststellen van de identiteit van een gebruiker (mens of machine). Bekende mechanismen die voor authenticatie gebruikt worden zijn DigiD, e-herkenning en PKI-Overheid certificaten. Bij open data kan het beperken van drempels ook inhouden dat vastgesteld wordt dat de gebruiker een IP-adres heeft (authenticatie) en dat hij tot de gehele dataset toegang heeft (autorisatie). Bij het inrichten van de authenticatie wordt uitgegaan van het concept Vertrouwde Domeinen. Hierbij geven organisatie elkaar toegang tot elkaars informatie. Toegang wordt aan de hele organisatie een toegekend. Het is dan voor toegang voldoende om vast te stellen dat een verzoek of bericht van die organisatie afkomstig is. Een organisatie die zo toegang heeft gekregen regelt intern welke gebruikers van die organisatie daadwerkelijk toegang krijgen tot informatie. Voor de eindgebruiker moet authenticatie niet meer drempels opwerpen dan strikt noodzakelijk is. Dit houdt bijvoorbeeld in dat meerdere malen inloggen voor menselijke gebruikers voorkomen moet worden met single-sign-on functionaliteit. Dit voorkomt dat een gebruiker opnieuw in moet loggen als hij van de ene naar de andere gebruikerstoepassing gaat, en ook dat bij het opvragen van gegevens waarvoor authenticatie nodig is, hij wordt slecht één keer gevraagd in te loggen. Autorisatie is het toegang geven tot een service, webpagina, dienst, etc. Dit wordt gedaan op basis van de identiteit van een gebruiker, nadat die via authenticatie is vastgesteld. Voor autorisatie wordt per identiteit bijgehouden wat de rechten zijn: waar mag een gebruiker met deze identiteit wel en niet bij. Op verzoek houdt het knooppunt de autorisaties voor services bij. Het is hierbij mogelijk om meerdere rollen te onderkennen, zoals burger, bedrijf, overheid. Een afweging moet gemaakt worden welke rollen wenselijk zijn. Voor gesloten data zal een set aan rollen nodig zijn; voor open data niet aangezien we streven naar uniforme service levels voor alle gebruikers van open data Zie uitgangspunt A.4: Geen onderscheid in service levels voor burgers, bedrijven en overheid. 33 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

34 Eisen vanuit formele processen De formele processen stellen hoge eisen aan authenticatie en autorisatie. Zowel de gebruiker als de overheid willen dat de informatie alleen toegankelijk is voor het doel dat zij voor ogen hebben (bv. het indienen van een aanvraag). De gebruiker wil dat hij volledige controle heeft over wat er in zijn naam gedaan wordt. De overheid wil niet dat gevoelige informatie bij verkeerde partijen terecht komt. Bij interacties in formele processen, waarin geauthentiseerd wordt, zal deze altijd direct plaatsvinden tussen overheid en burger of bedrijf 36. Het is met name voor applicatiebouwers belangrijk dat er een uniforme manier is voor het omgaan met identiteit. Als de identiteit van een burger, bedrijf, overheid, organisatie of individu altijd in een zelfde formaat wordt doorgegeven, dan kunnen er makkelijker generieke processen en applicaties ontwikkeld worden. Eisen vanuit informele processen Voor informele processen is er bij de gebruikers geen belang bij authenticatie 37. Hij blijft het liefst anoniem en zal zich alleen laten authentiseren als hij daar belang bij heeft. Bijvoorbeeld het bewaren van sessies tijdens het oriënteren, zodat de gebruiker makkelijk kan afbreken en later door kan gaan. Het belangrijkste is dat er geen onnodige drempels worden opgeworpen. Alle open informatie moet in principe zonder actieve authenticatiestap aan gebruikerszijde beschikbaar zijn. Vanuit de overheid is er misschien een behoefte om statistieken bij te houden over gebruikspatronen, of het naleven van SLA s naar individuele gebruikers. Dit is echter geen argument om altijd en overal actieve authenticatie toe te passen. Dit neemt niet weg dat er wel heel bewust moet worden nagedacht over autoriseren en manieren van authenticatie die geen drempels opwerpen Beveiliging Figuur 12 Laaninfrastructuur: Beveiliging Beveiliging Informatie in de Laaninfrastructuur zal altijd beveiligingsaspecten met zich mee brengen. Of informatie nu open of gesloten is, we willen altijd zeker weten dat de informatie van zijn authentieke bron afkomstig is en dat die integer is (niet gemanipuleerd tijdens het transport). Hierbij moet echter wel gekozen worden voor beveiligingsmiddelen die in verhouding staan met de aard van informatie. Immers, hoe zwaarder de beveiliging, des te lastiger het is om toegang tot de informatie te verkrijgen. 36 Dit is afgeleid van uitgangspunt G13: Interacties rondom indienen vinden rechtstreeks plaats tussen gebruiker en overheid of rechtstreeks tussen een persoon die gemachtigd is door de afnemer en de overheid.. 37 Zie uitgangspunt G7: De laangegevens zijn laagdrempelig beschikbaar. 34 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

35 Te verwachten is dat de overgrote meerderheid van de informatie op de Laaninfrastructuur open zal zijn. Daarbij past een licht beveiligingsniveau, dat toch zekerheid biedt op gebied van authenticiteit en integriteit. Een kleine hoeveelheid informatie is gesloten. Redenen hiervoor kunnen zijn privacy gevoeligheid (persoonsgegevens), economische belangen en veiligheid. Er zal een gedegen analyse moeten worden gedaan naar het juiste en passende beveiligingsniveau. Ook bij het gebruik van open data kunnen privacyaspecten spelen. Voor open data geldt bijvoorbeeld dat een burger of bedrijf niet aan de rest van de wereld inzicht wil geven in welke informatie zij interessant vinden. Voor privacy redenen moet het verkeer tussen deze actoren en de Laaninfrastructuur dus niet zondermeer te lezen zijn door derden. Eisen vanuit formele processen Beveiliging speelt bij de formele processen een cruciale rol. Het kleine deel gesloten data zit vrijwel volledig in de formele processen. Per proces zal dus een passend beveiligingsprofiel opgesteld moeten worden. Eisen vanuit informele processen Beveiliging bij open data moet vooral geen onnodige drempels opwerpen. Het is echter wel van belang om integriteit van data en herkomst uit authentieke bron te kunnen borgen Compliance voorziening Figuur 13 Laaninfrastructuur: Compliance voorziening Gegevens controleren Bouwers, die service willen aanbieden of applicaties met de Laaninfrastructuur willen verbinden, hebben een voorziening nodig om te kunnen testen of zij aan de standaarden van de Laaninfrastructuur voldoen. Het gaat hier niet alleen om gebruikerstoepassingen, maar uitdrukkelijk ook om informatiehuizen die gegevens aan de Laan leveren. Een compliance voorziening is hier een instrument voor. Via deze voorziening kan op een generieke manier getest worden en met automatisch gegenereerde rapporten inzicht gegeven worden in hoeverre aan een standaard voldaan wordt. Eisen vanuit formele processen Voor formele processen zal de nadruk wat betreft standaarden veel meer liggen op standaarden uit de e-overheid. Hergebruik van bestaande compliance voorzieningen voor deze standaarden ligt daarom voor de hand. Eisen vanuit informele processen Het is voor het aanbieden van gegevens belangrijk dat de standaarden voor de Laaninfrastructuur worden nageleefd. Met name de informatiehuizen hebben daarom een goed testinstrument nodig. Dit zal een verdere aanscherping en aanvulling van bestaande compliance instrumenten zijn. De focus vanuit de Laaninfrastructuur zal vooral op deze voorzieningen liggen. 35 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

36 4.2.6 Abonnementenvoorziening Figuur 14 Laaninfrastructuur: Abonnementenvoorziening Abonnementen op gebeurtenissen Uitgangspunt voor abonnementen is dat deze alleen gaan over gebeurtenissen en gegevens die een rol spelen binnen de uitvoering van de Omgevingswet. Het veranderen van gegevens in basisregistraties, informatiehuizen, en ook publieke bekendmakingen zijn potentieel interessante gebeurtenissen voor afnemers 38. Het feit dat er iets is gebeurd kan voor een afnemer aanleiding zijn om actie te ondernemen. Bij deze abonnementsvorm zal de nadruk eerder liggen op gebeurtenissen met betrekking tot administratieve gegevens met een eventuele geo-component, dan op pure geo-informatie. Administratieve gegevens, zoals het veranderen van een bestemmingsplan of het toekennen van een vergunning, zijn eerder reden voor actie dan het veranderen van een geografisch detail. Voor abonnementen op gebeurtenissen levert de Laaninfrastructuur alleen notificaties van bronnen door. Er worden geen kopiebestanden opgebouwd in de Laaninfrastructuur voor het leveren van abonnementen. De wijzigingen zijn altijd op basis van geometrie (punt, lijn of polygoon) of adres (BAG). Met een straal rondom de geometrie of het BAG-coördinaat worden wijzigingen doorgegeven die voor belanghebbende interessant zijn. Abonnementen voor synchronisatie Een tweede abonnementsvorm is er één voor het bijhouden van een kopiebestand door afnemers. Het bijhouden van een kopiebestand kan om vele redenen gebeuren. De afnemer wil bijvoorbeeld de data bewerken en verrijken met zijn eigen data, of een afnemer heeft behoefte aan een offline kopie die ten alle tijden te gebruiken is. Voor synchronisatie wordt, als een dataset verandert, een bestand aangeboden dat de veranderingen weergeeft en waarmee het kopiebestand actueel gehouden kan worden. Meerdere mechanismen zijn hierbij mogelijk, variërend van het op vaste tijdstippen aanbieden van een compleet bijgewerkt bestand om te downloaden tot het in real time aanbieden van updates van specifieke objecten. Afhankelijk van kosten en behoefte bij afnemers moet hier een keuze in gemaakt worden. Eisen vanuit formele processen Voor de formele processen zijn de abonnementen op gebeurtenissen een belangrijk deel van de functie informeren. Via deze abonnementen kunnen belanghebbende gemakkelijk en laagdrempelig geïnformeerd worden. Abonnementen voor synchronisatie zijn in ieder geval voor eindgebruiker niet of nauwelijks nodig voor formele processen. De overheid communiceert altijd 38 Afgeleid uit uitgangspunt G12: Gebruikers moeten zich kunnen abonneren op beslissingen, statusovergangen van het bevoegd gezag bij initiatieven of op wijzigingen in een opgegeven gebied. 36 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

37 rechtstreeks in formele processen. Er is weinig meerwaarde om een derde partij er tussen te zetten met een kopiebestand dat mogelijk minder actueel en betrouwbaar is. Notificaties over de voortgang van het proces zijn een eis vanuit de formele processen. Eisen vanuit informele processen Voor de informele processen is het van belang dat de standaarden, die worden gebruikt voor het doorgeven van gebeurtenissen, aansluiten op de standaarden die worden gebruikt tijdens het oriënteren. De gebruiker (met name burger en bedrijf) verwachten een naadloze overgang tussen beiden. Daarnaast spelen abonnementen voor synchronisatie een rol bij het aanbieden van informatie die vrij hergebruikt kan worden. Derde partijen kunnen dit gebruiken om nieuwe toepassingen te ontwikkelen waar de overheid nog niet in heeft voorzien Terugmelden Figuur 15 Laaninfrastructuur: Terugmelden Proces is leidend Voor de informatie binnen de Laaninfrastructuur geldt dat deze aan kwaliteitseisen moet voldoen. Met een terugmeldproces kan er worden gewerkt aan kwaliteitsverbetering. Hierbij is het functioneren van het proces het belangrijkste doel. Alle betrokkenen moeten op de hoogte te zijn van de mogelijkheid tot terugmelden en ze moeten gestimuleerd worden om dit daadwerkelijk te doen. Technische voorzieningen kunnen hierbij toegevoegde waarde bieden, maar zijn geen doel op zich. Terugmeldpunt Terugmelden werkt goed als er veel ogen naar de informatie kijken en hier iets van vinden, waarna een aantal experts beoordelen wat er moet gebeuren. In de gemeentelijke wereld is er op procesgebied goede ervaring met het inrichten van een terugmeldpunt. Hierbij sturen vele gebruikers constateringen naar één gespecialiseerde afdeling, die beoordeelt wat daadwerkelijk terugmeldingen zijn en wat bijvoorbeeld verkeerde interpretaties van gegevensdefinities zijn. Het terugmeldpunt doet vervolgens de daadwerkelijke terugmelding naar de bronhouder. Er zijn twee terugmeldstromen te onderkennen: terugmelden op basisregistraties en terugmelden naar informatiehuizen. Voor de stroom met basisregistraties zijn al afspraken gemaakt en bestaan voorzieningen. Deze stroom valt daarmee buiten de scope van de Laaninfrastructuur. Voor het terugmelden naar informatiehuizen zijn procesafspraken nodig tussen het terugmeldpunt en de bronhouders bij de informatiehuizen. Het gaat hierbij onder meer over termijnen voor afhandelen van terugmeldingen. Terugmelden op informatiehuizen loopt ook voor bevoegde gezagen via de Laaninfrastructuur. Terugmelding en constatering Constateringen en terugmeldingen bevatten in feite dezelfde informatie met het verschil dat een terugmelding door een ambtenaar is gedaan, een constatering door burgers en 37 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

38 bedrijven. Een terugmelding bevat tenminste een identificatie van het gegeven, waarop de terugmelding betrekking op heeft en de waarde die het gegeven volgens de melder zou moeten hebben. Optioneel zijn contactgegevens van de melder en onderbouwende documenten. De terugmelding heeft dezelfde status als de informatie waarop wordt teruggemeld. Dit betekent dat in de meeste gevallen deze terugmeldinformatie open is omdat het open data is. Contactgegevens en onderbouwende documenten kunnen privacygevoelig zijn en zijn uitsluitend bedoeld voor de bronhouder en medewerkers van het terugmeldpunt. Eisen vanuit formele processen Terugmelden naar basisregistraties kan een belangrijke rol hebben in formele processen. Sommige processen kunnen niet goed verder als informatie niet klopt. Voor bevoegde gezagen geldt dat zij terugmelden naar basisregistraties al ingericht hebben. Het is mogelijk alleen interessant voor gebruikerstoepassingen, zoals OLO, om een gezamenlijke infrastructuur voor terugmelden naar basisregistraties te hebben. Voor informatiehuizen met informatie met een sterk formeel karakter kan een gezamenlijk terugmeldproces relevant zijn, als er processen zijn die niet goed verder kunnen als gegevens niet kloppen. Eisen vanuit informele processen De informele processen bieden met name de vele ogen van gebruikers een mogelijkheid de kwaliteit van informatie te controleren. Daar waar bronhouders hier gebruik van maken om de kwaliteit van hun gegevens te verbeteren kan de Laaninfrastructuur hiervoor functionaliteit bieden. Dit gebeurt in samenspraak met de aanbieders van gebruikerstoepassingen binnen de Laan van de Leefomgeving Audittrail Figuur 16 Laaninfrastructuur: Audittrail Eisen vanuit formele processen Over het leveren van gegevens via de Laaninfrastructuur voor formele processen, zoals het indienen van aanvragen en het informeren over de voortgang hiervan, moet over de uitgewisselde informatie mogelijk op een later tijdstip verantwoording worden afgelegd. Daarom is het van belang om metadata over alle informatie-uitwisselingen in een audittrail vast te leggen. Deze autdittrail kan centraal plaatsvinden door hem te koppelen aan het knooppunt, waar alle berichten doorheen komen. De verschillende uitwisselingen voor één aanvraag moeten ook in de audittrail aan elkaar gerelateerd kunnen worden, zodat de audittrail makkelijk opvraagbaar is tijdens een eventueel verantwoordingsproces. Mocht de audittrail over de hele hier beschreven keten op meerder plaatsen liggen, dan stelt dit eisen aan het berichtenverkeer en het opslaan hiervan bij verschillende organisaties. Bijvoorbeeld in de vorm van een over de hele keten te hanteren zaaknummer of andere sleutel. 38 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

39 Eisen vanuit informele processen Over het leveren van gegevens via de Laaninfrastructuur voor informele processen hoeft over de uitgewisselde informatie op een later tijdstip geen verantwoording te worden afgelegd. verantwoording af te leggen. Het bijhouden welke wet- en regelgeving en bijbehorende beslisbomen wanneer beschikbaar waren, is de verantwoordelijkheid van de overheden die deze gegevens publiceren en beheren. Voor informatiehuizen geldt ook dat zij zelf hun formele historie bijhouden en dat het kunnen verantwoorden wanneer een gegeven beschikbaar was afdoende is. Welke gegevens op welk moment aan wie geleverd zijn, hoeft de Laaninfrastructuur niet bij te houden. Een afnemer die zich baseert op gegevens verkregen via de Laaninfrastructuur archiveert deze gegevens in zijn eigen archiveringsproces. 39 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

40 Hoofdstuk 5 Invulling van het globaal ontwerp Dit hoofdstuk geeft aan in hoeverre we het globaal ontwerp kunnen invullen met bestaande voorzieningen. Daarbij kijken we niet alleen naar wat er is, maar vooral ook naar het verschil met wat er moet komen, de zogenaamde fit-gap. Hieruit kan afgeleid worden hoeveel er nog moet gebeuren. Daarnaast beoordelen we wat de impact is van hetgeen er moet gebeuren. Soms ontbreekt een functionaliteit nog bijna helemaal, maar kost het weinig moeite om haar te realiseren. In andere gevallen kan een klein beetje extra functionaliteit grote moeite kosten. We houden dezelfde structuur aan als in het globaal ontwerp. We beginnen met gegevens en gaan daarna door naar de voorzieningen. We eindigen met een grove planning voor de realisatie en met algemene conclusies en aanbevelingen over wat grote impact heeft, waar de blinde vlekken zitten en wat in vervolgonderzoek verder uitgediept kan worden. 5.1 Gegevens Deze paragraaf gaat over de standaarden en afspraken, die invulling kunnen geven aan het globaal ontwerp voor de Laaninfrastructuur Semantiek Dit betreft de standaarden, die gaan over de structuur, relaties en betekenis van begrippen. Figuur 17 Linked data standaarden Standaarden voor het linken van begrippen Wat er nu al is Wat er nodig is Impact organisatie Wanneer? RDF, SPARQL, URI-strategie, Juriconnect BasisWettenBank Standaarden voor het linken van begrippen tussen wet- en regelgeving, gegevenscatalogus, registraties, tussen en over informatiehuizen en beslisbomen Linked data is de verzamelnaam van standaarden hiervoor. De standaarden zijn compleet. Zij moeten nog wel breed worden toegepast. Groot Zo vroeg mogelijk mee starten om het begrippenkader te formaliseren. Gereed plateau 3 40 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

41 Figuur 18 Gegevenscatalogus standaarden Informatiemodel voor de gegevenscatalogus Wat er nu al is Wat er nodig is Impact organisatie Wanneer? Informatiemodellen voor gegevenscatalogi bij de stelselcatalogus, de Nederlandse conceptenbibliotheek voor de Bouw (CB-NL) en INSPIRE De gegevenscatalogus heeft een informatiemodel nodig om de begrippen op een goede manier aan elkaar te kunnen relateren. De methodiek bestaat. Het informatiemodel voor de gegevenscatalogus moet nog gemaakt worden. Zo vroeg mogelijk mee starten om het begrippenkader in een informatiehuis te formaliseren. Gereed plateau 3 Figuur 19 Informatiehuizen Informatiemodel per informatiehuis Wat er nu al is Wat er nodig is Impact organisatie Wanneer? NEN 3610, informatiemodellen als uitwerking op NEN 3610, en INSPIRE data specifications voor de INSPIRE thema s Een informatiemodel per informatiehuis als vastlegging van de structuur en betekenis van objecten. Met dit informatiemodel worden de semantische afspraken in het informatiehuis vastgelegd. De basis en methodiek voor de informatiemodellen bestaan. Ze moeten nog worden gemaakt voor informatiehuizen, die geen informatiemodel hebben. Groot Zo vroeg mogelijk mee starten om het begrippenkader in een informatiehuis te 41 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

42 formaliseren. Gereed plateau 2 Standaarden voor metadata Wat er nu al is Nederlandse metadatastandaard voor geografie (profiel op INSPIRE metadatastandaard), Dublin Core, RDFa Wat er nodig is Het vastleggen van de metadata van objecten of collecties van objecten, zoals vastgelegd in het informatiemodel. De standaarden bestaan. Zij moeten nog toegepast te worden. Impact organisatie Middel Wanneer? Synchroon met het informatiemodel Informatie verzamelen Voorbereiden Indienen Oriënteren en informeren Voorbereiden Besluiten Wettelijke handeling Procesflow wettelijke handelingen Informatie verzamelen Processtap particulieren en bedrijven Procesflow particulieren en bedrijven Processtap overheden Procesflow overheden Figuur 20 Doorgeven zaakgerichte informatie Informatiemodel formele processen Wat er nu al is Wat er nodig is RGBZ, RiHA, metamodel RGB, ZTC Een informatiemodel, dat zorgt voor eenduidige vastlegging in de keten, die volgt op formele interactie met belanghebbende. De processen van verschillende ketenpartners moeten naadloos op elkaar aan kunnen sluiten. Een aanvraag van 42 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

43 een belanghebbende moet bij alle ketenpartners makkelijk teruggevonden kunnen worden voor verantwoording. Vanuit KING is als onderdeel van de GEMMA architectuur het metamodel RGB ontwikkeld. Dit model is geharmoniseerd met de NEN 3610 systematiek. Het belangrijkste informatiemodel (vanuit het perspectief van de leefomgeving) is het RGBZ voor het zaakgericht werken. Bevoegde gezagen (provincies, waterschappen en gemeenten) passen het zaakgericht werken toe. In de hele keten moet iedereen elkaar kunnen begrijpen en dezelfde informatie gebruiken. Voor de processen kan dit door gebruik te maken van informatiemodellen afgeleid van RGBZ. Bijvoorbeeld in de handhaving van vergunningen (RiHA) wordt een afgeleid informatiemodel al toegepast. Met name bij de front-end ICT-voorzieningen, zoals OLO, moet dit nog gebeuren. Daarnaast biedt de zaaktypecatalogus (ZTC) van KING een hulpmiddel. Hierin kunnen hoofdzaaktypen per proces worden gedefinieerd, waarvan alle ketenpartners hun eigen organisatie zaaktype kunnen afleiden voor het uitvoeren van hun gedeelte van het proces. Met dit hoofdzaaktype wordt nog beter gegarandeerd dat iedereen dezelfde procesinformatie gebruikt en samenwerking optimaal verloopt. Impact organisatie Middel Wanneer? Gereed plateau Techniek De standaarden voor het uitwisselen van gegevens. Figuur 21 Technische standaarden voor registers Standaarden voor registers Wat er nu al is OGC catalogue standaarden, registerstandaarden (SKOS, SPARQL, REST), URIstrategie Nederland Wat er nodig is Standaarden voor het vindbaar maken van datasets, services, applicatieschema s, namespaces en codelijsten De standaarden zijn er en worden reeds toegepast in bestaande registers, zoals het nationaal georegister (NGR) en afspraken over URL s voor het kunnen vinden van bijvoorbeeld applicatieschema s. Impact organisatie Wanneer? Gereed plateau 3 43 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

44 Figuur 22 Technische standaarden voor informatieservices Standaarden voor informatieservices informeel Wat er nu al is OGC WMS, OGC WFS, Geo-JSON, JSON-LD, OGC WMTS, KML, GML, OGC geopackage Wat er nodig is Standaarden voor het ontsluiten van (open) data naar publiek en overheid Standaarden zijn aanwezig en worden gedeeltelijk al toegepast door voorzieningen als PDOK, met name de standaarden die voor de overheid geschikt zijn en al gebruikt worden in het kader van INSPIRE. Burgers, bedrijven en vooral applicatiebouwers hebben andere behoeften. De standaarden die zij verwachten op de laaninfrastructuur worden momenteel wel uitgebreid toegepast door grote spelers op het web (zoals Google), maar nog niet door de overheid. Zij zijn vaak relatief nieuw en moeten nog een plek veroveren op de lijsten van College en Forum Standaardisatie. Dit vraagt om een multichannel benadering om zowel burgers en bedrijven als overheden te kunnen bedienen. Impact organisatie Groot Wanneer? Gereed plateau 2 Standaarden voor informatieservices formeel Wat er nu al is GML, StUF, SuwiML StUF-ZKN 3.10, StUF-OLO, project Utrecht Wat er nodig is Een eenduidige en uniforme standaard om gegevens A naar B te routeren/transporteren StUF wordt door OLO en omgevingsdiensten (RiHA) en een meerderheid van administratieve basisregistraties toegepast, maar niet door allen. Een eenduidige standaard is wenselijk, maar de huidige situatie is al werkbaar. Er zijn nu afdoende volwassen standaarden. Een specifiek profiel op die standaarden kan de implementatie versimpelen door keuzes eenmaal te maken voor de hele Laan. Impact organisatie Wanneer? Gereed plateau 2 Standaarden voor informatieservices 3D Wat er nu al is Wat er nodig is CityGML, IMGeo, KML/Collade Standaarden voor het ontsluiten van 3D-data Standaarden zijn aanwezig en worden beperkt toegepast. Het is optioneel in het 44 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

45 informatiemodel Grootschalige Topografie (IMGeo). Het wordt nu al beperkt binnen gemeenten en provincies toegepast voor visualisaties, inpassingen en berekeningen. Het 3D-gebruik groeit. De standaarden van de Laaninfrastructuur moeten hier rekening mee houden door 3D-informatie waar van toepassing optioneel mogelijk te maken. Impact organisatie Middel Groot Wanneer? Gereed plateau Beslisbomen Het opstellen van beslisbomen is een proces dat reeds bestaat en wordt uitgevoerd binnen OLO. Het is een interactief proces tussen wetgever en gebruikerstoepassing ontwikkelaars. Bij het algemeen herbruikbaar aanbieden van beslisbomen verschuift de verantwoordelijkheid voor ontwikkeling en beheer van beslisbomen van de gebruikerstoepassingen naar de informatiehuizen 39. Standaarden voor beslisbomen Wat er nu al is Beslisbomen (vergunningchecks) in OLO2 en in 2016 OLO3 Wat er nodig is Beslisbomen geleverd per informatiehuis, beschikbaar voor hergebruik Momenteel worden beslisbomen gemaakt bij gebruikerstoepassingen onder verantwoording van die gebruikerstoepassing. Hierbij wordt vooral rekening gehouden met gebruikersvriendelijkheid. Als de verantwoordelijkheid bij informatiehuizen wordt gelegd, verdwijnt mogelijk deze focus op gebruikersvriendelijkheid. Er zal een oplossing gevonden moeten worden voor de combinatie van de belangen van gebruikersvriendelijkheid en juistheid. Daarnaast moet ook rekening gehouden worden met de algemene herbruikbaarheid van de beslisbomen. Inzicht is nodig in wat voor bestaande ondersteuning er is in (internationale) standaarden en softwarepakketten. Er moeten criteria komen wanneer het definiëren en inzetten van beslisbomen nuttig is. Impact organisatie Groot Groot Wanneer? Gereed plateau 2 Voor beslisbomen valt nog veel uit te zoeken: wat is precies de optimale vorm om hun aan te bieden? Hoe worden verantwoordelijkheden belegd? Hebben informatiehuizen daar de kennis, kunde en menskracht voor? Een eerste snelle verkenning levert de verwachting op dat informatiehuizen een halffabricaat leveren dat juridisch juist is en over één specifiek onderdeel van de wet gaat. Op basis hiervan kunnen gebruikerstoepassingen aangepaste beslisbomen bouwen die rekening houden met gebruikersvriendelijkheid en beslisbomen voor meerdere wetten en regels in veelvoorkomende scenario s aan elkaar knopen. Het slagen van de integratie van de huidige wet- en regelgeving tot één Omgevingswet zal in het opstellen van beslisbomen snel naar voren komen. Inconsistenties worden meteen duidelijk Service levels en aansluitvoorwaarden Service levels en aansluitvoorwaarden zijn afspraken over het functioneren van de Laaninfrastructuur. 39 Het RIVM rapport positioneert beslisbomen binnen de informatiehuizen, zie ook uitgangspunt I Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

46 Service levels voor formele processen Wat er nu al is Service levels per voorziening Wat er nodig is Service levels voor het uitwisselen in ketensamenwerkingen De service levels moeten vooral goed afgestemd zijn op de straks geldende wettelijke termijnen voor behandeling. Dit kan per keten verschillen. Impact organisatie Wanneer? Gereed plateau 2 Service levels voor informele processen Wat er nu al is Service levels INSPIRE, PDOK Wat er nodig is Uniforme service levels voor het opvragen van informatie uit informatiehuizen Service levels zijn er genoeg. Het is vooral zaak het simpel te houden en er één uit te kiezen. Impact organisatie Wanneer? Gereed plateau 2 Aansluitvoorwaarden voor formele processen Wat er nu al is Autorisatiebesluit GBA, modelautorisaties GBA, aansluitvoorwaarden BAG, NHR, aansluitvoorwaarden bestaande ICT-voorzieningen binnen de Laan, zoals OLO, LAVS, etc. Wat er nodig is Aansluitvoorwaarden voor het verstrekken en het gebruik van voorzieningen Huidige aansluitvoorwaarden voor basisregistraties en voorzieningen buiten de Laan gaan niet veranderen. Met name voor het GBA moet een goede analyse gemaakt worden wie recht heeft op welke gegevens. Dit moet formeel met agentschap BPR geregeld worden en heeft een lange doorlooptijd. De aansluitvoorwaarden voor nieuwe ICT-voorzieningen binnen de Laan zullen moeten worden uitgezocht en opgesteld; die van bestaande voorzieningen mogelijk aangepast. Impact organisatie Middel Wanneer? Gereed plateau 2 Aansluitvoorwaarden en licenties voor informele processen Wat er nu al is Public domain mark, creative commons zero, GeoGedeeld Wat er nodig is Uniforme voorwaarden voor het verstrekken van (open) data Bestaande licenties zijn makkelijk herbruikbaar. Zij moeten meer toegepast worden. Impact organisatie Wanneer? Gereed plateau 2 46 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

47 Er is al veel, maar zeker op het gebied van aansluitvoorwaarden moet er nog het een en ander uitgezocht worden. Begin vooral op tijd met de aansluiting op het GBA. Een modelautorisatie heeft al gauw een doorlooptijd van twee jaar bij agentschap BPR Governance gegevens Niet alleen zijn er aansluitingen nodig op voorzieningen en standaarden om dit te regelen. Er moet ook governance zijn om standaarden te harmoniseren en draagvlak hiervoor te creëren. Governance standaarden domein Laaninfrastructuur Wat er nu al is GI-beraad, NEN 3610 stelseloverleg Wat er nodig is Een governance structuur waarin alle partijen: Laaninfrastructuur, informatiehuizen en gebruikerstoepassingen vertegenwoordigd zijn en samen standaarden afstemmen en vaststellen. Governance structuur moet nog opgezet worden. Impact organisatie Groot Wanneer? Gereed plateau 2 Governance harmonisatie begrippen Wat er nu al is NEN3610 stelseloverleg Wat er nodig is Een governance structuur waarin wetgevers en uitvoerders gezamenlijk kunnen komen tot het gebruik van eenduidige begrippen en hergebruik van elkaars begrippen. Governance structuur moet nog opgezet worden. Impact organisatie Groot Wanneer? Gereed plateau 2 Governance standaarden buiten domein Laaninfrastructuur Wat er nu al is College en Forum Standaardisatie, Regie- en expertgroep StUF, Programmaraad stelsel van basisregistraties, TO digikoppeling, Stuurgroep digimelding, stuurgroep stelselcatalogus, stuurgroep digilevering, afnemersoverleg Logius, stuurgroep Logius, expertgroepen Logius Wat er nodig is De belangen van de Laaninfrastructuur en haar gebruikers binnen de Laan van de Leefomgeving moeten vertegenwoordigd worden in de governance van voorzieningen buiten de Laan van de Leefomgeving, waarop de Laaninfrastructuur aansluit. Deelname aan governance moet vormgegeven worden. Impact organisatie Wanneer? Gereed plateau 2 Het opzetten van governance voor standaarden en harmonisatie mag niet onderschat worden. Dit heeft grote organisatorische impact en zal (indirecte) kosten met zich meebrengen. 47 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

48 5.2 Voorzieningen Knooppunt Voor de inrichting van het knooppunt worden een aantal functies voorzien. Hieronder geven we eerst aan wat er voor elk van die functies al is en wat er nog moet komen. Bevragen Wat er nu al is Centraal Aansluitpunt (Servicebus) in gebruik OLO3 en LAVS voor met koppeling aan e-overheidsbouwstenen, basisregistraties en andere bronnen. Wat er nodig is Functionaliteit voor het bevragen van geografische en administratieve datasets De servicebus biedt nu al alle nodig functionaliteit om administratieve basisregistraties te bevragen. De eerste toegevoegde waarde services voor GBA, BAG, NHR, DigiD en eherkenning zijn of worden geïmplementeerd. Middel Impact organisatie Middel Wanneer? Gereed plateau 2 Downloaden Wat er nu al is PDOK voor geografische basisregistraties en bronnen Wat er nodig is Het kunnen downloaden van volledige datasets PDOK biedt volledige functionaliteit voor het downloaden van datasets. Wat nog nodig is, is overeenstemming dat PDOK hiervoor het centrale downloadpunt wordt. Dezelfde techniek kan ook toegepast worden voor administratieve sets. Impact organisatie Wanneer? Gereed plateau 2 Virtualisatie Wat er nu al is Het centraal aansluitpunt voor OLO3 en LAVS voor (administratieve) basisregistraties en bronnen. PDOK voor geografische basisregistraties en bronnen. Knooppunt GBO provincies. Wat er nodig is Een centrale plaats waar toegevoegde waarde kan worden geboden door het aanbieden van slimme services De servicebus van OLO en LAVS is hier voor geschikt voor administratieve data. De toegangslaag van PDOK heeft technisch gezien hier functionaliteit voor. Er zijn echter nog geen (uitgebreide) beheerprocessen voor ingericht. Het vereist organisatorische aanpassingen. De toegevoegde waarde kan echter incrementeel opgebouwd worden. Middel, afhankelijke van ambitie Impact organisatie Middel, afhankelijke van ambitie Wanneer? Gereed plateau 3 De informatie uit de informatiehuizen moet klaargezet worden. Dit is een verantwoordelijkheid van de informatiehuizen. In de technische invulling hiervan kunnen de huizen keuzes maken om bepaalde zaken centraal te organiseren. Dit zijn belangrijke keuzes voor de werking van het stelsel waarover in een later stadium door de huizen keuzes gemaakt moeten worden. Het gaat dan bijvoorbeeld om centrale gegevensmagazijnen. In de factsheets over de 48 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

49 informatiehuizen en in het overkoepelende eindrapport definitiestudie GOAL wordt hier bij het onderwerp informatiehuizen nader op ingegaan Register Gegevenscatalogus Wat er nu al is Stelselcatalogus, conceptenbibliotheek NEN 3610, CB-NL Wat er nodig is Een catalogus die ingestoken is vanuit het perspectief van de Laan van de Leefomgeving en de Omgevingswet, waarin alle relevante begrippen voorkomen met verwijzingen, tussen begrippen, relaties van begrip naar de wet, naar beslisboom, etc. De centrale spil voor het relateren van kennis aan begrippen. Begrippen zijn breed en gaan om alles wat in een wet of informatiemodel met een definitie uitgelegd wordt, zoals objecten, attributen, codelijsten, etc. Bestaande catalogi bieden veel herbruikbare instrumenten. Er zal een specifieke versie voor de Laan van de Leefomgeving ontwikkeld moeten worden, net als een governance proces voor het harmoniseren van wetgeving, informatiemodellen, beslisbomen etc. Impact organisatie Groot Middel Wanneer? Gereed plateau 3 Register services Wat er nu al is Nationaal georegister (NGR), Digikoppeling serviceregister, register van centraal aansluitpunt (OLO, LAVS) Wat er nodig is Een register waarin alle services (endpoints) en technische documenten en artefacten die daarbij horen (applicatieschema s namespaces, WSDLs XSDs etc.) terug te vinden zijn. Alles wat nodig is voor het maken van een connectie. Het digikoppeling service register biedt deze functionaliteit technisch gezien. Het is echter niet goed gevuld. Er vindt geen centraal beheer op plaats om goede en kwalitatief hoogstaande vulling te garanderen. Bovendien bevat het slechts digikoppeling services. Logius overweegt met het register te stoppen. Het registry van het centraal aansluitpunt (OLO, LAVS) biedt deze functionaliteit ook inclusief functionaliteit voor geautomatiseerd deployen van services bijvoorbeeld van Test naar Acceptatie omgeving. In januari 2015 moet dit volledig in productie zijn. Het NGR biedt in beperkte mate functionaliteit voor het vinden van endpoints. Het is echter meer gericht op het vinden van datasets dan op het leggen van connecties (gericht op mens-machine in plaats van machine-machine). Beiden lijken niet te voldoen. Voor de Laaninfrastructuur zal een service register opgezet moeten worden. Impact organisatie Middel Wanneer? Gereed plateau 2 Register datasets Wat er nu al is Wat er nodig is Nationaal georegister (NGR) Instrument waar beschikbare datasets gevonden kunnen worden door geoprofessionals. Het NGR is geschikt voor geo-professionals. Door in het NGR de datasets te 49 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

50 beschrijven die in een informele informatieservice zitten, bevat het NGR alle datasets uit de Laan van de Leefomgeving. Hiermee kan deze voorziening gebruikt worden voor de metadata. Impact Wanneer? Gereed plateau Abonnementen Abonnementen zijn er in meerdere vormen, voor elk zijn al bestaande voorzieningen aanwezig. Abonnementen voor gebeurtenissen Wat er nu al is Digilevering, overheid.nl, Ruimtelijkeplannen.nl Wat er nodig is Notificatieservices voor alle publieke gebeurtenissen die binnen de Omgevingswet vallen. De basis voor 2018 is er grotendeels al. Overlap tussen overheid.nl en Ruimtelijkeplannen.nl moet nog weggehaald worden. Voor notificaties uit andere bronnen na 2018 kan digilevering gebruikt worden voor basisregistraties en mogelijk ook voor andere bronnen. BZK staat er voor open om notificatieservices te maken voor alles wat er binnen de Omgevingswet valt. Impact organisatie Wanneer? Gereed plateau 3 Notificaties over voortgang processen Wat er nu al is Berichtenbox MijnOverheid, Berichtenbox Antwoord voor Bedrijven, MijnOverheid Lopende zaken Wat er nodig is Notificatieservices voor het op de hoogte houden van belanghebbende over de voortgang van de afhandeling van het door/voor hun gestarte proces binnen de overheid. Voor de Laaninfrastructuur moet één uniforme berichtenbox komen die werkt voor zowel burgers als bedrijven (en overheden). Hoe de gebruikerstoepassing hiervan eruit ziet, maakt niet veel uit. Een uniforme interface voor communicatie is het minimum. Als BZK en EZ deze niet kunnen leveren, zal dit als toegevoegde waarde service aan het knooppunt worden toegevoegd. Groot Impact organisatie Wanneer? Gereed plateau 2 Abonnementen voor synchronisatie Wat er nu al is Wat er nodig is PDOK atom feeds, StUF-Geo Een mechanisme om kopiebestanden synchroon te houden De huidige PDOK-oplossing biedt de volledige dataset aan. Dit is niet een efficiënte manier van synchronisatie. Het ontwikkelen van een generieke en efficiënte synchronisatievoorziening zal veel geld kosten en is niet direct nodig voor het functioneren van de Laaninfrastructuur. 50 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

51 Impact organisatie Wanneer? Gereed plateau 3 Met name de notificaties over de voortgang van processen kan grote technische impact hebben. Deze ligt in eerste instantie bij EZ en BZK. We zullen daar de behoefte aan een uniforme interface neer leggen Terugmelden Voor terugmelden zijn er twee stromen, elk met hun eigen aanpak: het terugmelden op basisregistraties en het terugmelden naar informatiehuizen. Terugmelden op basisregistraties Wat er nu al is Digimelding 2.0, TMV GBA, Terugmeldvoorziening BRT en BGT, en telefoon, centraal aansluitpunt (OLO, LAVS) Wat er nodig is Een manier om terug te melden naar basisregistraties naar aanleiding van constateringen gedaan door belanghebbende De huidige systemen voor terugmelden voldoen. Het centraal aansluitpunt is voornemens een aansluiting op digimelding 2.0 te gaan realiseren, dat dekt echter nog niet alle basisregistraties. Het zou mooier zijn als er één centraal systeem was, maar dit is niet noodzakelijk. Wat wel ingericht moet worden is het terugmeldproces binnen de Laan. Hoe worden constateringen van belanghebbende omgezet in valide terugmeldingen? Impact organisatie Middel Wanneer? Gereed plateau 2 Terugmelden op informatiehuizen Wat er nu al is , telefoon Wat er nodig is Een manier om terug te melden naar informatiehuizen naar aanleiding van constateringen gedaan door belanghebbende In eerste instantie is er niet een infrastructurele voorziening nodig. Regulier contact via , telefoon of anderszins is naar verwachting in het begin voldoende. Wel zullen gebruikerstoepassingen een manier moeten inbouwen waarop constateringen van belanghebbende geregistreerd kunnen worden. Deze meldingen kunnen dan vanuit het terugmeldpunt doorgegeven worden aan de informatiehuizen. Pas als er een grote stroom met terugmeldingen op gang komt kan worden gekeken of een voorziening nodig is. Impact organisatie Middel Wanneer? Gereed plateau 3 51 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

52 Figuur 23 Twee stromen terugmelden Het inrichten van een terugmeldpunt is gebruikelijk binnen gemeenten en ook grote organisaties, zoals de Belastingdienst. Met name de organisatie en opbouwen van kennis rondom dit proces zijn belangrijk, belangrijker dan het neerzetten van de juiste techniek. Het is aan te bevelen gebruikt te maken van opgebouwde kennis en expertise bij gemeenten als Rotterdam, Amsterdam en Venlo als ook de Belastingdienst Audittrail De impact van een audittrail is beperkt mits standaarden goed worden toegepast. Archiveren formele processen Wat er nu al is Logfiles ICT-voorzieningen, bevoegde gezagen, PDOK, ESB OLO, LAVS en knooppunt IPO, Audit service van het centraal aansluitpunt (LAVS, OLO) Wat er nodig is Een manier om de route, het tijdstip van verzenden en ontvangen van berichten uit formele processen achteraf te kunnen terughalen De eerste verantwoordelijkheid voor een audittrail over het verzenden en ontvangen van berichten ligt bij de verzender en ontvanger zelf (ICTvoorzieningen en bevoegd gezag). Als hulpmiddel kunnen de logfiles dienen van voorzieningen die samen het centrale knooppunt vormen (gegevensmagazijn en ESB). Deze zullen geen formele status hebben. Het toepassen van standaarden voor zaakgericht werken vergemakkelijkt het archivering en verantwoordingsproces. Bij het centraal aansluitpunt is een audit service ontwikkeld, hier kunnen afnemers die omgaan met privacy gevoelige informatie hun audit informatie uploaden naar een centraal verzamelpunt. De auditservice is eventueel ook als los component te gebruiken. Impact organisatie Wanneer? Gereed plateau Beveiliging, identificatie, authenticatie en autorisatie Voor beveiliging, identificatie, authenticatie en autorisatie is al veel op landelijk e-overheidsniveau geregeld. 52 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

53 Beveiliging transport Wat er nu al is Digikoppeling 3.0, PKI-Overheid,TLS/SSL, signing/encryptie Wat er nodig is Profielen voor veilig transporteren van gegevens met passende middelen Alle passende middelen zijn beschikbaar. Alleen specifieke profielen toegespitst op de interacties in de Laaninfrastructuur moeten opgesteld worden. Impact organisatie Wanneer? Gereed plateau 2 Identificatie en authenticatie Wat er nu al is DigiD, e-herkenning, eid, PKI-Overheid, Oauth, Wat er nodig is Eenduidige manier van het identificeren en authentiseren van gebruikers (zowel mens als machine) met passende middelen De standaarden voor authenticatie zijn er. De huidige standaarden e-herkenning en DigiD zijn nog niet eenduidig voor burger en bedrijf. eid is dat straks wel, naar verwachting is dit stelsel er op tijd. Er moeten profielen opgesteld worden, die binnen de Laan van de Leefomgeving toegepast moeten worden. Daarnaast moet er een standaard manier komen om identiteit door te geven van front-end naar backoffice services. Het centraal aansluitpunt(olo LAVS) standaardiseerd voor afnemers van haar services op Oauth. Middel Impact organisatie Wanneer? Gereed plateau 2 Autorisatie Wat er nu al is Nora katern beveiliging, architectuur PDOK toegangslaag, Centraal aansluitpunt (OLO, LAVS) Wat er nodig is Ontwerppatroon voor het toepassen van autorisatie, het inzichtelijk maken en definiëren van verschillende soorten gebruikersprofielen Bestaande architecturen bieden verschillende autorisatiepatronen. De architectuur voor de toegangslaag van PDOK kan dienen als een startpunt voor autorisatiepatronen binnen de Laaninfrastructuur. Het centraal aanlsuitpunt (OLO, LAVS) heeft een toagangslaag ingericht voor zowel geo als administratieve data, deze gaat januari 2015 in productie. Middel Impact organisatie Middel Wanneer? Gereed plateau 2 Voor zowel identificatie en authenticatie als beveiliging van transport zijn passende middelen nodig. Hiervoor is een analyse nodig om te bepalen welke passend middelen dit zijn. Dat geldt met name voor privacygevoelige informatie, commercieel gevoelige informatie en informatie die vanuit veiligheidsoogpunt gevoelig is. Hierin moeten de verschillende belangen afgewogen worden en nauwkeurig nagegaan worden of de voorgestelde middelen in lijn zijn met de wetgeving. Dit speelt met name voor gesloten data. Passend middel voor open data is naar verwachting geen authenticatie of autorisatie. Deze data dienen zo laagdrempelig toegankelijk te zijn. De kunst is profielen op te stellen voor de Laaninfrastructuur die passen bij het gebruik. 53 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

54 5.2.7 Compliance Voor de governance op het naleven van standaarden is een compliance voorziening nodig. Compliance voorziening Wat er nu al is Validators OGC, INSPIRE en NEN 3610 van Geonovum, StUF testplatform, Digikoppeling compliance voorziening, Controle service BGT Wat er nodig is Een centraal overzicht van compliance voorzieningen, die samen het hele spectrum aan standaarden afdekken Bijna alle benodigde voorzieningen zijn er. De voorzieningen voor standaarden voor formele processen (StUF, Digikoppeling) zijn compleet aanwezig. Een overzichtspagina vanuit het perspectief van de Laaninfrastructuur is nodig. Ook moeten mogelijk testscenario s ontwikkeld worden voor het StUF testplatform, die afgestemd zijn op de Laaninfrastructuur. Voor de informele processen zijn er voorzieningen voor OGC, INSPIRE en NEN 3610 standaarden. Voor linked open data, REST, geo-json en andere standaarden zal mogelijk nog iets ontwikkeld moeten worden. Impact organisatie Wanneer? Gereed plateau Informatiehuizen Klaarzetten Wat er nu al is PDOK voor geografische basisregistraties en bronnen. Ruimtelijkeplannen.nl voor ruimtelijke instrumenten. Knooppunt GBO provincies voor geografische en administratieve informatie Wat er nodig is Functionaliteit voor het klaar zetten van geografische en administratieve datasets PDOK biedt een infrastructuur voor het hosten van geografische datasets en heeft een toegangslaag om deze op te halen. Informatiehuizen kunnen gebruikmaken van PDOK om hun datasets klaar te zetten. GBO provincies biedt een alternatief voor het hosten van datasets en zo zijn er meer. Met toegevoegde waardediensten kan PDOK het centrale punt worden voor het klaar zetten van datasets. De vraag is of dit altijd de juiste performance biedt en of het voor afnemers genoeg meerwaarde biedt, die opweegt tegen de kosten van ontwikkeling en beheer van PDOK. Impact organisatie Middel Wanneer? Gereed plateau Planning Hieronder staat een voorgestelde planning aangegeven voor de eerder in dit hoofdstuk genoemde componenten. We gaan hierbij uit van de plateauplanning zoals uitgelegd in hoofdstuk 3. Een groen blokje houdt in dat de volledige functionaliteit bereikt is en in productie wordt gebruikt. Dit verklaart ook waarom Plateau 1 geen groene blokjes kent, hierin wordt nog niets in productie gezet en is nog niet alle 54 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

55 functionaliteit per component volledig. In een later stadium zal deze planning verder en in meer detail uitgewerkt worden. Invulling Plateau 1 Stelsel 0.1 Gegevens Informatiemodel voor de gegevenscatalogus Informatiemodel per informatiehuis Informatiemodel voor formele processen Standaarden voor metadata Standaarden voor registers Standaarden informatieservices formeel Standaarden informatieservices informeel Standaarden informatieservices 3D Standaarden voor beslisbomen Standaarden voor het linken van begrippen Afspraken Service levels voor formele processen Service levels voor informele processen Aansluitvoorwaarden voor formele processen Aansluitvoorwaarden en licenties voor informele processen Governance standaarden domein Laaninfrastructuur Governance harmonisatie begrippen Governance standaarden buiten domein Laaninfrastructuur Voorzieningen Bevragen Downloaden Klaarzetten Virtualisatie Gegevenscatalogus Register services Register datasets Abonnementen op gebeurtenissen Notificaties over voortgangsprocessen Abonnementen synchronisatie Terugmelden op basisregistraties Terugmelden op informatiehuizen Archiveren formele processen Beveiliging transport Identificatie en authenticatie Autorisatie Compliance voorziening Plateau 2 Stelsel in de steigers Plateau 3 Stelsel op maat 55 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

56 5.5 Algemene conclusies en aanbevelingen Bij het invullen van het globaal ontwerp van de Laaninfrastructuur hebben we gekeken naar wat er al is, wat er moet komen, wat de fit-gap is tussen beide en wat de organisatorische en technische impact is van het vullen van dit gat. Hierbij springt een aantal zaken eruit, omdat zij een grotere impact hebben, of omdat ze bijzondere aandacht behoeven: Werk beslisbomen in meer detail uit, met name het proces van opstellen. Hier is nog heel veel onbekend en de impact is groot. Zoek eventueel contact met RWS Leefomgeving en de Belastingdienst, die veel ervaring heeft hiermee in het kader van de belastingaangifte, toeslagen etc.; Neem het opzetten van governance voor standaarden en harmonisatie van begrippen en gegevens bewust mee in de business case. De kosten zijn vooral indirect, maar de impact is groot; Stel de precieze nodige functionaliteit voor de gegevenscatalogus vast; De manier waarop het knooppunt wordt ingericht in combinatie met zaken die de informatiehuizen gezamenlijk willen organiseren moet verder worden uitgezocht; Leg behoefte voor een uniforme interface berichtenbox en lopende zaken bij EZ en BZK neer; Zoek contact met organisaties die ervaring hebben met het inrichten van een terugmeldpunt en maak hergebruik van hun expertise; Doe een gedetailleerd onderzoek naar passende middelen voor authenticatie en beveiliging met name voor gesloten data; Regel tijdig autorisatie voor het gebruik van GBA-gegevens op de Laaninfrastructuur. Een autorisatiebesluit kan een doorlooptijd van twee jaar hebben. Wanneer Diginetwerk toegepast gaat worden is het van belang dat de doorlooptijden en betrouwbaarheid van aansluitingen verbeterd. Momenteel is Diginetwerk statisch gerouteerd, dit houd in dat er voor iedere netwerkverbinding met de hand firewalls en routers goed geconfigureerd moeten worden, een tijdrovend en foutgevoelig proces. Beter zou zijn dat diginetwerk (zoals ooit in de oorspronkelijk architectuur van het netwerk voorzien was) dynamisch gerouteerd wordt. Vraag bij logius om serieuze verbering of gebruik diginetwerk zo spaarzaam als mogelijk. In aanvulling daarop hebben we twee algemene aanbevelingen: Faseer de ontsluiting van informatie in 2 fases: 1. Fase 1 (2015 t/m 2017): Basis op orde (plateaus stelsel van start en stelsel in de steigers) Maakt gebruik van de huidige ICT-voorzieningen als Olo, Ruimtelijkeplannen.nl, Centraal Aansluitpunt, Standaard Platform en geo-informatie infrastructuur (Inspire methode). o Business case: Overheid o ICT risico: laag o Gericht op aanbod(optimalisatie) o Organisatorische inzet informatiehuizen hoog, centraal laag 2. Fase 2 (2018 t/m 2024): Informatie op maat (streefbeeld) (plateaus stelsel vraaggestuurd en stelsel op maat) o Van aanbod naar informatie op maat o Van kaarten met menselijke interpretatie naar informatie die door applicaties begrepen wordt o Van gegevensservices naar services met een functie (een antwoord op een vraag) o Business case: Maatschappij (burger en bedrijf) en in mindere mate de Overheid o ICT risico: middel/hoog o Gericht op vraag(optimalisatie) o Organisatorische inzet informatiehuizen laag, centraal hoog Bovenstaande punten zijn op hoofdlijnen. 56 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

57 Op programmaniveau dient duidelijkheid te komen over de te volgen plateau s zodat de laaninfrastructuur hierop aangepast kan worden. Op dit moment is de laaninfrastructuur geschreven op het eindbeeld waardoor de eerste fase in dit documentonvoldoende herkenbaar is. Bij een onderverdeling in plateau s stelt Geonovum voor om de huidige hoofdstukken 3 en 4 onder te verdelen naar de te onderscheiden plateau s zodat expliciet duidelijk is welke voorzieningen en standaarden per plateau gerealiseerd dienen te worden. Zorg voor wettelijke verankering van zowel de voorzieningen als de standaarden in de Omgevingswet. Ervaring uit het verleden (RO standaarden, INSPIRE, BAG, OLO, BGT) en andere sectoren (SUWI) hebben laten zien dat dit goed werkt en de uitrol bespoedigt. Tot slot, we hebben een globaal ontwerp gemaakt. Het ontwerp moet nog verder gedetailleerd en ingevuld worden. Het document is dan ook bedoeld als basis om verdere discussies over de invulling van de Laaninfrastructuur te voeren. 57 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

58 Bijlage 1 Uitgangspunten globaal ontwerp Laaninfrastructuur Het digitaal stelsel Omgevingswet, ofwel de Laan van de Leefomgeving, is nog in de schetsfase. Uitgangspunten zijn nog niet (geheel) duidelijk. Om te voorkomen dat de inhoud van het globale ontwerp teveel is gebaseerd op impliciete keuzes, worden in deze bijlage de uitgangspunten expliciet gemaakt. Deze uitgangspunten zijn onderverdeeld naar gebruikers, applicaties, informatiehuizen en rotonde/gdi e-overheid. Gebruikers 40 Vanuit de Omgevingswet geredeneerd gaat het bij gebruikers om initiatiefnemers, belanghebbenden en bevoegd gezag. Elk van deze gebruikersgroepen moet door het digitale stelsel goed worden bediend, waarbij het stelsel natuurlijk ook de gegevensuitwisseling tussen deze partijen optimaal moet faciliteren. Voor initiatiefnemers in de fysieke leefomgeving (burgers, bedrijven en overheden) geldt dat zij gebruik willen maken van slimme digitale diensten. Deze diensten zorgen voor informatie op maat en zijn toegespitst op de locatie en het soort activiteit, dat de initiatiefnemer wil gaan ontplooien. De initiatiefnemer krijgt toegang tot de relevante informatie over de huidige staat, de verwachte ontwikkelingen en de (wettelijke of lokale) regels waaraan hij zich moet houden. Nr. Uitgangspunt Rationale G.1 Informatie wordt op basis van locatie ontsloten. Een gebruiker wil antwoord hebben op de vraag Wat mag ik hier? G.2 Informatie is op maat. De informatie wordt toegesneden op de locatie en de soort activiteit die de gebruiker wil verrichten. De gebruiker krijgt niet meer en niet minder informatie. G.3 Beslisbomen bevatten relaties naar centrale en decentrale wet en regelgeving. Een gebruiker wil weten waaraan hij zich moet houden en op grond van welke wet en regelgeving. Bij kleine, eenvoudige ontwikkelingen, zoals een aanbouw aan zijn woning, kan waar nodig in één moeite een melding worden gedaan of een aanvraag worden ingediend. Als er toch bijzonderheden zijn, de betreffende woning is bijvoorbeeld een gemeentelijk monument, dan krijgt de initiatiefnemer meteen te zien wat hij moet doen om toestemming te krijgen om zijn plan te realiseren. De initiatiefnemer wordt hiermee verder ontzorgd. Bij complexere initiatieven, zoals het bouwen van een winkelcentrum op een voormalig industrieterrein, blijft nader onderzoek nodig. De initiatiefnemer krijgt dan wel direct eenvoudig beschikking over alle basisinformatie over het gebied. Bijvoorbeeld of er een bodemverontreiniging bekend is, of het een cultuurhistorisch waardevol gebied is, of dat het geluidsniveau al tegen de norm aan zit. Hierdoor kan hij eenvoudig vaststellen of zijn initiatief kans van slagen heeft en kan hij sneller inzoomen op de echte knelpunten. Het delen van gegevens werkt ook de andere kant op. De gegevens die initiatiefnemers hebben verzameld om hun plan te onderbouwen, worden met het bevoegd gezag en belanghebbenden gedeeld. Omdat gebruik kan worden gemaakt van dezelfde bron wordt nodeloos overtikken of opnieuw onderzoeken 40 Gebruik gemaakt van het streefbeeld digitaal stelsel omgevingswet, team Governance, Organisatie en Financiering GOAL 58 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

59 onnodig en worden fouten en misverstanden voorkomen. Dit geldt uiteraard alleen voor zover deze gegevens niet (bedrijfs)vertrouwelijk of privacygevoelig zijn. Nr. Uitgangspunt Rationale G.4 Informatie is te downloaden en kan lokaal voor eigen gebruik bewerkt worden. Voor gebruikers die de informatie willen gebruiken voor nader onderzoek bestaat de mogelijkheid om informatie van het betreffende gebied lokaal voor eigen doeleinden te bewerken. Dit betekent, dat informatie vindbaar en toegankelijk is (raadpleegbaar en downloadbaar). G.5 De Laaninfrastructuur biedt geen functionaliteiten om de door gebruikers lokaal bewerkte informatie aan te bieden aan de laan. Om de Laaninfrastructuur klein en open te houden is het niet gewenst om de nietformele informatie te vermengen met de formele gegevens van de informatiehuizen. Lokaal bewerkte informatie kan buiten de laan om aangeboden worden aan de betreffende informatiehuizen en registers en indien van belang daar worden gevalideerd en verwerkt. De slimme digitale diensten en de onderliggende informatievoorziening helpen niet alleen de initiatiefnemers, maar zorgen ook voor een betere besluitvorming. Omdat de meeste informatie ook als open data wordt ontsloten, worden informatiemonopolies van bedrijven en overheden geslecht. Belanghebbenden als omwonenden kunnen over dezelfde gegevens beschikken en kunnen daarmee een volwaardige gesprekspartner worden. De laagdrempelig beschikbare digitale informatie laat ook toe dat burgers en bedrijven zelf eenvoudig alternatieven kunnen ontwikkelen, waardoor hun maatschappelijke betrokkenheid verder wordt vergroot. Enkel op basis van zeer zwaarwegende redenen kan hier van worden afgeweken, zoals bij de provinciale risicokaart, of privacy gevoelige gegevens (GBA). Nr. Uitgangspunt Rationale G.6 Informatie uit de informatiehuizen bestaat uit open data, tenzij het niet anders kan. Dit zorgt voor een gelijk speelveld en heeft als bijkomend belangrijk voordeel dat geen toegangslaag nodig is en/of een reductie in complexiteit in de toegangslaag bereikt wordt. G.7 Informatie is laagdrempelig beschikbaar. Dit voorkomt dure investeringen bij gebruikers die de informatie gebruiken in applicaties. Een belangrijke stap is dat alle regels in begrijpelijke taal zijn ontsloten en dat de relevante informatie over de fysieke leefomgeving gebruikersvriendelijk wordt gepresenteerd. Deze gebruiksvriendelijke toepassingen komen niet alleen van de overheid, maar kunnen ook eenvoudig door marktpartijen worden ontwikkeld. Alle beschikbare informatie is op elkaar afgestemd en wordt via open standaarden digitaal aangeboden. Zo ontstaat een rijk palet aan toepassingen, van digitale kaarten tot apps, waarmee burgers en bedrijven op elk moment en op elke plaats een beeld kunnen krijgen van de toestand van hun leefomgeving. Nr. Uitgangspunt Rationale G.8 Informatie is beschikbaar in open standaarden Belangrijk is dat de standaarden aansluiten op de wereld van app-bouwers 59 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

60 en zij eenvoudig applicaties kunnen bouwen. Bovendien kunnen eenvoudig driedimensionale visualisaties en simulaties van voorgenomen veranderingen worden gemaakt (eis vanuit het streefbeeld). Hierdoor zien alle betrokkenen de geplande wijzigingen als het ware voor zich en kunnen ze beter bepalen wat de impact is. Nr. Uitgangspunt Rationale G.9 Informatie in 3D is beschikbaar in open standaarden Informatie in 3D is makkelijk te gebruiken en te combineren door gebruikers. Ook in eigen huis gebruikt de overheid digitale (informatie)diensten om beter en efficiënter samen te werken. Overheden die op specifieke domeinen kennis en bevoegdheden hebben, bieden digitale diensten voor het snel en eenvoudig afhandelen van toetsingsvragen en leveren locatiegerichte informatie over de huidige en verwachte ruimte die binnen hun domein voor ontwikkelingen beschikbaar is. Omdat de kwaliteit van de informatie en de betekenis van begrippen tussen de overheden onderling is afgestemd, kan een totaalbeeld worden samengesteld dat inzichtelijk maakt welke punten in de besluitvorming extra aandacht nodig hebben. Nr. Uitgangspunt Rationale G.10 Begrippenkader dat gebruikt wordt is met elkaar en met wet- en regelgeving in samenhang gebracht. Hierdoor is van elk begrip (bijv. een monument) duidelijk in welke wet of regelgeving het gedefinieerd is en in welke wet- en regelgeving en registraties het terugkomt. Dit inzicht wordt gebruikt om het begrippenkader en de wet- en regelgeving beter op elkaar af te stemmen (harmoniseren). G.11 Begrippen en gegevens hebben een functie in het kader van de omgevingswet en komen 1 op 1 overeen met het begrippenkader. Hierdoor is van elk begrip (bijv. een monument) duidelijk in welke wet of regelgeving het gedefinieerd is en in welke wet- en regelgeving en registraties het terugkomt. Dit inzicht wordt gebruikt om het begrippenkader en de wet- en regelgeving beter op elkaar af te stemmen (harmoniseren). De fysieke leefomgeving blijft in ontwikkeling en er zullen ook altijd partijen zijn die daardoor in hun belangen geraakt worden of die belangen hebben die moeilijk te verenigen zijn. Het bevoegd gezag zal over de fysieke leefomgeving beslissingen nemen. Gebruikers willen hierover geïnformeerd worden en zich ook kunnen abonneren op wijzigingen in een bepaald gebied. Nr. Uitgangspunt Rationale G.12 Gebruikers kunnen zich abonneren op Biedt de mogelijkheid betrokken te zijn. (voorgenomen) besluiten. Wanneer de gebruiker zaken doet met de overheid (het indienen) hij kan verwachten dat deze zorgvuldig met zijn gegevens omgaat. Transacties zoals het indienen van aanvragen of bezwaren doet hij via een betrouwbaar kanaal of hij machtigt iemand die hij vertrouwt om dit voor hem te doen. Het gaat om gegevens die vertrouwelijk zijn en waarvan je de hoogste mate van zekerheid wil hebben over de juiste manier van omgaan daarmee. Daarnaast geldt dat burgers en bedrijven één overheid willen zien en geen hinder wensen te ondervinden van de complexiteit van de noodzakelijke samenwerking tussen 60 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

61 verschillende overheidsinstanties. Vergelijk het met betalingsverkeer, in een webshop maak je gebruik van de diensten van die webshop totdat het op betalen aankomt dan ga je via ideal naar je eigen bank. Zo wil je dat als burger ook bij interactie met de overheid. Nr. Uitgangspunt Rationale G.13 Bij en na indienen vinden interacties geautoriseerd plaats Indienen is een proces waar de hoogste mate van zekerheid en betrouwbaarheid vereist is vanwege de aard van de informatie die ingediend wordt. G.14 Na indienen wordt een uniek keten-id gebruikt om de behandeling door de overheid te volgen. Het keten-id is de verbindende schakel tussen informatie in de systemen van de verschillende overheidsinstanties Applicaties op de Laan Wat verwachten applicaties (gebruikerstoepassingen en informatiehuizen) van de laan infrastructuur en welke uitgangspunten zijn hier van af te leiden. De gegevensinfrastructuur moet zo eenvoudig mogelijk blijven. De gegevensinfrastructuur is een doorgeefluik. Daarin is geen plaats voor gebruikersvoorzieningen, specifieke applicaties en Apps. Wel slimme services voor het voorinvullen van gegevens uit de bijv. BAG die door verschillende gebruikersvoorzieningen, applicaties en Apps hergebruikt zal worden. Applicaties die gebruik maken van gegevens uit de basisregistraties hebben functionaliteit om via de Laaninfrastructuur gegevens op te halen uit basisregistraties. Ook hier geldt de overweging dat slimme services op het stelsel van basisregistraties onderdeel kunnen worden van de Laaninfrastructuur indien er sprake is van meervoudig gebruik(meerdere afnemende apps of applicaties). Nr. Uitgangspunt Rationale A.2 Specifieke applicatie- of registerfunctionaliteit Het eenvoudig houden van de (business functionaliteit) is geen onderdeel van de Laaninfrastructuur. Laaninfrastructuur. Het streven naar eenvoud brengt ons ook op de vraag of burger, bedrijven en bevoegd gezag zich moeten identificeren om van de laan gebruik te maken. Dit werpt drempels op en is dit in strijd met de uitgangspunten uit de vorige paragraaf. De Laaninfrastructuur is toegankelijk voor alle applicaties die gegevens willen afnemen en aanleveren. Deze applicaties kunnen van burgers, bedrijven en overheid zijn. Alleen wanneer het strikt noodzakelijk is (bijvoorbeeld bij het indienen van een aanvraag) wordt om identificatie gevraagd. Nr. Uitgangspunt Rationale A.3 De Laaninfrastructuur is toegankelijk voor applicaties die gegevens willen afnemen en aanleveren. Geen drempels voor gebruik en slimme oplossingen en samenwerkingsvormen. A.4 Geen onderscheid in service levels voor burgers, bedrijven en overheid, tenzij dat nodig is. Reductie in complexiteit. Applicaties maken ook gebruik van basisgegevens. Basisregistraties die onder verantwoordelijkheid van IenM vallen worden ontsloten door de Laaninfrastructuur. Overige basisregistraties uit het stelsel van basisregistraties kunnen ook een rol spelen (GBA, NHR). Ook hier geldt de overweging dat slimme services op het stelsel van basisregistraties of andere registraties onderdeel kunnen worden van de laan indien aantoonbaar meervoudig gebruik geldt. Nr. Uitgangspunt Rationale A.5 Gegevens uit basisregistraties worden opgehaald via Applicaties gebruiken de de Laaninfrastructuur. Laaninfrastructuur voor het ophalen van 61 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

62 gegevens uit de basisregistraties. Bij aantoonbaar meervoudig gebruik kunnen slimme services naar de Laaninfrastructruur gebracht worden. In de Laaninfrastructuur moet bekend zijn welke gegevens en services beschikbaar zijn vanuit de verschillende basisregistraties, informatiehuizen en andere registraties. Eigenaren van applicaties weten hierdoor waar wat gezocht kan worden en wat de gegevens aan informatie leveren. Nr. Uitgangspunt Rationale A.6 Er zijn voorzieningen (registers) om de gegevens en services te kunnen vinden en gebruiken (raadplegen en downloaden). Een centrale plek voor ontwikkelaars van applicaties om gegevens en services te vinden. De beslisbomen zitten nu als functionaliteit en als content in OLO en AIM. Met beslisbomen is het mogelijk om te bepalen wat aan indieningsmateriaal nodig is voor welk initiatief rekening houdend met de huidige en verwachte ruimte die op de gewenste locatie voor ontwikkelingen beschikbaar is. Om geen onderscheid te maken tussen burger, bedrijf en overheid is het gewenst om de functionaliteit van de beslisbomen vindbaar en toegankelijk te maken op de laan zodat allerlei applicaties hier gebruik van kunnen maken. Nr. Uitgangspunt Rationale A.7 Er zijn voorzieningen (registers) om beslisbomen te Herbruikbaar maken van dit deel van de kunnen vinden en gebruiken (raadplegen en huidige OLO content en functionaliteit downloaden). zodat dit in meerdere applicaties gebruikt kan worden. Informatiehuizen 41 De wet beschrijft het toetsingskader. Het toetsingskader kan worden omgezet in een toetsingsinstrument, dit is een rekenmodel, (vuist)regel of toets waarin wordt nagegaan of iets past binnen de wet (en daarmee het toetsingskader). Het instrument wordt weer gevoed door de beschikbare en bruikbare gegevens (zie Figuur 24). Gegevens en instrumenten vallen binnen de scope van de huizen en moeten uiteindelijk voldoen aan de 3B s. Een beperkt aantal informatiehuizen hebben momenteel al toetsingsinstrumenten ontwikkeld. Beschikbaar betekent dat gegevens er zijn en ontsloten zijn. Bruikbaar betekent dat gegevens geschikt zijn om keuzes en besluiten te ondersteunen. Ten slotte betekent Bestendig dat gegevens juridisch houdbaar zijn. De betrouwbaarheid wordt in belangrijke mate bepaald door de wijze waarop het gebruik van de gegevens in het toetsingskader is vastgelegd. 41 Uitwerking gegevensvoorziening Omgevingswet, RIVM Rapport / Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

63 Figuur 24 Generieke infrastructuur informatievoorziening (bron:rivm) Problemen waar vanuit het onderzoek van RIVM tegenaan gelopen wordt zijn, onder meer: De beschikbaarheid, bruikbaarheid en betrouwbaarheid van de gegevens voor de uitvoering van plannen en initiatieven per domein varieert, dit heeft verschillende oorzaken: - de noodzakelijke informatie wordt niet via internet ontsloten; - de actualiteit van de gegevens is soms niet voldoende; - de kwaliteit van de gegevens loopt sterk uiteen door verschillen in standaardisatie en harmonisatie, zowel technisch, inhoudelijk als semantisch; - het wordt niet goed aangegeven welke gegevens in de toetsing gebruikt moeten worden In de verschillende domeinen vaak gegevens over dezelfde aspecten nodig zijn, terwijl hier niet altijd dezelfde gegevens voor gebruikt worden Op dit moment zijn er nog grote verschillen in de mate waarin de gegevens per informatiehuis zijn gestandaardiseerd en geharmoniseerd. RIVM komt vanuit haar onderzoek met de volgende eisen voor de gegevensvoorziening (de nummers die hier terugkomen hebben een relatie met de Laaninfrastructuur, de overige zijn hier niet gebruikt): 1. Alle gegevens komen via één ingang beschikbaar. 2. Zorg dat de gegevens beschikbaar, bruikbaar en bestendig zijn waarbij: de aard en de kwaliteit van de gegevens op het toetsingskader en het toetsingsinstrumentarium zijn afgestemd; de (juridische) status van de gegevens eenduidig in wet- en regelgeving is vastgelegd; de gegevens tijdig worden geactualiseerd; 5. Ontwikkel een datamodel van alle gegevens die met de leefomgeving te maken hebben, met definities, attributen, onderlinge relaties en wie de eigenaar is van welk gegeven. 8. De gegevens zijn geografisch en temporeel koppelbaar. Zorg voor de ontwikkeling van technische, inhoudelijke en semantische definities en stem deze af op het toetsingsinstrument. Dit kan door gebruik te maken van de systematiek uit bijvoorbeeld INSPIRE. 11. Sluit aan bij bestaande initiatieven en best practices, zoals de Basisregistraties, INSPIRE, Open Data, NORA en de Atlas Leefomgeving. Nr. Uitgangspunt Rationale I.1 Gegevens zijn Beschikbaar via één ingang. De Laaninfrastructuur zorgt dat gegevens uit basisregistraties, informatiehuizen, andere registers, gegevenscatalogus en serviceregister Beschikbaar zijn. I.2 Gegevens zijn Bruikbaar. Alleen gegevens die een functie hebben in het kader van de omgevingswet zijn beschikbaar via de Laaninfrastructuur. I.3 De begrippen in de Omgevingswet, het Eén eenduidig begrippenkader voor wet, toetsingskader en de gegevens zijn aan elkaar toetsingskader en gegevens. gerelateerd en op elkaar afgestemd. I.4 Informatiehuizen structureren hun informatie met Per informatiehuis is de een informatiemodel. gegevensstructuur en gegevensverantwoordelijkheid expliciet. I.5 Gegevens zijn voorzien van metagegevens. Geeft voor gebruikers inzicht in de 63 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

64 I.6 Begrippen en alle gegevens komen samen in één gegevenscatalogus. I.7 De gegevens zijn geografisch en temporeel koppelbaar. I.8 Gebruik van bestaande initiatieven en best practices, zoals de Basisregistraties, INSPIRE, Open Data, etc. Bruikbaarheid en bestendigheid. Eén plek waar de betekenis van alle begrippen en gegevens gevonden kan worden. De locatie is het middel om de verschillende gegevens aan elkaar te relateren (zie G.1). Het opnemen van tijd zorgt dat gegevens in een bepaalde periode aan elkaar gerelateerd kunnen worden. Verzin het wiel niet opnieuw en maak hergebruik van datgene wat er al is. Uit het RIVM rapport komt voor de laan nog een aanvullende eis die hierboven niet is meegenomen, dit betreft: 2. De datastructuur in dit stelsel voor de gegevensvoorzieningen zo veel mogelijk te harmoniseren. Zorg daarbij dat de semantiek (onduidelijke betekenissen, begrippen en overlappende definities) binnen de informatiehuizen en over de huizen heen op elkaar worden afgestemd. Hierdoor worden de gegevens beter uitwisselbaar, kunnen ze optimaler en efficiënter gebruikt worden en zal de consistentie en actualiteit van de gegevensvoorziening verbeteren; Deze eis is niet gesteld aan de Laaninfrastructuur, echter met de uitgangspunten I.1, I.2 en I.3 biedt de Laaninfrastructuur de voorzieningen om de harmonisatie vorm te geven en het resultaat direct te effectueren in de infrastructuur. In het RIVM rapport worden beslisbomen gepositioneerd binnen de informatiehuizen, ieder informatiehuis wordt verantwoordelijk voor het bijhouden van beslisbomen indien relevant. De ontwikkeling van beslisbomen dient gelijk op te lopen met die van wetgeving en toetsingskader. Nr. Uitgangspunt Rationale I.9 Beslisbomen zijn van de informatiehuizen en worden in samenhang met het toetsingskader ontwikkeld. Beslisbomen moeten consistent zijn met de wet- en regelegeving, inconsistenties kunnen alleen in wet- en regelgeving opgelost worden. e-overheid en rotonde Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) In de op 4 maart 2014 vastgestelde visie op het stelsel van overheidsgegevens 42 komen beleidsuitgangspunten terug waar de Laaninfrastructuur leefomgeving rekening mee dient te houden. In de visie gaat het over dienstbaar aan de samenleving, de burger en bedrijven in positie en de overheid op dieet. De overheid horizontaliseert van verzorgingsstaat naar participatiemaatschappij en communiceert in gelijkwaardigheid met burger en bedrijf. Belangrijk hierbij is dat de overheid van zorgt-voor naar zorgtdat gaat. De overheid treedt terug en geeft ruimte aan initiatieven van burgers en bedrijfsleven door een Open Overheid te zijn. Het stelsel van overheidsgegevens wordt gevisualiseerd in Figuur 25. In deze visualisatie is voor GOAL van belang dat de Laan van de Leefomgeving aansluit op een rotonde. Via aansluiting op deze rotonde zijn alle andere overheidsgegevens toegangkelijk. De voorwaarden voor aansluiting zijn nog niet uitgewerkt en zullen de komende jaren invulling krijgen. In deze visie komt ook het hergebruik van e- 42 Visie op het Stelsel van Overheidsgegevens, Dienstbaar aan de samenleving; de burger in positie; de overheid op dieet, versie 1.0, 4 maart 2014, Programmaraad Stelsel van Basisregistraties (PSB). 64 Globaal ontwerp Laaninfrastructuur

65 overheidsvoorzieningen terug. Het programma i-nup 43 geeft invulling aan de basisinfrastructuur voor de e- overheid en hanteert hierbij 24 voorzieningen waarvan 13 basisregistraties. Figuur 25 Visualisatie rotonde concept uit "rapportage validatie en impactanalyse rotondemodel op hoofdlijnen De volgende uitgangspunten kunnen naar aanleiding van de visie op het stelsel van overheidsgegevens en de basisinfrastructuur e-overheid geformuleerd worden. Nr. Uitgangspunt Rationale E.1 De Laaninfrastructuur sluit aan op de rotonde. Houd je aan de regels. Daarnaast is het goed om actief te zijn naar de e-overheid in het formuleren van de aansluitvoorwaarden op basis van de behoeften van de Laaninfrastructuur. E.2 Maak geen nieuwe voorzieningen of afspraken als Zorg voor optimaal hergebruik. deze al beschikbaar zijn. E.3 Burgers zijn eigenaar van de eigen gegevens. Burgers gaan over de eigen gegevens en bepalen zelf welke producten zij afnemen en in hoeverre en door wie zij ondersteund willen worden Globaal ontwerp Laaninfrastructuur