Rob Zuidam *1964 Rude Circles voor koor en orkest 2017; wereldpremière, opdrachtwerk AVROTROS Vrijdagconcert

Transcriptie

1 Bernstein serie Groot Omroepkoor Radio Filharmonisch Orkest Muzikale Meesterwerken AVROTROS Klassiek AVROTROS Vocaal vrijdag 22 september 2017, uur inleiding Thea Derks uur Openingsconcert Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Markus Stenz dirigent Klaas Stok koordirigent Aga Mikolaj sopraan Kristina Hammarström mezzosopraan Zoltán Nyári tenor Tareq Nazmi bas Rob Zuidam *1964 Rude Circles voor koor en orkest 2017; wereldpremière, opdrachtwerk AVROTROS Vrijdagconcert PAUZE Ludwig van Beethoven Negende symfonie in d opus Allegro ma non troppo, un poco maestoso Molto vivace Adagio molto e cantabile Finale: Presto- O Freunde, nicht diese Töne -Allegro assai - Ode an die Freude

2 2 Welkom in het nieuwe seizoen! Het team van het AVROTROS Vrijdagconcert, Radio Filharmonisch Orkest, Groot Omroepkoor en NPO Radio 4 wenst u een prachtig seizoen toe met veel luistergenot in de zaal en thuis. Drankje na afloop Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen. Live-uitzending De AVROTROS zendt dit concert vanuit TivoliVredenburg in Utrecht live uit op NPO Radio 4. Presentatie voor Radio 4 vanuit de zaal door Mark Brouwers. Hart & Ziel Vanaf vandaag, vrijdag 22 september, kunt u een week lang stemmen op uw favoriete klassieke muziek. In de week van 9 oktober worden van 7.00 tot uur de 300 meest gevraagde, bewonderde werken van de Hart & Ziel Lijst uitgezonden op NPO Radio 4. Op NPO 2 televisie om 19.25: de Hart & Ziel Music Match. En afsluitend, op 13 oktober, het Hart & Ziel Festival in TivoliVredenburg. Met live muziek, workshops, lezingen en een slotconcert. HARTENZIEL In memoriam Stephan Trikojus en Hans Verhoeff Als onmisbare rechterhand van opnametechnici en muziekregisseurs droegen zij jarenlang bij aan de klank van de Vrijdagconcerten op Radio 4 en op cd. Maar deze zomer overleden twee veelgeroemde geluidstechnici: Hans Verhoeff en Stephan Trikojus. De een 51, de ander 65 jaar jong. Het team van het AVRO- TROS Vrijdagconcert zal hen beiden vreselijk missen. Luister Beethoven IX op de radio! Zondag 24 september speelt het Radio Filharmonisch Orkest in het Zondag Ochtendconcert Beethovens Negende symfonie in het Concertgebouw in Amsterdam. Live op NPO Radio 4, uur.

3 Ode an die Freiheit 3 Een concert dat de naar Leonard Bernstein genoemde serie opent en geen noot van deze dirigent en componist op het programma? Het is niet zo gek. Zoals wel vaker is de flamboyante Amerikaan die in 2018 honderd jaar zou zijn geworden als een stille kracht aanwezig bij alle programma-onderdelen. Zo was Bernstein een groot fan van het werk van de jonge Rob Zuidam en maakte hij het persoonlijk mogelijk dat de Nederlander na de eerste kennismaking nog een tweede zomer in Tanglewood kon studeren. En als iemand zich op een gegeven moment vereenzelvigd heeft met de Negende symfonie van Beethoven met die overweldigende Ode an die Freude dan is het Bernstein wel. Vooral de wijze waarop hij het werk op 23 en 25 december 1989 dirigeerde in het voormalige Oost- en West-Berlijn dreunde nog lang na. Bernstein leidde tijdens Vooral de wijze waarop Bernstein de Negende symfonie van Beethoven in december 1989 dirigeerde in Oosten West-Berlijn dreunde nog lang na. dit Berlin Freedom Concert na de val van de muur een internationaal orkest met musici uit Oost- en West-Duitsland, Frankrijk, Groot- Brittannië en Rusland. Honderden miljoenen mensen zagen en hoorden dankzij de tv-uitzending dat hij het woord Freude in het beroemde slotkoor vervangen had door het woord Freiheit. Een betekenisvolle vrijheid die hij zich naderhand nog eens permitteerde tijdens het Festival Praagse Lente. Als eerbetoon aan Bernstein, en omdat de internationale situatie wederom aanleiding geeft tot enige bezinning, wordt ook vanavond de Ode an die Freude een Ode an die Freiheit. LEONARD BERNSTEIN BIJ DE BERLIJNSE MUUR IN 1989

4 4 Zuidam - Rude Circles De Nederlandse componist Rob Zuidam was net afgestudeerd aan het Rotterdams Conservatorium toen hij in 1989 als composition fellow naar het Tanglewood Music Centre in Boston vertrok om daar verder te studeren bij Lukas Foss en Oliver Knussen. Hij nam zijn zojuist voltooide compositie Fishbone mee en zijn brutale stijl vol invloeden van lichtere muziek viel in de smaak. Hij won de Koussevitzky Composition Prize voor het werk en hij kreeg een Leonard Bernstein Scholarship waarmee hij het jaar daarop weer naar Tanglewood kon. Zo kende de carrière van Zuidam een vliegende start en groeide hij uit tot een van de belangrijkste en KÁROLY EFFENBERGER ROB ZUIDAM meest spraakmakende Nederlandse componisten. Hoewel hij vooral uitgroeide tot een vocale componist van groot kaliber, liet hij de orkestmuziek nooit links liggen, getuige mede zijn in 2015 voor het 75-jarige Tanglewood Music Centre en de NTR Zaterdag- Matinee geschreven Tanglewood Concerto. Met inmiddels negen opera s en muziektheaterwerken achter zijn naam, alsook koorwerken als het Berliner Chorbuch, De Storm en het Bosch Requiem, mag hij zich zeer vertrouwd met de menselijke stem noemen. Vandaar dat Zuidam de opdracht kreeg een nieuw koorwerk te schrijven dat niet alleen de Bernstein Serie opent, maar ook vooraf gaat aan Beethovens monumentale Negende symfonie. Het resultaat is een even evocatieve als serene ode aan de Engelse steenformaties in Stonehenge en Avebury waarvoor Zuidam zelf de teksten samenstelde. Over de inspiratie voor en de inhoud van dit werk zegt hij het volgende: In de zomer van 2014 bezocht ik met mijn zoon Stonehenge, de ruim vijfduizend jaar oude steenformaties in het zuidwesten van Engeland. We reden stapvoets, in een file van vakantiegangers op weg naar de zuidkust, door een glooiend landschap. Plotseling, toen we weer boven op een heuvel aangekomen waren, zag ik een uitgestrekte, licht golvende vlakte voor me, de Salisbury Plain, waarop ik rechts in de verte Stonehenge ontwaarde. Een lichte schok, een siddering diep in mij ging door me heen. Allereerst omdat het veel groter was dan ik verwacht had. We waren er nog meer dan een kilometer van verwijderd en de mensen die ik erom heen zag lopen waren nietige speldenknopjes, vergankelijk als mieren. Maar de stenen straalden me in hun ongenaakbaarheid reeds krachtig en onverschrokken tegemoet. Ook lag het daar in die weidse vlakte op een onverklaarbare wijze precies op de juiste

5 plaats. Dit gevoel van verwondering was wellicht nog groter toen ik de volgende dag de stenencirkels van Avebury zag. De muziek van Rude Circles is een weerspiegeling van de sensatie die me ten deel viel bij het aanschouwen van deze prehistorische monumenten van wilskracht en verbeelding. Het verklankt hoe de stenen als het ware tot mij spraken, daarbij doel ik niet zozeer op de stenen zelf, als wel op de mensen die ze er hebben neergezet, wiens stemmen zijn vervlogen in de mist der tijd. Het viel mij op dat deze monolithische kolossen met een zekere tederheid waren neergezet. Dit heeft zijn weerslag gehad op het karakter van de muziek, die overwegend etherisch en contemplatief is; als flarden wind die tussen de stenen door spelen en vage echo s uit een ver verleden meevoeren. 5 De muziek van Rude Circles is een weerspiegeling van de sensatie die me ten deel viel bij het aanschouwen van deze prehistorische monumenten van wilskracht en verbeelding." Rob Zuidam over Stonehenge Het ruim twintig minuten durende stuk wordt voor het grootste deel in beslag genomen door een evocatie van de tovenaar Merlijn, die de stenen door middel van magie in beweging wil brengen. Het tekstfragment van Geoffrey of Monmouth, uit de vroege twaalfde eeuw, is onderdeel van een legende die vertelt dat de stenen van Stonehenge oorspronkelijk uit Afrika kwamen en op de berg Killaraus in Ierland een cirkel genaamd Giant s Dance vormden, voordat Merlijn ze door middel van teleportatie op hun huidige

6 6 LUDWIG VAN BEETHOVEN TEKENING: CARL AUGUST VON KLOEBER 1818 plek neerzette. In het kortere slotdeel van Rude Circles maak ik gebruik van een tekst van John Aubrey, de zeventiende-eeuwse herontdekker van Avebury, en tevens de grondlegger van zowel de archeologie als de roddeljournalistiek. Tijdens een jachtpartij dwaalt hij af van de rest en stuit bij toeval op those vast stones waarover hij op flegmatieke wijze verhaalt. Beethoven - Negende symfonie Het symfonisch oeuvre van Beethoven betekende een kentering in de muziekgeschiedenis. Niet alleen werd de symfonie dankzij Beethoven werkelijk volwassen, het genre maakte zich door de onafhankelijke opstelling van deze componist ook los van kasteelheren, feestjes, partijen en andere veeleisende zaken die een onbekommerde creativiteit in de weg konden staan. Beethoven schreef wat hij schrijven wilde, zonder aanzien des persoons. Daarmee schiep hij niet alleen een monument van negen symfonieën, hij legde ook de lat buitengewoon hoog voor de generaties na hem. De kiemcellen voor Beethovens Negende symfonie gaan terug tot In dat jaar ontmoet Beethoven de uit Engeland afkomstige musicus Charles Neate, leerling van John Field en oprichter van de Philharmonic Society in Londen. Neate verblijft lange tijd in Wenen en krijgt Beethoven zover dat hij overweegt naar Londen te komen. Een paar concerten dirigeren met een nieuwe symfonie, en de verdiensten zijn zo astronomisch hoog dat u jaren niet meer hoeft te werken, zo meldt Neate. Beethoven noteert daadwerkelijk enige ideeën voor een nieuwe symfonie, maar het plan om naar Engeland te gaan wordt gedwarsboomd door de gezondheidstoestand van zijn broer Karl. Karl overlijdt op 15 november 1815 en Beethoven krijgt de voogdij over diens zoon Karl. De schetsen kwamen later terecht in zijn symfonische zwanenzang, de Negende symfonie. Die symfonie kwam er vooral omdat de roep van de muzikale passie veel groter was dan het juk van zijn matige gezondheid en toenemende doofheid die vanaf 1802 hinderlijke vormen aannam. Beethoven schreef sindsdien juist veel van zijn meest opmerkelijke werken en stelde alles in dienst van de muziek. Nog voor hij van de wereld verdween, verdween hij in zijn eigen wereld, zoveel is zeker. De eerste drie delen van wat de Negende symfonie zou worden, kregen vorm tussen 1818 en Pas in de tweede helft van

7 1823, nadat Beethoven de eerste uitvoeringsrechten al aan de London Philharmonic Society had verkocht, begon de componist met het idee te spelen om Schillers Ode an die Freude in de finale van zijn Negende symfonie te gebruiken. Het werd de laatste schakel naar een wonderlijke symfonie met een hemels aangrijpend Adagio tussen een stormachtig Allegro ma non troppo, een bij vlagen grotesk Scherzo en die overdonderende finale, compleet met koor en solisten. Dit laatste deel lijkt een symfonie op zich, een geheel dat net als de complete symfonie in vier delen uiteen valt: Een inleiding, een scherzo, een intermezzo en uiteindelijk het uitroepteken met de Ode an die Freude. Beethoven kondigt dit moment zelf aan met, zo lijkt het, een verwerping van al het voorgaande: O Freunde, nicht diese Töne! Sondern laßt uns angenehmere anstimmen und freudenvollere. Alsof hij een nieuwe tijd, een nieuwe muziek inluidt. In de aanloop naar deze woorden laat Beethoven als in een filmische montage de thema s uit de eerste drie delen van de symfonie terugkomen en zich vermengen met flarden van het Ode an die Freude-thema. Een techniek die we pas veel later op een dergelijke schaal terugvinden bij onder andere Mahler (in het bijzonder zijn Zevende symfonie) en Stravinsky (Symphonies of Wind Instruments) die zich misschien meer baseerde op de montagetechniek uit de filmindustrie maar die het werk van Beethoven goed kende. Leonard Bernstein, die als dirigent Beethovens Negende symfonie regelmatig uitvoerde, was een meester in het op scherp zetten van die montageachtige structuur. Hij herkende het wispelturige karakter van Beethoven er in, maar ook zijn humor. Na een uitvoering in 1979 in Salzburg kwam sopraan Gwyneth Jones, die deze symfonie al vaker met Bernstein uitgevoerd had, in extase naar de dirigent. De uitvoering was zo intens, zo sprak ze, dat ze bij de enorme climax van het koor op de woorden Vor Gott! het gevoel had dat het dak van het Festspielhaus zou vliegen en dat we God en al zijn engelen konden zien. Bernstein glimlachte vriendelijk en antwoordde: Ja, en meteen daarna komt de scheet van Beethoven, verwijzend naar de verrassend lage noot van de contrafagot die het begin van de daaropvolgende scherzo (de Turkse mars) inluidt. 7 Paul Janssen (met dank aan Rob Zuidam)

8 8 gezongen teksten Rob Zuidam Rude Circles And Myrddin (Merlin) spoke: It is not by sinew but by knowledge that these stones shall be moved. (Geoffrey of Monmouth twaalfde eeuw, Historia Regum Brittaniae) I was wonderfully surprized at the sight of those vast stones, of which I had never heard before: I observed in the inclosure some segments of rude circles, made with these stones, whence I concluded, they had been in the old time complete. (John Aubrey 1663, Monumentum Britannica) Ludwig van Beethoven - Negende symfonie Finale Ode an die Freude naar Friedrich von Schiller O Freunde, nicht diese Töne! Sondern laßt uns angenehmere anstimmen und freudenvollere. Freude! Freude! Freude, schöner Götterfunken Tochter aus Elysium, Wir betreten feuertrunken, Himmlische, dein Heiligtum! Deine Zauber binden wieder Was die Mode streng geteilt; Alle Menschen werden Brüder, Wo dein sanfter Flügel weilt. Wem der große Wurf gelungen, Eines Freundes Freund zu sein; Wer ein holdes Weib errungen, Mische seinen Jubel ein! Ja, wer auch nur eine Seele Sein nennt auf dem Erdenrund! Und wer's nie gekonnt, der stehle Weinend sich aus diesem Bund! Freude trinken alle Wesen An den Brüsten der Natur; Alle Guten, alle Bösen Folgen ihrer Rosenspur. Küsse gab sie uns und Reben, Einen Freund, geprüft im Tod; Wollust ward dem Wurm gegeben, Und der Cherub steht vor Gott. Vor Gott! Froh, wie seine Sonnen fliegen Durch des Himmels prächt'gen Plan, Laufet, Brüder, eure Bahn, Freudig, wie ein Held zum Siegen. Seid umschlungen, Millionen! Diesen Kuß der ganzen Welt! Brüder, über'm Sternenzelt Muss ein lieber Vater wohnen. Ihr stürzt nieder, Millionen? Ahnest du den Schöpfer, Welt? Such' ihn über'm Sternenzelt! Über Sternen muss er wohnen. Seid umschlungen, Millionen! Diesen Kuß der ganzen Welt! Brüder, über'm Sternenzelt Muss ein lieber Vater wohnen. Seid umschlungen, Diesen Kuß der ganzen Welt! Freude, schöner Götterfunken Tochter aus Elysium, Freude, schöner Götterfunken Götterfunken!

9 Markus Stenz, dirigent Net als de componist Rob Zuidam heeft ook dirigent Markus Stenz een band met Leonard Bernstein. Na zijn opleiding aan de Hochschule für Musik in Keulen bij Volker Wangenheim bekwaamde hij zich verder in het dirigeren bij Bernstein in Tanglewood. Sinds het seizoen is Markus Stenz chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest, nadat hij vanaf 2002 al enkele ZaterdagMatinees gedirigeerd had. In werd hij eerste gast dirigent van het Baltimore Symphony Orchestra, en in januari 2017 conductor in residence bij het Filharmonisch Orkest van Seoul. Dit seizoen dirigeert hij veel concerten in de Verenigde Staten, in Baltimore en bij het St Louis Symphony Orchestra en het Minnesota Orchestra. Terug in Europa dirigeert hij in november, in het openingsseizoen van de Elb philharmonie in Hamburg, de Duitse première van Glanerts Requiem für Hieronymus Bosch, en in Helsinki, Antwerpen en Berlijn. In de Bayerische Staatsoper dirigeert hij Schrekers opera Die Gezeichneten. In het AVROTROS Vrijdagconcert dirigeert hij het Radio Filharmonisch Orkest in o.a. Skrjabins Pianoconcert en Schumanns Derde symfonie (20 oktober), de Turangalîlasymphonie van Messiaen (24 november), Mahlers Derde symfonie (23 december) en Mozarts grote Mis in c (30 maart); in de NTR ZaterdagMatinee staat nog muziek van Ligeti, Dusapin en Larcher (30 september) en Strauss Elektra (2 juni) op het programma. Markus Stenz geniet een bijzondere, internationale reputatie als vertolker van eigentijds repertoire, en als operadirigent. Hij wordt beschouwd als een belangrijk pleitbezorger van de muziek van Hans Werner Henze, van wie hij opera s als L Upupa und der Triumph des Sohnesliebe, Venus und Adonis en Das verratene Meer in première bracht. Hij leidde voorstellingen in de Scala van Milaan, in de Koninklijke Muntschouwburg in Brussel, bij de English National Opera, de Lyric Opera Chicago, San Francisco Opera, in Los Angeles, het Staatstheater Stuttgart, de Deutsche Oper Berlin, de Bayerische Staatsoper, Staatsoper Hamburg en Oper Frankfurt, en bij de festivals van Glyndebourne, Edinburgh, Bregenz en Salzburg. Stenz was voorheen chef-dirigent van de Keulse opera en van het Gürzenich MARKUS STENZ KAUPO KIKKAS 9 uitvoerenden

10 10 Orchester in Keulen, waar hij Wagners Ring dirigeerde, Lohengrin, Tannhäuser, Die Meistersinger von Nürnberg, Jenůfa, Kát a Kabanová en Die Gezeichneten. Eerder was hij chef-dirigent en artistiek directeur van het Melbourne Symphony Orchestra, principal conductor van London Sinfonietta en artistiek directeur van het Montepulciano Festival. Als gastdirigent leidde hij orkesten als de Berliner Philharmoniker, het Gewandhausorchester Leipzig, het Koninklijk Concertgebouworkest, de Münchner Philharmoniker, het Tonhalle Orchester Zürich, de Wiener Symphoniker, het Hallé Orchestra, het BBC Scottish Symphony Orchestra, het NHK Symfonieorkest Tokyo, het Orchestre Philharmonique de Radio France en de radio-orkesten van de Bayerische Rundfunk, de HR (Frankfurt), de WDR en de NDR. In de Verenigde Staten werkte hij met de symfonieorkesten van Chicago, Boston, Los Angeles, Houston en Dallas. Klaas Stok, koorleider Klaas Stok is sinds seizoen koorleider van het Groot Omroepkoor. Hij was jarenlang als koorleider verbonden aan het Nederlands Kamerkoor. Hij dirigeerde vele concertseries met koormuziek vanaf de 16de eeuw tot de 21ste eeuw, waaronder wereldpremières van Kancheli en Kagel. Ook nam hij ver schillende cd s op. Zijn opname met psalmscomposities uit de joodse en christelijke traditie Tehilim KLAAS STOK en zijn cd met werken van Kagel kregen een waardering van 10 in Luister. Zijn cd Des Kaisers Nachtigall won onlangs de ECHO Klassik. Met zijn koor Consensus Vocalis gaf Klaas Stok vele concerten in Oost-Nederland en daarbuiten, met veel aandacht voor de muziek van Bach. Daarnaast klonk een grote diversiteit van werken in bezettingen voor 16 tot 70 zangers. Er wordt samengewerkt met tal van ensembles, waaronder het Orkest van het Oosten en de Nationale Reisopera, het Metropole Orkest, Radio Filharmonisch Orkest, Holland Baroque en het Combattimento Consort. Klaas Stok is regelmatig werkzaam bij andere professionele koren, zoals het Iers Nationaal Kamerkoor, het Vlaams Radiokoor, Cappella Amsterdam, Musica Treize (Marseille), Collegium Vocale Gent en Chorwerk Ruhr. Sinds enige jaren dirigeert hij producties bij het SWR-vocaal ensemble Stuttgart. Ook met het NDR-koor uit Hamburg werkt hij veelvuldig samen. Volgend seizoen dirigeert hij een productie bij het koor van de BRD in München. Klaas Stok is docent koordirectie aan het ArtEZ-conservatorium te Zwolle. Daarnaast is hij HANS VAN DER WOERD AGA MIKOLAJ WERNICKE

11 werkzaam als organist. Hij won vele prijzen en gaf concerten in binnen- en buitenland. Hij is stadsorganist van Zutphen, waar hij het beroemde Baderogel bespeelt. Aga Mikolaj, sopraan De Poolse sopraan Aga Mikolaj studeerde bij Elisabeth Schwarzkopf en was tot 2007 jaren lid van de Bayerische Staatsoper in München. Ze maakte eerst carrière met diverse Mozartrollen, maar was gaandeweg ook in Richard Strauss en Wagner te horen. Zo zong ze in Das Rheingold onder Kent Nagano als gastsopraan in München, en trad ze bij de Berlijnse Staatsoper en bij het Teatro alla Scala in Milaan op in een coproductie van Der Ring des Nibelungen onder Daniel Barenboim. Verder maakte ze haar debuut in Los Angeles onder leiding van Gustavo Dudamel als Donna Elvira (Don Giovanni), maakte ze haar roldebuut als Donna Anna (Don Giovanni) in Dmitri Tcherniakovs productie bij het Bolsjoj Theater in Moskou, en zong ze dezelfde rol in Tokio. Verder was Aga Mikolaj in 2013 te horen in haar eerste optreden bij de BBC Proms onder Daniel Barenboim in Das Rheingold, bij het Indianapolis Symphony Orchestra KRISTINA HAMMARSTRÖM ANNA THORBJÖRNSSON onder John Nelson in Brahms Ein deutsches Requiem en Mozarts Exsultate Jubilate, en met het Orchestre de Paris onder James Conlon in Dvořáks Requiem. Vorig seizoen had ze onder meer optredens in Dvořáks Stabat Mater in Parijs en in Verdi s Falstaff (als Alice Ford) in Tokio. In januari 2016 was Aga Mikolaj te gast in het Vrijdagconcert voor een uitvoering van Ein deutsches Requiem van Brahms. Kristina Hammarström, mezzosopraan De Zweedse mezzosopraan Kristina Hammarström zingt geregeld in operatheaters in Milaan, Wenen, Parijs, Toulouse, Straatsburg, Brussel, Antwerpen, Amsterdam, Berlijn, Düsseldorf, Lausanne, Bilbao, Chicago, Stockholm, Oslo, Aix-en- Provence, Innsbruck en Drottningholm. Haar repertoire varieert van Monteverdi, Cavalli, Vivaldi, Händel, Rossini en Mozart tot Berlioz, Massenet, Mahler en Richard Strauss. Ze werkt(e) samen met dirigenten als Eduardo López Banzo, Fabio Biondi, Herbert Blomstedt, Frans Brüggen, William Christie, Jesús López Cobos, Alan Curtis, Ottavio Dantone, Adam Fischer, Alan Gilbert, Emmanuelle Haim, Philippe Herreweghe, Christopher Hogwood, René Jacobs, Paul McCreesh, Marc Minkowski, Yannick Nézet-Séguin, Christophe Rousset en Jean-Christophe Spinosi. Als concertzanger treedt Kristina Hammarström geregeld op in concertzalen in Europa en Azië. In maart 2016 was Kristina Hammarström te gast in het Vrijdagconcert voor een uitvoering van Schumanns Das Paradies und die Peri waarin ze de rol van Engel zong. 11

12 12 Zoltán Nyári, tenor De Hongaarse tenor Zoltán Nyári studeerde eerst Drama aan de Universiteit voor Drama en Film in zijn geboortestad Boedapest. Na zijn afstuderen in 1993 studeerde hij zang bij onder meer Magda Nádor. In 1996 werd Zoltán Nyári lid van het Operette Theater in Boedapest. Met dat gezelschap maakte hij tournees naar Duitsland, Nederland, Japan en de VS. Na talrijke optredens in operettes en musicals focust hij sinds circa 2000 op opera. In 2005 kreeg hij de Jászai Mari-prijs voor zijn prestaties en werd hij lid van het Magyar Állami Operaház (Hongarije). Zoltán Nyári is een vaste gast bij de Semperoper in Dresden, met rollen zoals Don José in Carmen en Prins in Roesalka van Dvořák. Zoltán Nyári maakte zijn debuut bij de Opera van Frankfurt in de rol van Prins in seizoen 2013/14. In 2011 debuteerde hij in de rol van Paul in Korngolds Die tote Stadt in Boedapest. En in 2016 zong hij de rol van Edgar Aubry in Marschners Der Vampir bij de Komische Oper in Berlijn. Afgelopen seizoen maakte Nyári zijn debuut als Tristan in Wagners Tristan und Isolde in Graz en zong hij in Kodálys Psalmus Hungaricus in Wenen. ZOLTÁN NYÁRI TAREQ NAZMI Tareq Nazmi, bas De in Koeweit geboren Tareq Nazmi groeide op in München, waar hij studeerde aan de Akademie für Musik und Theater bij Edith Wiens en Christian Gerhaher en privé met Hartmut Elbert. In 2009 ontving hij de eerste prijs van de Walter und Charlotte Hamel Stiftung en won hij een prijs op het Bundeswettbewerb. Zijn eerste podiumervaring deed Tareq Nazmi op bij de Bayerische Theater Akademie en de Opera Studio van de Bayerische Staatsoper, waarvan hij ensemblelid was van 2012 tot Daar zong hij rollen als Don Fernando (Fidelio), Masetto (Don Giovanni), Sprecher (Die Zauberflöte), Silvano (La Calisto van Francesco Cavalli), Zuniga (Carmen), Truffaldin (Ariadne auf Naxos), Publio (La clemenza di Tito), Charon (L Orfeo van Monteverdi), Nachtwächter (Die Meistersinger von Nürnberg), Albert (La Juive van Halévy) en Osman (Les Indes galantes van Rameau). In 2015 ging Tareq Nazmi mee op tournee met René Jacobs en het Freiburger Barockorchester voor Mozarts Don Giovanni in Barcelona, Sjanghai, Peking en Parijs. En in 2016 zong hij bij de Opera van Keulen in zijn roldebuut als Leporello in Don Giovanni. Vorig seizoen zong hij als Basilio in Rossini s Il barbiere di Siviglia bij de Komische Oper Berlin en in Sankt Gallen als Zaccaria in Nabucco van Verdi. Andere optredens had Tareq Nazmi met liederen, oratoria en missen in Canada, de VS en Londen.

13 Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest, opgericht in 1945, is een onmisbare schakel in het Nederlandse muziekleven. Het orkest speelt bijzonder geprogrammeerde symfonische concerten en concertante opera-uitvoeringen. Nederlandse en wereldpremières vormen een belangrijk onderdeel van het repertoire. De meeste concerten vinden plaats in het kader van de concertseries AVROTROS Vrijdagconcert (TivoliVredenburg Utrecht) en NTR ZaterdagMatinee en Het Zondagochtend Concert (Koninklijk Concertgebouw Amsterdam) en worden live worden uitgezonden op NPO Radio 4. Met de concertreeksen Pieces of Tomorrow en Out of the Blue in TivoliVredenburg en met lunchconcerten in het Muziekcentrum van de Omroep in Hilversum weet het orkest nieuwe muziekliefhebbers van alle leeftijden te bereiken. Markus Stenz is sinds 2012 chef-dirigent. Zijn voorgangers zijn Albert van Raalte, Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van Otterloo, Hans Vonk, Sergiu Comissiona, Edo de Waart en Jaap van Zweden. Het orkest werkte bovendien samen met gastdirigenten als Leopold Stokowski, Kirill Kondrashin, Antal Doráti, Charles Dutoit, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky, Christoph Eschenbach, Pablo Heras-Casado, Vasily Petrenko, Vladimir Jurowski en Valery Gergiev. De Amerikaan James Gaffigan is vaste gastdirigent sinds het seizoen ; Bernard Haitink heeft als beschermheer zijn naam aan het orkest verbonden. Cd s met werken van hedendaagse componisten als Harvey, Torstensson en MacMillan, of de registratie van Wagners Parsifal live in de NTR ZaterdagMatinee onder leiding van Jaap van Zweden werden met prijzen als de Edison Klassiek onderscheiden. Meer recent verschenen Bruckners symfonieën onder leiding van Jaap van Zweden op cd, en bovendien Willem Jeths Blokfluitconcert (met Markus Stenz en Erik Bosgraaf) en Eerste symfonie (met Edo de Waart), Eine Lebensmesse van Van Gilse (met Groot Omroepkoor, solisten en Markus Stenz) en vioolconcerten van Sjostakovitsj en Goebaidoelina (met Simone Lamsma en respectievelijk James Gaffigan en Reinbert de Leeuw). Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan de uitgave van de zeven Prokofjev-symfonieën (James Gaffigan). In 2014 kreeg het Radio Filharmonisch Orkest een Edison Klassiek Oeuvreprijs toegekend voor zijn verdiensten voor het Nederlandse muziekleven. Als belangrijk bespeler van het Concertgebouw ontving het orkest samen met het Groot Omroepkoor in september 2017 de Concertgebouw Prijs, na eerdere prijswinnaars als Sir John Eliot Gardiner, Yo-Yo Ma, Janine Jansen en Thomas Hampson. Het Radio Filharmonisch Orkest maakt deel uit van de Stichting Omroep Muziek, samen met het Groot Omroepkoor en de productieafdeling van de concertseries van Radio 4 (NTR en AVROTROS). volg het orkest via twitter (@radiofilhorkest) en facebook 13

14 14 Groot Omroepkoor Met zestig vocalisten is het Groot Omroepkoor het grootste professionele koor van Nederland. Sinds de oprichting in 1945 brengt het koor een breed repertoire, waarbij de grootte van de bezetting vanzelfsprekend afhankelijk is van de muziek en de visie van de dirigent. Het koor is nauw verbonden met de Nederlandse Publieke Omroep. Het merendeel van de concerten vindt plaats in de omroepseries in Utrecht (het AVROTROS Vrijdagconcert in TivoliVredenburg) en Amsterdam (de NTR ZaterdagMatinee en Het Zondagochtend Concert in het Koninklijk Concertgebouw), dikwijls in samenwerking met het Radio Filharmonisch Orkest, maar ook a cappella. Het repertoire in deze series strekt zich uit van klassiek tot hedendaags, met opdrachtwerken van Nederlandse componisten als Jeths, Manneke, Momotenko, Kortekaas, De Raaff, Roukens, Simons, Wagemans en Zuidam, en premières van buitenlandse componisten onder wie Adams, Glanert, Goebaidoelina, Henze, Kancheli, MacMillan, Widmann en Whitacre. Op het programma staan daarnaast inmiddels klassieke twintigste-eeuwse werken, opera en het romantische muziek. Het Groot Omroepkoor wordt bovendien met enige regelmaat uitgenodigd door Het Koninklijk Concertgebouworkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Berliner Philharmoniker. Op cd s schittert het Groot Omroepkoor in een breed repertoire, met opnamen van onder meer MacMillan (Sun Dogs, St. Luke Passion, Magnificat), Ravel (Daphnis et Chloé met Yannick Nézet-Séguin), Hartmann (Simplicius Simplicissimus), Mozart, Rachmaninov (Vespers), Mahler, Beethoven, Jeths, Van Gilse (Eine Lebensmesse), Wagner (Lohengrin met Sir Mark Elder) en Kurtág (de complete koormuziek met Reinbert de Leeuw). Jaarlijks organiseert het Groot Omroepkoor het Groot Meezingconcert: heuse happenings (voorafgegaan door workshops) die openstaan voor iedereen die van zingen houdt. De eerste officiële chef-dirigent van het Groot Omroepkoor was Kenneth Montgomery. Na hem waren respectievelijk Robin Gritton, Martin Wright, Simon Halsey, Celso Antunes en Gijs Leenaars chef-dirigent van het koor. Sinds 1 maart 2015 is Klaas Stok koorleider van het Groot Omroepkoor. Michael Gläser is vaste gastdirigent sinds september In september 2018 treedt Peter Dijkstra aan als eerste gastdirigent van het Groot Omroepkoor. In september 2017 ontving het Groot Omroepkoor samen met het Radio Filharmonisch Orkest de Concertgebouw Prijs vanwege de belangrijke bijdrage van het koor aan het artistieke profiel van de Amsterdamse concertzaal. volg het Groot Omroepkoor via twitter (@grootomroepkoor) en facebook

15 Alsof ik op een oneindige roltrap de wolken in ga. 15 Vincent s gevoel bij het Requiem van Mozart september: stemweek klassiek komt bij je binnen Ga naar nporadio4.nl

16 16 Radio Filharmonisch Orkest BESCHERMHEER Bernard Haitink CHEF DIRIGENT Markus Stenz HONORARY CHIEF CONDUCTOR Jaap van Zweden ERE DIRIGENT Edo de Waart VASTE GASTDIRIGENT James Gaffigan ASSISTENT DIRIGENTEN Huba Hollóköi Frans-Aert Burghgraef EERSTE VIOOL Joris van Rijn Alexander Baev Roswitha Devrient Maria Escarabajal Alberto Facanha Johnson Mariska Godwaldt Josje ter Haar Julija Hartig Pamela Kubik Pedja Milosavljevic Gerrie Rodenhuis Pieter Vel Ruud Wagemakers Casper Donker Iina Laasio TWEEDE VIOOL Casper Bleumers Andrea van Harmelen Eveline Trap Zofia Balcar Esther de Bruijn Michiel Eekhof Wouter Groesz Annemarie van Helderen Esther Kövy Ingrid van Leeuwen Dana Mihailescu Renate van Riel Alexander van den Tol Nina de Waal Frits Wagenvoorde ALTVIOOL Frank Brakkee Huub Beckers Sabine Duch Erik Krosenbrink Annemijn den Herder Annemarie Konijnenburg Robert Meulendijk Lotte de Vries Ewa Wagner León van den Berg CELLO Michael Müller Anton Istomin Eveline Kraayenhof Harm Bakker Mirjam Bosma Crit Coenegracht Anneke Janssen Rebecca Smit Arjen Uittenbogaard CONTRABAS Rien Wisse Walter van Egeraat Annika Pigorsch Edward Mebius Jim Schultz Sjeng Schupp Stephan Wienjus Eduard Zlatkin FLUIT Ingrid Geerlings Ellen Alberts Carla Meijers Maike Grobbenhaar HOBO Hans Wolters Marjolein Koning Gerard van Andel KLARINET Frank van den Brink Esther Misbeek Diede Brantjes FAGOT Jos Lammerse Freek Sluijs Desirée van Vliet HOORN Joost van der Elst Toine Martens Fréderick Franssen Laurens Otto TROMPET Hessel Buma Hans van Loenen Raymond Rook Hans Verheij TROMBONE Herman Nass Victor Belmonte Albert Brandt Attema TUBA Bernard Beniers PAUKEN Paul Jussen SLAGWERK Hans Zonderop Mark Haeldermans Vincent Cox Esther Doornink HARP Ellen Versney PIANO CELESTA Stephan Kiefer

17 17 KOORLEIDER Klaas Stok VASTE GASTDIRIGENT Michael Gläser SOPRANEN Esther Adelaar Mariana Andrade Pimenta Annelie Brinkhof Elma van den Dool Daphne Druijf Loes Groot Antink Titia Heyst Anitra Jellema Bauwien van de Meer Heleen Meijer Yun Park Margo Post Maja Roodveldt Annette de Rozario Liesbeth Vanderhallen Dorien Verheijden ALTEN Yvonne Benschop Femke de Boer Nicoline Bovens Ans van Dam Karolina Hartman Jose Kamminga Anneke Leenman Suzanne Meessen Anjolet Rotteveel Janneke Vis Anneloes Volmer Lisinka de Vries Harda van Wageningen Els Woldberg Anke Zuithoff Pierrette de Zwaan TENOREN Alan Belk Sebastian Brouwer Kevin Doss Dolf Drabbels Ben Heijnen Gerben Houba Peter-Paul Houtmortels Matevž Kajdiž Albert van Ommen Uroš Petrac Matthew Smith Henk Vels John Vredeveldt BASSEN Gert-Jan Alders Peter Duyster Joep van Geffen Henk van Heijnsbergen Pieter Hendriks Daniël Hermán Mostert Palle Fuhr Jørgensen Itamar Lapid Ludovic Provost Mitchell Sandler Lars Terray Hans de Vries Nanco de Vries Jan van Zelm Groot Omroepkoor

18

19 19 vrijdag 29 september uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Jos van Veldhoven om uur SERIE AVROTROS KLASSIEK Nederlandse Bachvereniging en het nieuwe orgel Nederlandse Bachvereniging Jos van Veldhoven dirigent vrijdag 6 oktober uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Michel Khalifa om uur SERIES LEONARD BERNSTEIN, RADIO FILHARMONISCH ORKEST De nieuwe wereld van de muziek Radio Filharmonisch Orkest Gustavo Gimeno dirigent volgende concerten Shunske Sato viool Leo van Doeselaar orgel Maria Keohane sopraan Bach Sinfonia uit Cantate Am Abend aber desselbigen Sabbats, BWV 42 Vivaldi Concert voor viool, orgel en strijkorkest in d Händel Se pietà di me non senti uit Giulio Cesare Händel Un leggiadro giovinetto uit Il Trionfo del Tempo e del Disinganno Händel Lascia la spina uit Il Trionfo del Tempo e del Disinganno Händel Orgelconcert in d HWV 309 Händel If God be for us uit Messiah Mozart Ruhe sanft, mein holdes Leben uit Zaide CPE Bach Orgelconcert in G Kirill Gerstein piano Ives Central Park in the dark Bernstein Tweede symfonie The age of anxiety Dvořák Negende symfonie Uit de nieuwe wereld Oscar Van Hemel 125 voorconcert & inleiding uur Programma rond Oscar van Hemel ( ) door het Hexagon Ensemble. Dit programma is onderdeel van de festiviteiten rond de viering van de 125ste geboortedag van Oscar van Hemel. Hexagon Ensemble Wout van den Berg fluit, Bram Kreeftmeijer hobo, Arno van Houtert klarinet, Marieke Stordiau fagot, Christiaan Boers hoorn, Frank Peters piano Van Hemel Blaaskwintet Van Hemel Sextet voor blazers en piano

20 20 zaterdag 30 september uur Concertgebouw, Amsterdam zaterdag 7 oktober uur Concertgebouw, Amsterdam Kleurrijke droomwerelden Radio Filharmonisch Orkest Markus Stenz dirigent Viktoria Mullova viool Matthew Barley cello Ligeti Lontano Dusapin At Swim-Two-Birds (opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee, London Philharmonic Orchestra, Gewandhausorchester Leipzig en Seattle Symphony Orchestra - wereldpremière) Larcher Tweede symfonie Kenotaph (Nederlandse première) Vrijheid in Morse Les Siècles Vlaams Radio Koor François-Xavier Roth dirigent Chantal Santon-Jeffery sopraan Caroline Meng mezzosopraan Artavazd Sargsyan tenor Tomislav Lavoie bariton Méhul Ouverture Les amazons Kleinheinz Mis in As Beethoven Vijfde symfonie colofon PROGRAMMERING Astrid in t Veld PRODUCTIE René Meulenberg, Anneke Peerik, Manon Tuynman MARKETING & COMMUNICATIE Marco van Es, Saskia Roos, Mary Fan Zandkamp MANAGER RADIO FILHARMONISCH ORKEST & GROOT OMROEPKOOR Wouter den Hond ADMINISTRATIE & FINANCIËN Stichting Omroep Muziek PRESENTATIE AVROTROS NPO RADIO 4 Mark Brouwers EINDREDACTIE AVROTROS NPO RADIO 4 Tim Moen ARTISTIEK LEIDER Kees Vlaardingerbroek DIRECTEUR STICHTING OMROEP MUZIEK Roland Kieft PROGRAMMATOELICHTING Paul Janssen REDACTIE PROGRAMMABOEK Clemens Romijn VORMGEVING Dorine Verharen EINDREDACTIE Onno Schoonderwoerd