orchestre des champs-élysées & collegium vocale gent

Transcriptie

1 de oosterpoort programma maandag 6 februari, uur orchestre des champs-élysées & collegium vocale gent philippe herreweghe dirigent christina landshamer sopraan stefanie irányi mezzosopraan maximilian schmitt tenor thomas bauer bas

2

3 Programma L. Van Beethoven ( ) Symfonie nr. 8 Allegro vivace e con brio / Scherzando: allegretto / Tempo di Menuetto / Allegro vivace Pauze L. Van Beethoven Symfonie nr. 9 Allegro ma non troppo, un poco maestoso Molto vivace Adagio molto e cantabile Presto/recitatief - Allegro ma non troppo/recitatief - Vivace/recitatief - Adagio cantabile/recitatief - Allegro assai/ recitatief - Presto/recitatief: O Freunde - Allegro assai: Freude, schöner Götterfunken - Alla marcia - Allegro assai vivace: Froh, wie seine Sonnen - Andante maestoso: Seid umschlungen, Millionen! - Adagio ma non troppo, ma divoto: Ihr, stürzt nieder - Allegro energico, sempre ben marcato: Freude, schöner Götterfunken / Seid umschlungen, Millionen! - Allegro ma non tanto: Freude, Tochter aus Elysium! - Prestissimo: Seid umschlungen, Millionen!

4 Philippe Herreweghe Philippe Herreweghe werd geboren in Gent en combineerde er zijn universitaire studies met een muzikale opleiding aan het conservatorium, waar hij piano volgde bij Marcel Gazelle. In dezelfde periode begon hij te dirigeren en in 1970 richtte hij het Collegium Vocale Gent op. Nikolaus Harnoncourt en Gustav Leonhardt merkten zijn uitzonderlijke benaderingswijze op en nodigden hem uit om mee te werken aan hun opnames van de verzamelde Bachcantates. Al gauw werd Herreweghes levendige, authentieke en retorische aanpak van de barokmuziek alom geprezen en in 1977 richtte hij in Parijs het ensemble La Chapelle Royale op, waarmee hij de muziek van de Franse Gouden Eeuw ten uitvoer bracht. Van 1982 tot 2002 was Philippe Herreweghe artistiek directeur van de Académies Musicales de Saintes. In die periode creëerde hij verschillende ensembles, waarmee hij een adequate en gedegen lezing wist te brengen van een repertoire lopende van de renaissance tot de hedendaagse muziek. Zo was er het Ensemble Vocal Européen, gespecialiseerd in renaissancepolyfonie, en het Orchestre des Champs Élysées, opgericht in 1991 met de bedoeling het romantische en preromantische repertoire opnieuw te laten schitteren op originele instrumenten. Op uitnodiging van de prestigieuze Accademia Chigiana te Siena en vanaf 2011 ook onder impuls van het Cultuurprogramma van de Europese Unie werkt Philippe Herreweghe samen met Collegium Vocale Gent actief aan de uitbouw van een groot symfonisch koor op Europees niveau. Steeds op zoek naar muzikale uitdagingen is Philippe Herreweghe sinds enige tijd erg actief in het grote symfonische repertoire van Beethoven tot Gustav Mahler. Orchestre des Champs-Élysées Het Orchestre des Champs-Élysées wijdt zich aan de uitvoering op historische instrumenten van het repertoire van Haydn tot Mahler. Een gezamenlijk initiatief van Alain Durel, de directeur van Théâtre des Champs-Élysées, en Philippe Herreweghe lag aan de basis van de oprichting van het orkest in Het Orchestre des Champs-Élysées was verscheidene jaren orkest in residence bij het Théâtre des Champs-Élysées en het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel. Het orkest gaf concerten in de belangrijkste concertzalen van Europa: Musikverein Wien, Concertgebouw Amsterdam, Barbican Centre Londen, Philharmonie München, Berlin en Keulen, Alte Oper Frankfurt, Gewandhaus Leipzig, Parco della Musica Rome, auditoria van Luzern en Dijon, Daarnaast concerteerde het orkest ook in Japan, Korea, China en Australië. Verschillende gastdirigenten werden uitgenodigd naast chef-dirigent Philippe Herreweghe, onder hen: Daniel Harding, Louis Langrée, Christophe Coin, René Jacobs. Uit hun discografie vermelden we Mozarts Requiem, Beethovens Missa Solemnis en Negende Symfonie, Mendelssohns Elias, Paulus en Le songe d une nuit d été, Brahms Deutsches Requiem, Schumanns Cello en Pianoconcerto, en Faust-Szenen, Berlioz Nuits d été en L enface du Christ, Fauré s Requiem en Bruckners Zevende Symfonie. Het orkest is lid van FEVIS (Fédération des Ensembles en Instrumentaux Spécialisés).

5 Christina Landshamer De Duitse sopraan Christina Landshamer studeerde aan de Musikhochschule van München bij Angelica Vogel en aan de Musikhochschule van Stuttgart bij Dunja Vejzovic en Konrad Richter. Landshamer won verschillende prijzen en beurzen. In 2004 was ze laureate van de internationale J.S. Bach-wedstrijd en van de Kissinger Liederwettbewerb van de Bayerische Rundfunk. Eind 2015 gaf ze haar debuut in de Verenigde Staten met het Pittsburgh Symphony Orchestra. Kort daarna was ze bij de Lyric Opera of Chicago te gast en in het voorjaar van 2016 trad ze voor het eerst op in Carnegie Hall. Dit seizoen debuteert Landshamer bij de New York Philharmonic. Haar eerste ervaringen in het genre van de opera deed Landshamer op met de Stuttgarter Staatsoper, de Opéra national du Rhin en de Komische Oper Berlin. Inmiddels staan een hele reeks operahuizen en festivals op haar palmares: het Theater an der Wien, het Théâtre du Châtelet in Parijs, de Salzburger Festspiele, de Baden-Badener Festspiele, de Amsterdamse Opera, de Bayerische Staatsoper, Glyndebourne en de Semperoper. Stefanie Irányi De Duitse mezzo-sopraan Stefanie Irányi studeerde aan de Musikhochschule van München en was prijswinnares van verschillende wedstrijden, waaronder de Internationaler Robert-Schumann- Wettbewerb in Zwickau en de Bundeswettbewerb Gesang in Berlijn. In 2006, toen ze nog studeerde, maakte ze haar debuut aan het operahuis van Turino in Italië. Daarna volgden uitvoeringen in de operahuizen van Palermo, Napels, Parma en Venetië, waar ze te horen was in opera s van Vivaldi, Mozart, Verdi en Wagner.Dankzij haar brede repertoirekennis is ze een graag geziene gaste op internationale podia als het Wiener Konzerthaus en het Musikverein, de Herkulessaal en de Philharmonie in München, Suntory Hall in Tokio en het Théâtre des Champs-Elysées in Parijs. Ze zong er in werken als Verdi s Requiem, Bachs Weihnachtsoratorium en Mattheüspassie, Beethovens Negende symfonie, Mahlers Des Knaben Wunderhorn en Wagners Das Rheingold. Irányi werkte samen met dirigenten als Hansjörg Albrecht, Bruno Bartolotti, Fabio Biondi, Asher Fisch, Raphael Frühbeck de Burgos, Martin Haselböck, Michael Güttler, Zubin Mehta, Peter Schreier, Simon Rattle en Jeffrey Tate. Ze werd begeleid door orkesten als het Russian State Orchestra and Chorus, de Nürnberger Symphoniker, het Münchener Bach-Chor, het Orchestra Sinfonica di Milano Giuseppe Verdi, het Sinfonieorchester Wuppertal, het West Australian Symphony Orchestra en het Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks. Maximilian Schmitt Maximilian Schmitt ontdekte zijn liefde voor muziek als koorknaap van de Regensburger Domspatzen. Hij studeerde zang aan de Berlijnse Universität der Künste en maakte in 2005 en 2006 deel uit van het Young Ensemble van de Bayerische Staatsoper. Hij maakte intussen zijn operadebuut als Tamino in Die Zauberflöte aan het Salzburger Landestheater. Van 2008 tot 2012 was hij vast lid van het Nationaltheater

6 Mannheim en vorig seizoen maakte hij zijn debuut bij onder andere de Wiener Staatsoper. Eind 2012 maakte Schmitt zijn debuut in de Amsterdamse Opera. In René Jacobs productie van Die Entführung aus dem Serail met de Akademie für Alte Musik Berlin zong hij de rol van Belmonte. Op het concertpodium werkte Schmitt samen met onder andere het Scottish Chamber Orchestra, het WDR Sinfonieorchester, het Tonhalle-Orchester Zürich, het Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, de Wiener Symphoniker, het Cleveland Orchestra en het Leipzig Gewandhausorchester. Hij is ook regelmatig te gast bij de Parijse orkesten en werd uitgenodigd door dirigenten als Franz Welser-Möst, Andrew Manze, Daniel Harding, Thomas Hengelbrock en Fabio Luisi. Schmitt had de eer het podium te mogen delen met Claudio Abbado op het Lucerne Festival en in de Accademia di Santa Cecilia in Rome. Vorig seizoen was hij te gast op het Zermatt Festival en het Schleswig-Holstein Musikfestival. Hij onderhoudt een nauwe samenwerking met Philippe Herreweghe waardoor hij een brede variëteit aan repertoire kan tentoonspreiden. Thomas Bauer Thomas Bauer begon zijn muzikale opleiding als lid van de Regensburger Domspatzen. Daarna studeerde hij bij Hanno Blaschke en Siegfried Mauser in München. Hij won belangrijke prijzen, waaronder deze van de Bayerische Staatsregierung en de Ernst Von Siemens Musikstiftung, verder prijzen van de Cité Internationale des Arts Paris en de Deutsche Musikwettbewerb. In 2003 kreeg Thomas Bauer voor zijn prestaties in hedendaagse muziek de Schneider-Schott Musikpreis en hij won de Aoyama Music Award voor zijn debuut als liedzanger in Kyoto. Als operazanger maakte Thomas Bauer een opmerkelijk debuut in 1997 in het Prinzregententheater te München. Op het Festival van Salzburg in 2000 werd hij alom geprezen voor het vertolken van de titelrol in Wolfgang Rihms kameropera Jakob Lenz. Bauer heeft heel wat ervaring opgedaan op het gebied van de hedendaagse opera en werkte ook mee met Manfred Stahnke aan diens internet-opera Orpheus: Kristall. Bovendien verzorgde Thomas Bauer heel wat creaties van componisten als Luigi Nono, Wolfgang Rihm, Olga Neuwirth en Salvatore Sciarrino. Thomas Bauer is daarnaast ook erg actief bezig met oude muziek en werkte al verschillende malen samen met dirigenten al Philippe Herreweghe, Frieder Bernius, Sigiswald Kuijken, Daniel Reuss, Jos Van Immerseel en Marcus Creed. Samen met pianiste Uta Hielscher treedt Thomas Bauer tenslotte ook regelmatig naar voor als liedzanger en gaf hij recitals op bekende festivals als het Beethovenfest Bonn, de Schwetzinger Festspiele en het Rheingau Musikfestival. Bij het label Ars Musici verschenen drie cd s met liederen van Schumann, Strauss en Mahler.

7 Toelichting Beethoven Symfonie nr. 8 De jaren rond 1812 waren voor de tweeënveertigjarige Ludwig van Beethoven ( ) niet de meest gelukkige. In Wenen was hij een geliefd componist en pianist. Hij werd geëerd door de grote dichter Goethe waarvan hij zijn treurspel Egmont op grandioze wijze op muziek had gezet. Bij de muziekliefhebber werd hij op handen gedragen vanwege het daverende succes van zijn Symfonie 7. Maar met de mens Beethoven wilde het maar niet lukken. Hij kampte met lichamelijke klachten, depressies en zijn als maar heviger wordende doofheid. Op doktersadvies vertrok hij in de zomer van 1812 naar Teplitz, een populair kuuroord waar ook Goethe verbleef en later collega s als Chopin en Liszt zouden volgen. Was het de overwinning op Napoleon dat Beethoven plotseling opgewekte ideeën kreeg voor een symfonie? Vrolijkheid troef in Symfonie 8 in F opus 93 van Ludwig van Beethoven. Niks geen geraas en getier. Ten opzichte van zijn meeste symfonieën laat Beethoven zich van een geheel andere kant horen. Het soms agressieve en grootse karakter van veel van zijn muziek ontbreekt hier. Ook de lengte van het werk doet van zich spreken. Het is de kortste symfonie uit het symfonische oeuvre van de componist. Het lijkt alsof Beethoven met zijn Symfonie 8 een stap terug doet naar zijn voorganger Mozart. Zonder een langzame inleiding valt Beethoven in het eerste deel direct met een vrolijk thema met de deur in huis. In het tweede deel lijkt hij het orkest een metronoom te willen laten imiteren. Misschien was het een knipoog naar zijn vriend, Melzel, de uitvinder van deze tikmachine. Deel drie is een menuet gebaseerd op een Oostenrijkse dans. Deel vier sluit af in het gebruikelijke snelle tempo, in dit geval weer met de nodige luchtigheid. Beethoven Symfonie nr. 9 De feiten spelen maar zelden een rol in een goed verhaal. Klopt het bijvoorbeeld dat de stokdove Beethoven die aan het eind van zijn Negende symfonie nog steeds de maat sloeg zich naar het juichende publiek moest omkeren dat hij evenmin hoorde om te merken dat het werk was afgelopen? Vrijwel zeker niet. Maar het is een beeld dat maar moeilijk te vergeten is. Dit is wat we wel zeker weten. De kassa was bijna leeg gebleven. Kapellmeister Michael Umlauf had tevoren het orkest geïnstrueerd om in het geheel niet op Beethovens directie te letten; grote delen van het publiek verlieten voor het einde van het werk reeds de zaal nadat het eerst ook al was onthaald op gedeelten uit de Missa solemnis. Maar als men wel was gebleven, was dat publiek getuige geweest van een bijzondere gebeurtenis. Ondanks een catalogus vol ongelukkige voorvallen was die wereldpremière van de Negende symfonie op 7 mei 1824 in het Weense Kärtnertor theater een groot succes. Het ontstaan van het werk is nog steeds met veel geheimzinnigheid omgeven. Het doorliep een lange incubatietijd. Ideeën

8 voor het eerste deel zagen al in 1816 het daglicht en de tremolo strijkerpassages waarmee de symfonie begint, doken in 1823 min of meer ongewijzigd op. Fragmenten van wat later het scherzo zou worden, komen al in 1818 als thema van een fuga voor en een nazaat van het Freudethema mocht datzelfde jaar een proefvaart maken in de Koorfantasie. De gedachte om Schillers Ode an die Freude op muziek te zetten had Beethoven reeds in 1793 maar het duurde tot de winter 1823/4 voordat hij het werk gereed had waarvoor die ode als bekroning diende. Beethoven werkte vaak gelijktijdig aan twee composities; dat was bijvoorbeeld al bij de Vijfde en Zesde symfonie het geval, gevolgd door de Zevende en Achtste. Op basis hiervan opperde een biograaf van Beethoven, Gustav Notteböhm ( ) de theorie dat de Negende een samensmelting is van twee symfonische werken, het ene zuiver instrumentaal, het andere met koor op Duitse teksten een Sinfonie allemand. Die theorie is intussen wel in diskrediet geraakt. We weten dat Beethoven sinds 1822 snel aan de slag ging met de Negende, daartoe aangespoord door een opdracht van de Philharmonic Society uit Londen. Maar de vorm van de finale bleef problematisch. Op een gegeven ogenblik werd materiaal dat tenslotte zijn bestemming vond in de finale van het Strijkkwartet op. 132 geschikt geacht, maar dus verworpen. Tenslotte nam Beethoven de radicale stap die de vorm van de symfonie en alle latere symfonieën zou veranderen. Schillers gedicht An die Freude had Beethoven al jaren bezig gehouden en het was vooral een kwestie van tijd voordat hij het op muziek zette. Op zijn verzoek was zelfs een regel toegevoegd aan de slotscène van zijn opera Fidelio die in filosofisch en muzikaal opzicht veel gemeen heeft met de finale van de Negende. De opera eert de liefde tussen man en vrouw, de symfonie is een hymne op de universele broederschap. Schillers ode werd een libretto, het werd aangepast en opnieuw vorm gegeven om in de muzikale context te passen. Later, onder andere in november 1989 na de val van de Berlijnse muur, werd door Leonard Bernstein voor de viering van die gebeurtenis met een internationaal samengesteld ensemble nogmaals de tekst aangepast: An die Freude werd An die Freiheit. Intussen kreeg die finale met koor ondanks het succes bij het publiek veel kritiek te verduren. Verdi was ontsteld over wat hij beschouwde als misbruik van de menselijke stem door Beethoven. In zijn latere jaren liet dirigent Hans von Bülow de finale helemaal achterwege met als rechtvaardiging dat deze voedsel gaf aan het zaad van de muzikale decadentie. Ook nu nog beschouwt menig Beethoven bewonderaar het als een ernstige afwijking, een zwaktebod. Maar Wagner zag er de heldere nieuwe dageraad van het muziekdrama in. De Negende symfonie die een uitvoeringsduur van rond de zeventig minuten heeft bevat de bekende vier delen.

9 De Negende en laatste van Beethoven is zo n verbluffend werk dat menig later componist angst had om een nummer negen te voltooien omdat dit op symfoniegebied het noodlot scheen te tarten. Dvorak, Bruckner en Mahler werden later in die opvatting bevestigd. Deze samensmelting van poëzie en orkestrale muziek inspireerde Berlioz epische visie, vormde het uitgangspunt van Wagners obsessie voor de ontwikkeling van een kunstvorm waarin het mogelijk moest zijn om onbegrensde gevoelens te uiten. Zelfs de orkestlied cyclussen van Mahler en Strauss zijn latere verre neefjes.

10 Tekst Symfonie nr. 9 Ode an die Freude O Freunde, nicht diese Töne! Sondern laßt uns angenehmere anstimmen Und freudenvollere! Freude, schöner Götterfunken, Tochter aus Elysium, Wir betreten feuertrunken, Himmlische, dein Heiligtum! Deine Zauber binden wieder, Was die Mode streng geteilt; Alle Menschen werden Brüder, Wo dein sanfter Flügel weilt. Wem der große Wurf gelungen, Eines Freundes Freund zu sein, Wer ein holdes Weib errungen, Mische seinen Jubel ein! Ja, wer auch nur eine Seele Sein nennt auf dem Erdenrund! Und wer s nie gekonnt, der stehle Weinend sich aus diesem Bund. Freude trinken alle Wesen An den Brüsten der Natur: Alle Guten, alle Bösen Folgen ihrer Rosenspur. Küsse gab sie uns, und Reben, Einen Freund, geprüft im Tod; Wollust ward dem Wurm gegeben, Und der Cherub steht vor Gott! Froh, wie seine Sonnen fliegen Durch des Himmels prächt gen Plan, Laufet, Brüder, eure Bahn, Freudig, wie ein Held zum Siegen. Seid umschlungen, Millionen, Diesen Kuß der ganzen Welt! Brüder! Über m Sternenzelt Muß ein lieber Vater wohnen. Ihr stürzt nieder, Millionen? Ahnest du den Schöpfer, Welt? Such ihn über m Sternenzelt! Über Sternen muß er wohnen.

11 Vertaling: Loflied aan de vreugde O vrienden, niet deze klanken! Maar laten wij er aangenamere en vreugdevollere aanheffen! Vreugde, schitterende godenvonk, dochter uit Elysium! Hemels wezen, wij betreden met vurige hartstocht uw heiligdom! Uw toverkrachten verbinden weer wat gewoonte strikt verdeeld heeft. Alle mensen worden broeders waar uw zachte vleugel zich welft. Wie geslaagd is in de grote onderneming een vriend vriendschap te bewijzen, Wie een lieve vrouw veroverd heeft, laat die zijn gejuich mede laten opgaan! Ja, wie ook maar één sterveling de zijne kan noemen op de aardbol! En wie dat nooit gekund heeft, laat die stilletjes wenend verdwijnen uit dit samenzijn! Met vreugde laven alle schepsels zich aan de borst van de natuur, Alle goeden en alle slechten volgen in haar spoor van rozen. Zij gaf ons kussen en wijn, een vriend die trouw bleef tot in de dood. Lustbeleving is de worm gegeven, en de Cherub staat voor God. Verheugd, zoals zijn zonnen zweven door het prachtige ontwerp van de hemel, doorloop zo, broeders, uw pad, vreugdevol, zoals een held op weg naar de overwinning. Laat je omarmen, miljoenen, Deze kus aan de hele wereld! Broeders! Boven het sterrenuitspansel moet een lieve vader wonen. vallen jullie neer, miljoenen? Voel je de schepper, wereld? Zoek hem boven het sterrenuitspansel! Boven de sterren moet hij wonen.

12