Voorstellen voor een nationaal actieplan voor e inclusie tegen 2020

Transcriptie

1 Voorstellen voor een nationaal actieplan voor e inclusie tegen 2020 Update van de studie MIIS/2010/02 Voorbereiding van de tweede fase van het nationale actieplan ter bestrijding van de digitale kloof Périne Brotcorne en Gérard Valenduc met de medewerking van Jan Dekelver en Laure Van Hoecke December 2013 Studie in opdracht van POD Maatschappelijke integratie Fondation Travail Université vzw Rue de l Arsenal, 5 B 5000 Namur

2 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen Inhoud Inleiding... 4 Hoofdstuk 1 Bestaat de digitale kloof nog? Internetverbreiding De evolutie van de patronen van het internetgebruik Hoofdstuk 2 Evaluatie van de acties die sinds 2005 werden ondernomen Herhaling: evaluatie van de eerste fase van het nationale actieplan ter bestrijding van de digitale kloof Evaluatie van het luik sensibilisatie Evaluatie van het luik opleiding Evaluatie van het luik toegang voor iedereen Evaluatie van het luik transversale acties Evaluatie van de methodologie en de opvolging van de eerste fase Overzicht van de belangrijkste acties die op federaal niveau zijn ondernomen sinds Federale projecten ondersteund door de POD Maatschappelijke Integratie De acties van de FOD Economie Een overzicht van de voornaamste evoluties in Vlaanderen: mediawijs en e inclusief beleid Het beleidsbegrip mediawijsheid De strategische doelstellingen Overzicht van de belangrijkste veranderingen in Wallonië sinds Ontwikkeling van het Waalse OCR netwerk Evolutie van het Plan mobilisateur TIC (PMTIC) Overzicht van de belangrijkste veranderingen in het Brussels Gewest sinds Hoofdstuk 3 De nieuwe gedaanten van digitale uitsluiting De evolutie van het gebruik van het internet in België Overzicht van de gebruiksdomeinen van online diensten Nieuwe gebruiksvormen en hun impact op maatschappelijke integratie Ontwikkeling van digitale vaardigheden: de notie digitale geletterdheid De recente conceptontwikkeling De verschillende aspecten van digitale geletterdheid Evolutie van de doelgroepen van de acties voor digitale insluiting Europese beleidslijnen in het kader van de Digitale Agenda De twee krachtlijnen van pijler Concrete acties... 40

3 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen Hoofdstuk 4 Voorstellen voor een strategisch actieplan E inclusie Visie van het plan Doelstellingen van het plan A. Op individueel vlak: bevordering van de toegankelijkheid en bruikbaarheid van vaste en mobiele digitale technologieën en diensten als een basisrecht voor alle burgers en de meest kwetsbaren in het bijzonder B Op collectief vlak: steun aan de openbare computerruimten in de strijd voor digitale inclusie C. Digitale technologieën ten dienste van de sociale samenhang D. De toe eigening van digitale technologieën democratiseren ten behoeve van professionele, sociale en persoonlijke projecten van zoveel mogelijk burgers E. De ontplooiing van digitale technologieën in een perspectief van duurzame ontwikkeling promoten F. Anticiperen op de technologische evolutie en de opkomst van nieuwe factoren inzake kwetsbaarheid of uitsluiting Coördinatie, communicatie en evaluatie Coördinatie Communicatie Evaluatie Bijlage... 59

4 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen Inleiding De POD Maatschappelijke Integratie heeft de uitvoering van een update van de voorbereidende studie voor de nieuwe fase van het nationale actieplan ter bestrijding van de digitale kloof toevertrouwd aan de Fondation Travail Université. De oorspronkelijke studie die in werd uitgevoerd, bestond uit de evaluatie van de eerste fase van het plan ( ) en voorstellen voor een strategisch e inclusieplan Deze studie werd gepubliceerd op de website van de POD Maatschappelijke Integratie. Een ontwerpplan werd vervolgens ter consultatie voorgelegd in 2011, tijdens een periode waarin de federale regering in lopende zaken was, na de federale verkiezingen van De vraag tot updating vanuit de POD Maatschappelijke Integratie betreft in hoofdzaak drie punten: De analyse van recente, voornamelijk Belgische en Europese, werken en programma s ter bestrijding van de digitale kloof; Overleg met actoren op het terrein over de visie die moet worden opgenomen in de nieuwe versie van het plan, de doelgroepen, de te behalen doelstellingen; De formulering van aanbevelingen over de onderdelen van het plan, de opvolging en de communicatie, met inbegrip van een perspectief op langere termijn, conform de Digitale Agenda 2020 van de Europese Unie. De update werd tussen september en december 2013 uitgevoerd door Périne Brotcorne en Gérard Valenduc (Fondation Travail Université), in samenwerking met Jan Dekelver (Thomas More en KU Leuven) en Laure Van Hoecke (LINC vzw en Mediawijs.be). De POD Maatschappelijke Integratie heeft een toezichtcomité opgericht. Op 9 en 11 december 2013 werden er twee workshops georganiseerd, waarbij een aantal actoren op het terrein werden geraadpleegd over een ontwerpversie van de geactualiseerde aanbevelingen. Voor de lijst met de deelnemers aan deze workshops: zie bijlage. Een aantal deelnemers hadden reeds deelgenomen aan de workshops die in het kader van de studie 2010 waren georganiseerd; de overige deelnemers waren nieuwkomers. Het doel van de workshops was om de geactualiseerde en gereviseerde versie van de actiepunten van het plan te bespreken, te valideren en aan te vullen. Het verslag is opgedeeld in vier hoofdstukken. Het eerste betreft de vraag of de digitale kloof nog steeds bestaat. Uit de analyse van de statistieken blijkt het antwoord hierop bevestigend. De kloof is echter zowel kleiner met een toenemende verspreiding van het internet onder alle bevolkingsgroepen als dieper geworden, omdat digitale uitsluiting een groter risico op sociale uitsluiting met zich meebrengt. In het verslag wordt daarom voorgesteld om de uitdrukking digitale kloof te vervangen door een notie van digitale inclusie. In het tweede hoofdstuk wordt de balans opgemaakt van de acties ten voordele van de digitale inclusie. Eerst wordt er een beknopte evaluatie gegeven van de acties die werden ondernomen tussen 2005 en 2010, tijdens de eerste fase van het plan. Vervolgens wordt er een overzicht gegeven van de belangrijkste vernieuwingen die op federaal niveau en in de drie Gewesten werden doorgevoerd sinds 2010; er is hier geen sprake van een nieuwe inventaris, zoals in 2010, maar eerder van het identificeren van de veranderingen die zich tussen 2011 en 2013 hebben voltrokken in de federale beleidslijnen. 1 Brotcorne P., Dekelver J., Mertens L., Nicolay K., Valenduc G., Voorbereiding van de tweede fase van het nationale actieplan ter bestrijding van de digitale kloof , Verslag MIIS/2010/02, POD Maatschappelijke intergatie, Brussel, Dit document bestaat ook in het Frans: Préparation de la deuxième phase du plan national de lutte contre la fracture numérique

5 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen In het derde hoofdstuk komen de nieuwe gedaanten van de digitale uitsluiting aan bod. In dit deel wordt de recente evolutie van het gebruik van internet en van online diensten in België onderzocht. Hierbij wordt aangetoond dat de notie van digitale vaardigheid is uitgegroeid tot een breder concept van digitale geletterdheid. Deze vaststelling steunt op werken die op Europees niveau zijn uitgevoerd in het kader van de Digitale Agenda In dit hoofdstuk worden ook de huidige doelgroepen van het digitale inclusiebeleid besproken. De objectieven van het Belgische actieplan voor e inclusie worden getoetst aan die van de pijler Ontwikkeling van een digitale cultuur, vaardigheden en integratie van de Agenda Het vierde hoofdstuk bevat de bijgewerkte visie van het nationale actieplan e inclusie 2020, de voorgestelde doelstellingen en actielijnen, samen met aanbevelingen voor de coördinatie, communicatie en evaluatie. Dit hoofdstuk werd voorgelegd aan de actoren op het terrein. Het plan heeft betrekking op de interventiegebieden die doorgaans de samenwerking tussen de federale, gewestelijke, gemeenschaps en lokale overheden vergen, alsook ook een betrokkenheid vanwege het verenigingsleven. Om voor de hand liggende institutionele redenen wordt onderwijs, een bevoegdheid van de gemeenschappen, niet opgenomen in het toepassingsgebied van de voorstellen en aanbevelingen; levenslang leren echter, wat vaak een samenwerking veronderstelt tussen verschillende actoren en beleidsniveaus, wordt echter wel opgenomen in het plan.

6 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen Hoofdstuk 1 Bestaat de digitale kloof nog? Uit de laatste statistieken (2012) over de toegang tot het internet onder de Belgische bevolking is gebleken dat de verdere verbreiding van ICT tot een dubbele transformatie van de digitale kloof heeft geleid. Enerzijds is die kloof gevoelig kleiner geworden omdat hij steeds minder personen treft. Anderzijds is de kloof dieper geworden omdat het risico op sociale uitsluiting voor de niet gebruikers groter is geworden. 1.1 Internetverbreiding In België heeft de verbreiding van het internet zich de voorbije zeven jaar, van 2005 tot 2012, aan een constant tempo voortgezet (+41% over de hele periode, ofwel gemiddeld +5% per jaar). Volgens de jaarlijkse enquête rond de toegang tot ICT en de aanwending ervan door gezinnen, personen en ondernemingen gerealiseerd door ADSEI/Statbel in het kader van de Eurostat enquête m.b.t. de informatiemaatschappij, lag het aantal internetgebruikers 2 onder de Belgische bevolking tussen 15 en 75 jaar op 81% in 2012, tegenover 58% in In 2012 beschikte 78% van de gezinnen over een internetaansluiting, in 2005 was dat nog 50% 3. De leeftijdsgroep jaar de jongste en oudste mensen uitgesloten dus telt momenteel 90% internetgebruikers. Drie vierde van hen gebruikt het internet vrijwel dagelijks. De grafieken van afbeelding 1 tonen deze evolutie ten opzichte van een reeks sociaaldemografische variabelen voor drie referentiejaren: 2012, de meest recente gegevens op het ogenblik dat dit verslag werd opgesteld; 2009, het jaar met de meest recente gegevens op het ogenblik van de voorstelling van het nieuwe plan , in oktober 2010; uit een vergelijking tussen de jaren 2012 en 2009 kunnen de verschillen tussen de eerste versie van en de huidige versie worden afgeleid; 2005, het jaar van het eerste nationale plan ter bestrijding van de digitale kloof; uit de vergelijking met 2005 kan de evolutie ten opzichte van de allereerste metingen worden afgeleid Van alle ICT indicatoren werd hier enkel rekening gehouden met de indicatoren die verband houden met de internetverbreiding en het internetgebruik. Uit statistieken blijkt immers dat slechts heel weinig mensen een computer gebruiken zonder het internet te gebruiken, en dat heel weinig mensen het internet enkel gebruiken via andere middelen dan de computer. Dit verslag beroept zich op gegevens die verzameld en gepubliceerd werden door de FOD Economie, Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (ADSEI/Statbel: met enquêtes die de Eurostat database over de informatiemaatschappij voeden. Het moet wel gezegd dat de meetnauwkeurigheid in 2012 lager ligt dan in 2005: toen namen Belgische respondenten deel aan de Eurostat enquête, terwijl dat er in 2012 slechts waren. Een van de gevolgen van deze beperktere steekproef is dat bij de meeste gegevenskruisingen de resultaten voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest onder de drempel van de statistische betrouwbaarheid vallen.

7 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen Afbeelding 1 Evolutie van de verhouding Internetgebruikers (volgens de Eurostat definitie*) in de Belgische bevolking, Leeftijd Geslacht Mannen Vrouwen Allen Opleidingsniveau (**) Inkomstenniveau Laag Gemiddeld Hoger e kwartiel 2e kwartiel 3e kwartiel 4e kwartiel Geslacht en opleidingsniveau Geslacht en leeftijd M-laag V-laag M-gem V-gem M-hoog V-hoog M16-24 V16-24 M25-54 V25-54 M55-74 V

8 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen Beroepsstatuut Geografische lokalisatie Inactieven en gepens. Werklozen Arbeiders Bedienden Dichte agglom Gemiddelde dichtheid Rurale zone "Objectief 1" zone Gewestelijke lokalisatie Gezinssamenstelling (***) Wallonië Brussel Vlaanderen Zonder kind Met kind(eren) 1 volw + kind(eren) 2 volw +kind(eren) 3 volw +kind(eren) (*) Gebruiker volgens Eurostat = iemand die Internet gebruikt heeft gedurende de voorbije drie maanden. In de praktijk zijn er maar 3% onder hen die internet gedurende de doorgaande week niet gebruikt hebben, zodat deze definitie als regelmatige gebruikers geldig is. (**) Laag opleidingsniveau = maximum lager secundair onderwijs (ISCED 0 2) ; gemiddeld = secundair of postsecundair onderwijs (ISCED 3 4) ; hoog = hoger onderwijs (ISCED 5 6). (***) De indicator is de verhouding huishoudens (niet individuen) die een actieve Internetaansluiting hebben. Source : Statbel en Eurostat, berekening FTU De door Eurostat geleverde cijfers zijn heel duidelijk: het stijgende aantal internetgebruikers is zichtbaar in alle sociaaldemografische categorieën die doorgaans gebruikt worden om ongelijkheden in de ICT te meten: leeftijd, geslacht, opleidingsniveau, inkomen, arbeidssituatie, geografische locatie, gezinssamenstelling. Bij de interpretatie van die grafieken kunnen enkele bijkomende opmerkingen worden geformuleerd: De kloven tussen mannen en vrouwen concentreren zich onder mensen met een laag opleidingsniveau en onder 55 plussers (waar men ook minder gediplomeerde vrouwen aantreft). Voor de andere scholingsniveaus en leeftijdscategorieën is de kloof op basis van geslacht de voorbije jaren nagenoeg volledig dichtgereden. Voor de toegang tot internet voor personen uit de laagste inkomensklasse (1ste kwartiel) werd pas tussen 2009 en 2012 de kaap van de 50% gerond. Inkomen blijft een zeer grote discriminerende factor voor de toegang tot internet.

9 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen De geografische ongelijkheid is pas recent afgevlakt. De situatie van mensen in plattelandsgebieden (lage bevolkingsdichtheid) en in economisch achtergestelde regio s ( doelstelling 1 gebieden) was tot 2009 niet bepaald gunstig, maar in de voorbije drie jaren heeft zich ook daar de kentering duidelijk ingezet. Wat de verschillen tussen Wallonië enerzijds en Brussel en Vlaanderen anderzijds betreft, kunnen we vaststellen dat die de voorbije zeven jaren sterk zijn weggewerkt. Uit de gegevens over de internetaansluiting van gezinnen blijkt dat de aanwezigheid van kinderen in het gezin een gunstige factor is voor de aanwezigheid van een internetaansluiting. Uit deze gegevens komt ook heel duidelijk een kwetsbare groep naar voren: de eenoudergezinnen (een alleenstaande volwassene met één of meer kinderen), waarvan slechts 80% een aansluiting heeft, tegenover 93% voor alle gezinnen met kinderen. De kloof tussen eenoudergezinnen en het gemiddelde van gezinnen met kind(eren) is echter sterk weggewerkt: in 2005 bedroeg het verschil nog 36%, in 2012 is dat nog maar 13%. In de voorbije zeven jaren wordt de grootste groei waargenomen bij de groepen die traditioneel de laagste gebruikerspercentages vertonen: bij de senioren (+92% bij de 55 tot 64 jarigen, + 250% bij de 65 tot 74 jarigen), de eenoudergezinnen (+82%), de werkzoekenden (+67%), de inwoners van plattelandsgebieden (+69%) en Walen (+51%). Ter herinnering: het gemiddelde groeicijfer is 41%. Dat wijst op een inhaaleffect bij deze groepen. Om een duidelijker beeld te krijgen van het fenomeen van de digitale kloof, moet men kijken naar de verschillen tussen de verschillende categorieën voor dezelfde sociodemografische variabele. Voor elke variabele is het relevant om na te gaan of de uiterste categorieën ondertussen dichter bij het gemiddelde aanleunen. Die berekening (van de relatieve verschillen ten opzichte van het gemiddelde) werd gedaan voor een reeks variabelen uit afbeelding 1. Afbeelding 2 Vermindering van de digitale kloof van de eerste graad: evolutie van de relatieve afwijking in vergelijking met het gemiddelde van het gebruikerspercentage, voor enkele sociodemografische variabelen (*) Leeftijd Geslacht Mannen Vrouwen

10 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen Opleidingsniveau van de 25 54jarigen Inkomstenniveau (**) Laag Gemiddeld Hoog e kwartiel 2e kwartiel 3e kwartiel 4e kwartiel Geslacht en opleidingsniveau Geografische lokalisatie H-laag F-laag H-gem F-gem H-hoog F-hoog Dichte agglomeratie Gemiddelde dichtheid Rurale zone "Objectief 1" zone (*) relatieve afwijking voor een categorie = (gebruikerspercentage binnen de categorie gemiddelde percentage) / gemiddelde percentage (**) geen beschikbare data vóór 2007 Source : Statbel en Eurostat, berekening FTU Uit deze grafieken blijkt dat de negatieve verschillen ten opzichte van het gemiddelde tussen 2005 en 2012 kleiner zijn geworden voor alle onderzochte sociaaldemografische variabelen, behalve voor de laagste inkomens (eerste kwartiel gegevens 2007 en 2012). Als we kijken naar de digitale kloof in de eerste graad, dus de kloof met betrekking tot de ongelijkheden in de toegang tot ICT, kunnen we stellen dat de algemene doelstelling van het plan om het aandeel burgers dat vandaag niet in staat is om ICT te gebruiken met een derde te verminderen werd ingelost. Het percentage niet gebruikers op de totale bevolking werd immers met meer dan één derde verminderd: van 42% tot 15% van de bevolking, wat neerkomt op een relatieve daling van 64%. Het aantal gezinnen zonder een internetaansluiting werd meer dan gehalveerd (van 50 % naar 22%). Het moge duidelijk zijn dat deze resultaten niet enkel mogen worden toegeschreven aan de maatregelen die werden getroffen in het kader van het plan. De Europese verklaring van Riga, die België in juni 2006 heeft onderschreven, stelt duidelijkere doelstellingen voorop: de digitale kloof tussen 2005 en 2010 halveren, en dan vooral ten voordele van de volgende doelgroepen: oudere personen, gehandicapte personen, mensen met een laag opleidingsniveau, werkzoekenden, etnische minderheden en inwoners van minder ontwikkelde

11 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen gebieden, maar ook de verschillen tussen de geslachten 5. In België toont afbeelding 2 dat de doelstellingen van de verklaring van Riga in 2012 werden ingelost voor bepaalde doelgroepen: de 55 tot 64 jarigen, de inwoners van plattelandsgebieden, de werkzoekenden, de laaggeschoolden, maar ook de verschillen tussen mannen en vrouwen. Voor andere doelgroepen, met name personen uit gezinnen met een laag inkomen, werden deze doelstellingen nog lang niet bereikt. In België bestaan er twee regionale enquêtes die elk jaar het ICT gebruik onder de bevolking opvolgen: dit gebeurt in Wallonië door het Agence Wallonne des Télécommunications (AWT) (Baromètre TIC de la Wallonnie) en in Vlaanderen door iminds (voorheen het IBBT) (Digimeter). Deze twee enquêtes maken elk gebruik van een eigen methodologie die verschilt van die van de ADSEI/Eurostat. Dit kan bijgevolg behoorlijk grote verschillen in de ramingen opleveren. Bovendien beschikt Vlaanderen ook over gegevens over het internetgebruik via de enquête over de Sociaal culturele verschuivingen in Vlaanderen (SCV). Ten opzichte van bovenstaande gegevens wijken de resultaten van het AWT doorgaans niet significant af van die van de ADSEI voor het Waals Gewest. We merken echter een grotere kloof tussen mannen en vrouwen op in de enquête van het AWT (86% 73% in 2012, t.o.v. 78% 76% de ADSEI). Dit verschil handhaaft zich door de jaren heen. In Vlaanderen zijn de resultaten van de enquête over de SCV s iets minder uitgesproken dan die van de ADSEI. Dit kan verklaard worden door de hogere leeftijdsdrempel (die op 18 in plaats van 15 jaar ligt). De resultaten van de Digimeter van iminds daarentegen geven een veel hoger percentage (91% regelmatige internetgebruikers onder de Vlaamse bevolking), dat alleen kan worden verklaard door een zeer verschillende bemonsteringsmethode. De resultaten van de Digimeter zijn niet opgenomen in de statistieken database van het Vlaams Gewest (VRIND, Vlaamse regionale indicatoren). 1.2 De evolutie van de patronen van het internetgebruik Zodra ze de toegangsdrempel tot het Internet overschreden hebben, gebruiken de meeste surfers het regelmatig. Binnen de groep van 16 tot 74 jarigen die het Internet in de loop van de laatste drie maanden gebruikt hebben (definitie door Eurostat van het woord gebruiker ), hebben 97% van deze gebruikers het minstens een keer per week gebruikt in 2012 (92% in 2005). Er is geen beduidende variatie naargelang de verschillende sociaaldemografische categorieën. Onder deze gebruikers identificeert het onderzoek van Statbel/Eurostat een groep trouwe gebruikers: personen die het internet dagelijks of bijna dagelijks gebruiken. Zij vertegenwoordigen 80% van de gebruikers. De laatste jaren is het percentage trouwe gebruikers beduidend gestegen, nl. van 66% in 2005 naar 80% in Dit percentage overstijgt het gemiddelde van de leeftijdscategorie van 16 tot 34 jaar, waaronder personen met een diploma hoger onderwijs, van de gezinnen met een hoog inkomen (4de kwartiel) en van de studenten. Dit percentage is beduidend lager dan het gemiddelde bij de 65+ ers, bij de laaggeschoolde vrouwen en bij gezinnen met een laag inkomen (1ste kwartiel). De recentste statistieken over de plaatsen met toegang tot internet dateren van De meeste Internetgebruikers hebben thuis toegang tot het Internet (95% in 2011). Dit percentage is de laatste jaren gestegen (81% in 2005). De enige categorieën die lichtjes van het gemiddelde afwijken, zijn werkzoekenden (87%) en mensen uit een gezin met een laag inkomen (84%). Toegang tot het Internet op het werk komt veel minder vaak voor dan toegang tot het Internet thuis. Binnen de leeftijdscategorie van jaar d.i. de categorie van de werkende mens gebruikten slechts 55% van de respondenten internet op het werk in 2011 (40% in 2005). Het negatieve effect van de leeftijd 5 De berekeningsmethode die in Riga werd voorgesteld, is tegen 2010 de verschillen tussen het gemiddelde van de bevolking en bepaalde benadeelde groepen met de helft verminderen. Het is deze methode die werd gebruikt in afbeelding 2.

12 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen op het internetgebruik is minder uitgesproken: 56% bij de jarigen en 53% bij de jarigen in 2011, tegenover respectievelijk 42% en 37% in Binnen dezelfde leeftijdscategorie gebruikten iets meer mannen dan vrouwen internet op het werk (57% tegenover 54%) en uitgesproken meer kenniswerkers dan handarbeiders (75% tegenover 27%); het grootste verschil had betrekking op het onderwijsniveau: 79% van de respondenten met een diploma hoger onderwijs tegenover 21% van de respondenten met ten hoogste een diploma lager middelbaar onderwijs. Personen die internet enkel op het werk gebruikten, zonder dat ze er thuis toegang tot hadden, vertegenwoordigden nog maar 1% van de gebruikers in 2011, tegenover 12% in De plaatsen waar internet gebruikt wordt, zijn de laatste jaren heel uiteenlopend: vandaag hebben 25% van de gebruikers toegang tot het internet binnen hun kennissenkring (buren, vrienden, ouders), tegenover 8% in Dit percentage is het hoogst bij personen jonger dan 35 jaar, studenten en werkzoekenden. De belangrijkste tendens sinds 2009 is de snelle uitbreiding van mobiel internet, dat wil zeggen de toegang tot internet vanaf laptops, tablets en smartphones, via Wi Fi of mobiele (3G) netwerken. Dit fenomeen was nauwelijks meetbaar in In 2012 maakten meer dan de helft van de internetgebruikers gebruik van mobiel internet, dat wil zeggen van toepassingen die het mogelijk maken om zich buiten het werk of thuis aan te sluiten op het internet; 39% maakte gebruik van mobiel internet op een laptop, 34% gebruikte hiervoor intelligente mobiele telefonie, 12% tablets en 8% andere apparaten (agenda s, e readers, draagbare spelconsoles, enz.). Deze cijfers tonen onder andere aan dat vele gebruikers meer dan één toegangsmiddel gebruiken. De grootste gebruikers van mobiel internet via laptop en tablet zijn personen jonger dan 35 jaar (61% van de jarigen, 51% van de jarigen). Zij gebruikten ook het vaakst intelligente telefonie (48% van de gebruikers tussen 16 en 24 jaar en 44% van de gebruikers tussen 25 en 34 jaar). Een laatste opmerking betreft de toegang tot online diensten voor personen met beperkte fysieke of cognitieve vermogens. Op dit vlak (e accessibility) is de situatie in de voorbije jaren niet voldoende geëvolueerd. Volgens de Toegankelijkheidsmonitor 2013 beantwoorden slechts 14,6% van de Belgische websites op een steekproef van 373 websites een gewogen eindcijfer van minstens 75%, de drempelwaarde om te kunnen spreken van een behoorlijk toegankelijke website. Nochtans vormen deze criteria, zoals voorgeschreven door Anuysurfer, de basisvereisten van de Europese Commissie (zie aanbeveling A4).

13 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen Hoofdstuk 2 Evaluatie van de acties die sinds 2005 werden ondernomen 2.1 Herhaling: evaluatie van de eerste fase van het nationale actieplan ter bestrijding van de digitale kloof Deze sectie bevat fragmenten uit de samenvatting van het verslag van 2010 over de evaluatie van de acties die tussen 2005 en 2010 werden ondernomen in het kader van de eerste fase van het nationale plan ter bestrijding van de digitale kloof. Deze eerste fase bestond uit vier onderdelen: bewustmaking, vorming, toegang voor iedereen, transversale acties Evaluatie van het luik sensibilisatie Dit luik beoogt, vooral door sensibilisatiecampagnes in verschillende media, een vermindering van het aandeel van de bevolking dat het praktische nut van ICT niet kent, dat denkt dat die technologieën ingewikkeld in gebruik zijn en dat geen vertrouwen heeft in ICT. De overheid organiseerde zelf allerhande sensibilisatiecampagnes. Naast de overheden ontwikkelden ook talloze terreinwerkers sensibilisatie activiteiten, o.a. de Digitale week/la Semaine numérique, die gezamenlijk in de drie Gewesten van het land wordt georganiseerd, en een groot aantal digitale kloof initiatieven in de kijker zet. Deze sensibilisatie acties beantwoorden aan de stand van zaken van de digitale kloof op het moment dat het plan werd uitgewerkt ( ),. In die tijd toonden de enquêtes aan dat de meeste niet internetgebruikers er het nut niet van inzagen of het veel te ingewikkeld vonden. Sensibilisatie alleen volstaat thans niet meer, omdat het publiek dat toegang heeft tot de klassieke of elektronische informatiemedia inmiddels al door die acties werd bereikt. Om andere, moeilijker te bereiken doelgroepen aan te kunnen spreken, moet de sensibilisatie ingepast worden in een breder aanbod, en kunnen rekenen op een begeleiding op maat en op langere termijn. Tenslotte blijft het moeilijk om een uitspraak te doen over het effect van algemene sensibilisatie acties. Ze hebben zeker bijgedragen aan de veranderde houding van de bevolking ten opzichte van ICT, maar het is onmogelijk om hun effect apart te bekijken. Het tweede streefdoel betreft de centralisatie van de informatie aangaande alle initiatieven ter bestrijding van de digitale kloof. De ontwikkeling van een nationale database van initiatieven ter bevordering van de digitale insluiting werd, ondanks enkele verdienstelijke pogingen, door de overheid als doelstelling niet gehaald. Ondertussen namen terreinwerkers het voortouw en creëerden zelf verschillende regionale netwerken en samenwerkingsplatforms. Een vorm van vernetting tussen de bestaande platforms behoort tot de verzuchtingen van de terreinwerkers. Het kan het aanknopingspunt en startpunt worden voor de centralisatie van informatie over de digitale kloof Evaluatie van het luik opleiding Op dit terrein streeft het plan drie doelstellingen na: alle jongeren een ICT opleiding geven, burgers die iets willen leren over ICT autodidactische instrumenten aanbieden, de inrichting van ICTopleidingen voor achtergestelde doelgroepen bevorderen. Wat de eerste doelstelling betreft, werden initiatieven vooral door de bevoegde gewestelijke en gemeenschappelijke overheden genomen. Over het belang van onderwijs en vorming om de digitale ongelijkheden weg te werken, bestaat geen enkele twijfel, noch onder deskundigen, noch onder de terreinwerkers. Om alle jongeren een doeltreffende ICT opleiding te kunnen geven, zijn een grote betrokkenheid van het schoolsysteem en begeleidingsstructuren voor jongeren cruciaal maar hier is nog een lange weg te gaan. Uit de evaluatiegegevens die de onderzoekers verzamelden, blijkt dat de

14 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen betrokkenheid van het schoolsysteem heel ongelijk is tussen Vlaanderen en de Franse Gemeenschap, en dit ten nadele van de laatste. De overheid nam, in tegenstelling tot de terreinwerkers, weinig initiatief aangaande de ontwikkeling van autodidactische leermiddelen. Maar bij nader toezien lijkt zelfscholing niet de meest geschikte leermethode voor een sociaal kwetsbaar of cultureel achtergesteld publiek. Deze mensen hebben vooral nood aan een fysieke persoon, die hen geruststelt en begeleidt in het leerproces. De overheid heeft veel aandacht besteed aan de inrichting van ICT opleidingen voor kansengroepen, meer in het bijzonder voor werkzoekenden, terwijl de aandacht van de terreinwerkers vooral ging naar laaggeschoolden en senioren. Indien beide initiatieven geenszins in vraag worden gesteld, valt het niettemin betreuren dat de initiatieven die door de terreinwerkers werden ontwikkeld vaak met financiële onzekerheden moesten afrekenen, hetgeen negatieve gevolgen had op het bereik en impact van hun inspanningen Evaluatie van het luik toegang voor iedereen Het plan streeft drie doelstellingen na met behulp van acht concrete acties: iedere burger een publieke toegang tot het internet garanderen, en dat dicht bij huis en voor een redelijke kostprijs; de uitrusting en aansluiting van gezinnen stimuleren en aantrekkelijke toepassingen voor de burger ontwikkelen; computers ter beschikking stellen aan een betaalbare prijs. De eerste doelstelling betrof de creatie van een publieke toegang tot het internet dicht bij de woonplaats van de burger. Hiertoe werd oprichting van OCR/EPN s aangemoedigd. Voor het beleid werd het een belangrijk wapen in de strijd tegen de digitale kloof. Ook de terreinwerkers lieten zich op dit gebied niet ongemoeid en namen talrijke initiatieven. Het nut en belang van deze maatregelen is de voorbije vijf jaar aan verandering onderhevig geweest. Vandaag is het minder de bedoeling om toegang te bieden aan mensen die er geen hebben, maar eerder om een omgeving te scheppen die niet alleen technisch, maar ook en vooral pedagogisch en professioneel van een degelijk niveau is. Het bestaande OCR/EPN s concept kan aan die nieuwe doelstellingen tegemoet te komen voor zover er aan een reeks voorwaarden wordt voldaan: de erkenning en professionalisering van het beroep van OCR/EPN animator (multimediawerker), de verankering in de plaatselijke educatieve en sociaalculturele sector en het verenigingsleven, en een structurele financiële ondersteuning. Voor de tweede doelstelling (de aansluiting van gezinnen stimuleren en aantrekkelijke diensten aanbieden) waren de acties van FEDICT het meest zichtbaar. Toch neemt het belang van maatregelen van het type internet voor iedereen pack af naarmate het internet meer verspreid raakt. Hun doeltreffendheid is trouwens beperkt omdat die maatregelen zijn gebaseerd op fiscale stimulansen die meer voordelen opleveren voor de middenklasse dan voor echt achtergestelde groepen. Mensen die thuis nog niet zijn uitgerust, worden bovendien geconfronteerd met een nood aan ondersteuning en omkadering in hun gebruik die het probleem van de materiële toegankelijkheid overtreft. De aantrekkelijkheid van de online overheidsdiensten is er fors op vooruitgegaan op alle beleidsniveaus. Sommige toepassingen werden echter gestraft door de tergend trage start van het gebruik van de elektronische identiteitskaart (eid). Wat tot slot de recyclage van overheidscomputers betreft, kunnen op federaal niveau enkel beperkte realisaties worden genoteerd. Op dit terrein is de sector van de sociale economie nog het actiefst gebleken. Het reële effect van deze acties moet opnieuw worden geëvalueerd, want de recyclage mag zich niet langer beperken tot de renovatie van afgedankt materiaal, maar moet in de ruimere context van een duurzame of groene informatica (green IT) worden geplaatst.

15 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen Evaluatie van het luik transversale acties Het plan streeft drie doelstellingen na, met behulp van acht concrete acties: de verscheidenheid aan software bevorderen, de burgers het recht op traditionele diensten garanderen, een verhoogde toegankelijkheid tot en kennis van ICT voor een achtergesteld publiek. De doelstelling om de verscheidenheid aan types software te bevorderen, bestond voornamelijk uit acties ter bevordering van vrije software, en dat zowel op overheids als verenigingsniveau, en vooral ten gunste van OCR/EPN s. Deze doelstelling werd vaak opgevat als de bevordering van vrije software. Maar inzake het gebruik van vrije software bestaat er verdeeldheid onder de terreinwerkers. Het verband met de dichting van de digitale kloof en het gebruik van vrije software is nier voor iedereen vanzelfsprekend. De doelstelling om iedereen een toegang tot de traditionele kanalen voor publieke diensten te garanderen, is een politiek principe dat niet operationeel werd geformuleerd. De evaluatie van deze doelstelling is bijgevolg niet mogelijk. Het onderzoek dat werd verricht, betrof steeds onderwerpen die kaderden in de doelstellingen van het plan. Wat hun politieke verlenging betreft, kenden ze echter een verschillende afloop. Wat de e toegankelijkheid betreft, werden de vooropgestelde doelstellingen slechts gedeeltelijk gehaald. De websites van de overheid vertonen nog steeds grote tekortkomingen ten opzichte van de aanbevelingen van de Europese Commissie. Het label AnySurfer kon niet worden toegekend aan alle websites die werden vermeld in de programma s van de federale regering en de federale entiteiten. De situatie is nog slechter op gemeentelijke vlak. Ook de websites van de privésector vertonen in België een grote achterstand inzake het e toegankelijkheid. Daar moeten we nog aan toevoegen dat het luik transversale acties algemeen gesteld eerder een variarubriek lijkt dan een samenhangend geheel van maatregelen Evaluatie van de methodologie en de opvolging van de eerste fase Het plan voorzag verschillende middelen voor de evaluatie en opvolging, maar hiervan werd slechts de oprichting van een cel digitale kloof binnen de POD Maatschappelijke Integratie effectief ook uitgevoerd. De cel digitale kloof was operationeel gedurende de hele duur van het plan. Meer algemeen valt er een tekort aan zichtbaarheid en aan coördinatie van het plan te betreuren. Dat heeft er met name toe geleid dat de initiatieven die door anderen op het werkveld werden genomen te weinig in de aandacht stonden, en dat er maar weinig gelegenheid was voor kennisdeling. In een land dat op institutioneel vlak zo complex is als België, is het plan een belangrijke stap voorwaarts omdat het een gemeenschappelijke visie schenkt op het gebied van toegang, bekwaamheid, regelgeving en sociaal beleid. 2.2 Overzicht van de belangrijkste acties die op federaal niveau zijn ondernomen sinds Federale projecten ondersteund door de POD Maatschappelijke Integratie Sinds 2010 heeft de POD Maatschappelijke Integratie drie oproepen tot indiening van projecten op federaal niveau gelanceerd voor gerichte acties, met name op het vlak van opleiding en begeleiding, toegespitst op kansarme doelgroepen, en jongeren in het bijzonder. a) Doelstellingen en resultaten van de projectoproepen In 2010 deed de POD Maatschappelijke Integratie een projectoproep om pilootprojecten te financieren voor de opleiding en begeleiding van jongeren die bedreigd worden door marginalisering

16 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen met betrekking tot het gebruik van ICT. Deze oproep, getiteld Bruggen bouwen tussen de digitale wereld van jongeren en de informatiesamenleving berustte op de conclusies van een studie die de POD een jaar eerder had uitgevoerd onder de noemer Offline jongeren en de digitale kloof. Over het risico op ongelijkheden bij Digital Natives. 6 Deze studie gaf aan dat het vanuit jeugdsector en de bijzondere jeugdzorg aan initiatieven ontbreekt die het potentieel van de digitale technologie, met name Web 2.0, als sociaaleducatief hulpmiddel gebruiken om kansarme jongeren te (her)integreren in de maatschappij Dankzij deze financiering konden actoren uit de jeugdsector, de bijzondere jeugdzorg en de sectoren van maatschappelijk welzijn en levenslang leren 32 praktische initiatieven op touw zetten in Vlaanderen en Wallonië. Hiermee werd er een concreet gevolg gegeven aan de actiepunten die in de studie werden aangehaald in verband met het belang van de nauwe samenhang tussen de digitale inclusie en de sociale integratie van jongeren met sociale loskoppeling, om zo hun digitale uitsluiting efficiënter te kunnen aanpakken. In de praktijk richtten deze projecten zich tot zwakkere jongeren uit vrij uiteenlopende doelgroepen. Er werden met name projecten uitgetekend voor jongeren met een visuele of mentale handicap, zoals een online spel voor jongeren met een verstandelijke handicap en opleidingen voor sociaal zwakkere jongeren met een visuele beperking en hun naaste familie, ter verbetering van hun levenskwaliteit en participatie in de samenleving. Ook werden er projecten uitgewerkt ten voordele van jonge asielzoekers: hulp bij het ontwerpen van een autobiografische blog waarin deze jongeren vertellen over hun ervaringen als migranten, een project van interculturele dialoog tussen autochtone jongeren en asielzoekers tijdens een opleiding over het maken thematische reportages op digitaal formaat. De meeste initiatieven die in het kader van deze projectoproep werden geselecteerd, hadden één kenmerk gemeen: de aandacht ging uit naar de begeleiding van deze jongeren bij het creëren en produceren van digitale content van welke aard dan ook, nl. muziek, audio of audiovisuele reportages, redactie en minder naar een kritische consumptie van digitale media. Deze experimenten hadden dus tot doel deze jongeren te helpen om te evolueren van een digitale omgeving, die vaak beperkt is tot de consumptie van ICT, naar meer digitale participatie, waardoor zij een actief burgerschap ontwikkelen op diverse maatschappelijke domeinen. Centraal in de educatieve doelstellingen van de meeste projecten stond dus de uitbreiding van de handelingsmogelijkheden van deze jongeren. Digitale technologieën zijn voor deze jongeren dus een soort ankerpunt voor meer burgerparticipatie en meer handelingsmogelijkheden in de openbare ruimte. Veel van deze projecten komen overigens tot stand via een samenwerking tussen actoren/professionele begeleiders op het vlak van digitale media en actoren van maatschappelijk welzijn en levenslang leren. De kruisbestuiving van vaardigheden is essentieel bij deze projecten; zij biedt een doeltreffend antwoord op geïdentificeerde behoeften. Zonder deze samenwerking is het voor de afzonderlijke verenigingen niet mogelijk om deze oplossing aan te reiken. In 2012 lanceerde de POD Maatschappelijke Integratie een nieuwe projectoproep om gerichte acties te financieren voor de digitale inclusie van kansengroepen in een perspectief van professionele en sociale activering. De titel van deze projectoproep ICT inzetten om kwetsbare groepen professioneel en sociaal te activeren vertolkt de expliciete ambitie van de staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie: Publieke en private organisaties aanmoedigen om het potentieel van ICT te benutten om aansluiting te vinden bij de arbeidsmarkt. Wanneer sociale activering wordt beschouwd, lijkt het 6 Brotcorne P., Mertens L. en Valenduc G. (2009). Offline jongeren en de digitale kloof. Over het risico op ongelijkheden bij digitale natives, POD Maatschappelijke integratie, Brussel.

17 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen inderdaad een tussenstap die op langere termijn de kansen op de arbeidsmarkt vergroot. 7 De argumenten die in deze projectoproep worden uitgewerkt, benadrukken daarom ook het belang van ICT voor de inzetbaarheid en de nuttige sociale participatie, zoals de oproep stelt. De doelgroepen bestaan uit mensen die in armoede leven en die al lange tijd niet werken en aansluiting zoeken bij de arbeidsmarkt en uit jongeren (16 24) die de overstap naar de arbeidsmarkt zullen maken. Deze projectoproep heeft geleid tot de financiering van 26 doelgerichte initiatieven in België. In 2013 lanceerde de POD Maatschappelijke Integratie deze projectoproep opnieuw. Dit titel bleef ongewijzigd, nl. ICT inzetten om kwetsbare groepen professioneel en sociaal te activeren, maar de doelstellingen en de doelgroepen werden beperkt. Dit keer ging het vooral om het inzetten van ICT om OCMW cliënten professioneel te activeren. Er treffend aan herinnerend dat OCMW cliënten zich binnenkort verplicht moeten inschrijven bij de VDAB, ACTIRIS of FOREM, wil de staatssecretaris met deze oproep deze mensen basis ICT vaardigheden aanleren, zodat zij zich kunnen inschrijven op de website, hun dossier van de RVA kunnen raadplegen, leren solliciteren en een goede motivatiebrief leren schrijven. Een tweede verschil ten opzichte van de vorige oproep, is de expliciete stimulering van samenwerking tussen de OCMW s en organisaties actief in de strijd tegen de digitale kloof zodat zij elk vanuit hun eigen expertise, bruggen slaan en sterke projecten opzetten voor de mensen in armoede. Voor deze laatste projectoproep zijn zopas 22 initiatieven gefinancierd voor het hele Belgische grondgebied, waarvan slechts 6 OCMW s. b) Enkele gemeenschappelijke tendensen Naast de diversiteit aan initiatieven die door deze laatste twee oproepen werden gefinancierd, zijn er ook gemeenschappelijke tendensen merkbaar. Deze getuigen van een zekere evolutie in de manier waarop digitale inclusie wordt aangepakt. De actoren op het terrein hebben immers meer aandacht voor de voorwaarden voor het succes en de doeltreffendheid van dergelijke initiatieven. Ten eerste bieden bepaalde initiatieven die voortvloeien uit deze laatste twee projectoproepen voortaan naast het klassieke opleidings en begeleidingsaanbod voor computer en internetvaardigheden ook een meer innovatieve en/of ludieke benadering van de leeractiviteiten. Dat geldt bijvoorbeeld voor het project Iedereen sociaal en professioneel online van de Katholieke Hogeschool Limburg, dat digitale vaardigheden aanleert door middel van een serious game en het project Digisterk van de gemeente Mol, waarbij ervaringsdeskundigen mensen in extreme armoede initiatiecursussen ICT geven. Het project Médiamorphose, een initiatief van de vzw Le Monde des Possibles, is bedoeld om werkzoekenden van allochtone origine op een participatieve manier te laten proeven van IT beroepen door hen thematische reportages te laten maken in de sector zelf. Andere geselecteerde projecten bieden naast het conventionele gebruik van digitale apparatuur ook initiaties tot het gebruik van mobiele technologieën zoals tablets en smartphones. Ten tweede richten bijna alle geselecteerde initiatieven zich expliciet op de professionele activiteit van hun doelgroepen, zoals gevraagd werd in de projectoproepen. Een niet te verwaarlozen aantal projecten houdt bovendien rekening met het ruimere perspectief van sociale activering. Professionele activering wordt in een aantal gevallen zelfs als voorwendsel gebruikt om experimenten te ontwikkelen voor een bredere maatschappelijke integratie en participatie van de doelgroepen. We zouden een hele reeks voorbeelden kunnen opsommen, maar we beperken ons tot onderstaande: De oprichting door vzw Banlieue van een beveiligd sociaal netwerk ten behoeve van laaggeletterde personen. Hierdoor kan deze doelgroep een conventioneel sociaal netwerk leren 7 Uittreksel uit de projectoproep 2012 van de POD Maatschappelijke Integratie ICT inzetten om kwetsbare groepen professioneel en sociaal te activeren.

18 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen gebruiken met aandacht voor de bescherming van persoonsgegevens, e reputatie, digitale identiteit enz. vanuit een volledig beveiligd soort sociaal netwerk. Het project van de Luikse vzw ENAIP richt zich op het gevangeniswezen en heeft als primair doel het herstel van het zelfvertrouwen en het doorbreken van het sociale isolement van de gevangenen. Daarnaast biedt het de mogelijkheid om nog meer toekomstige cursussen te overwegen. Derhalve is de ontwikkeling van digitale vaardigheden voor een betere integratie op de arbeidsmarkt lang niet de enige doelstelling van vele projecten. Bijkomend doel is vaak om meer transversale sociale vaardigheden zoals zelfvertrouwen, zelfstandigheid, kritisch denken en uiteindelijk actief burgerschap bij de begunstigden van deze acties te ontwikkelen. Bovendien wordt er, parallel aan de prioriteit voor de opleiding en ondersteuning van de doelgroepen, meer aandacht besteed aan het opzetten van netwerken van verschillende bestaande initiatieven op het terrein op lokaal of stedelijk niveau met de bedoeling om de zichtbaarheid van de acties te verhogen en een consistente aanpak van het probleem aan te moedigen. Een aantal door de POD gefinancierde projecten wijzen ook daadwerkelijk in die richting. Dit is met name het geval voor het Digiplan voor Leuvense Basiswerking, een initiatief van de vzw Buren Voor Wijken. Eén van de doelstellingen hiervan is het creëren van een algemeen platform dat de lokale opleidingsinitiatieven voor digitale inclusie voor volwassenen verenigt. In dit kader is het ook opvallend dat steeds meer projecten op het terrein transversaliteit centraal plaatsen in hun aanpak. Dit impliceert een nauwe samenwerking tussen de actoren uit de sector van het maatschappelijk welzijn en de socioprofessionele werking enerzijds en de meer specifieke sector van de multimedia aansturing en vorming anderzijds. Het bundelen van hun vaardigheden helpt om een geïntegreerde aanpak te ontwikkelen van de begeleiding met betrekking tot het gebruik van ICT, waarbij deze instrumenten in de eerste plaats worden gezien als een middel ten behoeve van de professionele en/of persoonlijke projecten van de begunstigden. Dat is met name het geval van het ambitieuze project Allemaal digitaal van het OCMW van Puurs. Dit initiatief bevordert de samenwerking tussen het OCMW, de bibliotheek, de VDAB en zelfs een aantal gemeentescholen om een structureel en duurzaam kader te scheppen voor het gebruik van digitale technologieën op al deze locaties. Het beoogt daarnaast ook de uitwisseling van goede pedagogische praktijken. Het initiatief Digisterk dat gecoördineerd wordt door de dienst Samenlevingsopbouw van de gemeente Mol, kadert ook binnen dit samenwerkingsperspectief. In het kader van dit project werd zelfs een overlegplatform voor alle deelnemende partners opgericht voor de volledige duur van het project, om de efficiëntie en continuïteit ervan te waarborgen. Dit bundelen van vaardigheden heeft overigens ook tot gevolg dat professionals op het vlak van socioprofessionele integratie, maatschappelijk welzijn en levenslang leren de grenzen van hun eigen digitale kunnen leren te herkennen, zodat zij hun publiek op optimaal kunnen begeleiden in hun ICTleertraject. Daarom voorzien deze samenwerkingsinitiatieven niet alleen in opleidingen ten behoeve van de doelgroepen, maar ook steeds vaker in opleidingen voor het sociale middenveld, zodat zij op hun beurt overdragers van digitale vaardigheden worden ten behoeve van hun doelgroepen. Dat is met name om er maar één te noemen het geval van het project Iedereen digitaal, een samenwerkingsinitiatief tussen een intergemeentelijke bibliotheek en twee OCMW s. Dit project leidt hulpverleners op om meer ICT te gebruiken in de uitoefening van hun beroep. Deze opleidingen worden gegeven door instructeurs van het OpenLeercentrum van de bibliotheek. Tot besluit kan worden opgemerkt dat de projectoproepen van de POD Maatschappelijke Integratie sinds 2010 doorgaans hebben gezorgd voor vele originele, innovatieve en soms werkelijk uitdagende experimenten ten behoeve van zowel kansarme groepen als het sociale middenveld. Toch is het

19 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen belangrijk te onderstrepen dat deze initiatieven helaas meestal niet langer dan één jaar standhouden (de subsidieperiode door de POD). Het ontbreekt hun immers aan structurele en duurzame financieringsmogelijkheden. Als de initiatiefnemers er niet in slagen om alternatieve financieringsbronnen te vinden op langere termijn, blijven deze projecten veroordeeld tot de experimentele fase De acties van de FOD Economie De DG Informatiemaatschappij van de FOD Economie is verantwoordelijk voor de Belgische coördinatie van de uitvoering van de Europese Digitale Agenda (Digital Agenda 2020). Zoals we verder zullen zien, is digitale inclusie als één van de zeven pijlers van deze Europese strategie gerelateerd aan een aantal prioriteiten van de pijler nr. 6, die betrekking heeft op digitale vaardigheden (zie sectie 3.4). In het kader van de Digitale Agenda 2020 organiseerde de FOD Economie Going local, een initiatief dat erin bestond om nationale en regionale actoren te sensibiliseren voor deze digitale strategie en om hun initiatieven te promoten en te coördineren (via de nationale rondetafel Going local in oktober 2011 in Brussel, gevolgd door twee regionale rondetafels in Antwerpen en Namen in november 2011). Tijdens de nationale rondetafel konden deelnemers kiezen uit zes workshops, waarvan één over digitale inclusie. Tijdens deze workshop werden ook de krachtlijnen van het Strategisch e inclusieplan voorgesteld, die reeds werden geformuleerd in ons vorig verslag. De inspanningen van de FOD Economie in het kader van de zesde pijler van de Digitale Agenda 2020 spitsen zich vooral toe op de zgn. e skills, d.w.z. de digitale kwalificaties in het kader van economische activiteiten die vanuit twee invalshoeken worden belicht: enerzijds de kwalificaties van de professionele ICT gebruikers (ICT users skills), die hen in staat moeten stellen om op een efficiënte en creatieve manier met ICT om te gaan binnen hun beroepsactiviteiten, en anderzijds de kwalificaties van de ICT practici (ICT practitioners skills) die verband houden met diverse beroepen in de informatica, het internet en de nieuwe media. Dit laatste aspect is bijzonder belangrijk in België omdat de Belgische economie kampt met een chronisch tekort aan IT professionals enerzijds en een afkeer van studenten voor informatica opleidingen aan universiteiten en hogescholen anderzijds. De FOD Economie heeft twee duidelijke initiatieven genomen: De organisatie van het seminarie E skills, een sleutel tot het concurrentievermogen van ondernemingen in december Dit seminarie heeft bijgedragen aan het opstellen van een balans op nationaal niveau en in de drie gewesten. De deelname aan de Europese lancering van de Grand coalition for digital jobs and skills in maart Dit initiatief is bedoeld om in alle lidstaten de basis en voortgezette opleidingen tot ICT beroepen te promoten alsook tot beroepen die intensief gebruik maken van ICT, onder meer via samenwerkingsverbanden met diverse actoren, en om rond deze prioriteit een consensus te vinden tussen de economische actoren en beleidsmakers. In het kader van deze samenwerking hebben de lidstaten zich onder andere geëngageerd om in hun opleidingsprogramma s voor ICTspecialisten het Europese referentiesysteem e competence framework 2.0 op te nemen. Andere recente initiatieven van de FOD Economie hebben indirect betrekking op digitale inclusie. Vermeldenswaardig zijn de ontwikkeling en actualisering van een nieuw model van de Barometer van de informatiemaatschappij (2012 en 2013) en de benoeming van een Belgische persoonlijkheid tot lid van de Europese groep Digital Champions (Mevr. Saskia Van Uffelen), die tevens woordvoerder wordt voor de Belgische initiatieven in het kader van de Digitale Agenda Daarnaast heeft de FOD Economie in november 2013 een informatiecampagne voor de consument getiteld Telefoon, gsm, internet, tv: durf vergelijken op touw gezet. In samenwerking met lokale

20 Voorstellen voor een nationaal actieplan e inclusie tegen overheden 8 worden meldpunten georganiseerd voor burgers om hen te helpen meer inzicht te krijgen in hun gebruikersprofiel en om de operator te vinden die het best bij hen past. Tegelijkertijd heeft de FOD Economie een handleiding gepubliceerd voor het tariefvergelijkingsprogramma van het regulerend orgaan van de telecommunicatiesector (BIPT) ( 2.3 Een overzicht van de voornaamste evoluties in Vlaanderen: mediawijs en e inclusief beleid In het kader van een Nationaal Actieplan Digitale Insluiting is het opportuun om het beleid in Vlaanderen inzake digitale inclusie en mediawijsheid te onderzoeken. Dit hoofdstuk wil de oorsprong van het begrip mediawijsheid in Vlaanderen schetsen, het verband met de term e inclusie leggen en een beknopt overzicht bieden van initiatieven en betrokken actoren in Vlaanderen van 2011 t.e.m Een belangrijk aandachtspunt bij dit artikel is dat de focus beperkt werd tot de initiatieven van het Vlaamse beleid en dan voornamelijk de beleidsdomeinen media en onderwijs aangezien zij de meeste activiteit ontplooid hebben tijdens de voorbije beleidsperiode. De basis voor dit artikel is dan ook de conceptnota mediawijsheid van ministers Lieten en Smet. Dit heeft belangrijke implicaties voor de inhoud van dit hoofdstuk. Hoewel de conceptnota mediawijsheid een belangrijk aangrijpingspunt is voor het Vlaamse beleid op vlak van mediawijsheid en de acties hieromtrent, zijn er ook andere waardevolle initiatieven die hierdoor niet worden beschreven. Allereerst ga ik slechts zijdelings in op initiatieven die binnen een gemeentelijke/stedelijke of bovenlokale/provinciale context ontwikkeld werden. Ook bepaalde landelijke initiatieven, zoals This is it! My story van Kifkif, I@school van Mediaraven, het Anysurferlabel, de Digitale Week en vele anderen, worden niet besproken gezien deze vanuit hun eigen structurele subsidiestromen, bijvoorbeeld cultuur, jeugd of welzijn tot stand komen. Tevens worden projecten gesteund door (foundations van) bedrijven hier afgezien van één voorbeeld niet expliciet beschreven Het beleidsbegrip mediawijsheid Op beleidsniveau is vanaf het begin van de huidige beleidsperiode veel aandacht voor mediawijsheid en e inclusie in de verschillende beleidsplannen en brieven. In het regeerakkoord van 2009 Een daadkrachtig Vlaanderen in beslissende tijden wordt alvast de nadruk gelegd op de nood aan het wegwerken van de digitale kloof en op mediageletterdheid: Het is elementair dat elke Vlaming kan participeren aan de vooruitstrevende informatiemaatschappij die Vlaanderen wil zijn. De digitale kloof moet weggewerkt worden. Onze ambitie is om ervoor te zorgen dat ook kwetsbare doelgroepen voldoende mediatoegang hebben en voldoende mediageletterd zijn. Elke Vlaamse woning moet daarom beschikken over een internetaansluiting tegen democratisch tarief. Mediagebruikers moeten de nodige vaardigheden kunnen verwerven om adequaat met de nieuwe media om te gaan. 11 Het begrip mediawijsheid wordt voor de eerste keer uitgebreid besproken in de beleidsnota van Minister van Media, Ingrid Lieten. Deze nota stelt dat bijzondere aandacht zal besteden worden aan het begrip mediawijsheid. Om dit begrip te duiden verwijst zij naar de definitie van de Raad van Cultuur uit 2005 in de Nederlanden: Mediawijsheid is het geheel van kennis, vaardigheden De begeleiders van Openbare Computerruimten die deelnamen aan de raadplegingsworkshop van actoren op het terrein op 9 en 11 december beklaagden zich erover dat de OCR s niet formeel betrokken waren bij deze campagne van de FOD Economie. Zij beschouwen dit als een gebrek aan coördinatie van de initiatieven van de overheden op het vlak van digitale inclusie. Deze sectie werd opgesteld door Laure Van Hoecke, coördinatrice van LINC vzw. Voor een meer uitgebreide analyse kan de lezer terecht bij de veldtekening mediawijsheid die gepubliceerd wordt door het kenniscentrum mediawijsheid, Mediawijs.be, eind januari Mediawijs.be zal begin 2014 ook een white paper publiceren op basis van de resultaten van deze veldtekening. De Vlaamse Regering , Een daadkrachtig Vlaanderen in beslissende tijden, 73.