Het college van Gedeputeerde Staten verzoekt de leden van Provinciale Staten om:

Transcriptie

1 STATENBRIEF Onderwerp: Uitvoering beleid voor detailhandel en binnensteden Doel van deze brief: Het college van Gedeputeerde Staten verzoekt de leden van Provinciale Staten om: Te besluiten conform het ontwerpbesluit Over de inhoud van deze brief te overleggen De inhoud van deze brief voor kennisgeving aan te nemen (informatieplicht) HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH 1 Inhoud voorstel (beoogd resultaat/doel) In deze Statenbrief informeren we u over de stand van zaken wat betreft de uitvoering van het beleid voor detailhandel en binnensteden en onze rol daarin, zoals toegezegd tijdens de vergadering van de commissie ROW in juni Daarbij nemen we de overwegingen in uw motie over het beleid ten aanzien van winkelgebieden en binnensteden mee (PS Omgevingsvisie Gelderland). Uw Staten heeft afgelopen zomer de omgevingsvisie en -verordening vastgesteld met nieuw beleid voor detailhandel. Daarvóór heeft op 25 juni jl. een groot symposium voor onze partners plaatsgevonden over detailhandel en binnensteden om de opgave te agenderen en om met partners te spreken over een gezamenlijke aanpak. Bij de behandeling van de omgevingsvisie en bij de behandeling van een Statenbrief (zaaknr ) over detailhandel in de commissie ROW in juni 2014 heeft u aangegeven om de aanpak van de detailhandelsopgave breed te beschouwen als opgave voor binnensteden en dorpskernen. Ook heeft u aangegeven om een relatie te leggen met een integrale benadering We verwijzen daarbij naar de motie 14M74 en de motie 14M84 waarin verzocht wordt een verkenning te doen van de transformatieopgave in Gelderland. 2 Aanleiding De vastgoedmarkt ondergaat een structurele verandering. Na jaren van groei en stedelijke uitbreidingen worden we nu geconfronteerd met een vastgoedoverschot en een overprogrammering. Het gevolg is een stagnatie van nieuwbouwplannen en leegstand in de bestaande voorraad. Door diverse trends (demografie,digitalisering van de samenleving) verandert de vraag en sluit het aanbod aan vastgoed in veel gevallen niet goed aan bij de behoefte van de gebruikers. Dit geldt ook voor de winkelmarkt deze verandert door trends als e-commerce, schaalvergroting, branchevervaging en door demografische ontwikkelingen waardoor winkelgebieden veranderen en de vraag naar fysieke winkels fors afneemt. Dit heeft gevolgen voor winkelgebieden en binnensteden. Vooral in aanloopstraten, in verouderde winkelgebieden en in dorpskernen in krimpgebieden is leegstand nu al zichtbaar. De winkelmarkt is in transitie, de achterliggende trends zijn structureel en niet tegen te houden. - en vastgoedmarkt in brede zin geconfronteerd wordt kost tijd. De uitdaging voor betrokken marktpartijen en overheden is om tijdig te anticiperen op deze ontwikkelingen die op ons afkomen. De veranderende (krimpende) winkelmarkt zorgt voor een opgave die tweeledig is. Enerzijds zal de overcapaciteit aan winkelmeters beperkt moeten worden waarbij plannen, veelal van voor de crisis, geschrapt en vaak financieel afgeboekt moeten worden. Inlichtingen bij: dhr. A.T.J. Teunissen, telefoonnummer (026) adres: post@gelderland.nl

2 Anderzijds moet naar de toekomst gekeken worden en staan de betrokken partijen voor de uitdaging om winkelgebieden en centra aan te passen aan veranderingen in de winkelmarkt. Er ruimte voor nieuwe concepten en nieuwe functies zoals wonen, leisure en zorg. Dit vraagt om een visie op binnensteden maar ook om scherpe keuzen vooral van gemeenten welke winkelgebieden kansrijk zijn en welke niet. De centra van steden, dorpen en wijken zijn essentieel voor de economie, de leefbaarheid en aantrekkelijkheid van steden en dorpen. Ze zijn het visitekaartje van de stad of het dorp. De centra van de grote steden bieden veel werkgelegenheid en zijn een economische motor. De binnensteden hebben dan ook prioriteit in de college-akkoorden van de (middel)grote steden zo blijkt uit een analyse van Platform Bestaand beleid c.q. kader In de omgevingsvisie is nieuw beleid voor detailhandel weergegeven. Het detailhandelsbeleid is onderdeel van het integrale beleid voor steden en dorpen. In de visie hebben we aangegeven dat we met partners streven naar een toekomstbestendige detailhandelsstructuur die bijdraagt aan vitale en aantrekkelijke steden en dorpen. In de omgevingsverordening zijn regels opgenomen die gelden voor nieuwe detailhandelsontwikkelingen in bestemmingsplannen. Het gaat daarbij om perifere ontwikkelingen en detailhandel met een bovenlokaal effect. Het Rijk heeft sinds oktober 2012 ook de ladder voor duurzame verstedelijking in het Besluit ruimtelijke ordening (Bro) opgenomen als motiveringseis. Op basis daarvan beoordelen we bestemmingsplannen voor nieuwe detailhandelsontwikkelingen. Met ons beleid willen we leegstand in bestaande winkelgebieden beperken omdat die leidt tot aantasting van de sociale en economische vitaliteit van winkelgebieden in dorpen, binnesteden en wijken. Om leegstand te voorkomen moet de overcapaciteit teruggedrongen worden. Om die reden zijn we zeer terughoudend met het toevoegen van nieuw winkeloppervlak met name op perifere locaties op bijvoorbeeld bedrijventerreinen aan de rand van de stad. Nieuwe ontwikkelingen zijn alleen toegestaan als die bijdragen aan de versterking van de detailhandelsstructuur. Dit vraagt een goede argumentatie op basis van de ladder voor duurzame verstedelijking. Positie en meerwaarde van de provincie De verantwoordelijk voor de detailhandelsopgave en voor binnensteden ligt in de eerste plaats bij ondernemers en de gemeenten. Zij zijn lokaal verantwoordelijk voor aantrekkelijke centra en winkelgebieden. De provincie heeft samen met gemeenten een rol ten aanzien van een goede ruimtelijke ordening. Naast een goede ruimtelijke ordening ligt het provinciaal belang bij leefbaarheid, het stimuleren van (regionale) van ruimtelijk-economische ontwikkelingen en regionale afstemming van vooral (perifere) detailhandelsontwikkelingen met bovengemeentelijke effecten. Door diverse partijen 2 wordt ook nadrukkelijk een beroep gedaan op de provincies om deze rol te nemen. We geven op dit moment al volop invulling aan deze rol. We ondersteunen gemeenten bij regionale samenwerking en afstemming en investeren in centrumgebieden via het impulsplan wonen en via de stad&regio contracten. Tot slot sturen we via ons beleid en de verordening. Een actueel voorbeeld daarvan is de regionale afstemming van een aantal grote detailhandelsinitiatieven met regionale effecten in de Stadsregio. In deze Statenbrief geven we aan hoe we de komende tijd uitvoering geven aan het beleid met name ook in relatie tot een integrale vastgoed aanpak. 1 Platform 31, Samen! Vormgeven aan de verzorgingsstad, analyse collegeakkoorden van de middelgrote en grote steden 2 Partijen zoals brancheorganisaties, kamers van koophandel, winkeliers, projectontwikkelaars, beleggers en deskundigen uit de onderzoeks- en advieswereld doen een beroep op de provincies om op detailhandel regie te voeren. Statenverkiezing

3 4 Argumenten/afwegingen/risico's Integrale aanpak transformatieopgave Niet alleen de winkelmarkt ondergaat structurele veranderingen. De transitie geldt voor vastgoedmarkt in brede zin. Leegstand is een symptoom van deze veranderingen. Structurele ontwikkelingen als een afvlakkende bevolkingsgroei, het nieuwe werken en winkelen leiden tot een veranderende en afnemende vraag naar woningen en kantoor- en winkelruimte en ander vastgoed. Daartegenover staat een overaanbod aan ruimte in de bestaande voorraad en in harde en zachte plannen die vaak niet goed aansluit bij de kwalitatieve vraag. Er is op dit moment geen schaarste aan ruimte maar een schaarste aan gebruikers. Deze ontwikkelingen zetten nieuwbouwplannen onder druk en leiden tot leegstand in de bestaande voorraad van winkels, bedrijventerreinen, kantoren, maatschappelijk- en agrarisch vastgoed. Dit leidt tot een transformatieopgave. De aanpak van leegstand en transformatie kan niet alleen sectoraal. Een leegstaand winkelpand, zeker als het een langere tijd leegstaat, is vooral een leeg gebouw op zoek naar een nieuwe gebruiker. Dat kan de oude functie zijn maar zal vaker een nieuwe functies zijn. In het geval van een winkel is te denken aan functies als horeca, wonen, een culturele voorziening, sport- of zorgvoorziening. In de binnensteden en in dorps- en wijkcentra neemt de vraag naar winkels af (nog 10 tot 30% van winkels verdwijnt) veel winkels, bijvoorbeeld in aanloopstraten zullen daarom een andere functie moeten krijgen. Bovendien staan in binnensteden niet alleen winkels leeg maar ook kantoren, maatschappelijk vastgoed zoals een bibliotheek of een kerk. Ook zien we een trend dat stedelijke gebieden multifunctioneler worden. Dat geldt voor zowel woon-, winkelgebieden, kantoren- en werklocaties. Functiemenging leidt in veel gevallen tot aantrekkelijkere (binnen)steden voor bewoners en gebruikers dan monofunctionele gebieden. De aanpak van leegstand en transformatie van bestaande stedelijke gebieden vraagt om een integrale visie en een gebiedsgerichte aanpak. Het gezamenlijke doel is om te komen tot leefbare en economisch vitale stedelijke gebieden die aantrekkelijke locaties vormen voor bewoners en bedrijven. Meer dan voorheen komt de focus te liggen op de bestaande stad en op transformatie van bestaande gebouwen. Deze transformatie is al volop gaande maar vraagt tegelijkertijd om nieuwe kennis en kunde. Meer dan voorheen vraagt het om inzicht in het functioneren van de vastgoedmarkt(en) en achterliggende belangen en in de daadwerkelijke kwalitatieve vraag van de gebruikers van vastgoed. Dit alles heeft ook gevolgen voor onze aanpak. Ten eerste willen we de detailhandelsopgave aanpakken als bredere transformatieopgave voor binnensteden en dorpscentra. Ten tweede willen we aanpak van de opgave voor detailhandel en binnensteden zien als onderdeel van integrale aanpak voor stedelijke transformatie en vastgoed. Ons college zal de komende tijd nadenken over een meer integrale en gebiedsgerichte benadering en aanpak van stedelijke functies en de bestaande voorraad. Hierover heeft u een tweetal moties ingediend waarop we in de voorjaarsnota terugkomen met een integraal antwoord voor de verschillende vastgoedonderdelen. Vooruitlopend daarop doen we in deze brief enkele richtinggevende uitspraken vanuit de opgave voor detailhandel en binnensteden. Eveneens verwijzen naar de Statenbrief over leegstand in agrarisch vastgoed ter beantwoording van uw motie 14M46. We kiezen daarbij voor de aanpak van gebiedsgericht/integraal wat kan en thematisch/sectoraal wat moet. Onze afweging daarbij is dat een deel van de opgave vraagt een integrale aanpak. Denk aan programmering, dit werkt voor de verschillende vastgoedonderdelen deels als communicerende vaten. Een voorbeeld is de programmering van woningen; hier moet een keuze gemaakt worden welk deel van de (beperkte) vraag geaccommodeerd wordt op nieuwbouwlocaties en welk deel op te transformeren lege winkels, kantoren, maatschappelijk vastgoed of agrarisch vastgoed. Omdat het aanbod aan ruimte de vraag op dit moment overtreft vraagt dit ruimtelijke keuzen met vaak aanzienlijke financiële gevolgen. De inzet van instrumenten kan ook deels integraal denk aan stedelijke herverkaveling en juridisch advies over 3

4 planschade bij herbestemmen of de inzet van financiële middelen voor de aanpak van leegstand en transformatie van stedelijke gebieden. Een deel van beleid moet sectoraal. Detailhandel, wonen, bedrijventerreinen en kantoren zijn deels ook markten met een eigen dynamiek, belanghebbende en doelgroepen. Er blijft daarom Hieronder wordt een toelichting gegeven op de stand van zaken en de verdere aanpak van de uitvoering van het beleid voor detailhandel en binnensteden. Daarbij geven we aan wat integraal kan en wat sectoraal moet. Vervolg uitvoering van het beleid voor detailhandel en binnensteden: Wat betreft de aanpak en inzet van instrumenten beschikken wij over de omgevingsvisie en de -verordening als belangrijkste instrumenten. We dragen ons beleid al enige tijd actief uit en zetten indien nodig ons instrumentarium in bij concrete nieuwe detailhandelsinitiatieven. Naast het sturen via het beleid en de verordening hebben we een faciliterende rol bij regionale afstemming, bij kennisdeling en bij het verbinden van partijen. Tot slot investeren we bijvoorbeeld in centrumplannen. Onze faciliterende rol vullen we vraaggericht in, afhankelijk van de behoefte die er is bij ondernemers, gemeenten een regio of andere partners. We werken daarbij samen met het Rijk, gemeenten, kennisinstellingen (o.a. Radboud Universiteit, Platform31) en brancheorganisaties (o.a. Inretail, Detailhandel Nederland), vastgoedbelegger, retailers, centrumondernemers, ontwikkelaars etc. en bepalen in concrete gevallen wat onze inzet kan zijn en wat andere partijen kunnen doen. Hieronder schetsen we hoe we onze faciliterende rol meer concreet invullen. Voor een deel zijn dit activiteiten die al lopen of op korte termijn gestart worden dit jaar. Een ander van de activiteiten zal nader ingevuld worden afhankelijk van de concrete behoefte van partners en zal ook afhangen van de beschikbaarheid van middelen in de nieuwe collegeperiode. a. Faciliteren, verbinden en kennisdelen De winkelmarkt is in transitie en dit heeft gevolgen voor de detailhandelsstructuur en voor centra. Om vroegtijdig te kunnen anticiperen op deze verandering is - een gedeeld - inzicht feiten en toekomstige ontwikkelingen essentieel. Daarbij is behoefte aan kennis over functioneren van de winkelmarkt en trends en over de aanpak van de gevolgen. We spelen een rol bij kennisvorming en -deling en door het verbinden overheden en marktpartijen. Hieronder geven we een beeld van lopende activiteiten of activiteiten die gestart worden dit jaar. - Onderzoek naar omvang van de leegstand in detailhandel en naar de ruimtelijke reserveringen in (bestemmings)plannen bij gemeenten. De winkelleegstand in Nederland is goed in beeld en wordt op commerciële basis aangeboden. Daarnaast is inzicht gewenst in koopstromen en veranderingen in consumentengedrag: wie winkelt, waar en waarom? Een koopstromenonderzoek brengt het (ruimtelijk) koopgedrag van consumenten in beeld. Het geeft inzicht in veranderingen vanuit vraag- en aanbodszijde op koopstromen; bijvoorbeeld de gevolgen van koopzondagen, het online winkelen of toevoeging van perifere detailhandel. Onderzoek is complex en kostbaar: op dit moment bekijken we met andere partijen (ook in IPO-verband) naar de mogelijkheden om koopstromen en consumentengedrag in beeld te brengen, binnenkort wordt duidelijk of dit onderzoek start. - Ondersteunen bij regionaal onderzoek: voor de regionale agendering en samenwerking is het van belang om op regionaal niveau feiten en ontwikkelingen in beeld te brengen en te delen. We kunnen daarbij faciliteren zoals we in de Achterhoek gedaan hebben door participatie en medefinanciering bij het opstellen van een quickscan van de detailhandelsstructuur in de regio. O 4

5 - Toepassen ladder voor duurzame verstedelijking: we helpen gemeenten en aanbieden van (regionale) werksessies voor het toepassen van de ladder voor duurzame verstedelijking als afwegingskader voor stedelijke ontwikkelingen in het algemeen én specifiek voor de nieuwvestiging van detailhandel. De focus ligt daarbij op het bepalen van de regionale behoefte, perifere detailhandel en schaalvergroting van supermarkten. Dit doen we in samenwerking met het Rijk en andere provincies bijvoorbeeld door het toegankelijk maken van jurisprudentie. We bieden dit jaar een aantal sessies aan. - Ondersteuning bij transformatie binnensteden en dorpskernen: afhankelijk van de behoefte bij de partners ondersteunen we door het (mede)organiseren van bijeenkomsten of deelname aan pilots om te komen tot transformatie naar compactere centra en de omgang met leegstand in aanloopstraten. Ook kunnen we gemeente ondersteunen bij visievorming en het maken van goede keuzen om te komen tot aantrekkelijke en vitale centra door kennisdeling te stimuleren over de toekomst van binnensteden en winkelgebieden. We zoeken daarbij samenwerking met andere partijen (Rijk, Platform31, Inretail). - Integrale aanpak leegstand en transformatie: een deel van inzet en ontwikkeling van instrumenten is integraal inzetbaar voor verschillende vormen van vastgoed. Op dit moment loopt er een proefprogramma stedelijke herverkaveling gericht op praktijkexperimenten en kennisdeling. Een aantal praktijkexperimenten heeft betrekking op binnensteden. Ook kunnen we juridische ondersteuning bieden om gemeenten te helpen bij het schrappen van overcapaciteit in bestemmingsplannen dit doen we op dit moment al voor woningbouwplannen. b. Regionale afstemming en agendering In de omgevingsvisie hebben we aangegeven dat we voor onszelf een rol zien om regionale afstemming te faciliteren en desgevraagd te regisseren. Ook zetten we onze verordening in om regionale visies te bekrachtigen en afspraken te borgen indien dit gevraagd wordt door de betreffende regio, in de Stadsregio doen we dit al. In de omgevingsvisie is er niet voor gekozen om een regionale detailhandelsvisie verplicht te stellen. Voor zover dit nog niet doen willen we de samenwerkende gemeenten uitnodigen om te starten met de regionale afstemming en om te komen tot regionale afspraken. We laten de verantwoordelijkheid aan de regio om dit te doen. Op dit moment vindt in de Stadsregio, Rivierenland en de Achterhoek al regionale afstemming plaats en zijn of worden regionale afspraken gemaakt. In de Stadsregio en de Achterhoek zijn we actief betrokken en bieden we ondersteuning. ondersteuning bij het agenderen van de regionale samenwerking en bij het opstellen van een regionale detailhandelsvisie. Eind 2015 evalueren we de regionale samenwerking in alen of nadere actie gewenst is. Indien nodig doen we hierover een voorstel aan u. c. Investeren In de afgelopen collegeperiode hebben we veel geïnvesteerd in de vitaliteit van dorpscentra en binnensteden via de middelen vanuit de Stad- en regiocontracten en het Impulsplan Wonen. Een voorbeeld daarvan is centrumplan Neede, waar sprake was van circa 40% leegstand en waar nu gewerkt wordt aan een compact winkelgebied waardoor de neerwaartse spiraal doorbroken is. Ook vanuit de bedrijventerreinenagenda 2020 is een inzet mogelijk voor vitalisering van perifere detailhandelslocaties op bedrijventerreinen. Voor de nieuwe collegeperiode is de vraag of we middelen vrijmaken voor de afzonderlijke vastgoedonderdelen of integraler middelen inzetten voor transformatie van gebieden. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van de systematiek van het impulsplan wonen en deze te verbreden naar andere vastgoedonderdelen. In de moties 14M74 en 14M84 heeft u gevraagd om dit te verkennen. In de voorjaarsnota komen we terug op de beantwoording van deze moties. 5

6 De inzet van middelen en menskracht specifiek voor detailhandel en binnensteden is op dit moment beperkt. Indien we uitgebreider willen ondersteunen door kennisdeling, onderzoek (koopstromen etc.) en faciliteren van regionale afstemming, centrumplannen, pilots en instrumentenontwikkeling vraagt dit om herprioritering van de inzet van middelen en menskracht. 5 Financiële consequenties In volgend collegeperiode wordt opnieuw bepaald welke financiële inzet nodig is. 6 Proces en evaluatie - In de volgende collegeperiode bepalen of een extra inzet gewenst is voor dit onderwerp. - Bepalen wat integraal kan (bredere integrale vastgoedaanpak, stedelijke transformatie) en wat via afzonderlijk beleid voor detailhandel. Arnhem, 20 januari zaaknummer Gedeputeerde Staten van Gelderland J. Markink - plv. Commissaris van de Koning drs. P.P.L. van Kalmthout - secretaris Bijlagen: Ontwerpbesluit Begrotingswijziging Notitie Naam notitie Tekst 6