INVESTERINGSVOORSTEL AAN HET ALGEMEEN BESTUUR

Transcriptie

1 INVESTERINGSVOORSTEL AAN HET ALGEMEEN BESTUUR Aandachtsveldhouder ing. P. Schrijver Vergadering : 10 mei 2016 Agendapunt : 5. Bijlagen : Verkenning naar behoefte aan beslissingondersteunende waterinformatie Onderwerp : Beslissing-ondersteunende waterinformatie Programma : watersysteem en waterveiligheid Projectnummer : Projectnaam : Beslissing-ondersteunende waterinformatie Beleidsprestatie : niet van toepassing Bruto krediet : Inkomsten : 0 Netto krediet : Startmaand project : mei 2016 Eindmaand project : juli 2017 Informatie bij : ir. R.B.M. Immink manager Kennis en Advies Telefoon : (0314) r.immink@wrij.nl Advies 1. Kennis te nemen van rapport Verkenning behoefte aan beslissing-ondersteunende waterinformatie. 2. In te stemmen met het project Beslissing-ondersteunende waterinformatie en een krediet van ,- beschikbaar te stellen. Advies van de bestuurlijke commissie Waterveiligheid en Watersysteem aan het college van dijkgraaf en heemraden: De commissie Waterveiligheid en Watersysteem heeft dit voorstel besproken in de vergadering van 19 april De commissie adviseert positief over dit voorstel, maar vraagt aandacht voor de volgende punten: 1. Bij deze ontwikkeling nauw samen te werken in Rijn-Oost en mogelijke andere samenwerkingsverbanden. 2. Te onderzoeken of de kosten lager kunnen door slim samen te werken en/of gezamenlijk aan te besteden- 3. Een overzicht bij te voegen omtrent de implicaties van de gevolgen als we dit systeem operationeel hebben: a. kwetsbaarheid van het systeem; b. maatschappelijke verwachtingen en aansprakelijkheid; c. effectiviteit besluitvorming; d. gevolgen organisatie.

2 Reactie van het college van dijkgraaf en heemraden: Het spreekt voor zich dat altijd gezocht wordt naar samenwerkingsmogelijkheden. Ons waterschap zoekt bij alle projecten naar de meest kosteneffectieve aanpak. Naar aanleiding van het verzoek om een overzicht omtrent implicaties van gevolgen, zal hier specifiek aandacht aan worden besteed in het project en wil het college een evaluatie laten uitvoeren een jaar na oplevering van het project. Inleiding Het waterschap heeft veel kennis over het functioneren van de watersystemen en beschikt over actuele waterinformatie (toestand van het water met waterstanden, grondwaterstanden, afvoer, waterkwaliteit, etc.). Die informatie is zeer belangrijk voor het waterbeheer, met name bij extreme situaties met veel neerslag of droogte. Daarnaast is die algemene waterinformatie interessant voor een brede doelgroep om kennis van te kunnen nemen. Om waterinformatie toegankelijk te maken is een digitaal systeem ontwikkeld: het Dashboard Weer & Water (DWW). Er kan aan bovengenoemde algemene waterinformatie, specifieke waterinformatie worden toegevoegd over verwachtingen van de waterstanden en afvoeren binnen het beheergebied van Waterschap Rijn en IJssel, en over mogelijke effecten van maatregelen (scenario s). Het waterschap kan bij het nemen van allerlei beslissingen veel baat hebben bij dergelijke beslissing-ondersteunende informatie. De meerwaarde hiervan is breed verkend en op basis daarvan wordt onderhavig investeringsvoorstel gedaan voor de ontwikkeling van een Beslissing Ondersteunend Systeem (BOS). Het BOS is gericht op het voorspellen van afvoeren, waterstanden en grondwaterstanden. Met deze module kan het waterschap, net als het KNMI dat voor het weer doet, verwachtingen geven over de kans op wateroverlast, droogte of waterkwaliteitsproblemen in de komende dagen. Daarnaast kan deze module effecten van maatregelen voorspellen, zoals het effect van het doorsteken van een kade bij piekbuien om benedenstrooms wateroverlast te voorkomen. Zo kan het waterschap met het systeem dagelijks een waterweerbericht opstellen en kan er bij extreme neerslag of droogte een overzicht gegeven worden van de actuele en verwachte toekomstige toestand. De actuele-toestand kan daarnaast met webcams worden gevisualiseerd. Wat betreft overstromingsberekeningen is het tegenwoordig mogelijk om realtime op gedetailleerd niveau te rekenen (met bijvoorbeeld 3Di) zodat het voorspelde effect van een dijk- of kadebreuk direct gevisualiseerd kan worden. Het BOS is een ondersteunend systeem en ondanks de goede informatievoorziening die het systeem met zich meebrengt, blijven specialisten nodig om de waterinformatie te duiden en de onzekerheden en beperkingen toe te lichten. Aandachtspunten bij implementatie: Kwetsbaarheid van het systeem: het BOS is een hulpmiddel voor het waterbeheer, waardoor de gevolgen bij uitval niet direct groot zijn. De ervaring bij andere waterschappen leert dat langdurige uitval van het systeem vrijwel niet voorkomt doordat incidentele problemen snel worden verholpen door de leverancier op basis van een onderhoudscontract. Specialisten zijn ten alle tijden beschikbaar om te adviseren over de toestand en verwachtingen, daardoor worden we zeker niet afhankelijk van het systeem. Maatschappelijke verwachtingen en aansprakelijkheid: het BOS geeft watervoorspellingen die door het waterschap gebruikt gaan worden bij o.a. wateroverlastsituaties, net zoals de voorspellingen van het KNMI en Rijkswaterstaat gebruikt worden. De maatschappij verwacht dit ook van het waterschap. Het is niet de verwachting dat er hierdoor sneller claims komen. Effectiviteit besluitvorming: het BOS kan in de meeste gevallen niet voorkomen dat er wateroverlast optreedt maar zorgt er wel voor dat er sneller gehandeld kan worden bij (driegende) calamiteiten en dat maatregelen effectiever worden ingezet. 2 van 6

3 Gevolgen organisatie: de watervoorspellingen van het BOS worden als hulpmiddel gebruikt door de calamiteitenorganisatie. Dit heeft geen organisatorische consequenties. Kortom: Met het ontwikkelen van het BOS zal het Dashboard Weer & Water naast de algemene waterinformatie voor brede doelgroepen ook specifieke beslissingondersteunende waterinformatie voor specifieke doelgroepen gaan ontsluiten. Raakvlakken met andere projecten en initiatieven: Toetsing Regionale Wateroverlast (NBW). Medio 2016 wordt het onderzoek afgerond waarin is getoetst in welke mate de watergangen van het waterschap voldoen aan de risiconormen voor inundatie, en waarbij watersysteemkennis is ontwikkeld over het effect van begroeiing, klimaatverandering en profielverandering van de watergangen. Deze studie levert zeer veel informatie die relevant is voor het dagelijks waterbeheer en bij situaties met extreme neerslag. Na afronding van de toetsing wordt deze informatie gebruikt in het BOS. De ontsluiting van meetgegevens binnen het Dashboard Weer & Water, waarbij algemene informatie wordt getoond over de actuele watersituatie. Ontwikkeling calamiteiten informatie systeem: momenteel wordt een ontwerp gemaakt voor een crisismanagementsysteem waarin o.a. kaarten, meldingen, tijdreeksen en scenario s getoond kunnen worden. Het BOS is voor het crisismanagementsysteem een nieuwe informatiebron. Momenteel wordt het beheer van geografische data (GIS-kaarten) doorontwikkeld om deze actueler, betrouwbaarder en completer te maken en de toegankelijkheid te verbeteren. Deze informatie wordt in het DWW getoond in onder andere achtergrondkaarten. Eerder genomen besluiten Het directieteam heeft in de vergadering van 15 september 2014 besloten: 1. Kennis te nemen van de bouw van Dashboard Weer & Water. 2. In te stemmen met de uitvoering van een verkenning naar een beslissing ondersteunend onderdeel in het Dashboard. Onderbouwing 1.1 De verkenning geeft een duidelijk overzicht in de wensen en mogelijkheden van een BOS. Begin 2015 is geïnventariseerd welke BOS-en er in Nederland gebruikt worden en wat de ervaringen daarmee zijn. Tevens zijn wensen en verwachtingen opgehaald bij toekomstige gebruikers (medewerkers, management, directie en bestuur). Dit heeft geresulteerd in een duidelijk beeld over wat wenselijk en mogelijk is voor Waterschap Rijn en IJssel op het gebied van een BOS. Veel waterschappen in Nederland hebben een BOS. De waterschappen in de laagste delen van Nederland hebben een BOS dat ondersteunt bij een nauwkeurige peilregeling, het spuien naar zee en doorspoeling van brak kwelwater. De hoger gelegen vrij afwaterende waterschappen hebben vaak naar aanleiding van een wateroverlastsituatie, zoals in 1998, ook een BOS gebouwd. Deze zijn met name bedoeld om waterbergingsgebieden effectief te kunnen inzetten en meer grip te hebben op situaties met hoogwater. Voorbeelden hiervan zijn het Vechtmodel (van waterschap Vechtstromen) en BOS Brabant (van de drie Brabantse waterschappen). Afgelopen jaar is verkend of de ontwikkeling van een BOS voor Waterschap Rijn en IJssel wenselijk is. Hierbij zijn ervaringen opgehaald bij diverse waterschappen, onder andere bij de Rijn-Oost-waterschappen. 3 van 6

4 Bij de start en uitvoering van het project worden samenwerkingskansen gezocht en benut om tot lagere kosten of een betere kwaliteit te komen. Uit de verkenning blijkt dat er bij toekomstige gebruikers binnen ons waterschap m.n. behoefte is aan: 1. Een beeld van de afvoerverwachtingen. Een voorspelmodel voor afvoeren kan continue afvoerverwachtingen berekenen voor sleutellocaties in hoofdwatergangen. 2. Inzicht in overstromingsscenario s. Een scenariomodel voor overstromingen kan dat snel en op een gedetailleerd niveau visualiseren (bijvoorbeeld met 3Di). 3. Een visueel beeld van de actuele toestand. Met de installatie van webcams op representatieve locaties in het watersysteem kan een visueel beeld worden gegeven van de actuele toestand van het watersysteem. 2.1 Met een goed beeld van de afvoerverwachtingen en overstromingsscenario s kan het waterschap beter anticiperen op wateroverlast en droogte. Uit de Evaluatie Wateroverlast 2010 blijkt dat een tijdige alarmering op gevallen neerslag en het maken van waterstandsvoorspellingen zorgt voor betere en snellere beeldvorming van de situatie in het gebied. Hierdoor kan het waterschap beter onderbouwd en sneller maatregelen nemen. Met deze informatie kan ook achteraf worden nagegaan op basis van welke informatie besluiten zijn genomen in verband met de aansprakelijkheid van het waterschap richting burgers en bedrijven. De informatie kan daarnaast gebruikt en getest worden bij calamiteitenoefeningen. Ook kan het BOS bijdragen aan het delen van een gezamenlijk waterbeeld met andere organisaties zoals is genoemd in de landelijke visie Samenwerking in crisisbeheersing die is vastgesteld door het college van dijkgraaf en heemraden. Met afvoerverwachtingen overstromingsscenario s is het duidelijker wat er kan gebeuren bij extreme neerslag en droogte, en ontstaat er inzicht in de effectiviteit van te nemen maatregelen. Hierdoor handelt het calamiteitenteam sneller en effectiever en communiceert het waterschap professioneler met veiligheidsregio s, burgers en media. Daarbij komt dat door klimaatverandering het aantal neerslag- en droogte-extremen lijkt toe te nemen en dat we dus vaker calamiteitensystemen zullen gaan gebruiken. Daarnaast vraagt de samenleving steeds meer inzicht in wat het waterschap doet en verwacht het dat we ook bij calamiteiten goed de situatie kennen en ernaar handelen. 2.2 Met een goed inzicht in overstromingsscenario s geven we invulling aan onze taak als beheerder van de waterkeringen en kaden. In de jaren heeft de provincie Gelderland overstromingskaarten laten maken die inzicht geven in de gevolgen van een eventuele dijkdoorbraak langs de grote rivieren. Deze taak verschuift momenteel naar het waterschap waardoor het opstellen van overstromingskaarten onderdeel wordt van de taakstelling van het waterschap. De bestaande overstromingskaarten zijn vrij grof (100 m resolutie) en zijn voor een beperkt aantal potentiële breslocaties uitgevoerd. Dit maakt het nodig dat de overstromingskaarten worden geactualiseerd. In de laatste calamiteitenoefening bijvoorbeeld kon het actieteam met de huidige overstromingskaarten alleen op hoofdlijnen worden geïnformeerd over de effecten van een dijkdoorbraak. Met de laatste stand der techniek is er veel meer mogelijk waaronder een actualisatie (laatste hoogtekaart), verfijning (resolutie naar 2 m), uitbreiding (meer scenario s) en een duidelijk visualisatie van de resultaten. Dit geeft een betrouwbaarder en gedetailleerder inzicht in het effect van een dijkdoorbraak wat bij een dreigende calamiteit essentiële informatie is voor de besluitvorming. 4 van 6

5 Daarnaast is het door het scenariomodel overstromingen nu al voor operationele doeleinden te maken het niet meer nodig nogmaals een model te bouwen voor het opstellen van nieuwe dijkdoorbraak-scenario s. Deze kosten van dijkdoorbraakscenario s worden later dus uitgespaard. 2.3 Een voorspelmodel voor afvoeren geeft meer grip op een hoogwatercalamiteit en bevordert het scenario-denken. Een voorspelmodel voor afvoeren berekent continue afvoerverwachtingen voor enkele sleutellocaties in hoofdwatergangen, zoals de Berkel bij Rekken of de Oude IJssel bij Gaanderen. Met dit voorspelmodel heeft de calamiteitenorganisatie meer tijd om maatregelen te nemen en kan ook beter beoordeeld worden welke maatregelen effectief zijn. Een voorbeeld waarbij een voorspelmodel nodig is, is de inzet van een waterberging. Deze moet goed getimed worden om deze optimaal te benutten. Als de waterberging te vroeg wordt ingezet is deze al vol voordat het piekmoment bereikt is en als deze te laat wordt ingezet wordt de waterberging niet volledig gebruikt. Hiervoor moet het waterschap dus een goed beeld hebben van het afvoerverloop in het komende etmaal. De afvoer die op gang komt na hevige neerslag verschil per gebeurtenis. Met name de grondwaterstand en bodemvochttoestand voorafgaand aan de bui zijn zeer bepalend voor de resulterende piekafvoer. Dit resulteert in een bepaalde onzekerheid in de uitkomsten. Desondanks wordt bij een hoogwatercalamiteit met het voorspelmodel tijd gewonnen om maatregelen uit te voeren. In de huidige situatie wordt er per weerwaarschuwing door een specialist een inschatting gemaakt van de te verwachten afvoerpiekhoogte. Met het voorspelmodel wordt de specialist hierin ondersteund door een continue actuele modelverwachting. De duiding van de modelvoorspelling door een specialist blijft nodig. 2.4 Met het scenariomodel voor overstromingen kunnen snel en op een gedetailleerd niveau overstromingsscenario s worden doorgerekend en gevisualiseerd. In de huidige situatie is het bij calamiteiten niet mogelijk op een gedetailleerd niveau overstromingsscenario s door te rekenen voor de calamiteitenorganisatie omdat de modelinstrumenten hiervoor ontbreken. Met het scenariomodel kunnen bressen in zowel dijken als regionale keringen als effecten van hevige neerslag worden berekend. Het scenariomodel lijkt op serious gaming, waarbij een bepaalde dreigende wateroverlast wordt nagebootst en effecten van maatregelen virtueel kunnen worden uitgeprobeerd. Zo kunnen scenario s in de trant van stel dat die kade doorgaat of stel dat deze bui in Arnhem valt worden doorgerekend en gevisualiseerd. Een zeer belangrijk pluspunt van het scenariomodel is de duidelijke presentatie van de resultaten in visuele beelden en filmpjes die qua communicatie erg sterk en overtuigend zijn. 2.5 De installatie van webcams geeft een visueel beeld van de actuele watersituatie. Aanvullend op de gemeten waterstanden en afvoeren geven webcambeelden visuele beelden van de actuele situatie van enkele representatieve plekken in het watersysteem, zoals waterbergingsgebieden die periodiek vollopen. Deze beelden spreken meer voor zich en zorgen ervoor dat men bij extreme situaties binnen een beter beeld heeft van buiten. Deze beelden kunnen ook goed worden gebruikt in de communicatie bij extreme neerslag en droogte. Kosten De totale kosten bedragen ,-, bestaande uit een voorspelmodel voor afvoeren ( ,-), een scenariomodel voor overstromingen, zoals 3Di ( ,-) en webcams in het watersysteem ( ,-). 5 van 6

6 Kasritme Jaar Uitgaven Inkomsten Meerjarenprogrammering Deze investering is opgenomen in de meerjarenprogrammering van het programma Watersysteem. Taak Watersysteembeheer Gevolgen exploitatie De jaarlijkse exploitatiekosten worden verhoogd met ,- voor het beheer, onderhoud en licentie van de aan te schaffen modelinstrumenten. Binnen de organisatie zal de nodige opleiding en oefening worden opgezet om ervoor te zorgen dat er goed gebruik gemaakt kan worden van het systeem. Deze implementatie zal worden verzorgd door eigen mensen binnen de bestaande exploitatiebudgetten. Kanttekeningen N.v.t. Juridische consequentie N.v.t. Communicatie Gedurende de ontwikkeling en bij oplevering van het beslissing-ondersteunende waterinformatiesysteem zullen bijeenkomsten voor gebruikersgroepen (medewerkers, directie, management en bestuur) worden georganiseerd. Planning/routing Algemeen bestuur (besluit) 10 mei van 6